Zdjęcie przedstawia brązowe skrzypce, ułożone na kartkach z nutami. Tytuł lekcji: Rozwój instrumentów i zespołów instrumentalnych na przestrzeni dziejów.
Ważne daty
1685–1750 – lata życia Johanna Sebastiana Bacha
1732–1809 – lata życia Josepha Haydna
1932 – ukończenie największych na świecie organów w Convention Hall
1
Scenariusz dla nauczyciela
Ro1NAzdaxdrnA
m64dd5d474ef604c8_0000000000025
I. Muzyka w ujęciu historycznym – periodyzacja, język, właściwości i charakterystyka.
Muzyka w prehistorii. Uczeń:
opisuje instrumenty prehistoryczne.
Starożytność (Egipt, Grecja, Rzym i in.). Uczeń:
wymienia i klasyfikuje starożytne instrumenty muzyczne ((…) organy hydrauliczne (…));
Średniowiecze. Uczeń:
wymienia i klasyfikuje średniowieczne instrumenty muzyczne ((…) fidel (…);
wymienia i charakteryzuje twórczość kompozytorów ((…) Johann Sebastian Bach, (…) François Couperin);
Klasycyzm. Uczeń:
wymienia i klasyfikuje instrumenty orkiestry symfonicznej, skład kwartetu smyczkowego i różnych zespołów kameralnych typowych dla epoki klasycyzmu;
wymienia i charakteryzuje twórczość kompozytorów (Joseph Haydn (…));
Romantyzm. Uczeń:
wymienia i klasyfikuje instrumenty muzyczne charakterystyczne dla epoki romantyzmu: fortepian, (…); instrumenty smyczkowe (skrzypce, altówka, wiolonczela, kontrabas), (…); (…);
charakteryzuje polską muzykę romantyczną i jej reprezentantów (Fryderyk Chopin, (…)).
II. Analiza i interpretacja dzieł muzycznych. Uczeń:
zna podstawowe terminy i pojęcia właściwe dla opisu i zrozumienia wybranych dzieł muzycznych;
zna konteksty kulturowe i naukowe powstawania muzyki.
III. Tworzenie wypowiedzi związanych z historią i kulturą muzyczną.
Uczeń:
wypowiada się w formie ustnej (np. dyskusja, prezentacja, debata itp.) i/lub pisemnej (np. esej, referat itp.) o dziełach muzycznych w oparciu o podstawową terminologię.
Nauczysz się
opisywać budowę instrumentów;
stosować właściwą terminologię muzyczną;
przyporządkowywać dzieło do twórcy;
wskazywać różnice i podobieństwa między instrumentami dawnymi i współczesnymi.
Ewolucja instrumentów
Już w prehistorii człowiek wykorzystywał prowizoryczne instrumenty, idiofony zbudowane ze znalezionych materiałów, np. kamieni, kości, drewna. Wraz z rozwojem technologii powstawały coraz bardziej skomplikowane instrumenty, które obecnie podlegają klasyfikacji naukowej w zależności od źródła dźwięku, może nim być np. drgająca struna (chordofony), słup powietrza (aerofony), membrana (membranofony), blaszka, kawałki drewna (idiofony). W zależności od epoki wykorzystywano inne instrumenty, a także inny zespół wykonawczy, było to spowodowane różnorodnością styli i form muzycznych charakterystycznych dla poszczególnych kompozytorów i panujących standardów.
Jak powstały skrzypce?
Protoplastą skrzypiec, a także należących do tej samej rodziny: altówki, wiolonczeli i kontrabasu, jest średniowieczna fidel, która wykorzystywana była w kapelach ludowych. Na jej bazie powstały skrzypce barokowe, które budową przypominają dzisiejsze skrzypce. Zbudowane są one z kilku kawałków drewna, co odróżnia je od fideli, którą wykonywano z jednego kawałka. Instrument posiada cztery struny znajdujące się na mostku. Do wprowadzenia źródła dźwięku w drgania wykorzystywany jest smyczek (technika arco) lub palce (technika pizzicato).
RLY6K15JCAkbJ
R5stSFzz6Bvvs
W baroku silnie rozwinęła się muzyka instrumentalna, a wraz z nią aparat wykonawczy. Powstała orkiestra, której bazą były instrumenty strunowe. W klasycyzmie powstał kwartet smyczkowy, składający się z pierwszych i drugich skrzypiec, altówki i wiolonczeli; często był wykorzystywany w muzyce kameralnej, którą rozpowszechnił Joseph Haydn, tworzący trzon brzmieniowy orkiestry na takie właśnie instrumentarium.
RKuIMpoi83vaL
Polecenie 1
Na podstawie nagrania dźwiękowego i ilustracji porównaj fidel i skrzypce; wskaż różnice i podobieństwa w brzmieniu instrumentów.
