Pitagoras z Samos i pitagorejczycy

RcDbmEdvbEsNJ1

Obraz przedstawia antyczną scenę rodzajową. W pobliżu dużego budynku przy schodach znajduje się grupa ludzi. Są to mężczyźni i kobiety. Ubrani są w antyczne, różnokolorowe togi. Są w różnym wieku. Jeden z mężczyzn siedzi na schodach. Jest starszy, łysiejący. Zapisuje coś gęsim piórem w grubej księdze. Przed mężczyzną znajduje się czarna tablica. Jest na niej rysunek wykonany białą kredą. Tablicę podtrzymuje w pionie młoda dziewczyna. Obok siedzącego, starszego mężczyzny jest zgromadzona grupa ludzi. Zaglądają mu przez ramię. Słuchają z zaciekawieniem. Także ci, którzy stoją przed mężczyzną.

Pitagoras (ok. 572–ok. 497 p.n.e.), grecki filozof i matematyk, był założycielem tzw. Związku Pitagorejskiego w Krotonie (Italia Pd.). Związek ten stał się początkiem pitagorejskiej szkoły filozoficzno‑religijno‑naukowej, popularnej w Grecji między V a III w. p.n.e. Miał on charakter bractwa religijnego, w którym wiedza była otoczona tajemnicą i służyła celom wyznaczonym przez wiarę. Ponieważ Pitagoras nauczał ustnie i nie pozostawił po sobie żadnego pisma, jego poglądy stały się nieodłączną częścią nauki pitagorejczyków. Jednocześnie wkład poszczególnych osób w dorobek naukowy bractwa był anonimowy. Stąd zamiast mówić osobno o nauce Pitagorasa czy poszczególnych filozofów z jego szkoły, mówi się ogólnie o filozofii pitagorejskiej. Na temat życia Pitagorasa powstało wiele legend, zwłaszcza że zaraz po jego śmierci uczniowie zaczęli go czcić jako bóstwo.

R12yt5ffhwou41

Na ilustracji znajduje się zapis a kwadrat plus b kwadrat równa się c kwadrat. Ukazany jest trójkąt i suma kwadratów ilustrująca to równanie.

Pitagoras i pitagorejczycy jako pierwsi uprawiali systematycznie nauki matematyczne i dlatego wielkie znaczenie przypisywali liczbie. Zaobserwowali, że wiele zjawisk da się wyrazić w relacjach liczbowych, np. że różnica dźwięków wydawanych przez instrumenty strunowe zależy od długości strun, że prawa liczbowe wyznaczają rok, pory roku, dni oraz regulują czas trwania różnych zjawisk życia. Jednakże sposób, w jaki pojmowali naturę liczby, różnił się od dzisiejszego. Nie traktowali jej jako abstrakcyjnej wartości, bytu jedynie pomyślanego. Dla pitagorejczyków liczba miała swoją realną postać, przestrzenną wielkość. Przedstawiali oni ją sobie jako zbiór kamieni lub rysowali jako zbiór punktów (stąd jedynka była punktem, dwójka linią, trójka płaszczyzną, czwórka bryłą itd.). Liczby pojmowali więc jako figury bądź bryły geometryczne i uważali, że z tych figur i brył ukształtowały się wszelkie rzeczy naszego świata. Liczba zatem stanowiła dla pitagorejczyków arché świata, tak jak dla Talesa woda, a dla Heraklita ogień.

Pitagoras i pitagorejczycy jako pierwsi wprowadzili do filozofii termin „kosmos” (gr. porządek). Pojęcie to oznaczało świat będący rzeczywistością harmonijną, pełną ładu i proporcji. Za tą nazwą kryło się również przekonanie, że porządek wszechświata istnieje dzięki liczbie, która określa i tworzy wszystkie rzeczy. Pitagorejczycy, interesując się wszechświatem, postawili pytanie, które będzie się w filozofii wielokrotnie powtarzać: czy wszechświat jest jeden? Uznawali — a my zapewne zgodzilibyśmy się z nimi po wieczornej obserwacji wygwieżdżonego nieba —  mnogość światów. Twierdzili też, że świat jest okrągły i składa się z dziesięciu sfer w kształcie kul, do których są przymocowane ciała niebieskie. Sfery, krążąc dookoła środka świata, wydają harmonijne dźwięki, dzięki którym kosmos nie jest martwy ani głuchy, lecz rozlega się w nim cudowna muzyka.

O istnieniu muzyki sfermuzyka sfermuzyki sfer przekonany był Arystoteles, a za nim wierzono w nią przez całe średniowiecze, traktując kosmos jako rzeczywistość pełną dźwięków.

Pitagorejczycy nie tylko uznali, że Ziemia ma kształt kulisty, lecz także iż obraca się wokół własnej osi. Taka koncepcja pozwalała im wytłumaczyć zjawiska astronomiczne, nie pozbawiając Ziemi jej centralnego miejsca we wszechświecie. Istniała jednak druga grupa uczonych, i ci przeważali, którzy twierdzili, że Ziemia krąży dookoła serca wszechświata, tj. idealnego ośrodka systemu planetarnego. Pitagorejskie tezy o ruchu Ziemi przez ponad dwa tysiące lat uznawano za błędne i nawet po odkryciach Kopernika nie chciano się z nimi zgodzić, próbując utrzymać twierdzenie o uprzywilejowanym miejscu naszej planety w kosmosie.

Ro4AOxIZWODil

Obraz przedstawia model wszechświata. W jego centrum znajduje się Ziemia. Otaczają ją na ośmiu orbitach inne planety. Wokół widoczne są także symbole znaków zodiaku. Ilustracja jest ozdobiona rysunkiem grupy ludzi, którym towarzyszą księgi i globusy. Na górze ilustracji płachty z obcymi napisami trzymają latające anioły.

Bardzo ważnym elementem filozofii pitagorejskiej była wiara. Pitagorejczycy przejęli niektóre z wierzeń religijnego ruchu orfików i zreformowawszy je w kilku istotnych punktach, stworzyli słynną teorię duszy. Według nich dusza jest nieśmiertelna, istnieje zarówno przed narodzinami ciała (preegzystencjapreegzystencjapreegzystencja duszy), jak i po jego śmierci. Związek z ciałem, będący karą za popełniony w jakiejś mrocznej i tajemniczej przeszłości grzech, nie odpowiada duszy — jej natura jest boska i nieśmiertelna, podczas gdy ciało podlega śmierci i zniszczeniu (dualizm duszy i ciała). Dla odpokutowania winy dusza musi się wielokrotnie wcielać w postać nie tylko człowieka, ale i różnych zwierząt (metempsychozametempsychozametempsychoza). Ciało staje się dla niej więzieniem i grobem. Istnieje jednak możliwość oswobodzenia: dzięki oczyszczeniu, które w orfizmie zapewniało uczestnictwo w misteriach religijnych, a u pitagorejczyków — uprawianie nauki, dusza uwalnia się z cyklu reinkarnacji i łączy z bóstwem. Teoria duszy była bardzo ważnym osiągnięciem pitagoreizmu i w znacznym stopniu oddziałała na platonizm i neoplatonizm, a poprzez ten ostatni również na chrześcijaństwo.

Słownik