1752 – paryska premiera La serva padrona Pergolesiego, spór buffonistów z antybuffonistami
1777 – premiera opery Il mondo della luna (Księżycowy świat) Josepha Haydna do libretta Goldoniego
1787 – premiera dramma giocosoDon Giovanni Wolfganga Amadeusza Mozarta w Pradze
1790 – premiera Cosi fan tutte Mozarta w Wiedniu w Burgtheater
1813 – premiera L'Italiana in Algeri (Włoszki w Algierze) Gioacchino Rossiniego
1836 – premiera Betly albo La capanna svizzera (Betly albo chatka szwajcarska) Gaetano Donizettiego, prawdopodobnie ostatniej opery z gatunku dramma giocoso
1
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
R1OyS1abQSCeN1
II. Analiza i interpretacja dzieł muzycznych. Uczeń:
1. zna podstawowe terminy i pojęcia właściwe dla opisu i zrozumienia wybranych dzieł muzycznych;
2. nazywa i porządkuje główne nurty, gatunki i style muzyczne, wskazuje formy wypowiedzi artystycznej spoza tradycyjnej klasyfikacji, uzasadniając swoją wypowiedź.
III. Tworzenie wypowiedzi związanych z historią i kulturą muzyczną. Uczeń:
1. wypowiada się w formie ustnej (np. dyskusja, prezentacja, debata) i/lub pisemnej (np. esej, referat) o dziełach muzycznych w oparciu o podstawową terminologię;
3. interpretuje i odczytuje w kontekście dokonań epoki wybrane dzieła muzyczne.
Nauczysz się
rozumieć pojęcie dramma giocoso i poprawnie się nim posługiwać;
tytułów dzieł należących do tego gatunku i kompozytorów, którzy je tworzyli;
treści oper reprezentatywnych dla tego gatunku
wskazywać cechy stylistyczne charakterystyczne dla gatunku dramma giocoso;
rozpoznać ze słuchu odpowiednie fragmenty muzyczne określając ich tytuł i nazwisko kompozytora.
Wstęp
Choć początki opery związane są z ideą wskrzeszenia antycznej tragedii, to szybko stało się jasne, że publiczność, poza doświadczeniem katharsis, od dramma per musica oczekuje również rozrywki. Elementy komiczne, wykorzystujące zazwyczaj niewybredne żarty, zaczęły pojawiać się w operze najpierw jako dodatkowe wstawki – tzw. intermezza – wykonywane między aktami poważnych oper. Ich rodowód sięga tradycji commedia dell’arte, czyli ludowych włoskich przedstawień komediowych opartych na schematycznych postaciach – Arlekina, Kolombiny, Pantalona.
Rls6HgtuJ1DcC1
Z czasem komediowe intermezza zaczęły się rozrastać i przyćmiewać właściwe, poważne dzieło – takim rozbudowanym intermezzem była Służąca panią (La serva padrona) Giovanniego Batisty Pergolesiego z 1733 roku, której wystawienie w 1752 roku w Paryżu wywołało słynny spór buffonistów z antybuffonistami. Komediowe wstawki przekształciły się w osobny gatunek operowy – operę buffa (operę komiczną), czyli przeciwieństwo dotychczasowych oper seria (oper poważnych). Różnice w tych dwóch gatunkach nie dotyczyły jedynie charakteru postaci i nastroju samego libretta oraz pozytywnego bądź tragicznego zakończenia, lecz miały również wpływ na użyte w utworze środki muzyczne – mniejszą orkiestrę w operach komicznych, mniej rozbudowane arie solowe, częściej w formie cavatiny lub canzonetty i liczne sceny zespołowe.
Podział świata na czarno‑biały nie odpowiadał jednak wszystkim twórcom, a libretta oper, przedstawiające ludzkie perypetie, nie dawały się zawsze łatwo klasyfikować na wyłącznie poważne i zupełnie komediowe. Pojawiły się zatem gatunki mieszane, łączące elementy oper buffa i seria. Jednym z nich był dramma giocosoDramma giocosodramma giocoso, co przetłumaczyć można jako wesoły dramat. Gatunek ten rozwinął się w drugiej połowie XVIII wieku, by zaniknąć w początkach wieku XIX.
