1892 - Dziadek do orzechów P. Czajkowski/L. Iwanow
1895 - Jezioro łabędzie P. Czajkowski/L. Iwanow, M. Petipa
1910 - Ognisty ptak I. Strawiński/M. Fokin
1911 - Pietruszka I. Strawiński/M. Fokin
1912 - Dafnis i Chloe M. Ravel/M. Fokin
1913 - Święto wiosny I. Strawiński/W. Niżyński
1927 - Cudowny mandaryn B. Bartók/G. Harangozó
1940 - Romeo i Julia S. Prokofiew/L. Ławrowski
1
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
RQMjeH6VlWfg01
II. Analiza i interpretacja dzieł muzycznych. Uczeń:
1. zna podstawowe terminy i pojęcia właściwe dla opisu i zrozumienia wybranych dzieł muzycznych;
2. nazywa i porządkuje główne nurty, gatunki i style muzyczne, wskazuje formy wypowiedzi artystycznej spoza tradycyjnej klasyfikacji, uzasadniając swoją wypowiedź.
III. Tworzenie wypowiedzi związanych z historią i kulturą muzyczną. Uczeń:
1. wypowiada się w formie ustnej (np. dyskusja, prezentacja, debata) i/lub pisemnej (np. esej, referat) o dziełach muzycznych w oparciu o podstawową terminologię;
3. interpretuje i odczytuje w kontekście dokonań epoki wybrane dzieła muzyczne;
4. formułuje logiczną wypowiedź na temat dzieł, form, gatunków, stylów, technik i twórców muzycznych, uwzględniając zależności między nimi w kontekście: genezy, przeobrażeń, porównań.
Nauczysz się
przedstawiać historię baletu;
przedstawiać zmiany zachodzące w świecie baletu;
przedstawiać najważniejszych twórców i dzieła baletowe.
Początki baletu
Balet to forma widowiska teatralnego, którego zasadnicze elementy stanowią ruch, muzyka i oprawa scenograficznaScenografiascenograficzna, powiązane wspólną myślą przewodnią. Głównym środkiem wyrazu jest taniec oparty na określonej technice, wykonywany przez tancerzy w takt zgodnej z treścią i nastrojem muzyki instrumentalnej (w zasadzie bez śpiewu czy mówionego tekstu), na tle odpowiednio dobranych dekoracji. Współczesne widowiska baletowe dzielą się na dwa rodzaje: balety dramatyczne, jak Romeo i Julia Prokofiewa, i balety abstrakcyjne, które środkami tanecznymi wyrażają emocjonalną treść muzyki, jak Palais de Cristal Balanchine’a (muz. Symfonia C‑dur Bizeta) czy Les presages Miasina (muz. V Symfonia Czajkowskiego).
Potocznie słowo balet oznacza grupę twórczą reprezentującą jednolity kierunek artystyczny (np. Balet XX Wieku) i całokształt życia baletowego danego kraju (np. balet rosyjski).
Źródłem baletu były renesansowe widowiska dworskie we Włoszech, jednoczące w ramach tego samego spektaklu recytację, muzykę, pantomimęPantomimapantomimę i taniec. Tematykę tych widowisk czerpano z mitologii greckiej i rzymskiej, wykonawcami zaś byli amatorzy‑dworzanie. Postacie bóstw odtwarzali często sami panujący. Wszystkie role były obsadzane przez mężczyzn. Dalszy rozwój baletu odbywał się na dworze królów francuskich, dokąd w XVI w. został przeszczepiony przez baletmistrza królowej Katarzyny Medycejskiej. Pierwszym baletem był wystawiony w 1581 r. Ballet comyque de la Royne. Następny ważny w dziejach baletu okres przypada na lata panowania Ludwika XIV, który chętnie brał udział w widowiskach tanecznych.
