Ważne daty

Katarzyna Kobro

R1LESnBcFIZoc

1

1. Katarzyna Kobro należała w Polsce do takich grup artystycznych jak Blok, Praesens i a.r. (awangarda rzeczywista lub artyści rewolucji). Była w redakcji pisma Forma, razem z Władysławem Strzemińskim napisała książkę Kompozycja przestrzeni. Obliczenia rytmu czasoprzestrzennego (1931).

Katarzyna Kobro – jedna z najwybitniejszych rzeźbiarek awangardyAwangardaawangardy, urodziła się 26 stycznia 1898 r. w Moskwie, a zmarła 21 lutego 1951 r. w Łodzi. Miała korzenie łotewsko‑rosyjskie. W 1916 r. w szpitalu w Moskwie poznała Władysława Strzemińskiego. W latach 1917‑1919 studiowała rzeźbę w moskiewskiej Szkole Malarstwa, Rzeźby i Architektury. Należała do Związku Zawodowego Artystów Malarzy miasta Moskwy, w którym działali także Kazimierz Malewicz, Olga Rozanowa, Władimir Tatlin, Aleksander Rodczenko. Po trzecim roku studiów artystka wyjechała do Smoleńska, gdzie w 1920 r. wzięła ślub z Władysławem Strzemińskim. W Smoleńsku utrzymywała kontakty z konstruktywistamiKonstruktywizmkonstruktywistami: Kazimierzem Malewiczem i Władimirem Tatlinem, których sztuka była jedną z inspiracji dla dalszej twórczości Kobro. Później Kobro i Strzemiński wyjechali do Wilna, Rygi, a następnie osiedlili się w Polsce. Mieszkali w Koluszkach i w Łodzi, gdzie oboje zmarli.

Twórczość

W 1920 r. Katarzyna Kobro stworzyła swoją pierwszą rzeźbę, którą znamy jedynie z fotografii, asamblażowąAsamblażasamblażową ToS 75 – Struktura łączącą elementy kubizmu i futuryzmu. W Smoleńsku powstały także Konstrukcje wiszące (również znane jedynie z fotografii, rekonstrukcji dokonał w latach 60. XX w. Janusz Zagrodzki, biograf artystki). Należały one do eksperymentów kinetycznych i zdawały się przeczyć prawu grawitacji. Zostały wykonane z kawałku metalu, drewna i szkła. Inspiracji do elipsoidalnej formy można doszukiwać się w pracach Kazimierza Malewicza i Aleksandra Rodczenki.

R185dSNE8fKfG

Wersja alternatywna: Ilustracja interaktywna 1. Osiem projektów rzeźbiarskich wykonanych w latach 1920‑1935 zaginęło. Janusz Zagrodzki zrekonstruował obie Kompozycje wiszące oraz dwie Rzeźby abstrakcyjne (1924) i Kompozycję przestrzenną (1931). Nie udało się natomiast odtworzyć aktów z lat 30. XX w. Wśród prac zaginionych na pewno znajduje się jeszcze jedna praca malarska (Kompozycja abstrakcyjna, 1924‑26) i dwa projekty architektoniczne (Projekt kabiny tytoniowej, wykonany razem z Władysławem Strzemińskim w latach 1927‑28, oraz Projekt przedszkola funkcjonalnego z lat 1932‑34).

Wersja alternatywna: Ilustracja interaktywna 1. Osiem projektów rzeźbiarskich wykonanych w latach 1920‑1935 zaginęło. Janusz Zagrodzki zrekonstruował obie Kompozycje wiszące oraz dwie Rzeźby abstrakcyjne (1924) i Kompozycję przestrzenną (1931). Nie udało się natomiast odtworzyć aktów z lat 30. XX w. Wśród prac zaginionych na pewno znajduje się jeszcze jedna praca malarska (Kompozycja abstrakcyjna, 1924‑26) i dwa projekty architektoniczne (Projekt kabiny tytoniowej, wykonany razem z Władysławem Strzemińskim w latach 1927‑28, oraz Projekt przedszkola funkcjonalnego z lat 1932‑34).

1

1. Osiem projektów rzeźbiarskich wykonanych w latach 1920‑1935 zaginęło. Janusz Zagrodzki zrekonstruował obie Kompozycje wiszące oraz dwie Rzeźby abstrakcyjne (1924) i Kompozycję przestrzenną (1931). Nie udało się natomiast odtworzyć aktów z lat 30. XX w. Wśród prac zaginionych na pewno znajduje się jeszcze jedna praca malarska (Kompozycja abstrakcyjna, 1924‑26) i dwa projekty architektoniczne (Projekt kabiny tytoniowej, wykonany razem z Władysławem Strzemińskim w latach 1927‑28, oraz Projekt przedszkola funkcjonalnego z lat 1932‑34).

RIoLHkkk1QnFj

Ilustracja interaktywna 1. Kompozycje rzeźbiarki nie zostały dobrze przyjęte podczas w wystawy grupy Praesens w warszawskiej Zachęcie w 1926 r. Jej prace zostały ocenione jako bezużyteczne i nie mogły być nazwane rzeźbami, ponieważ rzeźba ma polegać na modelowaniu bryły. Prace Katarzyny Kobro dobrze przyjmowane i rozumiane były jedynie w kręgach awangardowych, pomimo tego stały się prekursorskie w sztuce europejskiej.

