Formy muzyki scenicznej - opera
Ważne daty
1819‑1872 – lata życia Stanisława Moniuszki,
1801‑1835 – lata życia Vincenzo Belliniego,
1797‑1848 – lata życia Gaetano Donizettiego,
1792‑1868 – lata życia Gioacchino Rossiniego,
1813‑1901 – lata życia Giuseppe Verdiego,
1839‑1881 – lata życia Modesta Musorgskiego,
1813‑1883 – lata życia Ryszarda Wagnera,
1838‑1875 – lata życia Georges’a Bizeta.
Scenariusz lekcji dla nauczyciela:
II. Język i funkcje muzyki, myślenie muzyczne, kreacja i twórcze działania.
4. Uczeń wykazuje się znajomością i dokonuje charakterystyki:
3) form muzycznych: opera.
6. Wymienia nazwy epok w dziejach muzyki (średniowiecze, renesans, barok, klasycyzm, romantyzm, muzyka XX w.) oraz potrafi wskazać kompozytorów reprezentatywnych dla nich.
wymieniać najważniejsze wydarzenia z historii opery;
wymieniać wybrane tytuły oper, tj: Carmen wraz z arią Habanera G. Bizeta; Juliusz Cezar G. F. Haendela; Czarodziejski flet Wolfganfa Amadeusza Mozarta; Straszny Dwór oraz Traviata Giuseppe Verdiego;
definiować pojęcia: uwertura, akt, duet, tercet, chór, ensemble, libretto, dyrygent, rekwizyt, partytura, scenografia, kompozytor;
rozpoznawać fragmenty muzyki operowej (aria, duet, tercet, fragment chóralny i instrumentalny, sceny baletowe);
wymieniać kompozytorów tworzących opery i kojarzy ich z epoką w której tworzyli.
Wprowadzenie
Różne dziedziny sztuki mogą łączyć się, tworząc kompilację artystyczną w postaci uniwersalnej i zrozumiałej dla każdego formy przekazu. Doskonałym tego przykładem może być połączenie teatru i muzyki w postaci opery. Łączy ona w sobie grę aktorską ze śpiewem, muzyką i tańcem. Składa się z partii wokalnych, instrumentalnych, baletowychbaletowych. OperaOpera posiada długą historię, rozwijała się na przestrzeni epok i ceniona jest do dnia dzisiejszego.
Z operą przez wieki
![](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/ReluSNuvipAit/1699608028/1LJgjwbUacBSFHgJRXRSwQONriIVKn88.png)
Film dostępny pod adresem /preview/resource/ReluSNuvipAit
Film edukacyjny „Z operą przez wieki”. Film rozpoczyna się widokiem sceny z zasuniętą kurtyną. Na jej tle wyświetla się napis: Z operą przez wieki. Słychać śpiew kobiety. Wykonuje ona Habanerę z opery Carmen. Lektor czyta: Opera jest rodzajem dzieła scenicznego. Występujący w nim aktorzy, śpiewając lub melodycznie recytując swoje wypowiedzi, wyrażają emocje i prezentują umiejętności wokalne. Tekst przez nich wykonywany, przedstawiający treść opery, nazywany jest librettem. W drugiej scenie wyświetla się schemat budowy dzieła operowego. Lektor objaśnia to co znajduje się na schemacie: Uwertura, czyli orkiestrowy wstęp grany przy opuszczonej kurtynie, wprowadza słuchacza w nastrój dzieła. Dalszą część opery tworzą akty podzielone na sceny. Składają się one m.in. z arii, duetów, tercetów oraz fragmentów chóralnych, instrumentalnych i scen baletowych. Kolejna scena rozpoczyna się wyświetleniem napisu starożytność i pojawieniem się zdjęcia teatru greckiego w Milecie. Scenie tej towarzyszy muzyka wykonywana na kitarze i aulosie. Lektor czyta: W czasach starożytnych teksty popularnych wówczas dramatów greckich były zazwyczaj śpiewnie recytowane przez solistów i chór. Ich twórcy - Sofokles, Eurypides i Arystofanes - nie byli jedynie dramaturgami, ale też po części kompozytorami. Kolejną epoką jest średniowiecze. Pojawia się napis i ilustracja przedstawiająca grupę osób grającą na średniowiecznych instrumentach. Scenie tej towarzyszy średniowieczna muzyka wykonywana przez zespół fletowy. Lektor czyta: W średniowieczu popularność zyskały dramaty liturgiczne, które uświetniały święta Bożego Narodzenia i Wielkanocy. Miały one postać dialogów, których teksty nawiązywały do Ewangelii. Kolejną epoką jest renesans. Przedstawione są obrazy: Koncert - Lorenzo Costa i