Historyzm w architekturze

Powrót zainteresowań gotykiemgotykgotykiem, a właściwie malowniczymi ruinami średniowiecznych budowli dokonał się za sprawą powieści grozy. Krótko przed publikacją Zamczyska w Otranto, w 1750 roku, Horace Walpole, syn pierwszego premiera Anglii, wybudował rezydencję Strawberry Hill, która zapoczątkowała styl neogotycki. Choć budowniczowie Strawberry Hill, i innych budynków w tej estetyce, starali się odtworzyć styl gotycki, to w rzeczywistości były to jedynie odwzorowania ich fantazji. Innymi przykładami mogą być wznoszony w latach 1840–70 Pałac Westminsterski, czyli gmach parlamentu w Londynie, sławny w swoim czasie, a dziś już nieistniejący zameczek Fonthill Abbey czy wreszcie pałace w Kamieniu Ząbkowickim na Śląsku oraz Kórniku pod Poznaniem. Przyjrzyj się budowlom poniżej i wskaż elementy zaczerpnięte z gotyku.

RtqlIYbf5YLkT

Na zdjęciu znajduje się duży biały budynek z licznymi oknami. Ma on płaski dach, z którego wystają liczne malutkie wieżyczki. Przed budynkiem znajduje się trawnik. Za budynkiem znajduje się biała baszta i biała wieża ze strzelistym szarym dachem.

R1PlMVnR6BXyF

Na zdjęciu znajduje się budynek parlamentu brytyjskiego. Jest to ciemny budynek posiadający liczne zdobienia i małe wieżyczki i większe wieże. Po prawej stronie znajduje się Big Ben czyli wieża zegarowa. Przed budynkiem znajduje się niski most wzniesiony nad rzeką.

R8ff3B2pfO8h1

Szkic przedstawia przekrój kilkupiętrowego budynku. W centralnej części posiada on wysoką wieżę.

R1dQyubdnEUR2

Na zdjęciu znajduje się kamienny pałac. Z jego frontu znajduje się wnęka trzymająca się na kolumnach i łukach. Prowadzą do niego kamienne schody. Po obu stronach pałacu znajdują się wysokie baszty. Przed pałacem znajduje się sadzawka i trawnik.

R7ng99NobrV0S

Szkic przedstawia mały kamienny pałac. Jest on otoczony przez drzewa oraz małą fosę, nad którą przeciągnięty jest kamienny most. Zamek posiada liczne wierze i baszty. Na polanie niedaleko zamku spacerują ludzie. Z najwyższej wieży powiewa flaga.

Oprócz neogotyckich rezydencji i kościołów oraz klasycystycznych gmachów państwowych XIX‑wieczni architekci projektowali także budynki łączące elementy zaczerpnięte z różnych kierunków estetycznych. Zaowocowało to najrozmaitszymi wariantami neoromanizmu, neorenesansu i neobaroku. Powstały w latach 1875–1919 na paryskim Montmartrze kościół Sacré Coeur łączy styl romański z bizantyńskim.

R1NwqOTORsZk2

Na zdjęciu znajduje się ogromna biała bazylika. Posiada ona liczne wieże zakończone kopułami. Na ścianie frontowej znajdują się imitacje kolumn oraz kamienne rzeźby. Przed bazyliką znajduje się taras oraz spadziste zbocze porośnięte trawnikiem. Na zboczu znajdują się schody oraz ścieżki po których spacerują turyści.

W XIX wieku w wielu europejskich miastach burzono średniowieczne mury i nowożytne fortyfikacje, aby na ich miejscu urządzić szerokie aleje otoczone parkami. Tak powstały m.in. krakowskie Planty oraz wiedeński Ring, okrążająca starówkę ulica, wzdłuż której wzniesiono wiele budowli publicznych i sakralnych, a wśród nich jedną z największych świątyń neogotyckich w Europie – Votivkirche. Świątynia powstała w latach 1856–1879 jako wotum dziękczynne za ocalenie życia cesarza austriackiego Franciszka Józefa w czasie zamachu w 1853 roku. Bryłę kościoła z dwiema wieżami i bogatą maswerkową (odkutą w kamieniu, typową dla gotyku) dekoracją wzorowano na XIV‑wiecznym gotyku francuskim. Neogotyckie świątynie powstawały do lat 20. XX wieku, także na ziemiach polskich (np. kościół, dziś katedra, św. Floriana na warszawskiej Pradze), a nawet w Stanach Zjednoczonych.

RZlceui4ydJeA

Obraz przedstawia kościół zbudowany w stylu neogotyckim. Posiada on wysokie wierze, długie okna z witrażami, rozetę i strzeliste łuki nad wejściem. Przed kościołem znajduje się park. Wokół kościoła znajdują się kamienice.

