Handel

Stosunki handlowe w Helladzie

Ukształtowanie terenu Grecji, w większości pokrytej pasmami górskimi, miało wpływ na powstanie licznych niezależnych osad i ośrodków władzy. Nie wszędzie można było na szeroką skalę uprawiać ziemię, nie uprawiano wszędzie tych samych roślin i nie hodowano tych samych zwierząt. W dłuższej perspektywie ukształtowanie terenu przyczyniło się do wytworzenia różnic kulturowych pomiędzy mieszkańcami poszczególnych obszarów. Ujawniły się różne upodobania, dialekty językowe, wreszcie różna organizacja społeczna, odmienne formy rządów. Przykładowo, Ateńczycy wierzyli, że możliwość uprawy oliwki otrzymali w darze od bogów. Tego bogactwa mogli im zazdrościć Grecy z innych regionów. Tragediopisarz Sofokles pisał:

R15GL5Ly10Qpp

Ilustracja przedstawia fragment naczynia ozdobionego rysunkiem antycznego okrętu morskiego. Dziób oraz przednia część kadłuba są koloru czarnego, zaś rufa i tylna część okrętu są ciemnoczerwone. Na pokładzie siedzą ciemne postacie trzymające wiosła, nad nimi kremowy żagiel. Statek płynie po wodzie, która jest czarna. Tło stanowi pomarańczowe niebo. Dzieło jest przykładem malarstwa czarnofigurowego.

Mimo wspomnianych różnic, wśród Hellenów panowało jednak poczucie wspólnoty. Część państw potrafiła przecież na początku V w. p.n.e. zjednoczyć się w obliczu wspólnego wroga – armii perskiej. Mieli też Grecy poczucie wspólnych interesów. W związku z tym, gdy było to tylko możliwe, między greckimi państwami zaczął się również rozwijać handel. W dużym stopniu do ożywienia kontaktów przyczyniła się budowa nowych okrętów w VII w. p.n.e. To w tym okresie Grecy zaczęli budować transportowce, wzrosła także ilość wioślarzy. Pojawiły się charakterystyczne trieryTrieratriery, napędzane przez 170 wioślarzy (początkowo było ich nawet trzy razy mniej). Zwrotne triery sprawdzą się po latach w wojnach perskich, choć wcześniej Grecy nie byli zainteresowani tworzeniem wielkiej floty wojennej.

R1PqA5ndNIy9Q

Ilustracja przedstawia relief z wizerunkiem wioślarzy: szereg siedzących, nagich postaci, trzymających wiosła. Wszystkie postacie są pochylone do przodu w ten sam sposób.

Okres VIII - VI w. p.n.e. to również czas tzw. wielkiej kolonizacjiWielka kolonizacjawielkiej kolonizacji. Zakładanie kolonii wpływało na rozwój państwa ojczystego, zwanego metropoliąMetropoliametropolią. W VII w. p.n.e. w greckich państwach pojawiły się monety, rozwinęła się również nowa warstwa rzemieślniczo‑handlowa. Rzemieślnicy i kupcy zyskiwali coraz większe znaczenie, czemu niechętna była najbardziej wpływowa dotychczas arystokracja (przedstawiciele najstarszych i najbardziej wpływowych rodów). W wielu greckich miastach‑państwach w tym okresie rządy arystokratyczne zostały zastąpione przez plutokracjęPlutokracjaplutokrację. Do wzrostu znaczenia bogaczy w Atenach przyczyniła się działalność prawodawcy SolonaSolonSolona. Jego reformy zakładały także zgodę na osiedlanie się w Attyce rzemieślników z innych miast. Skutkiem zmian był rozwój gospodarczy Aten, przygotowujący państwo na późniejsze reformy i wprowadzenie ustroju demokratycznego.

Zapoznaj się z mapą i odpowiedz na poniższe pytania.

R1PAlbde0B8YO

Mapa pod tytułem „Kolonizacja grecka i fenicka” przedstawia obszar basenu Morza Śródziemnego. Na mapie zostały oznaczone kolonie greckie i fenickie, a także obszary Grecji właściwej i państwa fenickiego. Pomarańczową linią oznaczono greckie szlaki handlowe. Czarnym rozstrzelonym tekstem oznaczono ludy i plemiona. Z prawej strony znajduje się panel boczny z czterema wątkami, tj.
Grecja właściwa - po kliknięciu w hasło wyświetla się obszar należący do Grecji właściwej - obszar dzisiejszej Grecji, oraz fragmenty Azji Mniejszej. Dodatkowo na panelu bocznym wyświetla się informacja dodatkowa: Grecja właściwa składała się z części północnej, czyli Macedonii, Epiru i Tesalii środkowej, w skład, której wchodziły Eolia, Beocja (Teby) i Attyka oraz części południowej, na którą składały się półwysep Peloponez, Lakonia i Sparta.
Po kliknięciu na hasło Państwo Fenicjan wyświetli się państwo położone w Azji Mniejszej. Dodatkowo na panelu bocznym wyświetla się informacja dodatkowa: Państwo Fenicjan rozpościerało się na wschodnim wybrzeżu Morza Śródziemnego. Obejmowało tereny dzisiejszego Libanu, zachodniej Syrii i północnego Izraela.
Po kliknięciu na hasło Kolonie greckie wyświetlą się kolonie greckie na mapie, które znajdują się prawie na całym obszarze basenu Morza Śródziemnego. Dodatkowo na panelu bocznym wyświetla się informacja dodatkowa: Grecy zakładali kolonie już w czasach archaicznych (VIII w. p.n.e.). Kolonie greckie rozpościerały się na całej północnej linii brzegowej Morza Śródziemnego, nad Morzem Czarnym oraz w Afryce północnej i wschodniej.
Po kliknięciu na hasło Kolonie fenickie wyświetlą się kolonie położone głównie w Afryce północnej, południowej Hiszpanii oraz na Sardynii i Cyprze. Dodatkowo na panelu bocznym wyświetla się informacja dodatkowa: Fenicjanie zakładali swoje kolonie w północno‑zachodniej Afryce oraz na południu półwyspu Iberyjskiego. Kolonią fenicką było również miasto Kition leżące na Cyprze.