R1KuAsyAMLJd01
Najważniejszym wydarzeniem tej epoki było ufundowanie przez króla w 1669 r. L’Akadémie Royale de Musique et de la Danse, która w ciągu następnych wieków stała się głównym ośrodkiem organizującym życie baletowe. Pod koniec panowania Ludwika XIV rozpoczął się rozwój baletu z udziałem zawodowych artystów. Kobiety, które jako zawodowe tancerki pojawiły się po raz pierwszy w 1681 r. w balecie Le triomphe de l’amour, obejmowały stopniowo główne role. Spowodowało to konieczność skrócenia sięgających do ziemi, ciężkich szat i zastąpienia obuwia na wysokim obcasie płaskimi pantofelkami.
Wprowadzenie w końcu XVIII w. trykotów było dalszym krokiem w rozwoju kostiumu baletowego. Reforma stroju i powstanie kadry zawodowych tancerzy pociągnęły za sobą na przełomie XVII i XVIII w. rozwój techniki tańca, choć tematyka baletu pozostawała nadal w wąskim i ogólnie znanym kręgu mitologii starożytnej, co w ówczesnych widowiskach tanecznych w znacznej mierze przyczyniło się do zachwiania równowagi pomiędzy dramaturgią a techniką.
Wiek XVIII stał się epoką wirtuozowskich popisów technicznych znakomitych artystów. Walkę o przywrócenie baletowi rangi artystycznej i ostateczne jego oderwanie od opery podjął J. G. Noverre, wykładając swe poglądy w dziele Lettres sur la danse et sur les ballets (1760 r.). Według Noverre’a balet powinien być żywym malowidłem, widowiskiem podlegającym wszystkim prawom dramaturgii, wyrażającym uczucia i działania ludzkie wyłącznie za pomocą pantomimy i tańca. Kontynuatorem reformy Noverre’a był S. Vigano, który rozwijając swą twórczość w Mediolanie przyczynił się do powstania we Włoszech drugiego wielkiego (obok Paryża) ośrodka rozwoju baletu, skupiającego w latach po rewolucji francuskiej najwybitniejszych tancerzy epoki.
Balet w XIX wieku
Na dalszy rozwój sztuki choreograficznejChoreografiachoreograficznej wywarła wpływ działalność C. Blasisa. Uporządkowanie przez niego techniki tańca stanowiło fundament nowej epoki w historii baletu, epoki baletu romantycznego, który zrodził się w Paryżu, ogarniając po 1830 r. całą Europę.
Źródłem zmian w stosunku do XVIII w. było wyzwolenie się baletu z kręgu tematyki mitologicznej i sięgnięcie do podań ludowych oraz tańców narodowych. Na pierwszy plan wysunęła się wyidealizowana tancerka, udział tancerza ograniczył się do roli jej partnera. Dalsze zmiany dotyczyły kostiumu i scenografii. Powiewna, muślinowa suknia sięgająca do pół łydki, trykoty i twarde baletki umożliwiające taniec na czubkach palców, to strój tancerki romantycznej, obowiązujący balerinę do dziś.
R1H9E9FrF3E3Y1
ReE3MBw8zS6fl1
W scenografii tajemnicze polany leśne, wnętrza chat wiejskich i ruiny wyparły dotychczasowe konstrukcje architektoniczne utrzymane w stylu barokowym. Muzyka, komponowana przeważnie do gotowego scenariusza przez miernych kompozytorów, stanowiła jedynie akompaniament do tańca. Wraz z ustąpieniem ze sceny sławnych primabalerinPrimabalerinaprimabalerin zmalała dotychczasowa popularność baletu.
