E-materiały do kształcenia zawodowego

Wirtualny ośrodek dokumentacji geodezyjnej i kartograficznej (Wirtualny ODGiK)

BUD.18. Wykonywanie pomiarów sytuacyjnych, wysokościowych i realizacyjnych oraz opracowywanie wyników tych pomiarów - Technik geodeta 311104

bg‑green

Słownik pojęć

Instrukcja korzystania ze słownika

Słownik pojęć do e‑materiału zawiera hasła oraz ich definicje. Hasła zostały ułożone w kolejności alfabetycznej. Wybrane pojęcia zawierają również odsyłacze (linki) do elementów składowych e‑materiału, w których zostały użyte. Poprawne korzystanie ze słownika pojęć pozwoli Ci opanować podstawowy zasób słownictwa branżowego oraz ułatwi przyswojenie wiedzy zawartej w e‑materiale.

1
atrybut
atrybut

Właściwość obiektu świata rzeczywistego. Obiekt ten jest wyróżniany spośród innych obiektów posiadających swoją nazwę oraz wartość i należy do określonej dziedziny tego atrybutu.

azymut kierunku
azymut kierunku

Jest to kąt mierzony od kierunku północy (osi X) zgodnie z ruchem wskazówek zegara do kierunku linii, przyjmuje wartości w przedziale od 0 do kąta pełnego 400g. Azymut danej linii nie jest wielkością stałą na całej jej długości, gdyż kierunki południków nie są do siebie równoległe stanowiąc układ linii zbieżnych w biegunie. Do obliczenia azymutu posługujemy się kierunkowym kątem pomocniczym zwanym czwartakiem, który może być zarówno dodatni jak i ujemny. Mierzymy go na prawo lub lewo od osi X, w zależności od ćwiartki układu współrzędnych.

błąd średniego położenia punktu
błąd średniego położenia punktu

Pierwiastek z sumy kwadratów błędów średnich współrzędnych płaskich prostokątnych, przy założeniu normalnego rozkładu błędów położenia punktów  o prawdopodobieństwie nie mniejszym niż 0,68.

błąd średniego pomiaru
błąd średniego pomiaru

Miara dokładności wyniku pomiaru. Zakłada się, że normalny rozkład błędów obserwacji ma prawdopodobieństwo nie mniejsze niż 0,68.

ciąg poligonowy
ciąg poligonowy

Zbiór punktów pomiarowej osnowy poziomej. Są one połączone odcinkami, w których mierzone są wszystkie długości boków oraz kąty wierzchołkowe. Odcinki te stanowią szczególny rodzaj sieci kątowo‑liniowej.

dalmierz elektromagnetyczny
dalmierz elektromagnetyczny

Instrument mierzący czas poprzez rejestrację wyjścia i powrotu impulsu świetlnego. Pomiar czasu i obliczanie odległości są zautomatyzowane; wynik pomiaru długości jest wyświetlany w oknie odczytowym.

dane obserwacyjne
dane obserwacyjne

Wyniki pomiarów: kierunków, kątów, długości, różnic wysokości oraz przestrzennych wektorów wyznaczanych technikami: pomiarowej technice statycznej, pomiarowej technice szybkiej statycznej, pomiarowej technice kinematycznej RTK oraz RTN. Są one wolne od błędów grubych lub omyłek oraz błędów systematycznych.

fotogrametria
fotogrametria

Zastosowanie odpowiednio wykonanych zdjęć fotograficznych (fotogrametrycznych) do pomiaru i odtwarzania pomiarów przestrzennych (współrzędnych) zdejmowanych obiektów oraz do sporządzania map sytuacyjnych i sytuacyjno‑wysokościowych.

fotogrametria analityczna
fotogrametria analityczna

Dział fotogrametrii, w którym stosuje się komputery do numerycznego przetwarzania zarejestrowanych współrzędnych punktów obserwowanych na zdjęciach fotogrametrycznych. Fotogrametria ta ograniczyła stosowanie kosztownych urządzeń i pracochłonnych technik fotogrametrii analogowej.

fotogrametria analogowa
fotogrametria analogowa

Dział fotogrametrii, w którym stosuje się urządzenia i instrumenty analogowe o konstrukcji mechanicznej i optycznej, umożliwiające odtwarzanie trójwymiarowych związków geometrycznych pomiędzy obiektami fotografowanymi i zdjęciami fotogrametrycznymi.