Ilustracja interaktywna 1. Kompozycje rzeźbiarki nie zostały dobrze przyjęte podczas w wystawy grupy Praesens w warszawskiej Zachęcie w 1926 r. Jej prace zostały ocenione jako bezużyteczne i nie mogły być nazwane rzeźbami, ponieważ rzeźba ma polegać na modelowaniu bryły. Prace Katarzyny Kobro dobrze przyjmowane i rozumiane były jedynie w kręgach awangardowych, pomimo tego stały się prekursorskie w sztuce europejskiej.

1

1. Jednak kompozycje rzeźbiarki nie zostały dobrze przyjęte podczas w wystawy grupy Praesens w warszawskiej Zachęcie w 1926 r. Jej prace zostały ocenione jako bezużyteczne i nie mogły być nazwane rzeźbami, ponieważ rzeźba ma polegać na modelowaniu bryły. Prace Katarzyny Kobro dobrze przyjmowane i rozumiane były jedynie w kręgach awangardowych, pomimo tego stały się prekursorskie w sztuce europejskiej.

Na początku artystycznej drogi, Katarzyna Kobro miała wsparcie we Władysławie Strzemińskim, który w 1922 r. pisał o niej jako najzdolniejszej z młodych rzeźbiarzy i dodając: [...] zjawiskiem o znaczeniu europejskim są jej rzeźby suprematyczne. Jej prace są prawdziwym krokiem naprzód, zdobywaniem wartości niezdobytych, nie są naśladownictwem Malewicza, a twórczością równoległą. (Cyt. za http://culture.pl/pl/tworca/katarzyna‑kobro)

Jednak kompozycje rzeźbiarki nie zostały dobrze przyjęte podczas w wystawy grupy Praesens w warszawskiej Zachęcie w 1926 r. Jej prace zostały ocenione jako bezużyteczne i nie mogły być nazwane rzeźbami, ponieważ rzeźba ma polegać na modelowaniu bryły. Prace Katarzyny Kobro dobrze przyjmowane i rozumiane były jedynie w kręgach awangardowych i stały się prekursorskie w sztuce europejskiej.

R1M04rN6jzaKS1

Prezentacja ukazuje rzeźbę Katarzyny Kobro pod tytułem „Kompozycja przestrzenna (6)”. Dzieło jest z metalu pomalowane w różnych kolorach. Wygięcie w kształcie litery S jest pomalowane na szaro. Łączy szerszą część dolną rzeźby z węższą częścią górną. Jest to rzeźba abstrakcyjna i składa się z figur geometrycznych. Są to prostokąty połączone ze sobą pod kątem prostym. Pionowe i poziome prostokąty pomalowała na kolor czerwony, niebieski, żółty, biały i czarny. Biały prostokąt jest długi i wąski. Niektóre kolorowe, metalowe prostokąty wystają poza rzeźbę. Możemy sobie wyobrazić, że dalej je przedłużamy. Rzeźba poprzez wystające części i dziury łączy się z powietrzem, z przestrzenią. Aby poznać rzeźbę trzeba ją obejrzeć z każdego boku, z góry, z dołu. Dodatkowo pojawiają się punkty, które zawierają następującą treść: 1. Kompozycja przestrzenna nr 6 autorstwa Katarzyny Kobro powstała w 1931 r. Rzeźba jest wykonana ze stali malowanej i ma wymiary 64 cm na 25 cm na 15 cm. 2. Rzeźba została wykonana z 6 elementów stali, pomalowanej na żółto, niebiesko, czerwono, biało, czarno i szaro. Rzeźba jest wpisana w prostopadłościan. Główną oś rzeźby wyznacza element biały, który jest połączony z elementem niebieskim, stanowiącym podstawę pracy. W górnej części rzeźby do elementu białego zostały przymocowane elementy czerwony i czarny. Na podstawie po przeciwległej stronie i po skosie od elementu białego, jest mniejszy element żółty, który łączy się rogiem z jedynym falistym elementem rzeźby, który jest koloru szarego. Element szary łączy ze sobą żółty oraz czarny. 3. Prześwity pomiędzy elementami nadają rzeźbie lekkości. Zastosowanie większych i ciemniejszych elementów na górze pracy, a mniejszych i jaśniejszych na dole powoduje złudzenia jakoby praca przeczyła prawom grawitacji. 4. Najlepszymi latami w twórczości Kobro były 1925-1936 – pojawiła się nowa koncepcja rzeźby, odrzucającą widzenie rzeźby jako bryły. Rzeźba miała stać się analizą przestrzeni i rytmów, miała organizować przestrzeń, współistnieć z nią. Obiekt i otoczenie miały się wzajemnie przenikać. Kobro swoje prace wykonywała na podstawie dokładnych obliczeń matematycznych, miały one ścisłe proporcje. Kompozycje najczęściej malowała na biało, czarno, szaro, żółto, czerwono i niebiesko (kolory wymienione przez Mondrina). 5. Część prac Kobro zaginęła lub została zniszczona podczas okupacji. Niektóre są znane tylko z fotografii. Należyte miejsce w historii sztuki artystka zaczęła odzyskiwać od lat 60. XX w. W następnych latach Katarzyna Kobro wróciła na należne jej miejsce jako jednej z najwybitniejszych twórczyń rzeźby.

