Kiedy to było?

Droga na szczyty władzy

Kariera, która stała się udziałem Napoleona Bonapartegoj0000008UZB3v25_000tp001Napoleona Bonapartego, niezamożnego Korsykanina, była możliwa tylko w społeczeństwie odmienionym przez rewolucję. Jednak zdecydowały o tym talenty militarne i polityczne człowieka, który świadomie związał swoje losy z Francją i w wieku zaledwie 24 lat uzyskał stopień generała. Umiał dostrzec to, że rewolucja francuska nie była wydarzeniem, lecz procesem historycznym, w którym dopiero po zwycięstwie zaczyna się walka, jak twierdził wybitny pisarz francuski, Wiktor Hugo. Napoleon potrafił wykorzystywać nadarzające się okazje do awansu. Był człowiekiem pragmatycznym, a zarazem osobą o szerokich horyzontach i genialnym umyśle.
W czasie rządów jakobińskich Bonaparte obronił port w Tulonie, przełamując oblężenie Brytyjczyków, a także krwawo stłumił powstanie rojalistów, czyli zwolenników monarchii Burbonów, w Paryżu. W 1796 roku otrzymał naczelne dowództwo nad armią francuską we Włoszech. Austria władała północną częścią Półwyspu Apenińskiego, ale Napoleon w krótkim czasie rozgromił stacjonujące tam wojska austriackie i zapewnił Francji kontrolę nad tym ważnym obszarem.

Zdobyta we Włoszech ogromna popularność pozwoliła mu na przejęcie władzy i usunięcie skompromitowanych nieudolnością polityków Dyrektoriatu. Dnia 9 listopada 1799 roku (w siódmym roku istnienia republiki francuskiej) Bonaparte przeprowadził w Paryżu udany zamach stanu. Specjalnie w tym celu powrócił z kolonialnej wyprawy egipskiej, na którą został wysłany przez władze francuskie ponad rok wcześniej, w połowie 1798 roku.

Ciekawostka

RCiql4gCMeikP1

zdjęcie przedstawia kopię kamień z Rosetty, dzięki któremu możliwe było odczytanie pisma hieroglificznego

Oficjalnym celem wyprawy podjętej z polecenia Dyrektoriatu było dokonanie inwazji Egiptu, który formalnie należał do Turcji, i przecięcie drogi lądowej łączącejWielką Brytanię z Indiami i Bliskim Wschodem. Mniej jawnym jej powodem była troska rządu francuskiego o wysłanie zwycięskiego i ambitnego wodza możliwie daleko od Paryża. Na pokładach flotylli dowodzonej przez Napoleona przypłynęło do Egiptu nie tylko kilkadziesiąt tysięcy marynarzy i żołnierzy, ale także blisko dwustu uczonych. Dla zamieszkujących Egipt muzułmanów inwazja Francuzów — uważanych przez nich za niewiernych — była kulturowym szokiem. Pod względem politycznym wyprawa zakończyła się niepowodzeniem, ale przyczyniła się do wzrostu zainteresowania Europejczyków starożytnymi cywilizacjami. Najsłynniejszym egipskim odkryciem Francuzów okazał się kamień z Rosetty. Dzięki temu znalezisku Jean François Champollion w 1822 roku odczytał pismo hieroglificzne. Ilustracja prezentuje pomnik dokonań Champolliona znajdujący się w jego rodzinnej miejscowości Figeac we Francji - nadnaturalnej wielkości kopię kamienia, którego oryginał przechowuje się w British Museum.

Prawne ramy dyktatury Bonapartego tworzyła nowa konstytucja i powołany specjalnie dla niego urząd konsula, który miał sprawować razem z dwoma innymi konsulami. Jednak już po niespełna dwóch latach od zamachu stanu udało mu się (w drodze plebiscytuj0000008UZB3v25_000tp002plebiscytu) uczynić ten urząd dożywotnim i odsunąć od władzy pozostałych polityków. Zniweczył tym samym plany osób, które dążąc do obalenia Dyrektoriatu, pomogły mu dokonać zamachu stanu, w tym kanonika Emanuela Sieyèsa, jednej z głównych postaci rewolucji. Napoleon utrwalił podstawowe zdobycze rewolucji, zwłaszcza przekazanie chłopom ziemi na własność i liberalne prawo cywilne, wprowadzając własny kodeks cywilny (tak zwany Kodeks Napoleona).
W 1801 roku zawarł konkordat z papieżem Piusem VII. Oznaczało to normalizację stosunków z Kościołem katolickim. Zreorganizował administrację państwa i system finansowy. Tylko jemu przysługiwała inicjatywa prawodawcza i prawo decydowania o wojnie i pokoju. Mianował ministrów i urzędników, a także przedstawicieli narodu z list ustalonych w wyborach powszechnych. Ten dyktatorski ustrój został zaakceptowany przez Francuzów w kolejnym plebiscycie. Bonapartemu bardzo na tym zależało, gdyż chciał stwarzać wrażenie, że liczy się z ich wolą. W 1804 roku Napoleon koronował się na cesarza Francuzów. Ten specyficzny tytuł miał podkreślić nowy sposób sprawowania władzy monarszej, z woli i dla dobra ludu francuskiego (a nie jak w dawnej Francji – z woli bożej). System władzy stworzony przez niego nazywamy bonapartyzmemj0000008UZB3v25_000tp003bonapartyzmem.