fotogrametria cyfrowa
fotogrametria cyfrowa

Dział fotogrametrii, w którym stosuje się komputerowe przetwarzanie obrazów fotogrametrycznych uzyskiwanych przez skanowanie zdjęć fotogrametrycznych lub bezpośrednio za pomocą cyfrowych kamer fotogrametrycznych.


fotomapa

fotomapa

Odbitki zdjęć fotogrametrycznych przetworzone za pomocą przetwornika na żądaną skalę, zwykle jest to 1:5000 i naklejone na wspólny arkusz (sekcję) – fotomapa analogowa lub obraz terenu w postaci rastrowej fotomapa cyfrowa. Zestawienie fotomapy opiera się nie tylko na sytuacji, ale przede wszystkim na punktach dostosowania, czyli tzw. fotopunktach. Błąd położenia punktu na fotomapie nie powinien przekraczać +/- 0,6 mm w skali mapy.

fotoszkice
fotoszkice

Szereg odbitek zdjęć fotogrametrycznych, bez skali i warstwic, naklejonych na wspólnym arkuszu, po uprzednim uzgodnieniu styków. Zdjęcia powinny być równej wysokości i nie zachodzić na siebie.

geodeta uprawniony
geodeta uprawniony

Osoba posiadająca uprawnienia zawodowe w dziedzinie geodezji i kartografii. Rozporządzenie Ministra Rozwoju z dnia 18 sierpnia 2020 r. w sprawie standardów technicznych wykonywania geodezyjnych pomiarów sytuacyjnych  i wysokościowych oraz opracowywania i przekazywania wyników tych pomiarów do państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego, Dz.U. z 2020 r. poz. 1429.

geodezyjny pomiar terenowy
geodezyjny pomiar terenowy

Zespół czynności technicznych polegających w szczególności na określeniu położenia szczegółów terenowych w państwowym układzie współrzędnych prostokątnych płaskich oraz pozyskaniu ich podstawowych atrybutów.

Pomiary sytuacyjne pozwalają na uzyskanie danych o położeniu punktów wyznaczających szczegóły topograficzne i inne elementy terenu na płaszczyźnie odniesienia w przyjętym układzie współrzędnych. Pomiar szczegółów terenowych, których ze względu na zbyt małe wymiary rzutu konturu nie można przedstawić z dostateczną wyrazistością w skali mapy, należy wykonywać w sposób uproszczony, mierząc środek danego szczegółu. Dotyczy to szczegółów pokazywanych na mapie symbolami.

geodezyjny pomiar fotogrametryczny
geodezyjny pomiar fotogrametryczny

Geodezyjny pomiar sytuacyjny lub wysokościowy, wykonywany na utworzonym z przetworzonych zdjęć lotniczych lub satelitarnych modelu terenu.

geodezyjny pomiar kartometryczny
geodezyjny pomiar kartometryczny

Geodezyjny pomiar sytuacyjny wykonywany na mapie analogowej, jej skalibrowanym zobrazowaniu cyfrowym bądź na ortofotomapie.

geodezyjny pomiar sytuacyjny
geodezyjny pomiar sytuacyjny

Identyfikacja i określenie położenia geometrycznych środków obiektów punktowych, punktów załamań osi obiektów liniowych oraz punktów załamań obrysów obiektów powierzchniowych. Czynione jest to w sposób umożliwiający wyznaczenie współrzędnych tych punktów w obowiązującym układzie współrzędnych płaskich prostokątnych oraz ustalenie kształtu i rodzaju obiektów.

geodezyjny pomiar wysokościowy
geodezyjny pomiar wysokościowy

Pomiar różnic wysokości między punktami obiektów. Umożliwia on określenie wysokości punktów lub pomiar wysokości punktów w układzie wysokościowym państwowego systemu odniesień przestrzennych.

globalny system pozycjonowania satelitarnego (GNSS)
globalny system pozycjonowania satelitarnego (GNSS)

GNSS to technologia określania współrzędnych punktów położonych w dowolnym miejscu na Ziemi, przy użyciu technik: satelitarnej, radiowej, komputerowej. W systemie tym otrzymuje się współrzędne punktów w jednolitym, globalnym, trójwymiarowym układzie współrzędnych WGS’84; jego początek znajduje się w centrum masy Ziemi. Podstawowe części systemów to segmenty: kosmiczny, stacji kontrolnych, użytkowników posługujących się odbiornikami satelitarnymi.

kalibracja
kalibracja

Dostosowanie metodą matematycznej transformacji cyfrowego obrazu rastrowego mapy analogowej do układu współrzędnych prostokątnych płaskich.

kierownik prac geodezyjnych
kierownik prac geodezyjnych

Geodeta uprawniony, ustanowiony przez wykonawcę zgłoszonych prac geodezyjnych do kierowania tymi pracami. Rozporządzenie Ministra Rozwoju z dnia 18 sierpnia 2020 r. w sprawie standardów technicznych wykonywania geodezyjnych pomiarów sytuacyjnych i wysokościowych oraz opracowywania i przekazywania wyników tych pomiarów do państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego, Dz.U. z 2020 r. poz. 1429.