Prezentacja ukazuje rzeźbę Katarzyny Kobro pod tytułem „Kompozycja przestrzenna (6)”. Dzieło jest z metalu pomalowane w różnych kolorach. Wygięcie w kształcie litery S jest pomalowane na szaro. Łączy szerszą część dolną rzeźby z węższą częścią górną. Jest to rzeźba abstrakcyjna i składa się z figur geometrycznych. Są to prostokąty połączone ze sobą pod kątem prostym. Pionowe i poziome prostokąty pomalowała na kolor czerwony, niebieski, żółty, biały i czarny. Biały prostokąt jest długi i wąski. Niektóre kolorowe, metalowe prostokąty wystają poza rzeźbę. Możemy sobie wyobrazić, że dalej je przedłużamy. Rzeźba poprzez wystające części i dziury łączy się z powietrzem, z przestrzenią. Aby poznać rzeźbę trzeba ją obejrzeć z każdego boku, z góry, z dołu. Dodatkowo pojawiają się punkty, które zawierają następującą treść: 1. Kompozycja przestrzenna nr 6 autorstwa Katarzyny Kobro powstała w 1931 r. Rzeźba jest wykonana ze stali malowanej i ma wymiary 64 cm na 25 cm na 15 cm. 2. Rzeźba została wykonana z 6 elementów stali, pomalowanej na żółto, niebiesko, czerwono, biało, czarno i szaro. Rzeźba jest wpisana w prostopadłościan. Główną oś rzeźby wyznacza element biały, który jest połączony z elementem niebieskim, stanowiącym podstawę pracy. W górnej części rzeźby do elementu białego zostały przymocowane elementy czerwony i czarny. Na podstawie po przeciwległej stronie i po skosie od elementu białego, jest mniejszy element żółty, który łączy się rogiem z jedynym falistym elementem rzeźby, który jest koloru szarego. Element szary łączy ze sobą żółty oraz czarny. 3. Prześwity pomiędzy elementami nadają rzeźbie lekkości. Zastosowanie większych i ciemniejszych elementów na górze pracy, a mniejszych i jaśniejszych na dole powoduje złudzenia jakoby praca przeczyła prawom grawitacji. 4. Najlepszymi latami w twórczości Kobro były 1925-1936 – pojawiła się nowa koncepcja rzeźby, odrzucającą widzenie rzeźby jako bryły. Rzeźba miała stać się analizą przestrzeni i rytmów, miała organizować przestrzeń, współistnieć z nią. Obiekt i otoczenie miały się wzajemnie przenikać. Kobro swoje prace wykonywała na podstawie dokładnych obliczeń matematycznych, miały one ścisłe proporcje. Kompozycje najczęściej malowała na biało, czarno, szaro, żółto, czerwono i niebiesko (kolory wymienione przez Mondrina). 5. Część prac Kobro zaginęła lub została zniszczona podczas okupacji. Niektóre są znane tylko z fotografii. Należyte miejsce w historii sztuki artystka zaczęła odzyskiwać od lat 60. XX w. W następnych latach Katarzyna Kobro wróciła na należne jej miejsce jako jednej z najwybitniejszych twórczyń rzeźby.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D5er0EX2e

Lata twórczości

Najlepszym okresem twórczości Katarzyny Kobro były lata 1925‑1936, kiedy to pojawiła się nowa koncepcja rzeźby, odrzucająca widzenie rzeźby jako bryły.Należy stanowczo i bezpowrotnie raz na zawsze uświadomić sobie, że rzeźba nie jest ani literaturą, ani symboliką, ani indywidualną psychologiczną emocją. Rzeźba jest wyłącznie kształtowaniem formy w przestrzeni. [...] Jej mową jest forma i przestrzeń. [...] Rzeźba stanowi część przestrzeni, w jakiej się znajduje. [...] Rzeźba wchodzi w przestrzeń, a przestrzeń w nią. Przestrzenność budowy, łączność rzeźby z przestrzenią, wydobywa z rzeźby szczerą prawdę jej istnienia. Dlatego w rzeźbie nie powinny być kształty przypadkowe. Powinny być tylko te kształty, które ustosunkowują ją do przestrzeni, wiążąc się z nią. Bryła jest kłamstwem wobec istoty rzeźby. [...] Obecnie bryła należy już do historii i jest piękną bajką przeszłości. Łącząc się z przestrzenią, nowa rzeźba powinna stanowić najbardziej skondensowaną i odczuwalną część tej przestrzeni. Osiąga to, ponieważ kształty jej przez swe uzależnienie wzajemne tworzą rytm wymiarów i podziałów. Jedność rytmu powstaje wskutek jedności jego skali obliczeniowej. Harmonia jedności jest zewnętrznym objawieniem liczby. (Europa nr 2, 1929, odpowiedź Katarzyny Kobro na ankietę dotyczącą stanu sztuki. Cyt. za: http://culture.pl/pl/tworca/katarzyna‑kobro).

R2sOErqKl4dIV

Ilustracja interaktywna 1. Rzeźba była analizą przestrzeni i rytmów, miała organizować przestrzeń oraz współistnieć z nią. Obiekt i otoczenie miały się wzajemnie przenikać. Katarzyna Kobro swoje prace wykonywała na podstawie dokładnych obliczeń matematycznych, miały one ścisłe proporcje. Kompozycje najczęściej malowała na biało‑czarno‑szaro lub czarno‑szaro‑żółto‑czerwono‑niebiesko (kolory wymienione przez holenderskiego artystę Pieta Mondrin’a).

Ilustracja interaktywna 1. Rzeźba była analizą przestrzeni i rytmów, miała organizować przestrzeń oraz współistnieć z nią. Obiekt i otoczenie miały się wzajemnie przenikać. Katarzyna Kobro swoje prace wykonywała na podstawie dokładnych obliczeń matematycznych, miały one ścisłe proporcje. Kompozycje najczęściej malowała na biało‑czarno‑szaro lub czarno‑szaro‑żółto‑czerwono‑niebiesko (kolory wymienione przez holenderskiego artystę Pieta Mondrin’a).