RhRCHkH3wVgYG
RSx0FyBdyewTt
RxpC9lTK3yQ1g
Powstanie i rozwój instrumentów klawiszowych
Pierwowzorem organów, tak popularnego do dzisiaj instrumentu klawiszowego były powstałe w antycznym Rzymie organy hydrauliczne. Docierające do poszczególnych piszczałek ciśnienie powietrza było w nich regulowane przy użyciu zbiornika wody. W IV wieku zamieniono hydrauliczny mechanizm na skórzane miechy. Początkowo klawiatura organowa była bardzo ciężka, na skutek czego technika gry diametralnie różniła się do znanej obecnie – do naciskania poszczególnych klawiszy wykorzystywano całe dłonie. Dopiero gdy instrument ten został stosowany w liturgii, stopniowo ulegał przekształceniom i udoskonaleniom. Wraz z kolejnymi epokami budowane były instrumenty o coraz większych możliwościach technicznych i ilości piszczałek. Największe obecnie organy, znajdujące się w Convencion Hall w Atliantic City (USA), powstały w 1932 roku, posiadają 336 głosów (około 34 tysiące piszczałek), siedem manuałów (klawiatur) ręcznych i pedałową, a ich waga szacowana jest na 150 ton.
R2Z18QkZCPCOv
Instrumentem podobnym do organów pod względem techniki gry jest powstały w XV w. klawesyn. Jest to chordofonChordofonchordofon, którego struny wprawiane są w ruch za pomocą tzw. piórek, poruszanych przez mechanizm skoczków, reagujących na naciśnięcie poszczególnych klawiszy. Klawesyn nie pozwalał na granie dynamiczne, wszystkie dźwięki były więc jednorodne pod względem głośności. Wykorzystywano go głównie w barokowym basso continuoBasso continuobasso continuo, a także jako solowy instrument w koncercie klawesynowym. W zależności od wielkości przyjmował różne nazwy, np. mały gabinetowy klawesyn nazywano szpinetem.
Ryw3G1PvGIvhL
ReJB12JnVzHP0
Włoski konstruktor Bartolomeo Cristofori, na bazie klawesynu stworzył ok. 1700 roku nowy instrument – fortepiano, który był pierwowzorem dzisiejszego fortepianu. Sama nazwa odnosi się do muzycznych określeń forte (głośno) i piano (cicho), ponieważ fortepian zyskał w stosunku do klawesynu techniczną możliwość gry dynamicznej. Zmienił się także mechanizm piórek, które zostały zamienione na filcowe młoteczki. Z czasem udoskonalony został o pedały: piano (zmienia barwę instrumentu), forte (unosi tłumiki, umożliwiając trwanie dźwięku aż do zatrzymania drgań struny). Droższe modele posiadały także sostenuto (zatrzymuje tłumiki wyłącznie poszczególnych strun). Początkowo rama wykonana była z drewna, jednak w XX wieku zastąpił je metal, dzięki czemu brzmienie zostało uwydatnione. Fortepian szybko zyskał popularność i prawie całkowicie wyparł klawesyn. W klasycyzmie, romantyzmie oraz współcześnie wykorzystywany jest jako instrument solowy w koncertach fortepianowych, a także do akompaniamentu.
R5hbRgF25aXxa
Ćwiczenie 1
Zapoznaj się z ilustracjami i wysłuchaj nagrania. Porównaj wygląd i dźwięk klawesynu i fortepianu, wskaż różnice i podobieństwa pomiędzy instrumentami.
RAafOLKmiWOTA
R1eG2goDn0IVA
RCfRCcFShK0tl
Rozwój zespołów instrumentalnych
Wspólne muzykowanie korzeniami sięga tradycji ludowych. W średniowieczu muzykanci uświetniali grą ważne dla wiejskiej społeczności wydarzenia oraz pełnili funkcje rozrywkową. Wraz z rozwojem muzyki instrumentalnej i dopuszczeniem jej do liturgii kościoła rzymskiego powstawały coraz bardziej profesjonalne zespoły. W renesansie wykształcił się twór, który można traktować jako zalążek orkiestry. Liczba wykonawców w zespole stale rosła z następowaniem kolejnych epok, a największy rozmiar orkiestra zyskała w romantyzmie za sprawą Richarda Wagnera i jego twórczości operowej.
RxENzW6pSwS62
Jeżeli mowa była o Wagnerze, to należy wspomnieć także o Gustavie Mahlerze (1860‑1911), który jest autorem VIII Symfonii znanej też jako „Symfonią Tysiąca”. Nazwa ta wzięła się od liczby wykonawców. Podczas prapremiery, która odbyła się 12 września 1910 roku w Monachium obsada wykonawcza liczyła 171 instrumentalistów oraz 858 śpiewaków.