Kłopotliwa blokada kontynentalna

Hegemonii Francji zagrażała stale Wielka Brytania, która wyłącznie dzięki swojej flocie powstrzymała Napoleona przed planowaną inwazją na Wyspy Brytyjskie. Połączona hiszpańsko‑francuska flota została rozgromiona przez Brytyjczyków pod Trafalgarem w 1805 roku. Po tej bitwie Anglicy umocnili swoje panowanie na morzach. Dążenie do pokonania Anglii skłoniło Napoleona do ustanowienia blokady kontynentalnej w 1806 roku, polegającej na zakazie utrzymywania jakichkolwiek kontaktów handlowych z Brytyjczykami. Miało to wyniszczyć państwo, uzależnione ekonomicznie od zagranicznych rynków. Plan zakładał objęcie blokadą całego kontynentu, dlatego nastąpiły po niej dalsze podboje i restrykcje polityczne. Napoleon zagarnął Portugalię i Hiszpanię, jednak obszary te nigdy nie stały się częścią imperium Napoleona, trwając aż do upadku francuskiego cesarstwa w stanie permanentnej wojny. Cesarz dokonał także aneksji Dalmacji, Holandii i północno‑zachodnich Niemiec. Jak mu się wówczas wydawało, zagwarantował sobie także współpracę Rosji. W 1807 roku w Tylży oba państwa zawarły układ pokojowy, dzielący kontynent europejski na dwie strefy wpływów, a car Aleksander I przystąpił do blokady kontynentalnej. Jednak całkowite odcięcie Wysp Brytyjskich od kontynentu okazało się niemożliwe, chociaż musiało upłynąć trochę czasu, nim Napoleon zdał sobie z tego sprawę.

Napoleon sięga po Moskwę i przegrywa

Pod presją Napoleona Aleksander I przystąpił do blokady kontynentalnej, ale było to dla cara rozwiązanie mało satysfakcjonujące. Mogło bowiem być odebrane jako pogodzenie się władcy Rosji z tym, że cesarz Francuzów, uznawany przez monarchów Europy za zuchwałego uzurpatora, podporządkował sobie większość kontynentu. Prestiż Rosji jako mocarstwa kontynentalnego mocno ucierpiał, bo współpraca z Francją stanowiła oczywiste następstwo jej militarnych niepowodzeń. W tej sytuacji odrzucenie przez nią blokady było tylko kwestią czasu. Napoleonowi nie pozostało nic innego, jak zaatakować. W 1812 roku podjął wyprawę na Rosję, wystawiając przeciwko niej Wielką Armię złożoną z 600 tysięcy ludzi.

Żołnierze rosyjscy na rozkaz dowództwa unikali rozstrzygającego starcia, a znalazłszy się w krytycznym położeniu, jak podczas stoczonej we wrześniu bitwy pod Borodino, nie dali się rozbić. Także zajęcie Moskwy przez armię Napoleona odbyło się bez walki, bo została ona opuszczona przed nadejściem armii francuskiej. Nie osłabiło to oporu strony rosyjskiej, a cesarz Francuzów czekał bezskutecznie na możliwość wydania bitwy i rozstrzygnięcia kampanii. W końcu zmuszony był zarządzić odwrót Wielkiej Armii. Przeprowadzony w niezmiernie trudnych, jesienno‑zimowych warunkach, stał się główną przyczyną klęski Napoleona, gdyż jego armia uległa całkowitej zagładzie. Wojska rosyjskie, postępując za wycofującymi się resztkami wojsk napoleońskich, zagarnęły Księstwo Warszawskie, a następnie uwolniły Prusy od uzależnienia od Francji.

W 1813 roku do koalicji antyfrancuskiej dołączyli niedawni sojusznicy Francji – Prusy i Austria. Cesarz, mimo odniesienia kilku zwycięstw wkrótce utracił także wpływy w Niemczech. Gdy w kwietniu 1814 roku Paryż zajęły wojska sprzymierzone przeciw Napoleonowi, planował on nadal walczyć o własną stolicę i kraj, lecz jego dymisji zażądali senatorowie i generałowie francuscy. Bonaparte, nie mając innego wyjścia, abdykował i został osadzony na wyspie Elbie. Zachował tytuł cesarski i władzę… nad tą wyspą. Próbował jeszcze odzyskać tron Francji, wracając wiosną 1815 roku do kraju. Wydarzenie to zyskało w historii nazwę „stu dni Napoleona˝. Po pierwszych sukcesach i poderwaniu części społeczeństwa, w czerwcu 1815 roku przegrał bitwę pod Waterloo, podczas której miał za przeciwników Prusy i Anglię. Po klęsce został internowany dożywotnio na Wyspie Świętej Heleny. Kongres wiedeński, który odbywał się w latach 1814‑1815, ostatecznie przekreślił próbę osiągnięcia przez Francję pozycji hegemona w Europie.

Zamiast podsumowania