Od początku XIX w. na wschodzie Europy rozwijało się nowe centrum baletowe w stolicy Rosji. Dzieje baletu rosyjskiego rozpoczęły się za czasów cesarzowej Katarzyny II. Jej następcy sprowadzali do Petersburga największe sławy europejskie, troszcząc się jednak o rozwój rodzimych artystów. Założona w 1737 r. akademia tańca kształciła coraz wyżej kwalifikowane kadry tancerzy rosyjskich. Właściwymi jednak twórcami rosyjskiego baletu stali się, działający w 2 poł. XIX w. – Szwed Ch. Johansson i Francus M. Petipa. Johansson stworzył cenioną dziś wysoko rosyjską szkołę tańca i wykształcił zastępy znakomitych rosyjskich tancerzy i pedagogów. Petipa zaś tworzył wielkie ballets‑divertissement (widowisko podzielone na „numery” taneczne i pantomimiczne). Kładł duży nacisk na wirtuozerię primabaleriny, muzykę zaś i scenografię ograniczał do roli akompaniamentu i tła. Niektóre z jego dzieł, jak np. balety z muz. Czajkowskiego (Śpiąca Królewna, Jezioro łabędzie), do dziś stanowią trzon repertuaru wielu baletów na świecie.
Balet w XX wieku
Pod koniec działalności Petipy balet petersburski uległ zrutynizowaniu. Impulsem do szukania nowych dróg stały się w 1905 r. występy znakomitej Amerykanki Isadory Duncan, która, odrzucając kanony techniki i stroju klasycznego, sięgnęła po wartościową muzykę, uzależniając od niej nieskrępowany żadnymi regułami ruch. Jej sztuka dała początek nowemu kierunkowi tańca artystycznego, zwanemu początkowo tańcem wyzwolonym, ekspresjonistycznym, obecnie tańcem modern.
W ramach baletu reformy dokonał M. Fokin. Postulował on związanie widowiska baletowego w dramaturgicznie zwartą całość, równorzędne traktowanie muzyki, scenografii i tańca, podporządkowanych wspólnej idei. W dziedzinie choreografii, uznając za podstawę technikę klasyczną, żądał swobody tworzenia nowych ruchów, w zależności od potrzeby chwili, przywrócenia znaczenia tańcowi męskiemu, zastąpienia tradycyjnej pantomimy wyrazistością ruchu całego ciała i włączenie w akcję corps de ballet. Postulaty Fokina znalazły swój praktyczny wyraz w programie Leb Ballets Russes, zorganizowanych przez Diagilewa, z udziałem wybitnych tancerzy, kompozytorów i malarzy rosyjskich młodego pokolenia. Paryska premiera Les Ballets Russes w 1909 r. stała się początkiem renesansu baletu europejskiego. Do 1914 r. działalność zespołu Diagilewa była związana ze sztuką i folklorem rosyjskim, wydała wiele wspaniałych dzieł z baletem Strawińskiego na czele (Ognisty ptak, Pietruszka).
RbyOQqpFHvMqe1
W drugiej połowie XX w. duże znaczenie dla rozwoju baletu współczesnego miała twórczość m.in: G. Balanchine’a, F. Ashtona, J. Cranko, M. Béjarta, K. MacMillana, R. Petipy czy J. Neumeiera. Współcześnie balet korzysta ze zdobyczy minionych epok dodając nowe elementy uwspółcześniające taniec.
Najważniejsi twórcy i dzieła baletowe
Piotr Czajkowski
Spośród wielkich romantyków tylko Czajkowski uprawiał tę formę wypowiedzi muzycznej. Dzięki walorom muzycznym jego balety zapoczątkowały nowy etap w rozwoju tego gatunku, nadając mu rangę artystyczną. Czajkowski, przyjmując zamówienia dla carskiego zespołu, musiał respektować wymogi klasycznego baletu.
Dziadek do orzechów – według baśni E. T. A. Hoffmanna; w pogodnej muzyce Czajkowski bardzo trafnie potrafił ożywić świat zabawek i po mistrzowsku wyrazić grę dziecięcych uczuć. Losy zabawki, tzw. dziadka do orzechów, i jego przemiany w pięknego księcia, stworzyły okazję do ukazania różnorodnych tańców charakterystycznych (Taniec wieszczki cukrowej, Taniec rosyjski, arabski, chiński).
RXue0FWH39eNj1
Wysłuchajmy fragmentu tego dzieła:
RCESmJ9zujO6m1
Jezioro łabędzie – oparte jest na motywach baśni ludowej; główną bohaterką jest Odetta, która aby uchronić się przed nienawiścią swej macochy przybiera postać łabędzia.