łata niwelacyjna
łata niwelacyjna

Przyrząd geodezyjny stosowany w niwelacji.

metoda biegunowa
metoda biegunowa

Metoda ta polega na wyznaczaniu długości osi celowej (odległości) od znanego punktu osnowy do punktu zdejmowanego oraz kąta pomiędzy bokiem osnowy a osią celową.

metoda domiarów prostokątnych
metoda domiarów prostokątnych

Metoda ta polega na rzutowaniu punktów wyznaczających szczegóły sytuacyjne na linię osnowy pomiarowej. Linie służące do rzutowania na nie punktów sytuacyjnych to linie pomiarowe, powstające z połączenia istniejących punktów pomiarowych (osnowy).
Metoda ta pozwala na określenie położenia punktu względem boku osnowy pomiarowej na podstawie dwóch miar: odciętej i rzędnej. Miara bieżąca (odcięta) to odległość rzutu prostokątnego punktu sytuacyjnego na linię pomiarową od punktu początkowego linii pomiarowej. Domiar (rzędna) jest odległością punktu sytuacyjnego od linii pomiarowej.

metoda fotogrametryczna
metoda fotogrametryczna

Opiera się na utworzeniu modelu stereoskopowego, który powstaje dzięki obserwacjom pary zdjęć lotniczych lub naziemnych za pomocą przyrządów fotogrametrycznych (np. stereoskop), obecnie głównie w cyfrowej stacji fotogrametrycznej. 

metoda geometryczna pomiaru długości
metoda geometryczna pomiaru długości

Metoda ta polega na bezpośrednim pomiarze linii pomocniczych; do wytyczania kątów prostych wykorzystuje się węgielnicę, zaś do obliczania poszukiwanej długości stosuje się wzory znane z geometrii.

metoda paralaktyczna pomiaru długości
metoda paralaktyczna pomiaru długości

Metoda ta polega na wyznaczeniu szukanego odcinka (D) za pomocą krótkiej poziomej stałej bazy (b) oraz zmierzonego małego poziomego kąta paralaktycznego. Umieszczając w punkcie B odcinka AB prostopadłą do AB krótką bazę (b), to powstanie tzw. trójkąt paralaktyczny, utworzony przez trzy punkty: A oraz punkty zakończenia bazy. Odległość otrzymuje się na podstawie znanej długości bazy (b) oraz zmierzonego kąta paralaktycznego w punkcie A.

metoda trygonometryczna pomiaru długości
metoda trygonometryczna pomiaru długości

Metoda ta wykorzystuje zależności trygonometryczne występujące w dowolnym trójkącie. Mierzony jest jeden bok i dwa albo trzy kąty bądź dwa boli i kąt między nimi. W pierwszym przypadku stosuje się twierdzenie sinusów, w drugim - cosinusów.

metoda wcięć kątowych, liniowych albo kątowo‑liniowych
metoda wcięć kątowych, liniowych albo kątowo‑liniowych

Dzięki tej metodzie można wyznaczyć położenie punktów, opierając się na geometrii trójkąta, w którym wyznaczany punkt jest jego wierzchołkiem. Dokonuje się pomiaru odpowiednio kątów, długości lub jednocześnie kątów i długości.

niwelacja geometryczna
niwelacja geometryczna

Wyznaczanie różnicy między dwoma sąsiednimi punktami terenowymi za pomocą celowania wzdłuż poziomej linii do pionowo ustawionych na tych punktach łat niwelacyjnych.

niwelacja hydrostatyczna
niwelacja hydrostatyczna

Wyznaczanie różnic wysokości w oparciu o pomiar poziomu cieczy w naczyniach połączonych. Dzięki niej można prowadzić okresowe obserwacje osnowy wysokościowej.

niwelacja trygonometryczna
niwelacja trygonometryczna

Pomiar różnic wysokości punktów wykonywany na podstawie odległości poziomych oraz kątów pionowych.

