1803 – rozpoczęcie edukacji w Lichtental pod Wiedniem
1812 – rozpoczęcie studiów u Antonio Salieriego
1814 – została napisana pieśń Małgorzata przy kołowrotku
1815 – powstaje kolejna pieśń Król elfów
1817 – powstaje pieśń Pstrąg
1820 – pierwsze publiczne wykonanie utworów Schuberta
1822 – kompozycja VIII Symfonia h‑moll Niedokończona
1823 – powstaje cykl pieśni Piękna młynarka
1827 – powstaje cykl pieśni Podróż zimowa
1
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
R1vE3vSvCb92S1
I. Muzyka w ujęciu historycznym – periodyzacja, język, właściwości i charakterystyka.
7. Romantyzm. Uczeń:
2) omawia cechy wybranych form muzycznych:
b) małe (liryka instrumentalna: pieśń bez słów, scherzo, nokturn, preludium, etiuda, bagatela, impromptu, moment musical, rapsodia, fantazja, ballada i in.), pieśń, rondo klasyczne a rondo romantyczne;
3) wymienia i klasyfikuje instrumenty muzyczne charakterystyczne dla epoki romantyzmu: fortepian, pianino, gitara, harfa; instrumenty smyczkowe (skrzypce, altówka, wiolonczela, kontrabas), instrumenty dęte: róg (waltornia), obój, flet, klarnet, saksofon; wymienia kompozytorów romantyzmu i charakteryzuje ich twórczość: Franz Schubert, Hector Berlioz, Felix Mendelssohn‑Bartholdy, Robert Schumann, Ferenc Liszt, Gioacchino Rossini, Giuseppe Verdi, Richard Wagner, Giacomo Puccini i późny romantyzm: Johann Brahms, Piotr Czajkowski, Gustav Mahler;
6) zna pojęcia: kantylena, tempo rubato, transkrypcja fortepianowa, wirtuoz, uwertura koncertowa, muzyka programowa, leitmotiv, szkoła narodowa, instrumentacja.
II. Analiza i interpretacja dzieł muzycznych. Uczeń:
1. zna podstawowe terminy i pojęcia właściwe dla opisu i zrozumienia wybranych dzieł muzycznych;
2. nazywa i porządkuje główne nurty, gatunki i style muzyczne, wskazuje formy wypowiedzi artystycznej spoza tradycyjnej klasyfikacji, uzasadniając swoją wypowiedź;
4. dokonuje analizy percepcyjnej, uwzględniając:
a) elementy muzyki,
b) podstawowe techniki kompozytorskie,
c) cechy stylów muzycznych,
d) strukturę gatunków i form muzycznych, ich zmiany i rozwój,
e) funkcje: np. religijna, społeczna, użytkowa, artystyczna i in.
III. Tworzenie wypowiedzi związanych z historią i kulturą muzyczną. Uczeń:
1. wypowiada się w formie ustnej (np. dyskusja, prezentacja, debata) i/lub pisemnej (np. esej, referat) o dziełach muzycznych w oparciu o podstawową terminologię;
2. przybliża twórczość i działalność przedstawicieli różnych obszarów kultury muzycznej, np. dyrygent, leader zespołu, koncertmistrz, reżyser spektaklu muzyczno‑teatralnego, kompozytor, wykonawca, wirtuoz, primadonna, primabalerina, performer, klezmer, muzykant, pieśniarz;
3. interpretuje i odczytuje w kontekście dokonań epoki wybrane dzieła muzyczne.
Nauczysz się
charakteryzować twórczość F. Schuberta, w powiązaniu z jego biografią;
opisywać kolejne etapy twórczości kompozytora ze wskazaniem dzieł o szczególnym znaczeniu;
dostrzegać i analizować cechy muzyki romantycznej;
charakteryzować gatunki muzyki romantycznej;
porównywać indywidualny styl F. Schuberta z innymi kompozytorami tego okresu;
formułować przejrzyste wypowiedzi określające cechy indywidualne stylu F. Schuberta.