1

1. Rzeźba była analizą przestrzeni i rytmów, miała organizować przestrzeń oraz współistnieć z nią. Obiekt i otoczenie miały się wzajemnie przenikać. Katarzyna Kobro swoje prace wykonywała na podstawie dokładnych obliczeń matematycznych, miały one ścisłe proporcje. Kompozycje najczęściej malowała na biało‑czarno‑szaro lub czarno‑szaro‑żółto‑czerwono‑niebiesko (kolory wymienione przez holenderskiego artystę Pieta Mondrin’a).

Grupa a.r., w której działała Katarzyna Kobro (obok m.in. Władysława Strzemińskiego, Henryka Stażewskiego, Jana Przybosia, Jana Brzękowskiego) była inicjatorem powstania w 1931 r. w Muzeum Miejskim Historii i Sztuki im. J. i K. Bartoszewiczów w Łodzi Międzynarodowej Kolekcji Sztuki Nowoczesnej. Władysław Strzemiński i Katarzyna Kobro zgromadzili za darmo prace takich artystów, jak: Fernand Leger, Theo van Doesburg, Georges Vantongerloo, Jean Arp, Sophie Tauber‑Arp, Enrico Prampolini czy Max Ernst.

W 1936 r. Katarzyna Kobro urodziła córkę Nikę. Ciężka sytuacja materialna, choroby dziecka, problemy małżeńskie z Władysławem Strzemińskim, wojenna tułaczka i choroba nowotworowa artystki spowodowały, że Kobro praktycznie przestała tworzyć. W okresie powojennym pozostało po niej tylko kilka gipsowych aktów i pejzaże z Siemiatycz. Część prac Katarzyny Kobro zaginęła lub została zniszczona podczas okupacji. Niektóre są znane tylko z fotografii. Należyte miejsce w historii sztuki artystka zaczęła odzyskiwać od lat 60. XX w.

Bardzo ważnym wydarzeniem dla polskiej awangardy było otworzenie w 1948 r. w łódzkim Muzeum Sztuki Sali Neoplastycznej, wg projektu Władysława Strzemińskiego, w której prezentowano dzieła awangardy. Wśród wystawianych prac pojawiły się rzeźby Katarzyny Kobro, jednak artystka nie została zaproszona na otwarcie. Sala Neoplastyczna została zamknięta już w 1950 r., ponieważ sposób prezentowania oraz same dzieła nie wzbudziły zadowolenia wśród władz.

R1JbdWRUjVNNE

Ilustracja interaktywna 1. Bardzo ważnym wydarzeniem dla polskiej awangardy było otworzenie w 1948 r. w łódzkim Muzeum Sztuki Sali Neoplastycznej, wg projektu Władysława Strzemińskiego, w której prezentowano dzieła awangardy. Wśród wystawianych prac pojawiły się rzeźby Katarzyny Kobro, jednak artystka nie została zaproszona na otwarcie. Sala Neoplastyczna została zamknięta już w 1950 r., ponieważ sposób prezentowania oraz same dzieła nie wzbudziły zadowolenia wśród władz.

Ilustracja interaktywna 1. Bardzo ważnym wydarzeniem dla polskiej awangardy było otworzenie w 1948 r. w łódzkim Muzeum Sztuki Sali Neoplastycznej, wg projektu Władysława Strzemińskiego, w której prezentowano dzieła awangardy. Wśród wystawianych prac pojawiły się rzeźby Katarzyny Kobro, jednak artystka nie została zaproszona na otwarcie. Sala Neoplastyczna została zamknięta już w 1950 r., ponieważ sposób prezentowania oraz same dzieła nie wzbudziły zadowolenia wśród władz.

1

1. Bardzo ważnym wydarzeniem dla polskiej awangardy było otworzenie w 1948 r. w łódzkim Muzeum Sztuki Sali Neoplastycznej, wg projektu Władysława Strzemińskiego, w której prezentowano dzieła awangardy. Wśród wystawianych prac pojawiły się rzeźby Katarzyny Kobro, jednak artystka nie została zaproszona na otwarcie. Sala Neoplastyczna została zamknięta już w 1950 r., ponieważ sposób prezentowania oraz same dzieła nie wzbudziły zadowolenia wśród władz.

Awangarda XX w.

Słowo awangarda pochodzi z języka francuskiego od avant garde i oznacza straż przednią. Jest to nowoczesna, eksperymentująca sztuka, która wyprzedza swój czas. Twórcy awangardowi poszukiwali własnego stylu. Awangarda jest sztuką nienaśladującą i potrzebującą innego języka wyrazu. Koncepcje awangardowe pojawiły się ok. 1910 r. W Niemczech awangarda została nazwana sztuką zwyrodniałą.

Awangarda nie jest sztuką jednolitą, w jej obrębie powstały różne nurty. Poniżej omówimy tylko niektóre z nich:

FOWIZM – kierunek w malarstwie francuskim w latach 1905‑1908. Od niego rozpoczęła się rewolucja w malarstwie i to właśnie on miał wielki wpływ m.in. na powstanie niemieckiego ekspresjonizmu. Obrazy fowistyczne charakteryzują się dużymi płaskimi plamami, kontrastującymi zestawieniami kolorystycznymi i syntetycznym rysunkiem na granicy deformacji. W tym przypadku kolor miał służyć pokazaniu emocji;

KUBIZM – kierunek w malarstwie i rzeźbie, który starał się odpowiedzieć na pytanie jak przedstawić trzeci wymiar na płaszczyźnie. Kubiści odrzucali zasadę perspektywy zbieżnej. Formy na obrazach zostały ograniczone do brył geometrycznych. Wyróżniamy 3 fazy kubizmu: prekubizm (1906‑1909), kubizm analityczny(1909‑1911), kubizm syntetyczny (1912‑1914).

