Ważne daty

Wprowadzenie

Grecy przypisywali muzyce niemalże cechy magiczne. Uważali, że wpływa na porządek wszechświata. Zła muzyka, czyli taka, która łamie ustalone zasady, może doprowadzić do katastrof. Zadaniem dobrej muzyki było podtrzymywanie harmonii kosmosu. Arystoteles uważał, że muzyka wpływa także na psychikę człowieka, jego wychowanie oraz moralność. Przeżywanie muzyki mogło doprowadzić do oczyszczenia duchowego, zwanego katharsisKatharsiskatharsis. Jednak samej gry na instrumencie Arystoteles nie cenił zbyt wysoko, ponieważ służyła jego zdaniem tylko przyjemności.

Nie dziwi więc, że muzyka miała ścisły związek z mitologią grecką. Szczególne miejsce zajmowała zwłaszcza w kultach dwóch bogów: Apolla i Dionizosa. Apollo był symbolem muzyki doskonałej, skomponowanej według zasad, perfekcyjnej w każdym detalu. Dionizos natomiast reprezentował przeciwny biegun, czyli muzykę przepełnioną zmysłowością. Obu bogom przypisywano także charakterystyczne instrumenty. Apollo przedstawiany był z instrumentami strunowymi: lirą bądź kitarą, natomiast z kultem Dionizosa związany był instrument dęty o nazwie aulos. Przyjrzyjmy się bliżej tym instrumentom.

Lira

RBgCwYXov2pSn

Ilustracja przedstawiająca dwóch muzyków grających na lirze i aluosie. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje : 1. Współczesna próba rekonstrukcji brzmienia Pieśni Seikilosa wykonanej na lirze {audio} Utwór: Nagranie przedstawia rekonstrukcję Pieśni Seikilosa przeznaczonej na głos i lirę. Utwór posiada umiarkowane tempo i wokalno-instrumentalną fakturę monofoniczną. Cechuje się spokojnym, antycznym charakterem.

Ilustracja przedstawiająca dwóch muzyków grających na lirze i aluosie. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje : 1. Współczesna próba rekonstrukcji brzmienia Pieśni Seikilosa wykonanej na lirze {audio} Utwór: Nagranie przedstawia rekonstrukcję Pieśni Seikilosa przeznaczonej na głos i lirę. Utwór posiada umiarkowane tempo i wokalno-instrumentalną fakturę monofoniczną. Cechuje się spokojnym, antycznym charakterem.

1

1. Współczesna próba rekonstrukcji brzmienia Pieśni Seikilosa wykonanej na lirze {audio}

Lira składała się ze skorupy żółwia z kozimi rogami i jarzmem, mogła mieć różną liczbę strun. Początkowo prawdopodobnie posiadała ich 4, w późniejszym okresie 7. Na lirze grano w pozycji siedzącej lub stojącej. Wykorzystywano ją często przy wykonywaniu poezji. Nie dziwą więc spotykane po dziś pojęcia, pochodzące od nazwy instrumentu, jak liryka czy liryzm.

Kitara

Kitara także związana była z kultem Apolla. Jej poprzedniczką była forminga, która była instrumentem o mniejszych rozmiarach. Homer prawdopodobnie w swoich eposach stosuje terminy kitara i forminga zamiennie. Z wyglądu kitara przypominała lirę, lecz była od niej masywniejsza. Pudło rezonansowe było zbudowane z drewna, a jego podstawa mogła być prostokątna. Mówiło się wtedy o instrumencie koncertowym. Natomiast podstawa zaokrąglona była spotykana w instrumentach domowych. Ze względu na większe rozmiary od liry najczęściej grano na kitarze w pozycji stojącej. Do instrumentu przymocowany był także pas, który umożliwiał utrzymanie go przy lewym ramieniu. Do gry używano obu rąk. Oprócz szarpania strun, muzyk mógł używać prawą ręką plektronu, który był przymocowany do podstawy instrumentu za pomocą sznurka. Lewa ręka służyła najprawdopodobniej do tłumienia strun. Na malowidłach wazowych z okresu klasycznego kitara posiada zazwyczaj 7 strun, lecz zdarzały się także przedstawienia instrumentów 12‑strunowych.