Terminu dramma giocosoDramma giocosodramma giocoso po raz pierwszy użył librecista Giovani Cosimo Villifranchi, jako określenia dla libretta L’ipocondiriaco z 1695 roku. Nie wiadomo jednak, czy do tego tekstu kiedykolwiek skomponowano muzykę. Faktyczne wykształcenie się gatunku dramma giocoso przypada na lata ok. 1749–1761 – okres współpracy dramaturga Carla Goldoniego i kompozytora Baldassarego Galuppiego.
RjpHB399Zss7u1
Biografia Carla Goldoni
Carlo Goldoni był weneckim adwokatem i dramaturgiem, piszącym głównie dla teatrów dramatycznych. Tworzenie librett oper komicznych, choć dochodowe, uważał za zajęcie na tyle kompromitujące, że swoje dzieła operowe pisał pod pseudonimem Polisseno Fegejo. Postanowił zreformować mało ambitne libretta oper buffa mieszając w nich elementy poważne z komicznymi. Wprowadził zatem w dramma giocoso obok postaci z opery poważnej (partie seriaPartie seriapartie seria), postaci komiczne (partie buffaPartie buffapartie buffa), a także bohaterów łączących w sobie obydwie cechy (di mezzo carattereDi mezzo caratteredi mezzo carattere), później dołączając również w niektórych librettach postaci sentymentalne. Partie te różniły się nie tylko charakterem, ale również poziomem wykonawczym – postaciom poważnym kompozytorzy powierzali najczęściej bardziej wymagające arie. Wśród innych typowych dla tego gatunku cech wymienić należy, zaczerpnięte z opery buffa, sceny zespołowe – w tym introduzione, czyli scenę ansamblową następującą tuż po uwerturze i wprowadzającą w treść przedstawienia. Liczba postaci dramma giocoso zwykle ograniczała się do siedmiu, wśród których pojawiały się osoby wysoko urodzone (partie seria) oraz przedstawiciele niższych warstw (partie buffa), a także partie pośrednie (di mezzo carattere), przy czym nowy gatunek operowy często szydził z arystokracji, wzywając do przełamywania barier społecznych. Z czasem w dramma giocoso pojawiają się również sceny grozy.
Teksty Goldoniego zaczęły się cieszyć w drugiej połowie XVIII wieku ogromnym powodzeniem, a poza Galuppim, z którym librecista współpracował przez kilka lat, sięgało po nie wielu kompozytorów, m.in. Giovanni Paisiello, Antonio Salieri, Domenico Cimarosa. Do niektórych z librett Goldoniego powstawały też praktycznie niewykonywane dziś opery Josepha Haydna, pisane dla dworu Esterhazych, m.in. Księżycowy świat (Il mondo della luna) z 1777 roku.
R1VvRtVermv8S1
Występowanie dramma giocoso
Przykłady dramma giocoso znaleźć można również u Wolfganga Amadeusza Mozarta. Określenie to pojawia się przy niektórych jego wczesnych, mało dziś znanych, operach. takich jak: Udana naiwność (La finta semplice) KV 51, Fałszywa ogrodniczka (La fintagiardiniera) KV 169 czy zachowana we fragmentach Gęś z Kairu (L’oca del Cairo) KV 442. Najpełniejsze ujęcie tego gatunku nastąpiło jednak dopiero w operze Don Giovanni albo Rozpustnik ukarany KV 527, której premiera miała miejsce w Pradze w 1787 roku. Postać słynnego uwodziciela ma wiele pierwowzorów – literackiego Don Juana Moliera, a także zupełnie realnego – Casanovę, który według legendy, jako dobry przyjaciel librecisty, Lorenza Da Pontego, miał dopisać do tekstu opery kilka wersów.
