Ważne daty
1876‑1948 – lata życia Eugeniusza Morawskiego
1877‑1946 – lata życia Feliksa Nowowiejskiego
1882‑1937 – lata życia Karola Szymanowskiego
1883‑1953 – lata życia Ludomira Różyckiego
1897‑1986 – lata życia Aleksandra Tansmana
1893‑1963 – lata życia Stanisława Wiechowicza
1896‑1944 – lata życia Józefa Kofflera (data śmierci nie jest pewna)
1896‑1963 – lata życia Tadeusza Szeligowskiego
1896‑1979 – lata życia Bolesława Szabelskiego
1904‑1957 – lata życia Artura Malawskiego
1907‑1973 – lata życia Antoniego Szałowskiego
1914‑1965 – lata życia Michała Spisaka
1909‑1969 – lata życia Grażyny Bacewicz
1913‑1994 – lata życia Witolda Lutosławskiego
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
I. Muzyka w ujęciu historycznym – periodyzacja, język, właściwości i charakterystyka.
8. Muzyka XX i XXI wieku. Uczeń:
4) omawia polską muzykę XX wieku i jej twórców, dokonując klasyfikacji zgodnie ze stylami i kierunkami: Karol Szymanowski, Feliks Nowowiejski, Ludomir Różycki, Eugeniusz Morawski, Józef Koffler, Aleksander Tansman, Tadeusz Szeligowski, Bronisław Szabelski, Antoni Szałowski, Stanisław Wiechowicz, Roman Palester, Grażyna Bacewicz, Michał Spisak, Artur Malawski, Andrzej Panufnik i Witold Lutosławski.
II. Analiza i interpretacja dzieł muzycznych. Uczeń:
1. zna podstawowe terminy i pojęcia właściwe dla opisu i zrozumienia wybranych dzieł muzycznych;
3. zna konteksty kulturowe i naukowe powstawania muzyki.
III. Tworzenie wypowiedzi związanych z historią i kulturą muzyczną. Uczeń:
1. wypowiada się w formie ustnej (np. dyskusja, prezentacja, debata) i/lub pisemnej (np. esej, referat) o dziełach muzycznych w oparciu o podstawową terminologię;
3. interpretuje i odczytuje w kontekście dokonań epoki wybrane dzieła muzyczne;
4. formułuje logiczną wypowiedź na temat dzieł, form, gatunków, stylów, technik i twórców muzycznych, uwzględniając zależności między nimi w kontekście: genezy, przeobrażeń, porównań.
życia i twórczości najwybitniejszych polskich kompozytorów dwudziestolecia międzywojennego;
znaczenia tej twórczości dla rodzimej kultury, z uwzględnieniem przemian zachodzących w muzyce europejskiej w I poł. XX wieku.
Wstęp
W 1918 r. wraz z zakończeniem I wojny światowej Polska odzyskuje niepodległość i powraca na mapę Europy po 123 latach zaborów. Mimo zabiegów dyplomatów z różnych krajów nie udało się wypracować mechanizmów chroniących świat przed kolejnymi konfliktami o charakterze globalnym. 1 września 1939 r. hitlerowskie Niemcy napadając na Polskę rozpoczęły II wojnę światową, w wyniku której nasz kraj znalazł się w sowieckiej strefie wpływów na blisko 50 lat. Okres dwudziestolecia międzywojennego był czasem szczególnym. Odrodzone Państwo Polskie podjęło wielki trud scalenia zróżnicowanych gospodarczo, etnicznie i kulturowo ziem trzech zaborów.
Okres międzywojnia to czas działalności wielu kompozytorów, posiadających zróżnicowane poglądy estetyczne. Aktywność twórcza jednych z nich osiąga wówczas swoje apogeum, inni dopiero wkraczają na arenę muzyczną, a ich najważniejsze dzieła powstaną już po II wojnie światowej. Kompozytorzy w tamtym okresie podejmują także działalność organizatorską i pedagogiczną, aktywnie włączając się w budowę polskich instytucji życia muzycznego.