Aulos

Aulos, w odróżnieniu od liry i kitary, był instrumentem dętym. Składał się z dwóch piszczałek z otworami bocznymi oraz podwójnego stroika. Na obu piszczałkach grano jednocześnie. Grający miał założoną opaskę wokół ust, która miała z jednej strony zwiększyć siłę zadęcia, a z drugiej zapobiec wydymaniu się policzków. Dźwięk aulosu opisywany był jako ostry, piskliwy. Instrument był niewskazany dla kobiet, ponieważ kojarzył się z rozwiązłością.

RZLGgyNVyUtGf

Ilustracja interaktywna 1. Aulos - rodzaj instrumentu muzycznego, jednego z najpopularniejszych w starożytnej Grecji. Stanowiły go jedna lub dwie niezależne, cylindryczne piszczałki wyposażone w podwójny stroik. Na aulosie podwójnym grano unisono, przy czym wysokość stroju piszczałek minimalnie się różniła, co nadawało instrumentowi szczególną barwę.

Ilustracja interaktywna 1. Aulos - rodzaj instrumentu muzycznego, jednego z najpopularniejszych w starożytnej Grecji. Stanowiły go jedna lub dwie niezależne, cylindryczne piszczałki wyposażone w podwójny stroik. Na aulosie podwójnym grano unisono, przy czym wysokość stroju piszczałek minimalnie się różniła, co nadawało instrumentowi szczególną barwę.

1

1. Aulos - rodzaj instrumentu muzycznego, jednego z najpopularniejszych w starożytnej Grecji. Stanowiły go jedna lub dwie niezależne, cylindryczne piszczałki wyposażone w podwójny stroik. Na aulosie podwójnym grano unisono, przy czym wysokość stroju piszczałek minimalnie się różniła, co nadawało instrumentowi szczególną barwę.

R1RCtUDx8Ti02

Ilustracja interaktywna 1. Kitara - instrument muzyczny używany przez starożytnych Greków. Stanowiła odmianę liry.

Ilustracja interaktywna 1. Kitara - instrument muzyczny używany przez starożytnych Greków. Stanowiła odmianę liry.

1

1. Kitara - instrument muzyczny używany przez starożytnych Greków. Stanowiła odmianę liry.

Syringa

Fletnia Pana, znana także pod nazwą syringa lub syrinx, była instrumentem pasterskim. Jej nazwa pochodziła od bożka Pana. Fletnia Pana składała się z szeregu piszczałek, najczęściej 5 lub 7, ułożonych według różnej długości i wysokości dźwięku.

R8wNtce8J2EsP1

Ilustracja przedstawia rzeźbę Bożka Pana, który uczy młodego pasterza gry na syrindze. Dwaj mężczyźni mają dłuższe, lokowane włosy. Bożek Pan ma brodę.

Pozostałe instrumenty

Harfa była typowym instrumentem przeznaczonym dla kobiet. Miała kształt łuku i ok. 16‑20 strun. Istniały jej dwie odmiany. Pierwsza to harfa o płaskiej podstawie będącej pudłem rezonansowym. Drugi rodzaj harfy to tzw. harfa trójramienna o trójkątnym kształcie ramion.

Pewną ciekawostką jest instrument, który nazywa się hydraulisHydraulishydraulis, czyli organy wodne. Za jego wynalazcę uznaje się Ktesibiosa z Aleksandrii żyjącego w III w. p.n.e. Organy wodne to instrument z klawiaturą oraz piszczałkami, w którym ciśnienie wypychanego powietrza było regulowane za pomocą zbiornika z wodą.

W starożytnej Grecji używane były jeszcze instrumenty perkusyjne, jak chociażby bęben ramowy (tympanon), talerze perkusyjne (kymbala), kołatki (krotala).

R1ELstt9pv3RA1

Ilustracja przedstawiająca instrument starożytnej Grecji - talerze perkusyjne. Potocznie w żargonie muzyków rozrywkowych blachy – instrumenty z grupy idiofonów o nieokreślonej wysokości dźwięku, wykorzystywane w różnych rodzajach orkiestr i zestawie perkusyjnym.

RepxajRSaZvvC1

Zdjęcie przedstawiające tańczącą kobietę z krotalami w rękach. Kobieta ma długą suknię, krótkie włosy.