niwelator
niwelator

Instrument geodezyjny, wykorzystywany do pomiaru różnicy wysokości pomiędzy punktami pomiarowymi. Składa się on ze spodarki ze śrubami poziomującymi oraz z alidady z lunetą, libellą i śrubą elewacyjną. Dodatkowo wyposażony jest w: limbus poziomy, urządzenia odczytowe, libellę pudełkową, śrubę zaciskową, śrubę mikrometryczną (leniwkę), śruby rektyfikacyjne. Niwelatory dzielimy na: precyzyjne, techniczne libellowe (oś celowa ustawiona jest w poziomie za pomocą libelli), techniczne samopoziomujące (odczyt poziomego promienia następuje dzięki kompensatorowi), cyfrowe (wyposażone w system odczytujący kodowo‑kreskowy oraz łaty), laserowo‑rotacyjne (pozwalające na wyznaczanie prostych odcinków idealnie ustawionych w pionie lub poziomie).

optyczny pomiar odległości
optyczny pomiar odległości

Pomiar wykonywany za pomocą lunety geodezyjnej, która wyposażona jest w poziome bądź pionowe nitki dalmierzy służące do określenia – na specjalnej łacie geodezyjnej – długości odcinka mieszczącej się między nitkami. Zgodnie z nazwą i przeznaczeniem służą one do pomiaru odległości wewnątrz pomieszczeń i na placu budowy z dokładnością maksymalnie kilku milimetrów. W praktyce umożliwiają pomiar odległości od kilkudziesięciu cm do kilkudziesięciu metrów mimo, że ich zasięg teoretyczny jest dużo większy (do 200‑300 m).

osnowa geodezyjna
osnowa geodezyjna

Usystematyzowany zbiór punktów geodezyjnych (znaków), jednoznacznie identyfikowalnych i oznaczonych bądź zastabilizowanych w terenie znakami geodezyjnymi, których położenie wyznaczono w państwowym systemie odniesień przestrzennych w sposób właściwy dla danego rodzaju osnowy oraz określeniem dokładności tego wyznaczenia. Na podstawie wyznaczonych współrzędnych geograficznych i wysokościowych możliwy jest pomiar rzeźby terenu oraz obiektów na nim się znajdujących. Zebrane dane pozwalają na prowadzenie m.in. precyzyjnych czynności geodezyjnych. Punkty osnowy geodezyjnej pełnią rolę nawiązania dla wszelkich robót, których wynikiem są współrzędne określone w państwowym systemie odniesień przestrzennych. Punkty osnowy geodezyjnej opatrzone są permanentnym znakiem, który oznacza ich wzajemne, określone matematycznie położenie. Osnowa dzieli się na: poziomą (precyzującą wzajemne położenie punktów na powierzchni) i wysokościową (określającą wysokości punktów względem punktu odniesienia).

pikieta
pikieta

Punkt terenowy – położenie określone jest przez współrzędne prostokątne płaskie i wysokość w państwowym systemie odniesień przestrzennych.

pomiarowa technika statyczna
pomiarowa technika statyczna

Pomiary o najwyższej dokładności, wykonywane zestawem kilku odbiorników satelitarnych. W ciągu jednej lub wielu sesji obserwacyjnych są one nieruchome i zapewniają dane obserwacyjne do przetworzenia po zakończeniu prac (postprocessing).

pomiarowa technika szybkiej statycznej
pomiarowa technika szybkiej statycznej

Odmiana pomiarów techniką statyczną. Czas pomiaru w wyznaczanym punkcie zostaje skrócony do 5‑20 minut. Pomiar ten polega na wyznaczaniu wektorów między odbiornikami, ustawionymi na co najmniej dwóch punktach bazowych, gromadzącymi dane w trakcie wielogodzinnych sesji pomiarowych, a poszczególnymi punktami obserwowanymi w trakcie krótkich sesji pomiarowych.

pomiarowa technika kinematyczna RTK
pomiarowa technika kinematyczna RTK

Technologia precyzyjnych pomiarów (rzędu centymetrowych dokładności uzyskiwanych w czasie rzeczywistym) przy użyciu nawigacji satelitarnej (jedna stacja referencyjna).

pomiarowa technika kinematyczna RTN
pomiarowa technika kinematyczna RTN

Technologia precyzyjnych pomiarów (rzędu centymetrowych dokładności uzyskiwanych w czasie rzeczywistym) przy użyciu nawigacji satelitarnej (wiele stacji referencyjnych).