RDL9cW1aR0eFq
Powstawały także małe zespoły, złożone od trzech do maksymalnie dziewięciu wykonawców. Początkowo służyły one na dworach królewskich i grały w specjalnie przygotowanych pokojach muzycznych. Tak powstała muzyka kameralna, której nazwa wzięła się od włoskiego da camera (komnata). Ważną postacią w rozwoju kameralistyki był Joseph Haydn, który stworzył kwartet smyczkowy – nową formę muzyczną i typ zespołu o tej samej nazwie, składający się z pierwszych i drugich skrzypiec, altówki i wiolonczeli. Na jego podstawie powstały potem zespoły złożone z innych instrumentów, np. kwartet fortepianowy, kwintet fortepianowy, kwintet smyczkowy.
RWS3lKwS3MeOF
Zadania
R1KZS2EzzRtMv
Ćwiczenie 2
R1AIEjmg4yZna
Ćwiczenie 3
R1bqUHE58Q4VA
Ćwiczenie 4
R1PFtYQuZ79nl
Ćwiczenie 5
Ćwiczenie 6
Opisz budowę skrzypiec.
Opisz budowę skrzypiec.
Opisz budowę skrzypiec.
Rb3kwRSgm1peL
RKswrcjUeRoke
R1A5429Ksqo3h
Ćwiczenie 7
R1XVUjEPmUqFn
Ćwiczenie 8
Poniższym grupom instrumentów przyporządkuj źródło wydobywania dźwięku. Chordofony Możliwe odpowiedzi: 1. Drgająca membrana, 2. Drgające ciało stałe, 3. Drgający słup powietrza, 4. Drgająca struna Aerofony Możliwe odpowiedzi: 1. Drgająca membrana, 2. Drgające ciało stałe, 3. Drgający słup powietrza, 4. Drgająca struna Idiofony Możliwe odpowiedzi: 1. Drgająca membrana, 2. Drgające ciało stałe, 3. Drgający słup powietrza, 4. Drgająca struna Membranofony Możliwe odpowiedzi: 1. Drgająca membrana, 2. Drgające ciało stałe, 3. Drgający słup powietrza, 4. Drgająca struna
Poniższym grupom instrumentów przyporządkuj źródło wydobywania dźwięku. Chordofony Możliwe odpowiedzi: 1. Drgająca membrana, 2. Drgające ciało stałe, 3. Drgający słup powietrza, 4. Drgająca struna Aerofony Możliwe odpowiedzi: 1. Drgająca membrana, 2. Drgające ciało stałe, 3. Drgający słup powietrza, 4. Drgająca struna Idiofony Możliwe odpowiedzi: 1. Drgająca membrana, 2. Drgające ciało stałe, 3. Drgający słup powietrza, 4. Drgająca struna Membranofony Możliwe odpowiedzi: 1. Drgająca membrana, 2. Drgające ciało stałe, 3. Drgający słup powietrza, 4. Drgająca struna
Poniższym grupom instrumentów przyporządkuj źródło wydobywania dźwięku.
Drgająca membrana, Drgająca struna, Drgający słup powietrza, Drgające ciało stałe
Chordofony
Aerofony
Idiofony
Membranofony
Ćwiczenie 9
Opisz grupę instrumentów nazywaną współcześnie elektrofonami. Scharakteryzuj ją, wymieniając cechy, podając źródło dźwięku oraz przykłady instrumentów wchodzących w jej skład.
R2EOTZI9wM95K
Słownik pojęć
Aerofon
Aerofon
instrument dęty.
Basso continuo
Basso continuo
w barokowych utworach instrumentalnych lub instrumentalno‑wokalnych: najniższy basowy głos.
Chordofon
Chordofon
instrument strunowy.
Idiofon
Idiofon
instrument perkusyjny, w którym źródłem dźwięku jest ciało stałe o naturalnej sprężystości.
Membranofon
Membranofon
instrument muzyczny, w którym źródłem dźwięku jest drgająca membrana.
Źródło: sjp.pwn.pl
Biblioteka muzyczna
RSpaiKcS1dI8L
RhRCHkH3wVgYG
RSx0FyBdyewTt
R2Z18QkZCPCOv
ReJB12JnVzHP0
RAafOLKmiWOTA
R1eG2goDn0IVA
RxENzW6pSwS62
RWS3lKwS3MeOF
Bibliografia
Mieczysław Drobner, Instrumentoznawstwo i akustyka, PWM Warszawa 1960.
Józef Chomiński, Krystyna Wilkowska‑Chomińska, Historia muzyki, PWM Warszawa 1989.