renesansowy teatr. Towarzysząca muzyka to spokojna, smutna pieśń wykonywana z akompaniamentem lutni. Lektor czyta: W epoce renesansu pomiędzy kolejnymi aktami dramatów wykonywane były intermezza [czyt. „intermecca”] zwykle o tematyce komediowej, będące swego rodzaju muzycznymi przerywnikami. Pojawia się napis barok i fragment opery Koronacja Poppei Claudio Monteverdiego. Dwie osoby w długich złotych szatach śpiewają spokojny duet pod tytułem Pur ti miro, pur ti godo. Lektor czyta: W 1600 roku śpiewnie recytowany dramat nawiązujący do stylu antycznego przyczynił się do powstania opery. W późnych dziełach scenicznych Claudio Monteverdiego [czyt. Klaudio Montewerdiego] zauważalna była samodzielność warstwy muzycznej, rozpoczynająca tym samym nieustanne spory o prymat pomiędzy muzyką a słowem. Muzyka zmienia się, słyszymy dynamiczny utwór wykonywany przez orkiestrę smyczkową i widzimy obraz, na którym przedstawiona jest bogato zdobiona scena operowa w baroku. Lektor czyta: Operę, w której nacisk kładziono na warstwę muzyczną, odnaleźć można szczególnie w twórczości włoskich kompozytorów. Akcja dramatyczna stanowiła jedynie pretekst do podjęcia tematu dzieła, a na pierwszym planie znalazły się popisy wokalne śpiewaków. Rosnąca w baroku popularność opery przenikała także do innych krajów. Francja na przykład najbardziej zasłynęła z twórczości operowej Jean Baptisty Lully, Anglia natomiast – Henry`ego Purcellai Georga Friedricha Haendla . Kolejna scena dotyczy epoki klasycyzmu. Na scenie pojawia się wizerunek Mozarta, a lektor czyta: Najbardziej reprezentatywna dla okresu klasycyzmu jest twórczość operowa Wolfganga Amadeusza Mozarta, jednego z największych geniuszy w historii muzyki, który pierwszą operę skomponował mając 12 lat. Spośród ponad 20 oper, które napisał, największe znaczenie mają „Wesele Figara”, „Don Giovanni” oraz „Czarodziejski flet”. Później pojawia się filmowy fragment z opery “Czarodziejski flet”. Kobieta w ciemnym, trochę demonicznym, królewskim stroju śpiewa arię, w której powtarzają się wielokrotnie bardzo wysokie dźwięki. Kolejna epoka to romantyzm. Wyświetlony zostaje wizerunek Stanisława Moniuszko i zapis nutowy fragmentu Strasznego Dworu. Lektor czyta: Gatunek opery był popularna również w XIX wieku. Na gruncie polskim największe zasługi w tym zakresie miał Stanisław Moniuszko uważany za twórcę polskiej opery narodowej. Jego najsłynniejsze dzieła to: „Halka” i Straszny dwór”. Później wyświetla się fragment Mazura z opery „Straszny Dwór”. Chór i orkiestra wykonują dynamiczny i żywiołowy utwór w rytmie mazura. Balet tańczy widowiskowy taniec. Później muzyka się zmienia słyszymy spokojną muzykę. Widzimy wizerunki: Vincenzo Belliniego, Geatano Donizettiego oraz Gioacchino Rossiniego. Lektor czyta: W okresie romantyzmu opera rozwijała się także we Włoszech, gdzie tworzyli Vincenzo Bellini, Gaetano Donizetti, a także Gioacchino Rossini. Następnie słychać fragment opery Traviata Verdiego i pojawiają się wizerunki: Giuseppe Verdiego, Modesta Musorgskiego i Ryszarda Wagnera. Lektor czyta: W 2 poł XIX wieku nastąpiło ponowne zacieśnienie związku opery z dramatem, szczególnie za sprawą twórczości Giuseppe Verdiego i Modesta Musorgskiego. Ryszard Wagner jeszcze silniej zaznaczył podporządkowanie muzyki na rzecz akcji scenicznej. Kompozytor dążył do powrotu dramatu antycznego, a za ideał sztuki starożytnej uznał teatr starogrecki. Ostatnia scena nosi tytuł Wiek XX i czasy współczesne. Widzimy scenę z ascetyczną scenografią i czwórkę współcześnie ubranych aktorów. Lektor czyta: W XX wieku operę często uważano za gatunek przestarzały, co skutkowało wielokrotnym ogłaszaniem jej upadku. Stale ma jednak grono swoich miłośników, a kompozytorzy nadal tworzą nowe dzieła, co owocuje jej ciągłą popularnością i rozwojem.