sieć modularna
sieć modularna

Zbiór wzajemnie powiązanych modułów stanowiących odrębne konstrukcje geometryczne. Stosowana jest najczęściej do wykonywania pomiaru sytuacyjnego i wysokościowego na stosunkowo dużych obszarach o niewielkim zagęszczeniu punktów nawiązania.

skaning laserowy
skaning laserowy

Metoda obrazowania powierzchni terenu polegająca na pomiarze odległości między obiektem objętym pomiarem a urządzeniem (skanerem), zainstalowanym na statku powietrznym, na samochodzie lub na stanowisku stacjonarnym. Stanowisko to emituje i odbiera impulsy laserowe odbite od tego obiektu i jednocześnie wyznacza współrzędne przestrzenne (X, Y, Z), określające położenie tego urządzenia w przestrzeni, a także kierunek promienia laserowego w momencie wysłania impulsu.

tachimetr elektroniczny
tachimetr elektroniczny

Instrument do pomiaru fazowego; połączenie teodolitu elektronicznego z elektronicznymi systemami odczytowymi kierunków poziomych i pionowych oraz umieszczonego w lunecie dalmierza elektronicznego. Instrument składa się z: mikroprocesora, klawiatury numerycznej lub alfanumerycznej, wyświetlacza ciekłokrystalicznego, monitora, rejestratora, gniazda oraz baterii. Do podstawowego wyposażenia dalmierza należy także statyw i pryzmat — zwierciadło zwrotne umieszczone na tyczce.

tachimetria
tachimetria

Pomiar sytuacyjno‑wysokościowy wykonywany przy zastosowaniu metody biegunowej do określenia położenia sytuacyjnego punktów szczegółowych oraz niwelacji trygonometrycznej do określania wysokości tych punktów. Pomiary tachimetryczne można wykonywać w terenie o dużych różnicach wysokości.

teodolit
teodolit

Instrument pomiarowy; składa się ze: spodarki (metalowa płyta wyposażona w trzy poziomujące śruby), limbusa (szklany bądź metalowy krążek) i alidady (ruchoma część teodolitu składająca się z wielu mechanicznych i optycznych podzespołów). W ramach tych zespołów wyróżnia się: lunetę, limbus pionowy (metalowe bądź szklane koło pionowe lub wierzchołkowe), urządzenia odczytowe, libellę (szklana rurka mająca w przekroju podłużnym kształt koła), śruby poziomujące, zaciskowe, ruchu powolnego, rektyfikacyjne. Teodolit może być także wzbogacony w mikroskop odczytowy i układy optyczne, pion optyczny, śrubę rejteracyjną lub zacisk repetycyjny. Integralną częścią teodolitu jest też statyw i wyposażenie dodatkowe.

tyczenie
tyczenie

Zespół czynności pomiarowych (geodezyjnych) zmierzających do wskazania, w terenie lub na realizowanym obiekcie budowlanym, punktów o założonym położeniu w przyjętym układzie odniesienia oraz oznaczenie tych punktów w sposób trwały lub tymczasowy.

węgielnica
węgielnica

Szklany pryzmaty w kształcie graniastosłupa o podstawie trójkąta prostokątnego równobocznego. Ścianki leżące przy kącie prostym pryzmatu są otwarte, zaś ścianka leżąca naprzeciw kąta prostego, obleczona amalgamatem rtęci, ma właściwość całkowitego odbijania promieni – jest lustrem.

Bibliografia

Rozporządzenie Ministra Rozwoju w sprawie standardów technicznych wykonywania pomiarów sytuacyjnych i wysokościowych oraz opracowywania i przekazywania wyników tych pomiarów do państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego z dnia 18 sierpnia 2020 r. (Dz.U. z 2022 r. poz. 1670).  

Rozporządzenie Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa w sprawie ewidencji gruntów i budynków z dnia 29 marca 2001 r. (Dz.U. z 2019 r. poz. 393, tekst jednolity z dnia 3 stycznia 2019 r.).  

Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie państwowego systemu odniesień przestrzennych z dnia 15 października 2012 r. (Dz.U. z 2012 r. poz. 1247).  

Rozporządzenie Rady Ministrów zmieniające rozporządzenie w sprawie państwowego systemu odniesień przestrzennych z dnia 19 grudnia 2019 r. (Dz.U. z 2019 r. poz. 2494). 

Ustawa Prawo geodezyjne i kartograficzne z dnia 17 maja 1989 r. (Dz.U. z 2020 r. poz. 276, tekst jednolity z dnia 28 stycznia 2020 r.).