Karol Szymanowski
Szczególnie znaczącą rolę w latach dwudziestolecia międzywojennego odgrywał Karol Szymanowski. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości osiedlił się w Warszawie i aktywnie włączył się w odbudowę życia muzycznego. Jednocześnie nie zrezygnował z licznych podróży. W latach 1927–1929 był dyrektorem Konserwatorium Muzycznego w Warszawie, a latach 1930–1932 był rektorem Wyższej Szkoły Muzycznej. Aktywnie wspierał młodych polskich kompozytorów, zachęcając ich do podjęcia dalszych studiów w zakresie kompozycji za granicą, zwłaszcza w Paryżu.
Na czas dwudziestolecia międzywojennego przypada trzeci okres twórczości Szymanowskiego, określany jako narodowy. W kompozycjach z tego okresu łączył pierwiastki narodowe z nowoczesnym językiem dźwiękowym. W latach 20. Szymanowski rozmiłował się w folklorze podhalańskim, co pozostawiło trwały ślad w jego twórczości. Ważnym dziełem tego nurtu jest balet‑pantomima Harnasie na tenor solo, chór mieszany i orkiestrę, w dwóch obrazach z epilogiem, powstały w latach 1926–1931. Należy nadmienić, że na początku lat 20. XX w. Szymanowski dokończył operę Król Roger, nawiązującą stylistycznie do wcześniejszego okresu twórczości.
W dwudziestu Mazurkach op. 50, powstałych w latach 1924–1925, Szymanowski nawiązał do twórczości Chopina, nadając jednocześnie mazurkom indywidualny styl. Połączył w nich XX‑wieczną technikę kompozytorską, silną uczuciowość oraz elementy folkloru podhalańskiego. Do gatunku tego powróci w ostatnich latach życia komponując Dwa Mazurki op. 62, które jednakże przejawiają znacznie mniejsze związki z muzyką ludową niż wcześniejsze z jego dorobku. Arcydziełem opartym na folklorze są także Pieśni kurpiowskie op. 58.
Z okresu dwudziestolecia międzywojennego pochodzą także kompozycje wokalno‑instrumentalne Szymanowskiego, w których podejmuje on tematykę religijną. Wielkim sukcesem okazała się premiera Stabat Mater na sopran, alt, baryton, chór mieszany i orkiestrę, która miała miejsce w styczniu 1929 r. w Warszawie. Do tego nurtu w twórczości Szymanowskiego należy także zaliczyć Veni Creator na sopran, chór mieszany, organy i orkiestrę oraz Litanię do Marii Panny na sopran, chór żeński i orkiestrę. W ostatnich latach życia Szymanowski zmagał się z problemami zdrowotnymi i finansowymi. Chcąc zaradzić tym drugim skomponował IV Symfonię koncertującą, w wykonaniach której uczestniczył jako pianista. Z tych lat pochodzi także II Koncert skrzypcowy. Kompozytor zmarł 29 marca 1937 r. w Lozannie.
Feliks Nowowiejski
Ważną postacią polskiego życia muzycznego w okresie dwudziestolecia międzywojennego był Feliks Nowowiejski. Urodził się w 1877 r. na Warmii w miejscowości Wartembork, obecnie Barczewo. Wykształcenie zdobył w Szkole Muzycznej w Świętej Lipce, w berlińskim Konserwatorium Sterna oraz w trakcie pobytu w Szkole Muzyki Kościelnej w Ratyzbonie i studiów kompozytorskich pod kierunkiem Maxa Brucha w Berlinie. Szczególnie ostatni etap edukacji był czasem licznych sukcesów. Zdobyta w 1902 r. Nagroda im. G. Meyerbeera za oratoriumoratorium Powrót syna marnotrawnego stworzyła możliwość zapoznania się z życiem muzycznym wielu ważnych metropolii europejskich. W tym czasie powstaje doceniona na Konkursie im. Ludwiga van Beethovena w Bonn uwerturauwertura Swaty polskie, w której Nowowiejski zaczerpie ze skarbnicy jaką są polskie melodie ludowe. Wielką popularność po obu stronach Atlantyku zapewniło mu oratorium Quo vadis. W latach 1909–1914 pełnił funkcję dyrektora Towarzystwa Muzycznego w Krakowie. W okresie tym skomponował m. in. Rotę do tekstu Marii Konopnickiej. Podczas I wojny światowej przebywał w Berlinie. W pierwszych latach powojennych aktywnie działał w Warmińskim Komitecie Plebiscytowym, którego celem było włączenie Warmii do odrodzonej Polski.