Mapa pod tytułem „Kolonizacja grecka i fenicka” przedstawia obszar basenu Morza Śródziemnego. Na mapie zostały oznaczone kolonie greckie i fenickie, a także obszary Grecji właściwej i państwa fenickiego. Pomarańczową linią oznaczono greckie szlaki handlowe. Czarnym rozstrzelonym tekstem oznaczono ludy i plemiona. Z prawej strony znajduje się panel boczny z czterema wątkami, tj.
Grecja właściwa - po kliknięciu w hasło wyświetla się obszar należący do Grecji właściwej - obszar dzisiejszej Grecji, oraz fragmenty Azji Mniejszej. Dodatkowo na panelu bocznym wyświetla się informacja dodatkowa: Grecja właściwa składała się z części północnej, czyli Macedonii, Epiru i Tesalii środkowej, w skład, której wchodziły Eolia, Beocja (Teby) i Attyka oraz części południowej, na którą składały się półwysep Peloponez, Lakonia i Sparta.
Po kliknięciu na hasło Państwo Fenicjan wyświetli się państwo położone w Azji Mniejszej. Dodatkowo na panelu bocznym wyświetla się informacja dodatkowa: Państwo Fenicjan rozpościerało się na wschodnim wybrzeżu Morza Śródziemnego. Obejmowało tereny dzisiejszego Libanu, zachodniej Syrii i północnego Izraela.
Po kliknięciu na hasło Kolonie greckie wyświetlą się kolonie greckie na mapie, które znajdują się prawie na całym obszarze basenu Morza Śródziemnego. Dodatkowo na panelu bocznym wyświetla się informacja dodatkowa: Grecy zakładali kolonie już w czasach archaicznych (VIII w. p.n.e.). Kolonie greckie rozpościerały się na całej północnej linii brzegowej Morza Śródziemnego, nad Morzem Czarnym oraz w Afryce północnej i wschodniej.
Po kliknięciu na hasło Kolonie fenickie wyświetlą się kolonie położone głównie w Afryce północnej, południowej Hiszpanii oraz na Sardynii i Cyprze. Dodatkowo na panelu bocznym wyświetla się informacja dodatkowa: Fenicjanie zakładali swoje kolonie w północno‑zachodniej Afryce oraz na południu półwyspu Iberyjskiego. Kolonią fenicką było również miasto Kition leżące na Cyprze.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DANldSSVC

RkjzpSte76m2c

Ilustracja przedstawia drzeworyt pod tytułem "Solon spisujący prawa dla Ateńczyków". Na pierwszym planie znajduje się siedząca postać brodatego mężczyzny ubranego w togę. Mężczyzna jest zajęty pisaniem. Przed nim stoją Ateńczycy, mężczyźni i kobiety, między nimi żołnierz w hełmie na głowie. Żołnierz trzyma w dłoni podłużny przedmiot.

Po wojnach z Persami rozpoczął się okres handlowego prymatu Aten. Mimo spustoszenia Attyki przez wojska KserksesaKserksesKserksesa, jej mieszkańcy sprawnie odbudowali potęgę swojego państwa. W tym czasie rozwinął się port w PireusiePireusPireusie. Połączony z Atenami tak zwanymi Długimi MuramiDługie MuryDługimi Murami, stał się jednym z najważniejszych portów w całym basenie Morza Śródziemnego. Ateński eksport dotarł na Sycylię, do Italii, a nawet do wybrzeży Morza Czarnego. W portowych halach przechowywano towary z różnych zakątków znanego świata. W miejscu zwanym dejgmaDejgmadejgma, które stanowiło rodzaj wystawy lub targu, można było podziwiać oraz handlować sprowadzonymi dobrami. Swoją pozycję z handlu zawdzięczały Ateny przede wszystkim wiodącej roli w utworzonym po wojnach perskich Związku MorskimZwiązek MorskiZwiązku Morskim. Rację miał więc PeryklesPeryklesPerykles, który według historyka TukidydesaTukidydesTukidydesa chwalił potęgę Aten w następujących słowach:

RgI49HDe01xpg

Ilustracja przedstawia XVIII‑wieczną mapę Aten połączonych długimi murami z Pireusem. Prawą stronę mapy zajmują Ateny, centralna część mapy to lasy przedstawione w formie miniaturowych drzewek, po stronie lewej znajduje się port. Ateny z portem łączą dwie ciemne linie, oznaczające mury.

