Maria Konopnicka Mendel Gdański

R1IjF4tHeHvFc

Nagranie dźwiękowe zawierające fragment noweli Mendel Gdański.

Nagranie dźwiękowe zawierające fragment noweli Mendel Gdański.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D3NzxFLbA

Nagranie dźwiękowe zawierające fragment noweli Mendel Gdański.

– Podobno Żydów mają bić – rzekł tłusty zegarmistrz kiwając nogą w wyciętym trzewiku z błyszczącą stalową sprzączką. Stary Mendel zamrugał kilka razy nerwowo, koło ust przebiegło mu nagłe drgnięcie. […]
– Nu, za co uni mają wszystkich Żydów bić?
– A za cóż by? – odrzucił swobodnie zegarmistrz. – Za to, że Żydy!
– Nu – rzekł Mendel mrużąc siwe oczy – a czemu uni do lasa nie idą i nie biją brzeziny za to, że brzezina, albo jedliny za to, że jedlina?…
– Ha! Ha! – rozśmiał się zegarmistrz – każdy Żyd ma swoje wykręty! Przecież ta jedlina i ta brzezina to nasze, w naszym lesie, z naszego gruntu wyrosła!
Mendel aż się zachłysnął, tak mu odpowiedź na usta nagle wykipiała. Pochylił się nieco ku zegarmistrzowi i głęboko zajrzał mu w oczy.
– Nu, a ja z czego wyrósł? A ja z jakiego gruntu wyrósł? […] Znów się pochylił i trząsł chudymi rękami przed błyszczącą twarzą zegarmistrza.
– Nu, to takie ręce są, co ten chleb i te wode próżno do gęby nie nosiły! To takie ręce są, co się pokrzywiły od noża, od obcęgów, od śruby, od młota. Nu, ja nimi zapłacił za każdy kęs chleba i za każdy kubek wody, co ja tu zjadł i wypił. Ja jeszcze i te oczy przyłożył, co już dobrze patrzeć nie chcą, tego grzbietu, co nie chce już prosty być, i te nogi, co nie chcą mnie już nosić!
Zegarmistrz słuchał obojętnie, bawiąc się dewizkądewizkadewizką. […]
– Tak się to mówi – odparł dyplomatycznie […] – ale Żyd zawsze Żydem!…
Nowe iskry zagorzały w oczach starego introligatora.
– Nu, a czym un ma być? Niemcem ma być? Francuzem ma być?… Może un koniem ma być? No, bo psem to un już dawno się zrobił, to un już jest!
– Nie o to chodzi! – rzekł patetycznie zegarmistrz. – Chodzi o to, żeby nie był on obcym!…
– O to chodzi? – odparł Żyd przechylając się w tył i cofając łokcie. – Nu, to niech mi tak od razu pan dobrodziej powiada! To jest mądre słowo! […] Na co un obcy ma być, na co ma obcym się robić, kiedy un i tak swój? Pan dobrodziej myśli, co jak deszcz pada, to un Żyda nie moczy, bo Żyd obcy? […] I wiatr jego nie ominie, i deszcz jego nie ominie! Patrz pan dobrodziej na moje włosy, na moje brode… Uny siwe są, uny białe są… Co to znaczy? To znaczy, co uny dużo rzeczy widziały i dużo rzeczy pamiętają. To ja panu dobrodziejowi powiem, co une widziały wielgie ognie i wielgi pożar, i wielgie pioruny na to miasto bić, a tego, coby je od te ognie i od ten pożar, i od te pioruny Żydy były uwolnione, to uny tego nie widziały! Nu, a jak noc jest na miasto, to una i na Żydów jest, to i na Żydów wtedy nie ma słońce! […]
Odwrócił się bokiem i spojrzał za siebie w okno.
– Mój panie Mendel! – rzekł zegarmistrz tonem wyższości. – Gada się to tak i owak, ale każdy Żyd byle pieniądze miał…
Stary introligator nie dał mu dokończyć, ale podniósłszy rękę trząsł nią, jak by się od natrętnego owadu opędzał.
– Niech mi pan dobrodziej nie powie te mowe! To jest mowe od wszystkie głupie ludzie. Jakby Żydowi pieniądz za wszystko miał być, toby jemu Pan Bóg od razu kieszeń w skórę zrobił, abo i dwie. A jak jemu Pan Bóg kieszeń w skórę nie zrobił, nu, to na to, że Żydowi pieniądz tyle ma być, co i każdemu.
– Ma być! – zawołał triumfalnie zegarmistrz podnosząc tłusty podbródek i muskając się po nim. – Ale nie jest! W tym sęk, że nie jest… […] W teorii zresztą – dodał poważniej – masz pan słuszność. Ale w praktyce inaczej to się okazuje. Was, Żydów, lęgnie się jak tej szarańczy, a zawsze to żywioł cudzy…
Stary introligator znów zamrugał nerwowo razy kilka i znów siwe swoje oczy w połowie rzęsami przysłonił. […]
– Pan dobrodziej wie, jak ja się nazywam? Nu, ja się nazywam Mendel Gdański. […] Nu, co un jest ten Mendel Gdański? Un Żyd jest, w to miasto urodzony jest, w to miasto un żyje, ze swojej pracy, w to miasto ma grób ojca swego i matki swojej, i żony swojej, i córki swojej. Un i sam w to miasto kości swoje położy. […] Nu, z przeproszeniem pana dobrodzieja, kto to powiadał, co Żydów mają bić? […]
Zegarmistrz, zbity nieco z tropu poprzednimi wywodami Żyda, natychmiast uczuł swoją przewagę.
– Powiadają… – bąknął niedbale, wydymając wargi.
– Nu, kto powiada? – pytał Żyd, a oczy już z aksamitnych stawały się ostre, kłujące.
– Ludzie powiadają… – bąknął tym samym tonem zegarmistrz. Stary Żyd odskoczył nagle na dwa kroki ze zwinnością, której by się nikt w nim nie domyślał. Wzrok jego pałał, wargi parskały, głowę postawił jak kozieł. […]
– Pan dobrodziej się myli – rzekł. – Ludzie tego nie powiadają. To powiada wódka, to powiada szynk, to powiada złość i głupota, to powiada zły wiatr, co wieje.

MK Źródło: Maria Konopnicka, Mendel Gdański, (fragmenty).