Wraz z odzyskaniem przez Polskę niepodległości Nowowiejski postanowił osiedlić się w stolicy Wielkopolski – Poznaniu, gdzie spędził okres międzywojnia. W mieście tym znalazł dogodne warunki do pracy twórczej i rozwoju swego talentu. W latach 1920–1927 pracował jako pedagog w Konserwatorium Poznańskim, gdzie uczył harmonii, kontrapunktukontrapunktu, harmonizacji chorału i instrumentacjiinstrumentacji. Od 1923 r. wykładał w klasie organów. Jednocześnie był dyrygentem Miejskiej Orkiestry Symfonicznej, z którą wykonywał nieznane wówczas w Polsce dzieła Maurice’a Ravela, Alberta Roussela, Igora Strawińskiego i innych. Propagował także twórczość rodzimych kompozytorów, zwłaszcza związanych z ośrodkiem poznańskim, m. in. Tadeusza Zygfryda Kasserna, Tadeusza Szeligowskiego. Nowowiejski udzielał się jako dyrygent chórów, założył m. in. 500‑osobowy Chór Narodowy oraz był kierownikiem artystycznym Chóru Męskiego Echo. Aktywnie włączał się w organizację ważnych uroczystości – m. in. Powszechnej Wystawy Krajowej w 1929 r. Pod koniec lat 20. nawiązał także aktywną współpracę z Polskim Radiem.
W okresie poznańskim, w 1924 r., powstało jedno z ważniejszych dzieł kompozytora – opera Legenda Bałtyku, która w pierwszym sezonie wystawiona była aż 50 razy. Cieszyła się niesłabnącym powodzeniem w całym okresie międzywojennym. Bywa uznawana za jedną z trzech oper narodowych. Nowowiejski czerpiąc z tradycji włoskiej i niemieckiej opery romantycznej, wprowadził elementy polskiego folkloru i prasłowiańskich legend oraz sięgnął po zabiegi archaizującearchaizujące. W tym czasie powstały także balety: Malowanki Ludowe i Leluja (Tatry). W bogatej twórczości pieśniarskiej, sięgał po poezję znakomitych polskich petów: Kazimierza Przerwy‑Tetmajera, Leopolda Staffa, Jarosława Iwaszkiewicza czy Marii Pawlikowskiej‑Jasnorzewskiej. Szczególnym wyrazem zamiłowania do kultury antycznej są Róże dla Safo. Feliks Nowowiejski był człowiekiem głębokiej wiary. Za twórczość w dziedzinie muzyki kościelnej otrzymał rzadko przyznawany osobom świeckim tytuł szambelana papieskiego. Szczególne miejsce w literaturze chóralnej zajmują jego msze, zwłaszcza słynna Missa pro pace.
Nowowiejski słynął nie tylko jako kompozytor, ale także jako znakomity organista, niezrównany improwizator. Przez całe swoje życie prowadził aktywną działalność koncertową, uświetniając swą grą liczne poświęcenia nowo wybudowanych organów na terenie całego kraju. W 1931 r. otrzymał honorowe członkostwo działającego w Londynie The Organ Music Society. Pozostawił w swym dorobku twórczym bogaty zbiór kompozycji przeznaczonych na organy.
Twórczość organowa Feliksa Nowowiejskiego
W okresie przed wybuchem II wojny światowej doświadczył licznych dowodów uznania jego działalności artystycznej w postaci nagród i odznaczeń. W październiku 1938 r. odbył się w Poznaniu Tydzień Muzyki Polskiej, podczas którego odbyło się prawykonanie II Symfonii Praca i rytm. Okres okupacji hitlerowskiej był szczególnie trudny dla kompozytora, który w obawie przed aresztowaniem, ukrywał się w Krakowie. Po wojnie powrócił do Poznania. Nigdy nie odzyskał zdrowia po przebytym w czasie wojny udarze i zmarł w styczniu 1946 r. Jego pogrzeb był wielką manifestacją narodową.