Opera w pigułce. Nie zawsze sukces przychodzi od razu…
Zapewne nie jeden raz zmagałeś się z różnymi trudnościami, zanim zdołałeś je pokonać. Wówczas na pewno w wyjątkowy sposób odczułeś smak sukcesu. W historii muzyki jest wiele przypadków, kiedy sukces nie od razu zaistniał wraz z wystawieniem dzieła, a nawet za życia kompozytora. Warto o tym pamiętać w kontekście przyszłych sukcesów i niepowodzeń, które czekają każdego z nas bez względu na wybór swojej ścieżki kariery.
Georges Bizet – Carmen – opera w 4 aktach.
Georges Bizet to kompozytor „Carmen”, jednej z najbardziej znanych oper na świecie. Niestety, pierwsze wystawienie tej opery okazało się całkowitym niepowodzeniem, głównie ze względu na poruszane w niej wątki obyczajowe zaczerpnięte z życia codziennego. Z czasem tematyka ta stała się modna i była podstawą nowego kierunku. Bizet nie doczekał tych czasów, a opera „Carmen” zaczęła odnosić zasłużone sukcesy dopiero po śmierci kompozytora.
Akcja opery rozgrywa się w Andaluzji na początku XIX wieku. Tytułowa Carmen jest Cyganką. Pozostali bohaterowie to zwyczajni ludzie – Cyganie, pracownice z fabryki cygar, żołnierze, torreador, przemytnicy. Treścią opery jest życie mieszkańców Sevilli, różne intrygi, a nade wszystko perypetie miłosne pięknej Cyganki Carmen i rywalizacja zakochanych w niej mężczyzn.
Wysłuchaj „Marsz torreadora”, jednego z najbardziej znanych motywów z opery „Carmen”. W IV akcie opery torreador Escamillo stacza w cyrku zwycięski bój z bykiem. Carmen pragnie jak najszybciej ujrzeć ukochanego torreadora. Niestety, zazdrosny z rozpaczy Don José atakuje ją sztyletem.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D5YqIiJA9
Na nagraniu Marsz toreadora z opery Carmen autorstwa Georgesa Bizeta. Utwór jest żywy, tryumfalny, wykonuje go orkiestra symfoniczna Instrumenty smyczkowe wykonują radosną melodię, przy towarzyszeniu rytmicznego akompaniamentu instrumentów dętych i perkusyjnych. W drugiej części muzyka jest spokojniejsza ale nadal tryumfalna instrumenty grają melodię Arii Toreadora. Pod koniec powraca dynamiczny i żywiołowy motyw z początku utworu.
Zwróć uwagę na budowę utworu, którego schemat literowy poszczególnych części przedstawia się następująco: A A B A C A1. Czy pamiętasz, jak nazywa się taka forma muzyczna? Odpowiedź wpisz w ramkę.
Odpowiedź: ............
Zapoznaj się z informacjami dotyczącymi Marsza toreadora i opisz jaki jest charakter tego utworu.
„Habanera” to jedna z najsłynniejszych arii w historii opery. Wykonuje ją tytułowa bohaterka opery „Carmen”. Wskaż jej imię. W tym czasie wysłuchaj nagrania.