Popularność adaptowania stylów historycznych malała wraz z rozwojem nowoczesnych technologii. Zwiastunem zmian była pierwsza wystawa światowa, zorganizowana w Londynie w 1851 roku. Pawilon wystawowy, nazwany Crystal Palace, powstał w dziewięć miesięcy z prefabrykowanych elementów metalowych. W przypominającej ogromną szklarnię hali znalazła się m.in. ekspozycja amerykańska, gdzie po raz pierwszy zaprezentowano wyroby produkowane z części zamiennych. Zarówno budynek, jak i wystawa zapowiadały nowy sposób produkcji, który miał wyprzeć tradycyjne rzemiosło. Wkrótce za sztandarowy przykład nowej estetyki zaczęła uchodzić wieża Eiffla, zbudowana specjalnie na wystawę światową w Paryżu w 1889 roku. Crystal Palace spłonął w 1936 roku.

R1T6shtSfHw8P

Szkic przedstawia ogromny budynek o wielkich szklanych oknach i półokrągłym dachu, z którego powiewają liczne flagi. Przed budynkiem znajduje się wiele arystokratów. Wielu z nich siedzi na koniach. Po lewej stronie rosną dwa duże liściaste drzewa.

R1VBfSHDDfeVj

Nagranie filmowe dotyczące sztuk pięknych w czasach romantyzmu.

Nagranie filmowe dotyczące sztuk pięknych w czasach romantyzmu.

Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D4CeV7QB5

Nagranie filmowe dotyczące sztuk pięknych w czasach romantyzmu.

Malarstwo

Do prekursorów romantyzmu w malarstwie należeli Niemiec Caspar David Friedrich i Hiszpan Francisco Goya. Specjalnością Friedricha były zimowe i jesienne widoki. Malował ruiny kościołów, ludzi pogrążonych w zadumie (odwróconych tyłem do odbiorcy, jak wędrowiec na ilustracji we wprowadzeniu do tematu), spróchniałe drzewa, cmentarze, wschody i zachody słońca.

R1rr4cEtNGA1k

Obraz przedstawia ruiny budowli spowite we mgle. Wokół ruin stoją pnie martwych drzew, a przed ruinami znajduje się wiele nagrobków.

W ciągu pięćdziesięcioletniej kariery Goya namalował około 700 malowideł, 280 grafik i około tysiąca rysunków. Można się na nich doszukać zarówno wpływów baroku i klasycyzmu, jak i romantyzmu. Podejmował różne tematy: od portretów przez sceny ludowe po martwą naturę.

R1RIqhl2WLKxn

Obraz przedstawia rodzinę arystokratów. Kobiety, mężczyźni i dzieci są ubrane w suknie lub kolorowe stroje. Mężczyźni mają również na sobie szarfy. Za nimi na ścianie znajdują się ogromne obrazy.

RAxoe6Iwz9V8J

Obraz przedstawia żołnierzy rozstrzeliwujący grupę ludzi, którzy podnoszą ręce lub błagają o litość. Na ziemi leżą zakrwawieni zabici. Żołnierze są ubrani w grube mundury i wysokie czapki. Do pasów mają przypięte szable. W oddali znajduje się miasto spowite w półmroku.

Romantyczni artyści chętnie malowali pejzaże. Uznawany za jednego z najwybitniejszych malarzy brytyjskich William Turner uwielbiał obcować z naturą i przelewać na płótno jej dzikość, tajemniczość, ale też towarzyszący jej spokój. Jego miasta spowijała mgła, interesowały go ruiny wplecione pomiędzy nowsze budynki.

R1CYLVWvYiqyN

Obraz przedstawia zamek z wysokimi murami i licznymi wieżami. Prowadzi do niego długi kamienny most rozciągający się nad rzeką. Wokół zamku znajdują się inne fortyfikacje. Na brzegu rzeki stoją sarny i jelenie. Przez chmury przebija się światło księżyca.

RwW8T6r58a8UH

Obraz przedstawia duże portowe miasto składające się z wielkich masywnych kamiennych budynków. W jego porcie znajdują się liczne łodzie i okręty. Na brzegu stoją rybacy z sieciami, którzy łowią ryby. Obok nich leżą beczki. Niebo jest pokryte chmurami.

Obrazy Eugène’a Delacroix, tak jak inne prace romantyków, cechowały bogaty koloryt, zastosowanie światłocienia i dynamiczna kompozycja. W centrum zainteresowania Francuza byli przede wszystkim ludzie. Oprócz portretów (np. Fryderyka Chopina) malował sceny z życia codziennego oraz historyczne (w tym nawiązujące do mitologii).