Franz Schubert - krótka biografia
R1RyoQqcSIIXB1
Franz Schubert urodził się 31 stycznia 1797 roku w Himmelpfortgrund (dzielnica Wiednia). Pochodził z wielodzietnej rodziny nauczyciela szkolnego. W dzieciństwie ojciec nie pozwalał mu na tworzenie kompozycji, gdyż zamiast się uczyć czas ten poświęcał wyłącznie na tworzeniu pieśni, sonat czy oper. Zakaz nie poskutkował. Matka osierociła go, gdy miał 15 lat. Chcąc uniknąć czternastoletniej służby wojskowej, Schubert pracował jako nauczyciel w szkole, którą kierował ojciec. Szybko okazało się jednak, iż nie jest to jego powołanie.
R10EaiggysdZE1
Jego pasją było tworzenie muzyki - gdy miał 17 lat skomponował pieśń Małgorzata przy kołowrotku, która otwierała epokę pieśni romantycznej. W ciągu dwóch kolejnych lat powstały znane pieśni m.in.: Król Elfów czy Polna różyczka.
Osiągnąwszy dwudziesty rok życia zamarzył o samodzielności. Niestety wszelkie starania o stałą posadę muzyka nie powiodły się (najdłuższym okresem względnej stabilizacji był rok, jaki przepracował u hrabiego Esterhazego w charakterze nauczyciela jego dziesięcioletniej córki). Schubert spędził swoje życie w wielkiej biedzie, bez rodziny, w gronie przyjaciół. Choć Wiedeńczycy chętnie śpiewali jego pieśni i grali miniaturyMiniatura instrumentalnaminiatury, często nie znali nawet nazwiska autora, co utrudniało Schubertowi ściąganie wynagrodzenia. Tylko raz w życiu, 26 marca 1828 roku, doczekał się koncertu na którym grana była wyłącznie jego muzyka. Odbył się on jednak w cieniu sensacji, jaką akurat wzbudził przyjazd Niccolo Paganiniego. Koncert okazał się wprawdzie sukcesem artystycznym i finansowym, lecz Schubert nie cieszył się długo tym szczęściem.
Niedoceniony przez elity, F. Schubert zmarł w Wiedniu 19 listopada 1828 roku, najprawdopodobniej na tyfus brzuszny lub gruźlicę (choć stwierdzono też obecność trującej rtęci).
RglUo6EPlxmid1
Franz Schubert był określany jako król kawiarnianych i domowych spotkań muzycznych a należny mu rozgłos i uznanie przyniosły mu dopiero pierwsze wydania jego dzieł przez Breitkopfa i Härtla, co miało miejsce sześćdziesiąt lat po jego śmierci.
Cechy charakterystyczne muzyki Schuberta
Dla współczesnych Schubert był „tylko” genialnym twórcą pieśni oraz znakomitych miniatur fortepianowych i utworów kameralnych. Środowisko muzyczne spotykało się na tzw. Szubertiadach, gdzie kompozytor wykonywał swoje utwory – głównie pieśni i miniatury.
R8U05fUPXRTrq1
Dzisiaj trwałe miejsce w repertuarze zajmują także pozycje symfoniczne, np. Symfonia C‑dur Wielka czy Symfonia h‑moll Niedokończona. Ambicją i marzeniem Schuberta (podsycanym przez Salieriego w okresie pobierania u niego lekcji) była twórczość operowa. Jednakże wszystkie podjęte działania w tym kierunku nie zakończyły się jednak sukcesem - brak zmysłu dramatycznego nie pozwalał Schubertowi na stworzenie wybitnego dzieła w tym gatunku.