Ludomir Różycki
Ludomir Różycki odbył studia kompozytorskie w Warszawie, pod kierunkiem Zygmunta Noskowskiego, które uzupełniał w Berlinie u E. Humperdincka. Studiował także teorię i fortepian. W 1905 r. założył wraz z K. Szymanowskim i Apolinarym Szelutą Spółkę Nakładową Młodych Kompozytorów Polskich w celu promocji nowej muzyki polskiej za granicą. W okresie studiów berlińskich powstały jego poematy symfoniczne Bolesław Śmiały i Pan Twardowski. W latach 1907–1911 był kapelmistrzem opery we Lwowie. Tam też miała miejsce udana premiera jego pierwszej opery Bolesław Śmiały. Najwybitniejszym dziełem Różyckiego jest powstała w Berlinie opera Eros i Psyche według dramatu J. Żuławskiego. W 1919 r. Różycki powrócił do Warszawy, gdzie wystawiono jego balet Pan Twardowski, opery Casanova i Beatrix Cenci. W okresie międzywojennym obok pracy twórczej angażował się w działalność pedagogiczną, publicystyczną i organizacyjną.
W czasie wojny spłonęło wiele rękopisów nie wydanych utworów Różyckiego.
W pierwszym okresie twórczości, którego zwieńczeniem była opera Eros i Psyche (1914‑16). Różycki chętnie sięgał po nowoczesne techniki kompozytorskie, będące skutkiem syntezy stylów późnego romantyzmu, ekspresjonizmu i impresjonizmu. W drugim okresie, który zamyka opera Diabelski młyn (1928‑30) operuje bardziej konserwatywnym językiem muzycznym. W trzecim okresie, przypadającym na lata 30. i 40. Różycki upraszcza jeszcze bardziej język muzyczny z myślą o szerokiej recepcji własnej twórczości. W powstałych wówczas kompozycjach chętnie sięgał po elementy polskiej muzyki ludowej. Po II wojnie światowej osiadł w Katowicach, poświęcając się działalności pedagogicznej i organizacyjnej w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej. Zmarł w stolicy Górnego Śląska w 1953 r.
Eugeniusz Morawski i Józef Koffler
W okresie dwudziestolecia międzywojennego aktywnym kompozytorem był także Eugeniusz Morawski, urodzony w Warszawie w 1876 r. Za aktywną działalność w organizacji bojowej Frakcji Rewolucyjnej Polskiej Partii Socjalistycznej, polegającą na przygotowaniu zamachu na policję, został skazany na 4 lata zesłania na Syberię. Karę jednakże zamieniono na emigację za granicę Imperium Rosyjskiego. Morawski od 1908 r. przebywał w Paryżu, gdzie dalej kształcił się w zakresie kontrapunktu i instrumentacji, a także malarstwa i rzeźbiarstwa. W 1930 r. powrócił do Polski i objął wpierw na krótko stanowisko dyrektora Konserwatorium Muzycznego w Poznaniu, następnie dyrektora Średniej Szkoły Muzycznej w konserwatorium w Warszawie. W latach 1932–1939 pełnił funkcję rektora Państwowego Konserwatorium Muzycznego i wykładał w nim instrumentację. Był bardzo sprawnym organizatorem, a jego działalność przyczyniła się do rozbudowy uczelnii. Jednakże okoliczności objęcia tego stanowiska po Karolu Szymanowskim były przyczyną niechęci ze strony zwolenników twórcy Harnasi, co w dłuższej perspektywie zaważyło na nikłej recepcji twórczości Morawskiego. W latach 30. był wielokrotnie nagradzany wysokimi odznaczeniami.
Twórczość Morawskiego wyróżnia kunsztowna, ekspresjonistyczna instrumentacjainstrumentacja oraz monumentalna forma. Dążenie do uzyskania mrocznej barwy brzmienia wiąże się z fascynacją twórczością literacką Poego. Szczególne miejsce w jego twórczości zajmuje balet Świtezianka, w którym odnaleźć można oryginalne stylizacje muzyki ludowej. Znaczna część rękopisów Morawskiego spłonęła w trakcie Powstania Warszawskiego, w tym 5 oper, m. in. Lilla Weneda.
Ważną postacią polskiego życia muzycznego w okresie dwudziestolecia międzywojennego był Józef Koffler. W latach 1924–1941 wykładał w Konserwatorium we Lwowie kompozycję, instrumentację, harmonię i formy muzyczne. Obok Tadeusza Majerskiego był jedynym w tym okresie polskim kompozytorem posługującym się techniką dodekafoniczną.