W prekubiźmie postały m.in. Panny z Avignon Picassa – zgeometryzowane ciała, brak tradycyjnej perspektywy. W kubizmie analitycznym artyści pokazywali jeden przedmiot z kilku punktów widzenia, obrazy zostały zdominowane przez szarości i brązy, z kolei w syntetycznym – wprowadzili większą gamę kolorystyczną, pojawiła się płaskość form.

FUTURYZM – kierunek w sztuce, który powstał na początku XX w. we Włoszech. Źródłem inspiracji dla futurystów był postęp techniczny i industrializacja. Stara kultura, tradycje, dziedzictwo były wg nich hamulcem rozwoju. Dlatego jednym z haseł futuryzmu była likwidacja bibliotek, muzeów. Ulubionym tematem futurystów było miasto, jego szybkie życie, zlewające się tłumy ludzi, maszyny. Próbowali nadać malarstwu czwarty wymiar – czas. Starali się pokazać w obrazach położenie obiektu w kilku różnych momentach jednocześnie.

RjshHp3omPH4m1

Ilustracja przedstawia obraz Carlo Carra pt. „Pogrzeb anarchisty Galli”. W dziele przeważają kolory czerwone, żółte, pomarańczowe. W centrum płótna czerwona trumna Galliego trzymana jest niepewnie w powietrzu, otoczona chaotyczną eksplozją postaci odzianych w anarchistyczną czerń, oświetlonych i rozciętych przez światło emanujące z trumny i ze słońca.

R1DSzKcPU4xjQ1

Ilustracja przedstawia obraz Oskara Kokoschka, „Chusta Weroniki”. Dzieło przedstawia kobietę trzymającą chustę z podobizną Jezusa, który ma zakrwawioną twarz. Kobieta ma spokojny wyraz twarzy, jest zamyślona. Ubrana jest w czerwoną sukienkę oraz ma czerwony szal na głowie.

EKSPRESJONIZM – kierunek narodził się w Niemczech. Ekspresjoniści czerpali z dorobku Edwarda Muncha, Paula Gauguina i Vincenta van Gogha. Sprzeciwiali się renesansowej perspektywie, ale odwoływali się do późnogotyckich drzeworytów i sztuki polinezyjskiej oraz afrykańskiej. Prace ich miały silnie wpływać na psychikę odbiorcy. Prace ekspresjonistów charakteryzują się kontrastowym zestawieniem kolorów, grubą, wręcz prymitywną kreską, konturem. Forma prac miała być bardzo zwarta, aby wzmocnić przekaz. W czasach III Rzeszy Niemcy zaliczyli prace ekspresjonistów do sztuki zdegradowanej i zniszczyli kilka tysięcy dzieł (jedynie Ernsta Ludwiga Kirchnera – ponad 600 obrazów).

DADAIZM – ruch powstał niezależnie w Szwajcarii (Zurych) oraz Stanach Zjednoczonych (Nowy Jork). Głównym hasłem dadaizmu było zerwanie z tradycją, swoboda i dowolność wyboru środków artystycznego wyrazu. Dziełem sztuki mogło stać się wszystko – każdy przedmiot wybrany przez artystę, który nie posiadał wartości użytkowej i estetycznej (ready‑made – przedmiot gotowy). Prace dadaistów przypominały rysunki techniczne. Poprzez zmianę statusu przedmiotu - od użytkowego do dzieła sztuki - dadaiści chcieli zwrócić uwagę odbiorców na otaczający świat i zmienić status dzieła sztuki jako świątyni. W Europie jednym z impulsów powstania ruchu dadaistów był koszmar wojny. Artyści odrzucali stare mieszczańskie wartości i tradycje. Skoro nie potrafiły one uchronić świata od wojen, to należy szukać ratunku w intuicji oraz irracjonalności.

SURREALIZM – powstał w Paryżu wśród kręgu artystów skupionych wokół poety André Bretona. Inspiracją dla surrealistów była psychoanaliza Freuda, spirytualizm i marksizm. Chcieli oni stworzyć sztukę wywodząca się z podświadomości, autentyczną i automatyczną, do której dostęp blokuje rozum. Inspiracją były także sny. Malowali je m.in. Dali i Ernst. Co ważne, surrealiści dbali o szczegóły i pomimo tematów, ich dzieła były bardzo realistyczne.

R1Pu4NjrqJ1Bf1

Ilustracja przedstawia dzieło Władimira Tatlina pod tytułem „Pomnik Trzeciej Międzynarodówki”. Rzeźba przedstawia budynek, który jest w środku kompozycji. Cała kompozycja zbudowana jest z metalowych elementów. Zewnętrzna część przedstawia imitację torów.

KONSTRUKTYWIZM – kierunek w sztuce abstrakcyjnej, który powstał w 1913 r. w Rosji, na bazie kubizmu i futuryzmu. Nazwa wzięła się od konstruowania dzieła. Konstruktywiści posługiwali się prostymi figurami geometrycznymi: kołem, kwadratem, trójkątem. Dzieło miało oddziaływać na widza przez napięcia wynikające z relacji między elementami. Istotą dzieła nie były więc same elementy, ale właśnie relacje między nimi. Sztuka konstruktywistyczna miała oddawać postęp techniczny, zrywać z indywidualizmem i improwizacją. Jednym z postulatów było używanie nowych materiałów i form, które mogłyby zostać wykorzystane w przemyśle i architekturze.