W wyniku wojny peloponeskiejWojna peloponeskawojny peloponeskiej zakończył się okres hegemonii Aten w Helladzie. W tym czasie oraz później w IV w. p.n.e. w wielu greckich państwach zaostrzyła się walka klasowa. Grecy byli nią całkowicie pochłonięci. Dodatkowe rozdrobnienie polityczne uczyniło greckie państwa podatnymi na zagrożenie ze strony rosnącego w siłę króla Macedonii – Filipa IIFilip IIFilipa II. Na próżno ostrzegał przed nim wybitny mówca DemostenesDemostenesDemostenes. Po bitwie pod Cheroneą (338 r. p.n.e.) Filip Macedoński opanował Grecję. Po rządach Filipa i AleksandraAleksander WielkiAleksandra nadszedł czas rozwoju handlowego monarchii hellenistycznych – przede wszystkim Egiptu, rządzonego przez dynastię PtolemeuszyPtolemeuszePtolemeuszy. Bardzo wielka była wówczas rola AleksandriiAleksandriaAleksandrii, natomiast swoje znaczenie utraciła kontynentalna Grecja. Rozpoczął się także ekonomiczny rozwój niektórych wysp na Morzu Egejskim. Spośród nich najważniejszym ośrodkiem w III wieku stała się wyspa RodosRodosRodos. Prowadziła ona ożywiony handel towarami z innymi wyspami oraz Atenami. Mieszkańcy Rodos docierali nawet do wybrzeży Morza Czarnego. Egipt chętnie pozyskiwał z Rodos miód i suszone figi. W związku z rozwojem gospodarczym, wyspa stała się również ważnym ośrodkiem kultury. Działała tu wpływowa szkoła rzeźbiarska oraz retoryczna. Tutaj na przełomie II i I w. p.n.e. nauczał retor Apollonios MolonApollonios MolonApollonios Molon, nauczyciel CyceronaCyceronCycerona. Symbolem znaczenia wyspy stał się wielki pomnik boga HeliosaHeliosHeliosa, ustawiony przy wejściu do portu. Tak zwany Kolos RodyjskiKolos RodyjskiKolos Rodyjski miał ponad trzydzieści metrów wysokości. Jeszcze w starożytności zaliczony został do siedmiu cudów świata. Pomnik nie przetrwał nawet stu lat – został powalony przez trzęsienie ziemi. Jego fragmenty miały spoczywać w miejscu upadku aż do VII wieku.

RZQQd0WhyRj02

Ilustracja przedstawia Kolosa Rodyjskiego. Centralną część ilustracji zajmuje posąg nagiego mężczyzny stojącego w rozkroku. Mężczyzna w podniesionej ręce trzyma dymiącą czarę, w drugiej ręce ma strzałę, a na plecach kołczan. Stoi nad wodą, jego stopy spoczywają na trzystopniowych tarasach. Posąg jest tak duży, że między jego nogami przepływają okręty morskie z podniesionymi żaglami. Wokół Kolosa rozciąga się port wraz z ówczesną infrastrukturą. W tle zabudowania antycznego miasta.

Rozwój handlu w Italii

Przed omawianiem kontaktów handlowych, rozwijanych przez mieszkańców starożytnego Rzymu, nie sposób pominąć żyjących w Italii EtruskówEtruskowieEtrusków. Ten rolniczy lud, zamieszkujący północną część Półwyspu Apenińskiego, utrzymywał ożywione kontakty z FenicjanamiFenicjanieFenicjanami i Grekami. W zamian za towary luksusowe, oliwę oraz grecką ceramikę, Etruskowie oferowali przede wszystkim wino i broń. Byli bowiem, co warto zaznaczyć, biegli w metalurgii. Rozwinęli bardzo ciekawą kulturę, która również dziś cieszy się dużym zainteresowaniem badaczy, choć sami Etruskowie, (a zwłaszcza ich pochodzenie) wciąż skrywają wiele tajemnic. Tworzyli figury z terakoty oraz brązu, mieli również rozwinięte malarstwo. Poza Italią pożądane były wypalane przez nich naczynia o charakterystycznej czarnej barwie i licznych zdobieniach (bucchero nero) [czytaj: bukkero nero].

RtrN9nn1uG8IG

Ilustracja przedstawia amforę etruską w czarnym kolorze z dwoma uchwytami w górnej części. Amfora jest ozdobiona motywem ptaków wykonanych w formie płaskorzeźby, również w czarnym kolorze. Zwieńczenie zdobią dwie głowy oraz małe kuliste motywy.

Pierwotne społeczeństwo miasta Rzym od VIII w. p.n.e. zajmowało się przede wszystkim rolnictwem i pasterstwem. Bliskość ośrodków etruskich (od północy) oraz miast greckich w południowej Italii wymusiła pierwsze kontakty handlowe z sąsiadami. Pomocą w transporcie towarów był żeglowny Tyber. Pod koniec okresu królestwa Rzymianie nawiązali także kontakty handlowe z Attyką, importując stamtąd przede wszystkim wyroby ceramiczne. Nawiązano również kontakt z KartaginąKartaginaKartaginą i zawarto z nią układ handlowy.