Kompozytorzy debiutujący w okresie dwudziestolecia międzywojennego
W okresie 20‑lecia międzywojennego na polską scenę muzyczna wkroczyło wielu kompozytorów urodzonych na przełomie XIX i XX w., wśród nich pochodzący z Łodzi Aleksander Tansman. W 1920 r. zamieszkał w Paryżu i zdobył światową sławę – uznawano go za najwybitniejszego, obok Szymanowskiego, polskiego kompozytora. W Polsce szybko zapomniano o Tansmanie, a jego muzyka rzadko gościła w programach koncertów. Była to jedna z przyczyn przyjęcia przez kompozytora obywatelstwa francuskiego w 1938 r. Krok ten nie oznaczał jednak zerwania związków z krajem, w którym spędził lata młodzieńcze – Tansman do końca życia podkreślał przywiązanie do Polski.
W swych utworach chętnie sięgał po najnowsze zdobycze zwłaszcza w zakresie harmoniki i rytmiki. Dokonując ich syntezy stworzył naturalny język muzyczny, zwrócony ku ideałom klasycznym. Tansman jest uważany za jednego z pierwszych przedstawicieli neoklasycyzmuneoklasycyzmu w muzyce. W jego obfitej twórczości ważne miejsce zajmują symfonie, koncerty, kwartety smyczkowe. Jako pianista pozostawił bogaty dorobek kompozytorski przeznaczony na ten instrument. Inspirował się polskim folklorem czego świadectwem są m. in. Cztery tańce polskie na orkiestrę oraz Mazurki.
Na scenie muzycznej w tym czasie pojawiają się także inni kompozytorzy nurtu neoklasycznego, m. in. Tadeusz Szeligowski, Bronisław Szabelski, Antoni Szałowski.
Pierwszy z nich, podobnie jak Aleksander Tansman, posiadał oprócz wykształcenia muzycznego także studia prawnicze. Pod koniec lat 20. udał się do Paryża, gdzie doskonalił swoje umiejętności w zakresie kompozycji pod kierunkiem wybitnej postaci – Nadii Boulanger oraz w zakresie instrumentacji u Paula Dukasa. W latach 30. działał w Poznaniu, gdzie powrócił po okupacji spędzonej w Wilnie i krótkim pobycie w Lublinie. W okresie powojennym aktywnie działał na polu organizacji życia muzycznego, pełniąc prestiżowe i odpowiedzialne funkcje. Tadeusz Szeligowski był zwolennikiem nowej muzyki, jednakże zawsze podkreślając konieczność osadzenia jej w tradycji. Jednym w ważniejszych jego dzieł z okresu międzywojennego jest Koncert na orkiestrę, napisany podczas pobytu w Paryżu. Szeligowski był kompozytorem bardzo płodnym, pozostawił w swym dorobku dzieła przeznaczone na różne obsady wykonawcze, w tym kompozycje wokalne. Jego język muzyczny ewoluował, stąd też późniejsza twórczość bywa określana jako konserwatywna.
Z kolei w dorobku Bronisława Szabelskiego, kompozytora i organisty, nie można odnaleźć zbyt wielu utworów z okresu 20‑lecia międzywojennego. Popularność zyskała powstała tuż przed wojną: Suita na orkiestrę, a w szczególności wychodząca w jej skład Toccata, oraz Etiuda na orkiestrę. Kompozycje te wpisują się w założenia kierunku zwanego witalizmemwitalizmem oraz są świadectwem zainteresowania muzyką barokową. Lata powojenne będą odznaczały się dużą aktywnością twórczą kompozytora.
Lata międzywojenne w biografii Antoniego Szałowskiego to czas studiów – wpierw w Warszawie, a następnie, podobnie jak wielu kompozytorów polskich jego pokolenia, w Paryżu pod kierunkiem Nadii Boulanger, gdzie doskonalił swój warsztat kompozytorski. Owocem pięcioletnich studiów nad Sekwaną była Uwertura, skomponowana w 1936 r., która rozsławiła imię kompozytora. Jest ona realizacją idei neoklasycyzmu w muzyce, której pozostał wierny w późniejszej twórczości. W jego dorobku dominują kompozycje orkiestrowe, wyróżniające się mistrzowską instrumentacją, przejrzystą fakturą, logiką konstrukcji i emanującą z nich pogodą ducha. Po zakończeniu II wojny światowej pozostał na emigracji we Francji. Mimo uznania, jakim cieszyła się jego twórczość, borykał się z trudnymi warunkami materialnymi.
