W rytmie półnut i ćwierćnut
Pojęcie rytmu
Rytm towarzyszy człowiekowi od wieków. Bicie serca, odgłos kroków podczas chodzenia czy tańczenia, klaskanie - podobnie jak rytmiczne dźwięki stanowią nieodzowną część ludzkiego życia, tak i utwór muzyczny nie może istnieć bez rytmu. Jego rola i sposób zapisu zmieniały się na przestrzeni dziejów, jednak zawsze stanowiły nieodłączny element dzieła.
W niektórych utworach rytm pełni najważniejszą funkcję. Wysłuchaj dzieła amerykańskiego kompozytora Steve’a Reicha (czyt. Stifa Ricka) pt. Clapping Music (czyt. klapping musik). Na jaki „instrument” zostało ono napisane?
Animacja przedstawiająca piosenkę, której towarzyszą gestodźwięki
Powtarzaj po maskotce z animacji poszczególne gesty odpowiadające dźwiękom, a następnie postaraj się wykonać je samodzielnie, słuchając w tle utworu. Zwróć uwagę na to, iż różnym sylabom towarzyszą różne dłuższe i krótsze wartości rytmiczne.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R7VPFL3onx90J
Materiał filmowy do lekcji, zatytułowany: Utwór „Czerwone jabłuszko” z akompaniamentem gestodźwięków.
Rytm i wartości rytmiczne
Rytm określa czas trwania następujących po sobie dźwięków i przerw między nimi. Na pięciolinii długość dźwięków oznaczamy różnymi wartościami, np. ćwierćnutą, lub ósemką. Natomiast ciszę między dźwiękami zapisujemy za pomocą pauz. Do podstawowych wartości rytmicznych należą:
ćwierćnuta

Stanowi ona równowartość dwóch ósemek, bądź czterech szesnastek
ósemka

Jest ona połowę krótsza od ćwierćnuty, stanowi też równowartość dwóch szesnastek.
szesnastka

Jest o połowę krótsza od ósemki. Cztery szesnastki odpowiadają jednej ćwierćnucie, bądź dwóm ósemkom.
Wzajemne zależności pomiędzy poszczególnymi wartościami rytmicznymi widać na poniższej ilustracji:

Podział nut i pauz
1. Cała nuta/Pauza całonutowa
2. Półnuta/Pauza półnutowa
3. Ćwierćnuta/Pauza ćwierćnutowa
4. Ósemka/Pauza ósemkowa
5. Szesnastka/Pauza szesnastkowa
Rytm możemy też wykonać za pomocą specjalnych sylab rytmicznych. Każda z nich oznacza inną nutę. Recytowanie rytmu z wykorzystaniem tych sylab to tataizacjatataizacja:

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D5u5CZ8Qq
Wyjaśnij, na czym polega tataizacja dla całej nuty.
Wyjaśnij, na czym polega tataizacja dla półnuty.
Wyjaśnij, na czym polega tataizacja dla ćwierćnuty.
Animacja z prostymi rytmami zawierającymi ćwierćnuty, ósemki i szesnastki

Film dostępny pod adresem /preview/resource/Rj7hOirnKTYvY
Animacja z prostymi rytmami zawierającymi ćwierćnuty, ósemki i szesnastki.
W animacji usłyszysz trzy proste rytmy, zawierające ćwierćnuty, ósemki i szesnastki. Wsłuchaj się w każdy z nich i postaraj się dostrzec różnice między dłuższymi i krótszymi wartościami rytmicznymi.
Na podstawie poniższego przykładu, opisującego pierwszy przykład w animacji, opisz kolejno wartości rytmiczne w przykładach drugim i trzecim.
„W pierwszym takcie na pierwszą oraz drugą miarę wykonywane są dwie ćwierćnuty. Na trzecią oraz czwartą miarę należy zagrać cztery ósemki. W drugim takcie na pierwszą oraz drugą miarę zapisane są po dwie ósemki, na miarę trzecią cztery szesnastki, a na czwartą miarę ćwierćnuta.”
Ponownie wysłuchaj przykładów, a następnie samodzielnie powtórz wszystkie rytmy klaszcząc (możesz też wykorzystać tamburyn, marakas bądź inny z instrumentów Orffa).
Każdy z przykładów jest odgrywany dwa razy – najpierw z podpisanymi dźwiękami, a następnie już bez, do samodzielnej realizacji. Powtórz każdy z rytmów za pomocą tataizacji, pamiętając o poprawnym użyciu sylab ta, ti oraz to.
Kropka przy nucie - animacja