RbVOnT3MA0zhf1
Libretto Don Giovanniego, choć pojawiają się w nim postaci komiczne, dalekie jest od stylistyki buffa, rozpoczynając się od morderstwa. W finale da Ponta wprowadził dodatkowo elementy grozy – ożywiający posąg Komandora, który przychodzi na ucztę do Don Giovanniego i wymierza sprawiedliwość.
RxJ7bAfs1Enkk1
W tej samej operze obok upiornego Komandora pojawia się jednak bohater typowo komediowy – Leporello, a także postać Zerliny, łatwowiernej wieśniaczki, która szybko ulega urokowi Don Giovanniego, by za chwilę błagać swojego narzeczonego o wybaczenie.
R11QQUSv5anNU1
RgnObnNlIsOED
RaF5hYnmyvKdL
R18BwJrDAbfSn
R1Rd0Ajke5wkE
Ruz04jOjEAsUq
Kontynuacja idei wesołego dramatu
RHRd3btDk2JW61
Kontynuacją idei wesołego dramatu jest w dorobku operowym Mozarta Cosi fan tutte, ossia La scuola degli amanti (Tak czynią wszystkie albo Szkoła kochanków – tytuł tej opery częściej można jednak spotkać we włoskim oryginale) KV 588 z 1790 roku.
R1GoyhuB1Z63K1
Libretto, ponownie autorstwa Da Ponte, przedstawia historię zakładu dwóch młodzieńców – Fernanda i Gulielma – ze starszym i bardziej doświadczonym przyjacielem – Don Alfonso, który nie wierzy w wierność ich ukochanych – Fiordiligi i jej siostry Dorabelli. Mężczyźni postanawiają wystawić zatem swoje ukochane na próbę – udając wyjazd na wojnę, przybywają do domu swoich narzeczonych w przebraniu nieznajomych przybyszów – Albańczyków – i od razu, ku uciesze Don Alfonsa i pokojówki Despiny, zaczynają zalecać się do młodych kobiet. Początkowo niechętne i zrozpaczone wyjazdem narzeczonych dziewczęta, ku rozpaczy zakochanych młodzieńców, stopniowo jednak ulegają czarowi nowych przybyszów. Pomimo rozczarowania i nieporozumienia, wszystko kończy się pozytywnie i Fiordiligi oraz Dorabella ponownie przysięgają ukochanym dozgonną wierność.
W przypadku tej opery sam kompozytor miał kłopot z przypisaniem poszczególnych partii do gatunków seria i buffa. Jedyną postacią, co do której charakter nie pozostawia wątpliwości, jest pokojówka Despina – bohaterka typowo komiczna. Pozostałe role wydają się być na pograniczu seria i buffa, gdyż nie znamy ich statusu społecznego, a charaktery nie dają się łatwo przypisać schematom. Ich powagę wyznaczają raczej atrybuty muzyczne – rozbudowane, wirtuozowskie arie Fiordiligi, np. sytuują ją jako postać prima seria.
RU0EqWcrKUN9h1
RNibDLOXJ1AgK1
Idea wesołego dramatu kontynuatorów znalazła również wśród dwóch twórców opery XIX‑wiecznej – Gioacchina Rossiniego i Gaetana Donizettiego. W dorobku Rossiniego znalazły się cztery dzieła opatrzone określeniem dramma giocoso, wśród których najbardziej znanym jest Włoszka w Algierze (L’Italiana in Algeri) z 1813 roku do libretta Angelo Anellego. W twórczości Donizettiego można również znaleźć przykłady dramma giocoso, np. Pomyślne oszustwo (Il fortunato inganno) z 1823 roku, a także dwa oparte na librettach samego kompozytora: Teatralne obyczaje i nieobyczajności (Le convenienze ed inconvenienze teatrali) z 1827 i Betly albo chatka szwajcarska (Betly, ossia La capanna svizzera) z 1836 roku.