Po opanowaniu większości Półwyspu Apenińskiego w III wieku p.n.e., Rzymianie nadali mieszkańcom większości podbitych ziem status sprzymierzeńców. Poszczególne osady cieszyły się względną niezależnością, ich mieszkańcy zobowiązani byli między innymi do służby wojskowej i wspierania rzymskiej armii. Taki stan rzeczy wpływał pozytywnie również na rozwój handlu między podbitą ludnością a Rzymem. W III w. p.n.e. rozwinęło się rzymskie mennictwo. Wcześniej środkiem płatniczym było bydło (z języka łacińskiego: pecus) [czytaj: pekus], skąd pochodzi też łacińskie określenie pieniądza (z języka łacińskiego: pecunia) [czytaj: pekunia]. Później posługiwano się również kawałkami brązu a także brązowymi płytkami. Właściwe monety pojawiły się prawdopodobnie z początkiem III wieku przed Chrystusem.

RenUkDPtkqnAS

Ilustracja przedstawia płytkę z brązu, na której widnieje wizerunek krowy w formie płaskorzeźby. Całość jest koloru ciemnoszarego, zielonkawego, z brązowymi przebarwieniami. Zwierzę przedstawiono z boku. Skierowane jest ku prawej stronie.

W II w. p.n.e. zakończył się okres wojen punickichWojny punickiewojen punickich z Kartaginą. Rzymianie podporządkowali sobie również Macedonię, rozciągając swoją zwierzchność na państwa hellenistyczne. Źródłem dóbr były też łupy wojenne. Mieszkańcy Lacjum rozmiłowali się w greckiej kulturze i chcieli sprowadzać z Grecji coraz więcej towarów. Jak pisał poeta HoracyHoracyHoracy: „podbita Grecja zwyciężyła swego dzikiego zwycięzcę” (Horacy, Listy, II 1.156). Wśród rozwijającego się handlu zwiększała się również liczba niewolników - w większości jeńców, dostarczanych w ciągu licznych wojen.

W okresie podbojów rzymski handel mógł się rozwijać dzięki rozbudowie sieci dróg. Do końca II wieku przed Chrystusem Rzymianie mieli wybudować łącznie ponad 70 tysięcy kilometrów bitych dróg. Wielkie znaczenie zyskał port w PuteoliPuteoliPuteoli, bardzo ważny dla handlu Italii z hellenistycznym Wschodem. Skutkiem rzymskich podbojów było również wyodrębnienie się stanu ekwitówEkwiciekwitów (z języka łacińskiego: equites) [czytaj: ēkwites]. Byli to bogaci obywatele Rzymu, którzy nie należeli do starych rodów senatorskich. Z czasem znaczenie ekwitów - handlujących, prowadzących przedsiębiorstwa i oferujących pożyczki - stawało się coraz większe. Pomnażali oni swoje majątki skupując opanowane ziemie rzymskich prowincji i następnie eksploatując je, w ten sposób czerpiąc kolejne zyski.

RDBq14T6hHRvW

Ilustracja przedstawia zachowany fragment drogi Appijskiej. Zbudowana jest z kamiennych płyt, różnej wielkości i kształtu, wygładzonych przez upływ czasu i użytkowanie. Droga jest wąska, po obu jej stronach rosną wybujałe trawy i nieduże drzewa, całość oświetlają promienie słońca odbijające się w wypolerowanych płytach.

W okresie wczesnego cesarstwa sieci handlowe Rzymian były już dobrze rozwinięte. Statki od dawna sprawnie kursowały po Morzu Śródziemnym, zawijając do licznych portów. Rzymskie produkty trafiały do najdalszych zakątków imperium, choć na szeroką skalę eksportowano głównie żywność: zboże, oliwę, wino i ryby. W prowincjach do transportu towarów wykorzystywano rzeki. Kupcy ze wschodniej części imperium korzystali ze znanych już od wieków szlaków, prowadzących na Daleki Wschód (tak zwany jedwabny szlakJedwabny szlakjedwabny szlak). Z odległych krajów sprowadzano jedwab, bawełnę, drogie kamienie i przyprawy. Z Afryki importowano przede wszystkim dzikie zwierzęta i kość słoniową. Znad Bałtyku zwożono bursztyn i wosk (tak zwany bursztynowy szlakBursztynowy szlakbursztynowy szlak).

RCX1SEKk6dyIf

Ilustracja przedstawia denary cesarza Septymiusza Sewera. Na pierwszym widnieje podobizna brodatego mężczyzny z długimi, kręconymi włosami, na głowie ma wieniec laurowy. Po bokach znajduje się napis SEVERVSPIVS AVGPMTRPXII. Drugi denar przedstawia dwie nagie postacie, trzymające podłużne przedmioty. Wokół nich widnieje napis DI PATRII.

Poniższa ilustracja przedstawia mozaikę z nadmorskiej Ostii (III w. n.e.). Port w Ostii był bardzo ważnym miejscem – trafiało tu zboże na rozdawnictwo dla rzymskiego proletariatu. W pozostałościach jednego z budynków zachowała się ciekawa mozaika, przedstawiająca ważenie zboża. Zapoznaj się z ilustracją.

Podsumowanie

Rozległe Imperium Rzymskie stworzyło jeden organizm gospodarczy. Kupcy z obszarów cesarstwa nawiązywali kontakty z Indiami, prowadzili handel na Oceanie Indyjskim, również z wyspami dzisiejszej Indonezji. Docierali nawet do Chin, choć te kontakty nie przyniosły, jak się wydaje, trwałych rezultatów. Handel prowadzony szlakiem bursztynowym miał wpływ także na ludność zamieszkującą tereny dzisiejszej Polski (było to setki lat przed pojawieniem się tutaj Słowian). Badania z zakresu prahistorii ziem polskich wskazują, że ożywione kontakty z Rzymem spowodowały w I - IV w. ważne przemiany społeczne miejscowej ludności. Powstała wówczas bogata warstwa ludności, która czerpała stałe korzyści z handlu z Rzymianami. Zaawansowana organizacja starożytnego handlu, szczególnie w okresie Cesarstwa Rzymskiego, z pewnością może dziś budzić niemały podziw.