RjrGShJgv9jbg

Obraz przedstawia uzbrojonych mieszkańców miasta szturmujących pozycje wroga. Mężczyźni, kobiety i dzieci są uzbrojeni w szable pistolety i karabiny. Jedna z kobiet stojąc na prowizorycznej barykadzie trzyma francuską flagę i daje innym znak do ataku. Na ziemi leża liczne ciała. W oddali znajdują się budynki miasta, z których unosi się dym.

Za najwybitniejszego polskiego malarza romantyzmu uznaje się Piotra Michałowskiego, portrecistę oraz twórcę scen batalistycznych. Słynny jest także obraz Walentego Wańkowicza przedstawiający Adama Mickiewicza.

RQ4tguI0yFkyD

Obraz przedstawia oddział konny galopujący górskim szlakiem w nocy. Jadą w górę w stronę oświetlających wszystko płomieni. Żołnierze są ubrani w ciemne mundury.

RQtwlXYYRSQDY

Obraz przedstawia Adama Mickiewicza opierającego się o skałę wpatrującego się w dal. Jest on ubrany w białą koszulę, czerwony szal i futrzany płaszcz. Ma krótkie czarne włosy i lekkie baki. Obok niego na trawie leży mała harfa. W oddali znajdują się góry.

Rzeźba

Rzeźby w romantyzmie (tak, jak i w innych epokach) pełniły przede wszystkim funkcję dekoracyjną. Zdobiły ogrody i parki, place, wnętrza reprezentacyjnych budynków i ich elewacje. Tematycznie artyści odwoływali się do mitologii i historii oraz symboliki wolnościowej, rewolucyjnej. Ich prace były podobne do rzeźb klasycystycznych. Pod koniec XVIII i na początku XIX wieku sławę zdobyli Włoch Antonio Canova i Duńczyk Bertel Thorvaldsen. Duch epoki ujawnił się w pracach rzeźbiarzy tworzących nieco później, w latach 30. i 40. XIX wieku. Do tej grupy zaliczamy m.in. Francuzów − Françoisa Rude’a i Davida d’Angersa.

RiVnP3bq3xST5

Na zdjęciu znajduje się biały pomnik mężczyzny, który zapisuje coś na tabliczce. Jest ubrany w szatę i lekką przewiewną zbroję. Ma krótkie kręcone włosy. Siedzi na siedzisku. Obok jego nogi leży miecz. Pomnik znajduje się w ciemnym pomieszczeniu.

R13zyDADlZ5iu

Na zdjęciu znajduje się ciemny pomnik przedstawiający mężczyznę jadącego na koniu. Pomnik znajduje się na wysokim podwyższeniu składającym się z ciemnych kamiennych bloków. Mężczyzna jest ubrany w lekką zbroję i szatę. Ma krótkie kręcone włosy. W prawej ręce trzyma miecz, którym wskazuje przed siebie, a lewą ręką trzyma lejce. Za pomnikiem znajduje się jasny pałac z licznymi oknami i z ciemnym dachem.

R1W7jPAMho16c

Pomnik przedstawia mężczyznę jadącego na koniu, który jest atakowany przez innego brodatego mężczyznę. Jadący na koniu ma długie włosy i jest ubrany w mundur z naramiennikami. Koń stoi na tylnych kończynach. Na podstawie pomnika znajduje się dużą płaskorzeźba przedstawiająca dużą liczbę postaci. Pomnik znajduje się w parku z drzewami.

R1Zb4ju3YfoZ2

Na zdjęciu znajduje się ogromna płaskorzeźba znajdująca się na kamiennej ścianie budynku. Przedstawia ona wojowników prowadzących nagich jeńców. Są oni ubrani w zbroje i uzbrojeni w miecze i włócznie. Nad wojownikami znajduje się krzyczący anioł z dużymi skrzydłami i ubrany w zbroję. W prawej ręce trzyma miecz, a lewą daje znak do ataku.

Słownik

Słowa kluczowe

romantyzm, William Turner, Wolność wiodąca lud na barykady, Sacré Coeur, neogotyk, kongres wiedeński

Bibliografia

P. Franaszek, Wielka Historia Świata, t. 8, Świat w XVIII wieku, Warszawa 2006.

Problemy polskiego romantyzmu, seria I‑III, red. M. Żmigrodzka, Wrocław 1971‑1981.

R. Przybylski, A.Witkowska, Romantyzm, Warszawa 1997 (seria: „Wielka Historia Literatury Polskiej”).

M. Janion, Romantyzm i historia, Gdańsk, 2001.