SUPREMATYZM – jeden z nurtów konstruktywistycznych stworzony przez Kazimierza Malewicza. W pracach Malewicza zostały zlikwidowane wszelakie elementy, które odwzorowują naturę. Ekspresja miała zostać osiągnięta przez najprostsze formy geometryczne. Używał czystych barw. Suprematyzm oczekiwał od widza budowania własnej wizji. Pierwszym obrazem suprematycznym jest Czarny kwadrat na białym tle z 1915 r., a ostatnim Biały kwadrat na białym tle z 1918 r.

W Holandii w latach 1919‑1933 działała grupa DE Stij z Pietem Corneliusem Mondrianem. W Niemczech powstał BauhausBauhausBauhaus założony przez Waltera Gropiusa, z którym byli związani tacy artyści jak Wassily Kandinsky, Paul Klee, Lyonel Feininger, Oscar Schlemmer, László Moholy‑Nagy, Marcel Breuer.

RwNWo7Bd5V45j1

Obraz: Kazimierz Malewicz, „Czarny kwadrat na białym tle”. Dzieło przedstawia czarny kwadrat z białą ramką. Farba użyta do namalowania czarnego kwadratu jest popękana i widoczne są na niej jasne plamki.

Audiobook:

RFW3hpegz4vZEm64e32b897df92e3a_00000000000091

Audiobook: Awangarda XX wieku. Niemcy były jednym z krajów, gdzie awangarda bardzo dobrze się rozwijała. Aktywni byli m.in. ekspresjoniści, działał Bauhaus. Jednak wszystko zaczęło się zmieniać po dojściu do władzy Adolfa Hitlera i narodowych socjalistów. Już w 1933 r. hitlerowcy zawiesili działanie Bauhaus, a rok późnej całkowicie zamknęli szkołę. W październiku 1936 r. zamknięto dział sztuki współczesnej w Starej Galerii Narodowej w Berlinie. Hitlerowcy chcieli propagować prawdziwą, czystą sztukę o ugładzonych wzorach. Sztuka III Rzeszy miała promować rasę panów, dlatego też korzystała z wzorców klasycznych, akademickich, realizmu, naturalizmu. 30 czerwca 1937 r. upoważniono nowego prezesa Izby Kultury Rzeszy, Adolfa Zieglera, do skonfiskowania malarstwa i rzeźby powstałych od 1910 r. zarówno znajdujących się w zbiorach państwowych, jak i prywatnych w celu organizacji wystawy sztuki wynaturzonej. Skonfiskowano ponad 16 tysięcy dzieł sztuki, wiele z nich zostało zniszczonych, inne sprzedano za granicę po zaniżonych cenach. Do sztuki wynaturzonej zaliczano główne kierunki awangardy: dadaizm, kubizm, ekspresjonizm, fowizm, surrealizm, prymitywizm, abstrakcję, a także postimpresjonizm. Wszędzie tam, gdzie dochodziło do deformacji ciała człowieka zostało zaliczone do sztuki zdegradowanej. Przecież idealna rasa panów nie mogła być zdeformowana. Do sztuki wynaturzonej zaliczano także Bauhaus ze względu na międzynarodowe i komunistyczne konotacje. Za degradację sztuki uważano wpływy francuskie, inspiracje sztuką afrykańską. Wielka wystawa sztuki wynaturzonej, zdegradowanej odbyła się w Monachium w dniach od 19 lipca do 30 listopada 1937 r. Na ekspozycji zgromadzono ok. 650 eksponatów. Głównym celem wystawy było ośmieszenie i umniejszenie sztuki awangardowej, a także artystów związanych ze środowiskiem żydowskim i lewicowym. Ekspozycja została zorganizowana w sposób urągający muzeom i nazwie wystawa: dzieła sztuki zostały pozawieszane w ciemnych, ciasnych i wąskich oraz niedoświetlonych pomieszczeniach. Obrazy były krzywo zawieszone. Nie było żadnej myśli przewodniej. Cześć prac leżała na podłodze. Obok eksponatów często umieszczano karteczki z ceną, aby pokazać „marnotrawienie”, oczywiście wg hitlerowców, publicznych pieniędzy na interesy marszandów, którzy często byli związani ze środowiskiem żydowskim. Do prac były dołączone odpowiednie komentarze obrażające artystów ze względu na ich narodowość, czy też wyznanie. W tym samym czasie odbyła się także Pierwsza Wielka Niemiecka Wystawa Sztuki, która miała pokazywać wyższość, pod każdym względem, hitlerowskiej sztuki propagandowej nad awangardą. Organizatorom obu wystaw zdarzały się także nieścisłości: zarówno na jednej jak i drugiej ekspozycji można było oglądać dzieła tych samych artystów, m.in. Rudolfa Bellinga, który na wystawie sztuki zdegradowanej był prezentowany przez kubizującą triadę Dźwięk, a na sąsiedniej "Wielkiej wystawie sztuki niemieckiej" przez figurę sportowca. Gdy zauważono tę niezgodność usunięto jego prace z wystawy "sztuki zdegenerowanej". Wystawę wielkiej sztuki niemieckiej zwiedziło ok. 600 tys. osób, ale wystawę sztuki zdegenerowanej zobaczyło ponad 2 milionów widzów, co wzbudziło niepokój władz hitlerowskich. Warto zaznaczyć, że na wystawę sztuki zdegradowanej nie wpuszczano młodzieży.