Wspomnieć należy jeszcze o jednym instrumencie, który odegrał istotną rolę w badaniach nad akustyką. Mowa o monochordzieMonochordmonochordzie, instrumencie składającym się tylko z jednej struny, na którym według przekazów sam Pitagoras dokonywał badań nad podziałem struny w stosunku do wysokości dźwięku. Co prawda nie wiadomo, czy rzeczywiście sam wielki grecki matematyk przeprowadzał te eksperymenty, jednak z całą pewnością należy je przypisać szkole pitagorejskiej. Odkryto, że skracając strunę o połowę, czyli w stosunku 1:2, otrzymuje się dźwięk brzmiący o oktawę wyżej. Analogicznie, jeżeli podzieli się strunę w stosunku 2:3, otrzyma się dźwięk brzmiący o kwintę wyżej, natomiast ten o kwartę wyżej dzieląc strunę w proporcji 3:4.

Muzyka instrumentalna w życiu starożytnych Greków

Z muzyką instrumentalną można było zetknąć się w starożytnej Grecji przy najróżniejszych okazjach. Trzeba podkreślić, że Grecy samą muzykę rozumieli inaczej, niż to czynimy dzisiaj. Stanowiła jedność z poezją i ruchem. Muzyka instrumentalna była nieodłączną częścią wygłaszania i śpiewania eposów czy poezji. Do tego celu najlepiej nadawały się instrumenty strunowe jak forminga, lira czy kitara. Podczas przedstawień dramaturgicznych prawdopodobnie używano aulosów, które przewodziły tańczącym chórom.

Jak bardzo popularna była muzyka wśród Greków świadczy chociażby fakt, że jedną z dyscyplin igrzysk pytyjskich w Delfach była gra na instrumencie wraz ze śpiewem. Najpierw konkurowano jedynie na kitarze, później dołączono do tego aulos. Muzycy wykonywali podczas igrzysk nomosyNomosnomosy.

Muzyka instrumentalna także towarzyszyła Grekom podczas różnych uroczystości – od świąt, po biesiady, czego przykładem może być skolionSkolionskolion. Akompaniowano sobie przy pomocy liry, którą przekazywano między poszczególnymi gośćmi.

Ważnym aspektem w życiu każdego Greka była mitologia. Niektóre mity opowiadały o powstaniu instrumentów, inne z kolei były ważnym elementem opowieści.

RjfiVfcYjXKUh

Animacja przedstawia salę w wirtualnym muzeum, przy ścianach znajdują się rzeźby przedstawiające 1. Euterpe z aulosem 2. Apollo z kitarą 3. Płaskorzeźba ukazująca pojedynek muzyczny Apolla i Marsjasza 4. Bożek Pan z Syringą Obrazy te opatrzone są następującymi opisami: 1. Bóg Apollo przewodził dziewięciu Muzom. Trzy z nich przedstawiano zawsze z instrumentami. Euterpe z aulosem, ponieważ była opiekunką gry na tym instrumencie. Erato trzymała kitarę, ponieważ reprezentowała poezję miłosną. Terpsychorę, która była muzą tańca, przedstawiano z lirą. 2. Apollo, jako bóg sztuki, grywał na lirze lub kitarze. Według jednego z mitów lirę otrzymał od jej wynalazcy, czyli Hermesa, w ramach przeprosin za dokonaną kradzież bydła. Od tej pory instrument strunowy stał się atrybutem boga. 3. Według słynnego mitu, Marsjasz, satyr o mistrzowskich umiejętnościach gry na aulosie, wyzwał na pojedynek muzyczny boga Apolla. Apollo zwycięża dzięki swojej perfekcyjnej grze na kitarze i za karę karze obedrzeć Marsjasza ze skóry. 4. Jeden z mitów głosi, że bożek Pan upodobał sobie jedną z nimf o imieniu Syrinks. Ta jednak uciekając przed adoratorem zamieniła się w trzcinę. Zrozpaczony bożek zerwał trzcinę i zrobił z niej instrument, nazwany imieniem nimfy.