RmtfYAPRD9nQI1
Zobacz także
Wyszukaj w Internecie i obejrzyj fragment baletu Jezioro łabędzie - Taniec łabędzi Piotra Czajkowskiego
Do scenicznego powodzenia baletów Czajkowskiego przyczyniła się choreografia Mariusa Petipy, który zasłynął jako solista Opery w Paryżu, a w 1847 r. przybył do Rosji. Balety Czajkowskiego do dziś wystawia się w jego choreografii. Numerowana konstrukcja baletów pozwoliła kompozytorowi na ułożenie z fragmentów poszczególnych dzieł suit orkiestrowych 8‑częściowego Dziadka do orzechów i 6‑częściowego Jeziora łabędziego. Suitę z baletu Śpiąca Królewna utworzono dopiero po śmierci kompozytora.
Igor Strawiński
W 1909 r. Strawiński rozpoczął współpracę z Sergiuszem Diagilewem — impresario tworzącym w Paryżu słynny zespół Baletów Rosyjskich (Ballets Russes). Zaowocowała ona wieloma ważnymi dziełami baletowymi, wśród których najsłynniejszym jest Święto wiosny (1913 r.), w którym kompozytor dokonał prawdziwej rewolucji. Po raz pierwszy w historii rytm stał się pierwszoplanowym elementem dzieła muzycznego.
Święto wiosny – premiera tego baletu wywołała niebywały skandal zarówno ze względu na muzykę, jak i śmiałą choreografię Niżyńskiego, a publiczność tak głośno tupała, że tancerze nie słyszeli orkiestry. Jednakże już wtedy wielcy kompozytorzy, jak Claude Debussy i Maurice Ravel, właściwie rozpoznali wartość tej kompozycji, a krytyka i słuchacze zrehabilitowali się przy najbliższej okazji.
Zobacz także
Wyszukaj w Internecie i obejrzyj fragment baletu pt. Święto wiosny Igora Strawińskiego
Ognisty ptak – to dziki, mrożący w krew w żyłach obrzęd pogański przedstawiony przez balet Strawińskiego, który doprowadził do bijatyki na widowni podczas premiery. Ognisty ptak jest upajającą mieszanką orientalnych barw. Łączy błyskotliwą orkiestrację Rimskiego‑Korsakowa z rozmarzonymi melodiami Aleksandra Borodina, wznosząc się na wyżyny ekspresji.
RkqqwifiTDbTt1
Formy muzyczne – taniec klasyczny – balet
R1WsUVEi5joEA
R1WTJ73mymVvP
R1FJegQve0TtR
RaeJUJKkS45kP
RPooW6ZqcQc26
Zadania
RF5bC3WwT40To
Ćwiczenie 1
RetMk6ivdJgP2
Ćwiczenie 2
R1MtaanvTDseN
Ćwiczenie 3
Przyporządkuj nazwiska twórców do odpowiednich kompozycji. Cudowny mandaryn. Możliwe odpowiedzi: 1. P. Czajkowski, 2. I. Strawiński, 3. P. Czajkowski, 4. S. Prokofiew/H. Berlioz, 5. B. Bartók. Dziadek do orzechów. Możliwe odpowiedzi: 1. P. Czajkowski, 2. I. Strawiński, 3. P. Czajkowski, 4. S. Prokofiew/H. Berlioz, 5. B. Bartók. Ognisty ptak. Możliwe odpowiedzi: 1. P. Czajkowski, 2. I. Strawiński, 3. P. Czajkowski, 4. S. Prokofiew/H. Berlioz, 5. B. Bartók. Romeo i Julia. Możliwe odpowiedzi: 1. P. Czajkowski, 2. I. Strawiński, 3. P. Czajkowski, 4. S. Prokofiew/H. Berlioz, 5. B. Bartók. Jezioro łabędzie. Możliwe odpowiedzi: 1. P. Czajkowski, 2. I. Strawiński, 3. P. Czajkowski, 4. S. Prokofiew/H. Berlioz, 5. B. Bartók.