Zapoznaj się z filmem pod tytułem „ Handel w starożytnej Grecji i Rzymie” i odpowiedz na poniższe pytania.

Ćwiczenia

2

Ćwiczenie 3

Kolos z Rodos jest uznawany za jeden z siedmiu cudów starożytnego świata. Ustal nazwy oraz położenie pozostałych sześciu cudów świata.

Rv4VjQYPUvI7A

(Uzupełnij).

Pokaż podpowiedź

Poszukaj w dowolnych źródłach informacji o tak zwanych siedmiu cudach świata starożytnego.

Pokaż odpowiedź

Siedem cudów starożytnego świata to:

• Piramida Cheopsa w Gizie;

• Wiszące ogrody Semiramidy w Babilonie;

• Świątynia Artemidy w Efezie;

• Posąg Zeusa Olimpijskiego w Olimpii;

• Mauzoleum w Halikarnasie;

• Kolos Rodyjski - posąg boga słońca Heliosa na Rodos;

• Latarnia morska na wysepce Faros w Aleksandrii.

1

Ćwiczenie 3

Przyjrzyj się XIX‑wiecznej ilustracji, przedstawiającej Kolosa z Rodos. Ten słynny posąg został w starożytności uznany za jeden z siedmiu cudów świata. Ustal, jakie dwa inne zabytki zostały przedstawione na karcie książki.

R16vh6VJKgFYi

Ilustracja składa się z trzech obrazków. Pierwszy z nich, zajmujący przeważającą, górną część całej ilustracji, przedstawia Kolosa Rodyjskiego. Ukazuje posąg nagiego mężczyzny stojącego w rozkroku, mężczyzna w podniesionej ręce trzyma dymiącą czarę, w drugiej ręce ma strzałę, a na plecach kołczan. Posąg jest tak duży, że między jego nogami przepływają okręty morskie z podniesionymi żaglami. Posąg jest swego rodzaju bramą do portu, stoi nad wodą, jego stopy spoczywają na trzystopniowych tarasach. Wokół Kolosa rozciąga się port wraz z ówczesną infrastrukturą. W tle zabudowania antycznego miasta. Pozostałe dwa obrazki są mniejsze, znajdują się obo siebie i zajmują przestrzeń poniżej obrazka z Kolosem Rodyjskim. Po lewej znajduje się obraz olbrzymiego posągu mężczyzny, siedzącego na wielkim tronie, na trzystopniowym podeście. Jest nagi do pasa, natomiast dolne partie ciała są okryte złotą szatą. Prawą rękę ma uniesioną, trzyma w niej złotą figurkę bogini Nike. W lewej ręce trzyma berło. U stóp posągu stoi postać człowieka. Jest nieporównywalnie mniejsza w stosunku do posągu, co dodatkowo podkreśla jego wielkość. Obok, po prawej stronie jest trzeci obrazek, przedstawiający świątynię ze zdobionymi kolumnami. Pośrodku ukazana jest postać, która nie ma nóg, a zamiast nich jakby filar, który umożliwia jej pionową pozycję. Ma rozłożone ręce, od których poprowadzone są łańcuchy do spodu filaru. Za postacią znajduje się para białych zwierząt.

RfQ3iPuAoFsP1

(Uzupełnij).

Pokaż podpowiedź

Poszukaj informacji o tzw. siedmiu cudach świata starożytnego.

Pokaż odpowiedź

Na karcie książki przedstawiono trzy spośród siedmiu starożytnych cudów świata. Pod przedstawieniem kolosa z lewej strony widać posąg Zeusa z Olimpii. Z prawej strony przedstawiono świątynię Artemidy w Efezie.

Słownik pojęć

Aleksander Wielki

Aleksander Wielki

356 - 323 r. p.n.e., król Macedonii, jeden z najwybitniejszych wodzów w historii. Zasłynął pokonaniem i podbojem imperium Persów. Opanował również obszary starożytnej Palestyny i Egiptu, dotarł również do Indii. Twórca jednego z największych imperiów starożytności.

RGTG2zvnZSOaQ

Ilustracja przedstawia mozaikę, ukazującą górną część sylwetki Aleksandra Wielkiego oraz głowę brązowego konia, na którym siedzi. Aleksander ubrany jest w bogato zdobioną zbroję. Przyjmuje pozycję, wyrażającą gotowość do walki - prawą rękę ma odsuniętą od tułowia, trzyma w niej miecz. Patrzy przed siebie w skupieniu, a jego twarz lśni od potu. W otoczeniu Aleksandra znajdują się również inne postacie, które mniej przyciągają uwagę. Wyłania się też głowa innego konia.

Cyceron

Cyceron

106 - 43 r. p.n.e., wybitny polityk i mówca rzymski, pisarz. Zasłynął jako obrońca ustroju republikańskiego. Zginął w okresie proskrypcji, zabity na rozkaz Marka Antoniusza.