Animacja przedstawia salę w wirtualnym muzeum, przy ścianach znajdują się rzeźby przedstawiające 1. Euterpe z aulosem 2. Apollo z kitarą 3. Płaskorzeźba ukazująca pojedynek muzyczny Apolla i Marsjasza 4. Bożek Pan z Syringą Obrazy te opatrzone są następującymi opisami: 1. Bóg Apollo przewodził dziewięciu Muzom. Trzy z nich przedstawiano zawsze z instrumentami. Euterpe z aulosem, ponieważ była opiekunką gry na tym instrumencie. Erato trzymała kitarę, ponieważ reprezentowała poezję miłosną. Terpsychorę, która była muzą tańca, przedstawiano z lirą. 2. Apollo, jako bóg sztuki, grywał na lirze lub kitarze. Według jednego z mitów lirę otrzymał od jej wynalazcy, czyli Hermesa, w ramach przeprosin za dokonaną kradzież bydła. Od tej pory instrument strunowy stał się atrybutem boga. 3. Według słynnego mitu, Marsjasz, satyr o mistrzowskich umiejętnościach gry na aulosie, wyzwał na pojedynek muzyczny boga Apolla. Apollo zwycięża dzięki swojej perfekcyjnej grze na kitarze i za karę karze obedrzeć Marsjasza ze skóry. 4. Jeden z mitów głosi, że bożek Pan upodobał sobie jedną z nimf o imieniu Syrinks. Ta jednak uciekając przed adoratorem zamieniła się w trzcinę. Zrozpaczony bożek zerwał trzcinę i zrobił z niej instrument, nazwany imieniem nimfy.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D9ODrosGa

Inspiracje instrumentami starożytnej Grecji

W muzyce późniejszych epok, zwłaszcza baroku, często sięgano po mity greckie. Jednym z najchętniej wybieranych był ten o Orfeuszu, znakomitym kitarzyście, który zszedł do Hadesu, aby ratować swoją ukochaną Eurydykę. Posłuchajmy fragmentu z opery Claudio Monteverdiego Orfeusz.

R5ubo3uVdOwvl1

Zdjęcie przedstawia fragment mozaiki, na której ukazano Orfeusza grającego na lirze. Mężczyzna siedzi na skale, wokół niego znajdują się dzikie zwierzęta takie jak słoń, lampart, tygrys, lew, orzeł, koziołek, słoń. Mężczyzna ubrany jest w brązowe szaty.

Kompozytorzy także inspirowali się instrumentarium greckim. Do brzmienia fletni Pana nawiązał Karol Szymanowski w Mitach op. 30 na fortepian i skrzypce oraz Claude Debussy w utworze o tytule Syrinx. Posłuchajmy fragmentów tych dwóch kompozycji.

Zadania

R1E2lc9effTRs

Ćwiczenie 7

Scharakteryzuj instrument o nazwie Hydraulis.

Scharakteryzuj instrument o nazwie Hydraulis.

Jaki instrument widnieje na poniższym obrazku?

• Aulos
• Sistrum
• Fletnia Pana
• Forminga

Słownik pojęć

Źródło:

encyklopedia.pwn.pl

Galeria dzieł sztuki

R8wNtce8J2EsP1

Ilustracja przedstawia rzeźbę Bożka Pana, który uczy młodego pasterza gry na syrindze. Dwaj mężczyźni mają dłuższe, lokowane włosy. Bożek Pan ma brodę.

RepxajRSaZvvC1

Zdjęcie przedstawiające tańczącą kobietę z krotalami w rękach. Kobieta ma długą suknię, krótkie włosy.

R5ubo3uVdOwvl1

Zdjęcie przedstawia fragment mozaiki, na której ukazano Orfeusza grającego na lirze. Mężczyzna siedzi na skale, wokół niego znajdują się dzikie zwierzęta takie jak słoń, lampart, tygrys, lew, orzeł, koziołek, słoń. Mężczyzna ubrany jest w brązowe szaty.

Biblioteka muzyczna

RBgCwYXov2pSn

Ilustracja przedstawiająca dwóch muzyków grających na lirze i aluosie. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje : 1. Współczesna próba rekonstrukcji brzmienia Pieśni Seikilosa wykonanej na lirze {audio} Utwór: Nagranie przedstawia rekonstrukcję Pieśni Seikilosa przeznaczonej na głos i lirę. Utwór posiada umiarkowane tempo i wokalno-instrumentalną fakturę monofoniczną. Cechuje się spokojnym, antycznym charakterem.

Ilustracja przedstawiająca dwóch muzyków grających na lirze i aluosie. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje : 1. Współczesna próba rekonstrukcji brzmienia Pieśni Seikilosa wykonanej na lirze {audio} Utwór: Nagranie przedstawia rekonstrukcję Pieśni Seikilosa przeznaczonej na głos i lirę. Utwór posiada umiarkowane tempo i wokalno-instrumentalną fakturę monofoniczną. Cechuje się spokojnym, antycznym charakterem.

1

1. Współczesna próba rekonstrukcji brzmienia Pieśni Seikilosa wykonanej na lirze {audio}