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1dhtZQaqUJAJ
Animacja - kropka przy nucie.
Wytłumacz swoimi słowami, co powoduje dodanie kropki do wartości rytmicznej.
Obejrzyj animację z uwagą. Postaraj się zrozumieć, co w czasie trwania nuty zmienia kropka.
W animacji usłyszysz dwa proste rytmy, zawierające ćwierćnuty, ósemki i szesnastki oraz ćwierćnuty z kropką i ósemki z kropką. Wsłuchaj się w każdy z nich i postaraj się dostrzec różnice między dłuższymi i krótszymi wartościami rytmicznymi, a także to, w jaki sposób kropka je zmienia.
Zapoznaj się z powyższym materiałem. Która z wartości rytmicznych pojawiających się w animacji trwa najdłużej?
Każdy z przykładów jest odgrywany dwa razy. Ponownie wysłuchaj przykładów, a następnie samodzielnie powtórz wszystkie rytmy klaszcząc (możesz też wykorzystać tamburyn, marakas bądź inny z instrumentów Orffa).
Półnuta i cała nuta – animacja zawierająca rytmy oparte na tych wartościach rytmicznych:

Film dostępny pod adresem /preview/resource/RaFTNq6VyjY5y
Półnuta i cała nuta - animacja zawierająca rytmy oparte na tych wartościach rytmicznych.
Obejrzyj animację z uwagą. Poznaj nowe wartości rytmiczne – półnutę oraz całą nutę, zapamiętaj ich czas trwania, a także tataizacje (ta‑a oraz ta‑a-a‑a).
Na podstawie poniższego przykładu, opisującego pierwszy przykład w animacji, opisz kolejno wartości rytmiczne w przykładzie drugim.
„W pierwszym takcie na pierwszą oraz drugą miarę wykonywane są dwie ćwierćnuty. Na trzecią miarę należy zagrać półnutę. W drugim takcie na pierwszą oraz drugą miarę zapisane są cztery ósemki, a na miarę trzecią półnuta.”
W animacji usłyszysz dwa proste rytmy, zawierające nowopoznane wartości rytmiczne. Wsłuchaj się w każdy z nich i postaraj się dostrzec różnice między dłuższymi i krótszymi wartościami rytmicznymi. Ponownie wysłuchaj przykładów, a następnie samodzielnie powtórz wszystkie rytmy klaszcząc (możesz też wykorzystać tamburyn, marakas bądź inny z instrumentów Orffa).
Odpowiedz na pytanie. Ile miar będzie trwała cała nuta z kropką?
Każdy z przykładów jest odgrywany dwa razy – najpierw z podpisanymi dźwiękami, a następnie już bez, do samodzielnej realizacji. Powtórz każdy z rytmów za pomocą tataizacji, pamiętając o poprawnym użyciu sylab ta, ti oraz to oraz nowopoznanych ta‑a i ta‑a-a‑a.
Animacja zawierająca piosenkę „W murowanej piwnicy” z zapisem chroma‑notes [czytaj: kroma nołs]

Film dostępny pod adresem /preview/resource/RxuG8rLux2Zho
Animacja zawierająca piosenkę "W murowanej piwnicy" z zapisem chroma‑notes.
Wysłuchaj piosenki „W murowanej piwnicy”. Za pierwszym razem zwróć uwagę na melodię, za drugim na akompaniament. Podczas słuchania śledź poszczególne dźwięki w partyturze.
Odpowiedz na pytanie. Jakim kolorem w animacji oznaczono dźwięk c?
W każdym takcie akompaniamentu pojawiają się dźwięki c (czerwony) oraz g (ciemnozielony); w pierwszej linijce jako całe nuty, w drugiej jako półnuty. Wybierz jeden z dźwięków i zagraj akompaniament wraz z nagraniem, wykorzystując dzwonki (lub inny instrument Orffa). Następnie zrób to samo z drugim dźwiękiem.
Odpowiedz na pytanie. Z ilu taktów składa się piosenka „W murowanej piwnicy”.
W każdym takcie melodii pojawia się kilka dźwięków. Wybierz jeden z nich i zagraj wraz z nagraniem, wykonując go zgodnie z partyturą. Wykorzystaj do tego dzwonki lub inny instrument Orffa. Po zakończonym ćwiczeniu wybierz kolejny dźwięk. Jeśli czujesz się pewnie, możesz wykonać całą melodię.
Zaznacz znak graficzny, który powoduje przedłużenie czasu trwania nuty o połowę.
- Pionowa kreska
- Znak większości
- Kropka
- Pozioma kreska
Zaznacz nazwę przedstawionej na ilustracji pauzy.
- Pauza całonutowa
- Pauza ósemkowa
- Pauza półnutowa
- Pauza ćwierćnutowa
Słownik pojęć
wartość rytmiczna zajmująca cały takt na 4/4.
wartość rytmiczna, która trwa jedną czwartą część całej nuty.
dowolne przedłużenie wartości rytmicznej, oznaczone w nutach za pomocą znaku umieszczonego nad nutą, nad współbrzmiącymi nutami lub pauzą w utworze.
cisza pomiędzy dźwiękami, a także znak graficzny określający jej długość.
pięć równoległych linii poziomych, na których umieszcza się znaki nutowe.
wartość rytmiczna, która trwa połowę całej nuty.
wartość rytmiczna trwająca 1/8 część całej nuty.
wartość rytmiczna trwająca 1/16 część całej nuty.