R3elBIA5quG3n

Ilustracja przedstawia rzeźbę ukazującą Cycerona. Rzeźba mężczyzny stoi na kamieniu w zaokrąglonej wnęce w ścianie. Sama postać jest wyprostowana, odziana w długą, sięgającą ziemi szatę. Głowę ma skierowaną w prawą stronę. W lewej ręce trzyma zrolowany papirus, natomiast prawą ręką, palcem wskazującym, wskazuje na coś po swojej lewej stronie.

Demostenes

Demostenes

384 - 322 r. p.n.e., polityk i wybitny mówca ateński. Występował przeciwko Filipowi II i Aleksandrowi, wzywając Ateńczyków do walki i przeciwstawienia się rosnącej w siłę Macedonii. Zachowało się około 60 mów Demostenesa.

R1XiytMSJeiia

Ilustracja przedstawia rzymską kopię popiersia Demostenesa. Mężczyzna ma kręcone krótkie włosy, wysokie czoło oraz zarost - kręcone włosy na brodzie i wąsy. Czoło jest zmarszczone, brwi ściągnięte, postać jest skupiona. Oczy nie mają wyrzeźbionych tęczówek.

Filip II

Filip II

(urodzony 382 r. p.n.e, zmarł 336 r. p.n.e.), król Macedonii, wybitny strateg, któremu udało się podporządkować greckie miasta‑państwa; założyciel Związku Korynckiego, ojciec Aleksandra. Zginął w wyniku zamachu, z ręki jednego z gwardzistów.

RsqBEmNATuSJY

Ilustracja przedstawia popiersie Filipa II, króla Macedonii. Popiersie jest jasne, ustawione na ciemnym prostopadłościennym kamieniu. Tło również jest ciemne, szarozielone. Mężczyzna ma kręcone włosy na głowie i brodzie. Posiada bujne wąsy, pełne usta, łagodne, zaokrąglone brwi, gładkie czoło. Nos jest lekko uszkodzony. Oczy nie mają wyrzeźbionych tęczówek.

Horacy

Horacy

Kwintus Horacjusz Flakkus, urodzony 65 r. p.n.e. – zmarł 8 r. p.n.e., uznawany za najwybitniejszego rzymskiego poetę lirycznego. Tworzył w czasach rządów Oktawiana Augusta, należał do literackiego koła Mecenasa. Najbardziej znanymi utworami Horacego są „Pieśni” („Carmina”). Pisał również satyry, epody i listy poetyckie.

RoGACMNsKESd8

W centralnej części ilustracji znajduje się Kwintus Horacjusz Flakkus. Mężczyzna siedzi przy bogato zdobionym stole. Ma długie włosy, zmarszczone brwi, wzrok skierowany wysoko i w dal. Mężczyzna jest w trakcie pisania, w prawej ręce trzyma rysik, lewą przytrzymuje papirus. Ubrany jest w białą szatę i szaroniebieski płaszcz. Na głowie ma wieniec z liści laurowych. Obok jego rąk, na stole stoi mała waza. W oddali, po obu stronach głowy poety, znajdują się rzeźby kobiet, stojących na filarach. Ta po lewej stronie jest naga od pasa w górę, resztę ciała zasłania szaroniebieska szata. Prawą rękę ma uniesioną nad głowę i coś w niej trzyma. Kobieta, znajdująca się po prawej stronie jest zupełnie naga, ma długie, jasne włosy i skrzydła. Nad głową trzyma okrągłą tarczę. Ściany w tle są ciemnoczerwone.

Perykles

Perykles

500 - 429 r. p.n.e. ateński polityk i strateg. Jedna z najbardziej wpływowych postaci w Atenach w drugiej połowie V w. p.n.e. Zmarł na skutek zarazy w czasie wojny peloponeskiej.

R1LdsQjbnen4c

Na fotografii znajduje się rzymska kopia popiersia Peryklesa. Mężczyzna ma na głowie hełm, spod którego wystają kręcone włosy. Ma krótką brodę. Jego nos jest prosty. Twarz jest skupiona, oczy lekko przymrużone. Ma wydatne usta. Popiersie wykonane jest z jasnego kamienia i przedstawione na czerwonym tle.

Solon

Solon

około 640 - 560 p.n.e., polityk i prawodawca ateński. Dokonał ważnych reform, które pozwoliły na późniejszy rozwój demokracji ateńskiej. Pisał również elegie polityczne.

R1e9qSK0eKilh

Czarno‑biała ilustracja przedstawia popiersie Solona. Mężczyzna ma kręcone włosy, bujny zarost, prosty nos, lekko zmarszczone czoło i lekko zapadnięte policzki. Oczy nie mają wyrzeźbionych tęczówek.

Tukidydes

Tukidydes

około 460 – 393 r. p.n.e., wybitny historyk grecki, strateg. Znany przede wszystkim jako autor „Wojny peloponeskiej”. Tukidydes jako pierwszy w pełni traktował historię jako naukę, dokonywał krytyki dostępnych źródeł, przekazywał obiektywne wiadomości, odrzucał ingerencję bogów w dzieje ludzi.

R1G5LNJZhFUbL

Ilustracja przedstawia popiersie Tukidydesa na szarym tle. Mężczyzna ma krótkie, kręcone włosy, zarost i duży nos. Ma zmarszczone brwi i czoło. Oczy nie mają wyrzeźbionych tęczówek. Przez lewe ramie ma przerzuconą szatę.

• Piszczek Z. (redaktor), Mała Encyklopedia Kultury Antycznej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1990.