Muzyka Schuberta ma melancholijny i często tragiczny wyraz co jest efektem zastosowanej przez kompozytora harmonii. W utworach Schuberta uprzywilejowane są relacje tercjowe oraz częste nieprzygotowane przechodzenie z trybu molowego do durowego bądź odwrotnie (wcześniej podobnie postępował Mozart). Schubert wprowadzał rozwiązania tonalne, które brzmiały zaskakująco dla słuchaczy przyzwyczajonych do tradycyjnych połączeń akordów.
Rola pieśni w twórczości Schuberta
Twórczość wokalno‑instrumentalna Franza Schuberta obejmuje m.in. opery, singspieleSingspielsingspiele, muzykę do dramatu Rosamunda księżniczka Cypru a także utwory religijne oraz chóralne. Jednakże ze względu na brak pierwiastka dramatycznego cieszą się one mniejszą popularnością.
Największe znaczenie w twórczości Franza Schuberta mają jednak pieśni, które powstawały przez całe życie kompozytora. Dzięki Schubertowi pieśń stała się kunsztowna artystycznie, a zarazem nabrała bardzo osobistego charakteru. Było to możliwe dzięki rozkwitowi niemieckiej poezji lirycznej, zapoczątkowanej w XVIII wieku. Z tej właśnie poezji wyrastają utwory Schuberta, odznaczające się doskonałym połączeniem tekstu i muzyki.
Muzyka pisana przez Schuberta respektuje rytmy wiersza, akcenty, a nawet intonację mowy, dlatego też niezbyt szczęśliwym rozwiązaniem jest śpiewanie ich w tłumaczeniach na inne języki. Ponadto podkreślane są słowa emocjonalnie ważne a melodia kroczy niewielkimi interwałami, skoki większych interwałów służą zaś uwydatnianiu ekspresji tekstu. Ogromną rolę w pieśniach pełni też akompaniament, traktowany w sposób równorzędny z głosem solowym, często o dużym stopniu trudności. Warto zaznaczyć również, że pieśni te nie były przeznaczone do wykonywania na wielkich scenach, ale dla grona przyjaciół.
Schubert jest twórcą ponad 600 pieśni na głos solowy z akompaniamentem fortepianum, głównie do tekstów niemieckich poetów romantycznych (Goethe, Schiller, Heine, Müller). Trudno mówić o „typie” pieśni schubertowskiej, tak ogromna jest ich różnorodność. Schubert jako twórca pieśni romantycznej ustalił 5 zasadniczych rodzajów pieśni:
zwrotkowa – to samo opracowanie muzyczne do każdej zwrotki,
zwrotkowo‑wariacyjna (wariacyjna) – przekształcenia za pomocą środków techniki wariacyjnej, zwłaszcza w ostatniej zwrotce, np. Pstrąg (Die Forelle),
przekomponowana – każda zwrotka ma nowe i dostosowane do tekstu, opracowanie muzyczne, np. Wędrowiec (Der Wanderer),
deklamacyjna – muzyka podporządkowana jest tekstowi oraz jego akcentom i nastrojom, natomiast melodyka jest ograniczona pod względem interwałowym i rytmicznym, np. Śmierć i dziewczyna,
balladaBalladaballada – ma budowę swobodną, w której najważniejsze jest ścisłe zespolenie melodii z akcentami mowy, nastrojem tekstu, np. Król Elfów (Erlkönig) do słów Goethego.
Jedną z najbardziej znanych pieśni jest Małgorzata przy kołowrotku (Gretchen am Spinnrade). Inspiracją do tej pieśni stała się scena z Fausta Goethego. Słowa wyrażają słodki i bolesny niepokój, przemieszany z nadzieją, jaką odczuwał w duszy Schubert pod wpływem rodzącego się uczucia do Teresy Grob. W akompaniamencie słyszymy z jednej strony – jednostajny furkot kołowrotka, z drugiej - krótki, powtarzający się uporczywy rytm bijącego serca przędzącej dziewczyny. Na tym tle rozwija się melodia - słowa skargi wyłaniające się z marzenia.
Wysłuchajmy pieśni Małgorzata przy kołowrotku.