- Carmen
- Bizet
- Habanera
- Aria
Zadanie posiada plik audio, który można odsłuchać w wersji online podręcznika.
Wskaż na mapie państwo, w którym rozgrywa się akcja opery „Carmen”.
![](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res/ReG9xU7W3Ih42/1598971973/1HMPmHUQ3tWoEVnbRGYpq5fBJNr5naBn/ALTERNATIVE-STATIC/1prJcuXAaxuSmvHnqeyVa1mHBiVs4TNB.jpg)
Traviata włoskiego kompozytora Giuseppe Verdiego to kolejne dzieło, które należy do kanonu tej formy muzycznej, ale tak jak w przypadku „Carmen” Bizeta nie odniosło sukcesu podczas premiery. Treść opery jest ponadczasowa. Główna bohaterka, Violetta Valéry, mierzy się ze śmiertelną chorobą i świadomością odejścia. W tym właśnie czasie odkrywa wartości płynące z prawdziwej miłości i przez to jej podejście do życia diametralnie się zmienia. W tak trudnym dla siebie czasie wzmacnia swój charakter, stając przed trudnymi wyborami w obliczu nadchodzącej śmierci.
![Plakat promujący przedstawienie „La Traviata” Giuseppe Verdiego w reżyseri Mariusza Trelińskiego. Przedstawienie odbyło się w Teatrze Wielkim - Operze Narodowej w Warszawie. Na plakacie na tle kwiatów w pastelowych kolorach, leży czaszka w intensywnym kolorze różowym.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R5delHCISegZa/1/1ZQ4dAzvW3RqBY6CGoVj2nC4hl3fo2is.jpg)
Posłuchaj motywu „Libiamo, libiamo” z I aktu opery „Traviata”. Podczas zabawy, Violetta proponuje wznieść toast za przyjemności, „bo cóż bez nich warte jest życie”. Wskaż głosy, które wykonują partie solowe.
- Sopran
- Alt
- Tenor
- Bas
Zadanie posiada plik audio, który można odsłuchać w wersji online podręcznika.
Wksaż, z którego okresu pochodzi opera Czarodziejski flet.
- klasycyzm
- barok
- romnatyzm
Wysłuchaj wersji instrumentalnej utworu operowego. Wpisz: imię i nazwisko autora, tytuł opery, oraz tytuł utworu.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D5YqIiJA9
Na nagraniu Mazur z opery Straszny Dwór autorstwa Stanisława Moniuszki. Utwór, wykonywany przez orkiestrę symfoniczną, jest bardzo żywiołowy, dynamiczny, w rytmie mazura. Rytm jest podkreślany przez grę instrumentów perkusyjnych. Dynamika jest zmienna, często zmiany dynamiki są bardzo nagłe.
Wysłuchaj wersji instrumentalnej utworu operowego. Wpisz: imię i nazwisko autora, tytuł opery, oraz tytuł utworu.
Autor: ........................................
Tytuł opery: ............................
Tytuł utwór: ............
Podaj tytuły co najmniej dwóch oper Stanisława Moniuszki.
Poukładaj litery w odpowiedniej kolejności tak, aby utworzyły nazwisko kompozytora.
RZATOM - ............
MOSUNIKOZ - ..................
NELIBIL - ..............
OTDNZIEIT - ..................
Zaznacz zdania prawdziwe.
- W operze wykonywane są utwory przeznaczone tylko na instrumenty.
- Akt jest częścią opery.
- Uwertura to popisowa pieśń solowa w operze.
- Orkiestrą i chórem kieruje dyrygent.
- Operą nazywamy zarówno dzieło sceniczne, jak i budynek, w którym jest ono wystawiane.
Rozwiąż krzyżówkę i odgadnij hasło.
- Wolfgang…Mozart - twórca m. in. Opery pt. Czarodziejski flet.
- Wieloosobowy zespół wokalny.
- Krótki utwór na orkiestrę, który jest wstępem do opery.
- Epoka, w której tworzył Stanisław Moniuszko - twórca polskiej opery narodowej.
- Epoka narodzin opery.