• Winniczuk L. (redaktor), Słownik kultury antycznej, Wydawnictwo Wiedza Powszechna, Warszawa 1989.

Notatki ucznia

Galeria

R15GL5Ly10Qpp

Ilustracja przedstawia fragment naczynia ozdobionego rysunkiem antycznego okrętu morskiego. Dziób oraz przednia część kadłuba są koloru czarnego, zaś rufa i tylna część okrętu są ciemnoczerwone. Na pokładzie siedzą ciemne postacie trzymające wiosła, nad nimi kremowy żagiel. Statek płynie po wodzie, która jest czarna. Tło stanowi pomarańczowe niebo. Dzieło jest przykładem malarstwa czarnofigurowego.

R1PqA5ndNIy9Q

Ilustracja przedstawia relief z wizerunkiem wioślarzy: szereg siedzących, nagich postaci, trzymających wiosła. Wszystkie postacie są pochylone do przodu w ten sam sposób.

RkjzpSte76m2c

Ilustracja przedstawia drzeworyt pod tytułem "Solon spisujący prawa dla Ateńczyków". Na pierwszym planie znajduje się siedząca postać brodatego mężczyzny ubranego w togę. Mężczyzna jest zajęty pisaniem. Przed nim stoją Ateńczycy, mężczyźni i kobiety, między nimi żołnierz w hełmie na głowie. Żołnierz trzyma w dłoni podłużny przedmiot.

RgI49HDe01xpg

Ilustracja przedstawia XVIII‑wieczną mapę Aten połączonych długimi murami z Pireusem. Prawą stronę mapy zajmują Ateny, centralna część mapy to lasy przedstawione w formie miniaturowych drzewek, po stronie lewej znajduje się port. Ateny z portem łączą dwie ciemne linie, oznaczające mury.

RZQQd0WhyRj02

Ilustracja przedstawia Kolosa Rodyjskiego. Centralną część ilustracji zajmuje posąg nagiego mężczyzny stojącego w rozkroku. Mężczyzna w podniesionej ręce trzyma dymiącą czarę, w drugiej ręce ma strzałę, a na plecach kołczan. Stoi nad wodą, jego stopy spoczywają na trzystopniowych tarasach. Posąg jest tak duży, że między jego nogami przepływają okręty morskie z podniesionymi żaglami. Wokół Kolosa rozciąga się port wraz z ówczesną infrastrukturą. W tle zabudowania antycznego miasta.

RtrN9nn1uG8IG

Ilustracja przedstawia amforę etruską w czarnym kolorze z dwoma uchwytami w górnej części. Amfora jest ozdobiona motywem ptaków wykonanych w formie płaskorzeźby, również w czarnym kolorze. Zwieńczenie zdobią dwie głowy oraz małe kuliste motywy.

RenUkDPtkqnAS

Ilustracja przedstawia płytkę z brązu, na której widnieje wizerunek krowy w formie płaskorzeźby. Całość jest koloru ciemnoszarego, zielonkawego, z brązowymi przebarwieniami. Zwierzę przedstawiono z boku. Skierowane jest ku prawej stronie.

RDBq14T6hHRvW

Ilustracja przedstawia zachowany fragment drogi Appijskiej. Zbudowana jest z kamiennych płyt, różnej wielkości i kształtu, wygładzonych przez upływ czasu i użytkowanie. Droga jest wąska, po obu jej stronach rosną wybujałe trawy i nieduże drzewa, całość oświetlają promienie słońca odbijające się w wypolerowanych płytach.

RCX1SEKk6dyIf

Ilustracja przedstawia denary cesarza Septymiusza Sewera. Na pierwszym widnieje podobizna brodatego mężczyzny z długimi, kręconymi włosami, na głowie ma wieniec laurowy. Po bokach znajduje się napis SEVERVSPIVS AVGPMTRPXII. Drugi denar przedstawia dwie nagie postacie, trzymające podłużne przedmioty. Wokół nich widnieje napis DI PATRII.

R2ZuEv3aqaMdy

Ilustracja przedstawia tetradrachmę ateńską. Ma nieidealnie okrągły kształt. W jej centrum znajduje się wizerunek sowy, która ma wielkie, okrągłe oczy i duże pióra. W lewym, górnym rogu monety jest wyrzeźbiona gałązka z dwoma dużymi liśćmi, natomiast po prawej stronie znajdują się trzy symbole.

R13YrcYfXc5P5

Ilustracja składa się z trzech obrazków. Pierwszy z nich, zajmujący przeważającą, górną część całej ilustracji, przedstawia Kolosa Rodyjskiego. Ukazuje posąg nagiego mężczyzny stojącego w rozkroku, mężczyzna w podniesionej ręce trzyma dymiącą czarę, w drugiej ręce ma strzałę, a na plecach kołczan. Posąg jest tak duży, że między jego nogami przepływają okręty morskie z podniesionymi żaglami. Posąg jest swego rodzaju bramą do portu, stoi nad wodą, jego stopy spoczywają na trzystopniowych tarasach. Wokół Kolosa rozciąga się port wraz z ówczesną infrastrukturą. W tle zabudowania antycznego miasta. Pozostałe dwa obrazki są mniejsze, znajdują się obo siebie i zajmują przestrzeń poniżej obrazka z Kolosem Rodyjskim. Po lewej znajduje się obraz olbrzymiego posągu mężczyzny, siedzącego na wielkim tronie, na trzystopniowym podeście. Jest nagi do pasa, natomiast dolne partie ciała są okryte złotą szatą. Prawą rękę ma uniesioną, trzyma w niej złotą figurkę bogini Nike. W lewej ręce trzyma berło. U stóp posągu stoi postać człowieka. Jest nieporównywalnie mniejsza w stosunku do posągu, co dodatkowo podkreśla jego wielkość. Obok, po prawej stronie jest trzeci obrazek, przedstawiający świątynię ze zdobionymi kolumnami. Pośrodku ukazana jest postać, która nie ma nóg, a zamiast nich jakby filar, który umożliwia jej pionową pozycję. Ma rozłożone ręce, od których poprowadzone są łańcuchy do spodu filaru. Za postacią znajduje się para białych zwierząt.