RZbv2h752nEKU
Drugą popularną pieśnią jest Król Elfów. Wysłuchajmy utworu.
RdUpm4lgfTTnW
Analiza wybranych pieśni
Kompozytor pisał zarówno pieśni pojedyncze, jak i łączone w cykleCykl pieśnicykle, wśród których możemy wyróżnić:
Piękna młynarka (Die schöne Müllerin) – cykl 20 pieśni skomponowany w 1823 roku do słów Müllera ułożonych na wzór „noweli muzycznej”, które opowiadają o niespełnionym uczuciu młynarczyka do pięknej młynarki. Pieśni te są bliższe muzyce popularnej z różnorodną melodyką i akompaniamentem wspomagającym słowa pieśni.
Podróż zimowa (Die Winterreise) – drugi cykl 24 pieśni napisany w latach 1827‑1828 do słów Müllera stanowiących kontynuację wędrówki bohatera, tym razem przez zimowy krajobraz, który potęguje jego osamotnienie. Znajdują się tu pieśni bardzo zróżnicowane o pogłębionej ekspresji - przenika je niepokój, rozpacz i przygnębienie.
RF5pWPI7b3VZh1
Łabędzi śpiew (Schwanengesang) – zbiór pieśni skomponowanych przez Schuberta w 1828 roku, zestawiony po jego śmierci i symbolicznie zatytułowany przez jego przyjaciół. Znajdują się tu utwory skomponowane pod koniec życia Schuberta - głównie o charakterze deklamacyjnym. Liryka wokalna miała ogromny wpływ na pozostałą twórczość Schuberta. Materiał muzyczny pieśni często stawał się podstawą nowego utworu, przeznaczonego na skład instrumentalny. Przykładem może być pieśń Pstrąg, która stała się inspiracją IV części kwintetu fortepianowego Pstrąg.
Wysłuchajmy fragmenty obu utworów.
RCoYR39dkLkDX1
RZKpUFHPoFe7q1
Twórczość instrumentalna
Twórczość instrumentalna to przede wszystkim utwory fortepianowe cieszące się dużą popularnością, lecz małym prestiżem. Większość utworów Schubert układał dla amatorów, gdyż sam nie był koncertującym pianistą, a zawodowi wirtuozi nie wykazywali zainteresowania jego twórczością. Kompozycje te nie stawiały wielkich wymagań technicznych, za to ujmowały melodyjnością. Były to przede wszystkim miniatury użytkowe, wśród nich ponad 300 tańców, takich jak marsze, polonezy, laendlery, tańce niemieckie, a zwłaszcza walce, które weszły w modę w latach dwudziestych.
R1aWvUAqTi03D1
Do repertuaru koncertowego należą: 6 Moments Musicaux (wzór miniatury fortepianowej dla romantyków; pod tą wspólną nazwą kryją się utwory o różnym charakterze (np. nokturny, marsze, etiudy) oraz tempie, ujęte w formę ABA), 8 Impromptus (bardziej zróżnicowane formalnie, czołowymi przedstawicielami tego gatunku później byli Fryderyk Chopin i Ferenc Liszt) czy sonata B‑dur.
Wysłuchajmy jednej z miniatur fortepianowych.
RkZLOsJBggbBg1
Oprócz miniatur fortepianowych w twórczości Franza Schuberta znajdujemy także symfonie. Pierwsze napisane są jeszcze pod wpływem klasyków wiedeńskich: Haydna - ludowość, taneczność (menuety), Mozarta - bogactwo śpiewnej melodyki, Beethovena - monumentalne założenia formalne, napięcia wyrazowe. Są one jednak bardzo rzadko wykonywane.
Największe znaczenie mają dwie ostatnie symfonie: VII C‑dur Wielka oraz VIII h‑moll Niedokończona. Napisane są już zdecydowanie w duchu romantycznym i są równocześnie najbardziej dojrzałymi dziełami symfonicznymi Schuberta. Dominuje w nich element liryczny, dramatyczny, romantyczna nastrojowość, bogactwo inwencji melodycznej o rysach bardzo indywidualnych a forma podporządkowana jest treści.