Przyporządkuj nazwiska twórców do odpowiednich kompozycji. Cudowny mandaryn. Możliwe odpowiedzi: 1. P. Czajkowski, 2. I. Strawiński, 3. P. Czajkowski, 4. S. Prokofiew/H. Berlioz, 5. B. Bartók. Dziadek do orzechów. Możliwe odpowiedzi: 1. P. Czajkowski, 2. I. Strawiński, 3. P. Czajkowski, 4. S. Prokofiew/H. Berlioz, 5. B. Bartók. Ognisty ptak. Możliwe odpowiedzi: 1. P. Czajkowski, 2. I. Strawiński, 3. P. Czajkowski, 4. S. Prokofiew/H. Berlioz, 5. B. Bartók. Romeo i Julia. Możliwe odpowiedzi: 1. P. Czajkowski, 2. I. Strawiński, 3. P. Czajkowski, 4. S. Prokofiew/H. Berlioz, 5. B. Bartók. Jezioro łabędzie. Możliwe odpowiedzi: 1. P. Czajkowski, 2. I. Strawiński, 3. P. Czajkowski, 4. S. Prokofiew/H. Berlioz, 5. B. Bartók.
Przyporządkuj nazwiska twórców do odpowiednich kompozycji.
P. Czajkowski, I. Strawiński, S. Prokofiew/H. Berlioz, B. Bartók, P. Czajkowski
Cudowny mandaryn
Dziadek do orzechów
Ognisty ptak
Romeo i Julia
Jezioro łabędzie
Rg3slZlbkG8Sb
R1INEaNVVYPA3
R1FJGzLGWW6eZ
RodRyNgTpGqNx
Ćwiczenie 4
Inna wersja zadania
Wyjaśnij pojęcie choreografia.
RwjiM5pMqgQNs
Ćwiczenie 5
R4jpAyFH2Gfvt
Ćwiczenie 6
RpFBTLczwd5Tx
Ćwiczenie 7
Polecenie 1
Balet Dziadek do orzechów Piotra Czajkowskiego przedstawia świat bajkowy. Opisz, jakimi środkami został on przedstawiony.
RGjjvaPtg9lqc
Słownik pojęć
Choreografia
Choreografia
Pierwotnie zajmowała się układem ruchów tanecznych w balecie, „komponowaniem tańca”, dziś pojęcie to rozszerzyło się na wszystkie dziedziny, w których ruch ludzki ma charakter artystyczny.
Czelesta
Czelesta
Instrument muzyczny z grupy idiofonów klawiszowych, wynaleziony pod koniec XIX w. Dźwięk powstaje w nim w wyniku uderzania uruchamianych przy pomocy klawiszy młoteczków w metalowe płytki połączone z rezonatorem skrzynkowym, które wydają dźwięk zbliżony do dzwonków.
Pantomima
Pantomima
Rodzaj przedstawienia, w którym aktor (mim) nie używa głosu, tylko odgrywa przedstawienie używając ruchu, mowy ciała i gestów.
Primabalerina
Primabalerina
Tytuł nadawany przez dyrektora teatru dla najlepszej tancerki w zespole baletowym, która charakteryzuje się nienaganną techniką, dyscypliną sceniczną, wielką charyzmą i niezwykłą osobowością.
Scenografia
Scenografia
Plastyczna oprawa filmu, sztuki teatralnej, widowiska operowego, baletowego lub telewizyjnego. Składa się z dekoracji, kostiumów, rekwizytów, charakteryzacji postaci i oświetlenia.
Źródło:
sjp.pwn.pl
Biblioteka muzyczna
RCESmJ9zujO6m1
Utwór muzyczny: Piotr Czajkowski, „Dziadek do orzechów” – Trepak. W celu wysłuchania utworu należy kliknąć w szary trójkąt umieszczony w lewym dolnym rogu odtwarzacza. Kompozycja posiada szybkie tempo. Cechuje się żywiołowym, wesołym charakterem.