Audiobook: Awangarda XX wieku. Niemcy były jednym z krajów, gdzie awangarda bardzo dobrze się rozwijała. Aktywni byli m.in. ekspresjoniści, działał Bauhaus. Jednak wszystko zaczęło się zmieniać po dojściu do władzy Adolfa Hitlera i narodowych socjalistów. Już w 1933 r. hitlerowcy zawiesili działanie Bauhaus, a rok późnej całkowicie zamknęli szkołę. W październiku 1936 r. zamknięto dział sztuki współczesnej w Starej Galerii Narodowej w Berlinie. Hitlerowcy chcieli propagować prawdziwą, czystą sztukę o ugładzonych wzorach. Sztuka III Rzeszy miała promować rasę panów, dlatego też korzystała z wzorców klasycznych, akademickich, realizmu, naturalizmu. 30 czerwca 1937 r. upoważniono nowego prezesa Izby Kultury Rzeszy, Adolfa Zieglera, do skonfiskowania malarstwa i rzeźby powstałych od 1910 r. zarówno znajdujących się w zbiorach państwowych, jak i prywatnych w celu organizacji wystawy sztuki wynaturzonej. Skonfiskowano ponad 16 tysięcy dzieł sztuki, wiele z nich zostało zniszczonych, inne sprzedano za granicę po zaniżonych cenach. Do sztuki wynaturzonej zaliczano główne kierunki awangardy: dadaizm, kubizm, ekspresjonizm, fowizm, surrealizm, prymitywizm, abstrakcję, a także postimpresjonizm. Wszędzie tam, gdzie dochodziło do deformacji ciała człowieka zostało zaliczone do sztuki zdegradowanej. Przecież idealna rasa panów nie mogła być zdeformowana. Do sztuki wynaturzonej zaliczano także Bauhaus ze względu na międzynarodowe i komunistyczne konotacje. Za degradację sztuki uważano wpływy francuskie, inspiracje sztuką afrykańską. Wielka wystawa sztuki wynaturzonej, zdegradowanej odbyła się w Monachium w dniach od 19 lipca do 30 listopada 1937 r. Na ekspozycji zgromadzono ok. 650 eksponatów. Głównym celem wystawy było ośmieszenie i umniejszenie sztuki awangardowej, a także artystów związanych ze środowiskiem żydowskim i lewicowym. Ekspozycja została zorganizowana w sposób urągający muzeom i nazwie wystawa: dzieła sztuki zostały pozawieszane w ciemnych, ciasnych i wąskich oraz niedoświetlonych pomieszczeniach. Obrazy były krzywo zawieszone. Nie było żadnej myśli przewodniej. Cześć prac leżała na podłodze. Obok eksponatów często umieszczano karteczki z ceną, aby pokazać „marnotrawienie”, oczywiście wg hitlerowców, publicznych pieniędzy na interesy marszandów, którzy często byli związani ze środowiskiem żydowskim. Do prac były dołączone odpowiednie komentarze obrażające artystów ze względu na ich narodowość, czy też wyznanie. W tym samym czasie odbyła się także Pierwsza Wielka Niemiecka Wystawa Sztuki, która miała pokazywać wyższość, pod każdym względem, hitlerowskiej sztuki propagandowej nad awangardą. Organizatorom obu wystaw zdarzały się także nieścisłości: zarówno na jednej jak i drugiej ekspozycji można było oglądać dzieła tych samych artystów, m.in. Rudolfa Bellinga, który na wystawie sztuki zdegradowanej był prezentowany przez kubizującą triadę Dźwięk, a na sąsiedniej "Wielkiej wystawie sztuki niemieckiej" przez figurę sportowca. Gdy zauważono tę niezgodność usunięto jego prace z wystawy "sztuki zdegenerowanej". Wystawę wielkiej sztuki niemieckiej zwiedziło ok. 600 tys. osób, ale wystawę sztuki zdegenerowanej zobaczyło ponad 2 milionów widzów, co wzbudziło niepokój władz hitlerowskich. Warto zaznaczyć, że na wystawę sztuki zdegradowanej nie wpuszczano młodzieży.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D5er0EX2e

Zadania cz. 1

Słownik pojęć

Galeria dzieł sztuki

RTl29aXcCT6JM1

Ilustracja przedstawia rzeźbę Katarzyna Kobro pod tytułem „Kompozycja przestrzenna 4”. Artystka pomalowała metal na różne kolory. Jest to rzeźba abstrakcyjna. Nie przedstawia rzeczy, roślin, zwierząt ani ludzi. Część rzeźby ma kształt litery U. Jest pomalowana na biało. Litera U jest łukiem łączącym wszystkie części rzeźby. Składa się z figur geometrycznych. Są to prostokąty połączone ze sobą pod kątem prostym. Pionowe i poziome prostokąty pomalowała na kolor czerwony, niebieski, żółty, szary i czarny. Prostokąty mają inne kolory z różnych stron.

RwNWo7Bd5V45j1

Obraz: Kazimierz Malewicz, „Czarny kwadrat na białym tle”. Dzieło przedstawia czarny kwadrat z białą ramką. Farba użyta do namalowania czarnego kwadratu jest popękana i widoczne są na niej jasne plamki.

R1Pu4NjrqJ1Bf1

Ilustracja przedstawia dzieło Władimira Tatlina pod tytułem „Pomnik Trzeciej Międzynarodówki”. Rzeźba przedstawia budynek, który jest w środku kompozycji. Cała kompozycja zbudowana jest z metalowych elementów. Zewnętrzna część przedstawia imitację torów.

R6wQmYLcaFliY1

Obraz: Rene Magritte, „Twarz geniusza”. Dzieło przedstawia białą twarz z wyciętymi fragmentami twarzy: prawe oko i część lewego policzka.