Wysłuchajmy fragmentu najbardziej znanej symfonii Franza Schuberta.
RZRBo7I2XtrZF
Schubert nie był rewolucjonistą w muzyce, jego odkrycia są raczej przeczuciami liryka. Nie zrywał z przeszłością, nie odrzucał form klasycznych, lecz nadawał im indywidualne rysy, dzięki czemu jego twórczość jest obecna na scenach koncertowych do dziś.
Zadania
R11NFVw2Meny9
Ćwiczenie 1
RSJYSFFpmtgx3
Ćwiczenie 2
RCPFmthMK4hXp
Ćwiczenie 3
Rx0BNp2LyuZVx
Ćwiczenie 4
R9PJ46tOanH52
Ćwiczenie 5
RpPnVL8seMhlk
Ćwiczenie 6
RICYPVYEcIWo0
Ćwiczenie 7
Słownik pojęć
Ballada
Ballada
rozbudowana pieśń o charakterze dramatycznym, epickim, występują tu często różne postacie i dialogi; ballada ma budowę swobodną
Cykl pieśni
Cykl pieśni
zbiór utworów przeznaczony do wykonania jako całość; najczęściej cykl posiada pewien element, który pozwala traktować różne jego elementy jako wspólną całość
Miniatura instrumentalna
Miniatura instrumentalna
gatunek muz. powstały w XIX w.; reprezentują go krótkie utwory, głównie na fortepian solo lub inny instrument z towarzyszeniem fortepianu, o formie wzorowanej na pieśni solowej
Singspiel
Singspiel
utwór sceniczny oparty na tekście mówionym ze wstawkami muzycznymi, głównie pieśniami zwrotkowymi, prostymi ariami i nieskomplikowanymi partiami zespołowymi. Gatunek rozwinął się w Niemczech pod wpływem angielskiej opery balladowej i francuskiego wodewilu.
Źródło:
B. Kaczorowski, Muzyka Encyklopedia PWN, Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa 2007
www.muzykotekaszkolna.pl/wiedza/gatunki/cykl
Galeria dzieł sztuki
RNE1DqaJq8HTq1
R10EaiggysdZE1
RRmdxdvUF13PY1
R1JyjFt5q4l5h1
RF5pWPI7b3VZh1
R1aWvUAqTi03D1
Biblioteka muzyczna
RrhASlIRZCbAU1
Utwór muzyczny: „Małgorzata przy Kołowrotku”, autorstwa Franza Schuberta. W celu wysłuchania utworu należy kliknąć w szary trójkąt umieszczony w lewym dolnym rogu odtwarzacza.
RCoYR39dkLkDX1
Utwór muzyczny: „Pstrąg”, autorstwa Franza Schuberta. Kompozycja posiada szybkie tempo. Cechuje się wesołym charakterem.
RZKpUFHPoFe7q1
Utwór muzyczny: „Kwintet Pstrąg” autorstwa Franza Schuberta. Kompozycja posiada szybkie tempo. Cechuje się wesołym charakterem.
RkZLOsJBggbBg1
Utwór muzyczny: „Moment muzyczny” autorstwa Franza Schuberta. Kompozycja posiada szybkie tempo. Cechuje się wesołym charakterem.
RZRBo7I2XtrZF
Utwór muzyczny: Franz Schubert, „VIII symfonia h-moll Niedokończona”. Kompozycja posiada szybkie tempo. Cechuje się podniosłym charakterem.
R1ZrzJMTsNiT0
Ilustracja interaktywna - po kliknięciu kursorem myszy na grafikę przedstawiającą nuty, zostanie wyświetlona informacja dodatkowa oraz odtworzony „Król Elfów” Franza Schuberta.