1 | ||||||||||||
2 | ||||||||||||
3 | ||||||||||||
4 | ||||||||||||
5 |
Słownik pojęć
część utworu dramatycznego lub przedstawienia teatralnego.
popisowa pieśń solowa w operze lub operetce.
1. widowisko teatralne, w którym głównym środkiem wyrazu jest taniec; też: utwór muzyczny stanowiący kanwę takiego widowiska; 2.scena tańców zbiorowych w operze, operetce itp.; 3. zespół tancerek i tancerzy; 4. instytucja organizująca przedstawienia choreograficzne.
układ tańca lub ruchów tanecznych w widowisku scenicznym.
uwóch śpiewakow lub instrumentalistów wykonujących razem utwór muzyczny; też: utwór muzyczny na dwa głosy lub dwa instrumenty.
osoba kierująca zespołem wokalno‑instrumentalnym, chórem lub orkiestrą.
krótki fragment orkiestrowy o charakterze nastrojowym, wpleciony w akcję dramatyczną opery albo występujący jako wkładka baletowa w operze.
autor utworu muzycznego.
tekst słowny do scenicznego utworu muzyczno‑wokalnego (opery, oratorium).
sceniczny dramat muzyczny składający się z partii wokalnych, instrumentalnych, baletowych, rzadziej także mówionych.
zapis utworu muzycznego, prezentujący wszystkie partie dzieła w ten sposób, że to, co brzmi jednocześnie, zapisane jest jedno nad drugim (w pionie), a to, co brzmi w kolejnych odcinkach czasu, zapisane jest od lewej do prawej.
przedmiot potrzebny w przedstawieniu teatralnym lub na planie filmowym, związany z akcją sztuki albo filmu.
opracowanie plastycznej i architektonicznej oprawy widowiska, filmu itp.; też: oświetlenie, dekoracje, kostiumy i rekwizyty stanowiące taką oprawę.
osoba odpowiadająca za koordynację i zgodność z planem przebiegu przedstawienia, w szczególności podpowiadająca aktorowi zza kurtyny lub ze specjalnego miejsca na scenie w sytuacji, gdy aktor zapomni tekstu podczas inscenizacji.
zespół składający się z 3 wokalistów.
krótki utwór na orkiestrę będący wstępem do opery lub baletu, czasami także utwór samodzielny.
Słownik pojęć został opracowany na podstawie:
J. Habela, Słowniczek muzyczny, PWM, Kraków 1998
www.encyklopedia.pwn.pl
www.muzykotekaszkolna.pl
www.sjp.pwn.pl
Biblioteka muzyczna
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D5YqIiJA9
Na nagraniu Aria Jontka „Szumią jodły na gór szczycie” z opery „Halka” Stanisława Moniuszki. Wykonuje ją śpiewak - tenor z towarzyszeniem fortepianu. Tenorowa Aria Jontka - to pełna bólu i żalu skarga po odepchnięciu przez ukochaną.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D5YqIiJA9
Na nagraniu Aria „Habanera” z opery „Carmen”, autorstwa Georgesa Bizeta. Utwór wykonuje mezzosopran - średni głos żeński z towarzyszeniem fortepianu. Śpiewaczka wykonuje dość dramatyczną pieśń. Towarzyszący jej akompaniament fortepianowy podkreśla mocny rytm, w hiszpańskim charakterze.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D5YqIiJA9
Na nagraniu utwór autorstwa Wolfganga Amadeusza Mozarta „Aria Królowej nocy” z opery „Czarodziejski flet”. Arię wykonuje bardzo wysoki głos żeński - sopran koloraturowy. Aria jest bardzo trudna, oszałamiająca, zawiera bardzo trudne do zaśpiewania, powtarzające się, bardzo wysokie dźwięki. Utwór wykonany jest z akompaniamentem orkiestry. Utwór jest energiczny, pełen zapału, szybki, porywający.
Bibliografia
Jerzy Habela, Słowniczek muzyczny, PWM, Kraków 1998.
Ryszard Daniel Golianek, Zrozumieć operę. Łódź, Akademia Muzyczna, 2009.
Stephen Pettitt, Opera, Muza, Warszawa 1999.