R1DSzKcPU4xjQ1

Ilustracja przedstawia obraz Oskara Kokoschka, „Chusta Weroniki”. Dzieło przedstawia kobietę trzymającą chustę z podobizną Jezusa, który ma zakrwawioną twarz. Kobieta ma spokojny wyraz twarzy, jest zamyślona. Ubrana jest w czerwoną sukienkę oraz ma czerwony szal na głowie.

RjshHp3omPH4m1

Ilustracja przedstawia obraz Carlo Carra pt. „Pogrzeb anarchisty Galli”. W dziele przeważają kolory czerwone, żółte, pomarańczowe. W centrum płótna czerwona trumna Galliego trzymana jest niepewnie w powietrzu, otoczona chaotyczną eksplozją postaci odzianych w anarchistyczną czerń, oświetlonych i rozciętych przez światło emanujące z trumny i ze słońca.

RB19a5cb7G2UO1

Ilustracja przedstawia rzeźbę Katarzyny Kobro pod tytułem „Akt kobiecy – siedząca”. Ukazuje ona siedzącą kobietę w sposób uproszczony, zgeometryzowany. Obejmuje ciasno ramionami mocno podciągnięte do siebie, zgięte nogi. Kobieta ma pochylone plecy. Wydaje się, że chce schować głowę wciskając ją między kolanami. Katarzyna Kobro nie zaznaczyła na głowie kobiety rysów twarzy i włosów.

R1K52bP8UF9dJ1

Ilustracja przedstawia rzeźbę Katarzyny Kobro pod tytułem „Kompozycja przestrzenna (2)”. Dzieło jest z metalu pomalowanego w  czarne, białe i szare prostokąty. Jest to rzeźba abstrakcyjna. Są to prostokąty połączone ze sobą pod kątem prostym. Dzieło ma w dolnej części jedną kwadratową dziurę. Dziura ta przypomina drzwi, przez które wydawałoby się można by przejść. Niektóre prostokąty wystają poza rzeźbę.

RIDxyhe2ewmwM1

Ilustracja przedstawia rzeźbę Katarzyny Kobro pod tytułem „Rzeźba przestrzenna”. Jest to rzeźba abstrakcyjna w białym kolorze . Składa się z figur geometrycznych. Prostokąty połączone są ze sobą pod kątem prostym. U dołu rzeźby półkoliste wygięcie łączy poziome i pionowe prostokąty. Niektóre prostokąty wystają poza rzeźbę. Możemy sobie wyobrazić, że dalej je przedłużamy. Rzeźba poprzez wystające części i dziury łączy się z powietrzem, z przestrzenią. Aby poznać rzeźbę trzeba ją obejrzeć z każdego boku, z góry, z dołu, zajrzeć pomiędzy części rzeźby. Rzeźba Katarzyny Kobro może być pomysłem na budynek.

R1K3bIfTMh2Iw1

Ilustracja przedstawia rzeźbę Katarzyny Kobro pod tytułem. „Kompozycja wisząca (1)”.przypomina on wzlatujący zeppelin. Rzeźba jest zawieszona na cieniutkim, ale mocnym druciku. Dzieło ma kształt zawieszonej po skosie bryły geometrycznej nazywanej elipsoidą. Do elipsoidy doczepiony jest od spodu u góry mały, drewniany, czarny sześcian. Poniżej, od spodu po skosie przyczepiony jest długi, metalowy, cienki pręt o przekroju kwadratu. Do końca pręta przylega mały, wąski prostopadłościan.

R10PfZUxZ4yFZ1

Obraz: Henri Matisse, „Kobieta naprzeciwko okna”. Dzieło przestawia kobietę siedzącą przed oknem w czerwonej sukni. W tle za nią znajduje się port, którym znajdują się żaglówki.

RKqwoTCgsvDdu1

Dzieło: Marcel Duchamp, „Fontanna”. Rzeźba przedstawia odwrócony biały pisuar. Znajduje się na nim napis: R. MUTT 1917

Bibliografia

A. Turowski, Konstruktywizm polski. Próba rekonstrukcji nurtu 1921–1943, Wrocław‑Warszawa‑Kraków‑Gdańsk‑Łódź 1981

A. Włodarczyk‑Kulak, M. Kulak, O sztuce nowej i najnowszej. Główne kierunki artystyczne w sztuce XX i XXI wieku, Warszawa – Bielsko‑Biała 2010

A. Mason, Historia sztuki zachodniej. Od czasów prehistorycznych do XXI wieku, Warszawa 2009

B. Osińska, Sztuka i czas. Od klasycyzmu do współczesności, Warszawa 2005

E. Bernard, Sztuka nowoczesna, Warszawa 2007

Encyklopedia PWN w trzech tomach, Warszawa 1999

J. Zagrodzki: Katarzyna Kobro i kompozycja przestrzeni, Warszawa 1984

J. Chrzanowska‑Pieńkos, A. Pieńkos, Leksykon sztuki polskiej XX wieku, Poznań 1996

Katarzyna Kobro 1898–1951; w setną rocznicę urodzin – katalog wystawy, Muzeum Sztuki w Łodzi, 1999

M. Czyńska, Kobro. Skok w przestrzeń, Wołowiec 2015

P. Gössel , G. Leuthouser Stephen Little, Sztuka. Kierunki – mistrzowie – arcydzieła, Warszawa 2005

Uniwersalny leksykon sztuki, Warszawa 2002

www.culture.pl

www.encyklopedia.pwn.pl

www.sjp.pwn.pl