Opera w XIX wieku zaczyna zmierzać w zupełnie innym od dotychczasowego kierunku, zmieniając tematykę dzieł, sięgając po wątki historyczne i zaczerpnięte z literatury pięknej. Zarówno opera seria i buffa, jak też gatunki łączące obie te stylistyki, ulegają w epoce romantyzmu wyczerpaniu. Betly jest zatem prawdopodobnie ostatnim przykładem gatunku dramma giocoso.
Zadania
Rs3pOWUX2Z4VS
Ćwiczenie 1
R1a3Hsr251ZAs
Ćwiczenie 2
R1APK4DBw3Zap
Ćwiczenie 3
Przyporządkuj nazwiska kompozytorów do tytułów drammi giocosi: Wolfgang Amadeusz Mozart. Możliwe odpowiedzi: 1. Księżycowy świat, 2. Don Giovanni, 3. Włoszka w Algierze, 4. Betly albo chatka szwajcarska Gaetano Donizetti. Możliwe odpowiedzi: 1. Księżycowy świat, 2. Don Giovanni, 3. Włoszka w Algierze, 4. Betly albo chatka szwajcarska Joseph Haydn. Możliwe odpowiedzi: 1. Księżycowy świat, 2. Don Giovanni, 3. Włoszka w Algierze, 4. Betly albo chatka szwajcarska. Gioacchino Rossini. Możliwe odpowiedzi: 1. Księżycowy świat, 2. Don Giovanni, 3. Włoszka w Algierze, 4. Betly albo chatka szwajcarska.
Przyporządkuj nazwiska kompozytorów do tytułów drammi giocosi: Wolfgang Amadeusz Mozart. Możliwe odpowiedzi: 1. Księżycowy świat, 2. Don Giovanni, 3. Włoszka w Algierze, 4. Betly albo chatka szwajcarska Gaetano Donizetti. Możliwe odpowiedzi: 1. Księżycowy świat, 2. Don Giovanni, 3. Włoszka w Algierze, 4. Betly albo chatka szwajcarska Joseph Haydn. Możliwe odpowiedzi: 1. Księżycowy świat, 2. Don Giovanni, 3. Włoszka w Algierze, 4. Betly albo chatka szwajcarska. Gioacchino Rossini. Możliwe odpowiedzi: 1. Księżycowy świat, 2. Don Giovanni, 3. Włoszka w Algierze, 4. Betly albo chatka szwajcarska.
Przyporządkuj nazwiska kompozytorów do tytułów drammi giocosi:
<i>Don Giovanni</i>, <i>Księżycowy świat</i>, <i>Betly albo chatka szwajcarska</i>, <i>Włoszka w Algierze</i>
Wolfgang Amadeusz Mozart
Gaetano Donizetti
Joseph Haydn
Gioacchino Rossini
R1eaPlofxDYz6
Ćwiczenie 4
RWZxKznHOpWoW
Ćwiczenie 5
Wyjaśnij pojęcie di mezzo carattere.
Wyjaśnij pojęcie di mezzo carattere.
Wysłuchaj podanych fragmentów oper W. A. Mozarta i przyporządkuj do nich odpowiednie tytuły dzieł i ich fragmentów:
Don Giovanni, akt II, scena XV, Don Giovanni a cenar teco
Don Giovanni, uwertura
Cosi fan tutte, aria Fiordiligi Come scoglio
Zadanie posiada plik audio, który można odsłuchać w wersji online podręcznika.