RGTG2zvnZSOaQ

Ilustracja przedstawia mozaikę, ukazującą górną część sylwetki Aleksandra Wielkiego oraz głowę brązowego konia, na którym siedzi. Aleksander ubrany jest w bogato zdobioną zbroję. Przyjmuje pozycję, wyrażającą gotowość do walki - prawą rękę ma odsuniętą od tułowia, trzyma w niej miecz. Patrzy przed siebie w skupieniu, a jego twarz lśni od potu. W otoczeniu Aleksandra znajdują się również inne postacie, które mniej przyciągają uwagę. Wyłania się też głowa innego konia.

R3elBIA5quG3n

Ilustracja przedstawia rzeźbę ukazującą Cycerona. Rzeźba mężczyzny stoi na kamieniu w zaokrąglonej wnęce w ścianie. Sama postać jest wyprostowana, odziana w długą, sięgającą ziemi szatę. Głowę ma skierowaną w prawą stronę. W lewej ręce trzyma zrolowany papirus, natomiast prawą ręką, palcem wskazującym, wskazuje na coś po swojej lewej stronie.

R1XiytMSJeiia

Ilustracja przedstawia rzymską kopię popiersia Demostenesa. Mężczyzna ma kręcone krótkie włosy, wysokie czoło oraz zarost - kręcone włosy na brodzie i wąsy. Czoło jest zmarszczone, brwi ściągnięte, postać jest skupiona. Oczy nie mają wyrzeźbionych tęczówek.

RsqBEmNATuSJY

Ilustracja przedstawia popiersie Filipa II, króla Macedonii. Popiersie jest jasne, ustawione na ciemnym prostopadłościennym kamieniu. Tło również jest ciemne, szarozielone. Mężczyzna ma kręcone włosy na głowie i brodzie. Posiada bujne wąsy, pełne usta, łagodne, zaokrąglone brwi, gładkie czoło. Nos jest lekko uszkodzony. Oczy nie mają wyrzeźbionych tęczówek.

RoGACMNsKESd8

W centralnej części ilustracji znajduje się Kwintus Horacjusz Flakkus. Mężczyzna siedzi przy bogato zdobionym stole. Ma długie włosy, zmarszczone brwi, wzrok skierowany wysoko i w dal. Mężczyzna jest w trakcie pisania, w prawej ręce trzyma rysik, lewą przytrzymuje papirus. Ubrany jest w białą szatę i szaroniebieski płaszcz. Na głowie ma wieniec z liści laurowych. Obok jego rąk, na stole stoi mała waza. W oddali, po obu stronach głowy poety, znajdują się rzeźby kobiet, stojących na filarach. Ta po lewej stronie jest naga od pasa w górę, resztę ciała zasłania szaroniebieska szata. Prawą rękę ma uniesioną nad głowę i coś w niej trzyma. Kobieta, znajdująca się po prawej stronie jest zupełnie naga, ma długie, jasne włosy i skrzydła. Nad głową trzyma okrągłą tarczę. Ściany w tle są ciemnoczerwone.

R1LdsQjbnen4c

Na fotografii znajduje się rzymska kopia popiersia Peryklesa. Mężczyzna ma na głowie hełm, spod którego wystają kręcone włosy. Ma krótką brodę. Jego nos jest prosty. Twarz jest skupiona, oczy lekko przymrużone. Ma wydatne usta. Popiersie wykonane jest z jasnego kamienia i przedstawione na czerwonym tle.

R1e9qSK0eKilh

Czarno‑biała ilustracja przedstawia popiersie Solona. Mężczyzna ma kręcone włosy, bujny zarost, prosty nos, lekko zmarszczone czoło i lekko zapadnięte policzki. Oczy nie mają wyrzeźbionych tęczówek.

R1G5LNJZhFUbL

Ilustracja przedstawia popiersie Tukidydesa na szarym tle. Mężczyzna ma krótkie, kręcone włosy, zarost i duży nos. Ma zmarszczone brwi i czoło. Oczy nie mają wyrzeźbionych tęczówek. Przez lewe ramie ma przerzuconą szatę.

Bibliografia

• Kumaniecki K., Historia kultury starożytnej Grecji i Rzymu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1965.

• Piszczek Z. (red), Mała Encyklopedia Kultury Antycznej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1990.

• Winniczuk L., Ludzie, zwyczaje i obyczaje starożytnej Grecji i Rzymu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012.

• Winniczuk L. (red.), Słownik kultury antycznej, Wydawnictwo Wiedza Powszechna, Warszawa 1989.

• Wolski J., Historia powszechna. Starożytność, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998.

• Ziółkowski A., Historia powszechna. Starożytność, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009.