REGW9E3lUBcVQ
Ćwiczenie 6
RVqQPyo8XhuEa
Ćwiczenie 7
Połącz w pary bohaterów opery Don Giovanni W.A. Mozarta z odpowiadającym im ariami: Komandor. Możliwe odpowiedzi: 1. Madamina, il catalogo è questo (aria katalogowa), 2. Don Giovanni a cenar teco, 3. Deh vieni alla finiestra, 4. Batti batti o bel Masetto. Leporello. Możliwe odpowiedzi: 1. Madamina, il catalogo è questo (aria katalogowa), 2. Don Giovanni a cenar teco, 3. Deh vieni alla finiestra, 4. Batti batti o bel Masetto. Don Giovanni. Możliwe odpowiedzi: 1. Madamina, il catalogo è questo (aria katalogowa), 2. Don Giovanni a cenar teco, 3. Deh vieni alla finiestra, 4. Batti batti o bel Masetto. Zerlina. Możliwe odpowiedzi: 1. Madamina, il catalogo è questo (aria katalogowa), 2. Don Giovanni a cenar teco, 3. Deh vieni alla finiestra, 4. Batti batti o bel Masetto.
Połącz w pary bohaterów opery Don Giovanni W.A. Mozarta z odpowiadającym im ariami: Komandor. Możliwe odpowiedzi: 1. Madamina, il catalogo è questo (aria katalogowa), 2. Don Giovanni a cenar teco, 3. Deh vieni alla finiestra, 4. Batti batti o bel Masetto. Leporello. Możliwe odpowiedzi: 1. Madamina, il catalogo è questo (aria katalogowa), 2. Don Giovanni a cenar teco, 3. Deh vieni alla finiestra, 4. Batti batti o bel Masetto. Don Giovanni. Możliwe odpowiedzi: 1. Madamina, il catalogo è questo (aria katalogowa), 2. Don Giovanni a cenar teco, 3. Deh vieni alla finiestra, 4. Batti batti o bel Masetto. Zerlina. Możliwe odpowiedzi: 1. Madamina, il catalogo è questo (aria katalogowa), 2. Don Giovanni a cenar teco, 3. Deh vieni alla finiestra, 4. Batti batti o bel Masetto.
Połącz w pary bohaterów opery Don Giovanni W.A. Mozarta z odpowiadającym im ariami:
<i>Deh vieni alla finiestra</i>, <i>Don Giovanni a cenar teco</i>, <i>Madamina, il catalogo è questo</i> (aria <i>katalogowa</i>), <i>Batti batti o bel Masetto</i>
Komandor
Leporello
Don Giovanni
Zerlina
Słownik pojeć
Dramma giocoso
Dramma giocoso
– gatunek operowy, który rozwijał się w drugiej poł. XVIII wieku, łączący elementy opery komicznej i poważnej zarówno w wersji literackiej, jak i muzycznej.
Partie seria
Partie seria
– partia poważna w dramma giocoso, zwykle zarezerwowana dla wysoko urodzonych postaci, odznaczała się bardziej popisowymi ariami.
Partie buffa
Partie buffa
– partia komiczna w dramma giocoso, którą powierzano najczęściej niżej urodzonym – służącym, ogrodnikom, przedstawicielom mieszczaństwa, powierzano jej prostsze arie, canzonetty.
Di mezzo carattere
Di mezzo carattere
– partia o pośrednim charakterze, łącząca elementy seria i buffa.
encyklopedia.pwn.pl
Galeria dzieł sztuki
R1VvRtVermv8S1
Rls6HgtuJ1DcC1
R1YogD0byey9N1
RNibDLOXJ1AgK1
Biblioteka muzyczna
RxJ7bAfs1Enkk1
Utwór muzyczny: W.A. Mozart, aria „Don Giovanni”, akt II, scena XV. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się hymnicznym charakterem.
R11QQUSv5anNU1
Utwór muzyczny:: W.A. Mozart aria „Don Giovanni”, „Batti batti o bel Masetto”. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się wirtuozerskim charakterem.
R1GoyhuB1Z63K1
Utwór muzyczny: W. A. Mozart, „Cosi fan tutte, Uwertura”. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się hymnicznym charakterem.
RU0EqWcrKUN9h1
Utwór muzyczny: W. A. Mozart, „Cosi fan tutte, Aria Fiordiligi Come scoglio”. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się hymnicznym charakterem.