Do grona polskich kompozytorów 20‑lecia międzywojennego należał także Stanisław Wiechowicz, który w tym okresie chętnie sięgał do folkloru polskiego, jako źródła inspiracji, o czym świadczy m. in. scherzo symfoniczne Chmiel, oraz Pastorałki na chór i orkiestrę. Twórczość jego wyróżnia wyważony styl, w którym spotykają się elementy tradycyjne i nowoczesne. Zasłynął zwłaszcza jako twórca muzyki chóralnej.
Na początku lat trzydziestych ubiegłego wieku talent kompozytorski objawił absolwent klasy kompozycji Kazimierza Sikorskiego – Roman Palester, którego Muzyka symfoniczna wykonana została w Filharmonii Warszawskiej oraz w Londynie. Był aktywny na wielu polach, komponował m. in. muzykę do sztuk teatralnych. W przeciwieństwie do wielu kompozytorów z jego pokolenia nie podjął studiów kompozytorskich w Paryżu. Jednakże nieobce mu wówczas były idee neoklasycyzmu i folkloryzmu, które porzucił w latach 50. Po trudnych przeżyciach w trakcie II wojny światowej osiadł w Krakowie i aktywnie zajął się organizowaniem życia muzycznego. Z czasem zrezygnował z licznych funkcji w celu poświęcenia się kompozycji. W 1951 r. zdecydował się na emigrację, która zaowocowała na długi czas zakazem wykonań jego utworów w kraju oraz usunięciem jego nazwiska z wszelkich publikacji.
Inną wybitną absolwentką klasy kompozycji Kazimierza Sikorskiego, która powiększyła grono polskich kompozytorów w latach 30. XX w. była Grażyna Bacewicz. Po młodzieńczej fascynacji twórczością Karola Szymanowskiego skłania się ku neoklasycyzmowi, na co bezpośredni wpływ miały uzupełniające studia z kompozycji pod kierunkiem N. Boulanger. Pozostanie wierna tej estetyce do połowy lat 40. XX w. Z okresu tego pochodzi m. in. Kwintet na instrumenty dęte, prawykonany i nagrodzony w Paryżu w 1933 r
W ostatnich latach przed wybuchem II wojny światowej do grona polskich kompozytorów dołączają m. in. Michał Spisak, Artur Malawski, Andrzej Panufnik i Witold Lutosławski.
Zadania
Wyjaśnij pojęcie kontrapuntkt.
Przyporządkuj tytuł opery do kompozytora.
<i>Legenda</i> <i>Bałtyku</i>, <i>Król Roger</i>, <i>Eros i Psyche</i>, <i>Lilla Weneda</i>
Feliks Nowowiejski | |
Karol Szymanowski | |
Ludomir Różycki | |
Eugeniusz Morawski |
Połącz w pary nazwiska kompozytorów z miastami/miejscami, z którymi byli związani w okresie 20-lecia międzywojennego.
Warszawa, Zakopane, Paryż, Poznań
Aleksander Tansman | |
Karol Szymanowski | |
Feliks Nowowiejski | |
Ludomir Różycki |
Co było przyczyną, że wielu kompozytorów debiutujących w okresie dwudziestolecia międzywojennego odrzuciło wpływy szkoły niemieckiej, a zainteresowało się francuskim neoklasycyzmem? Znajdź wspólne elementy w ich biografiach.
Słownik pojęć
Rodzaj stylizacji muzycznej polegającej na wprowadzeniu elementów języka muzycznego dawnych epok.
Technika kompozytorska oparta na skali dwunastodźwiękowej, w której wszystkie dźwięki traktowane są równorzędnie, podstawą kompozycji dodekafonicznej jest seria.
Dobór i sposob użycia instrumentów w utworze muzycznym.
Technika kompozytorska polegająca na prowadzeniu kilku niezależnych linii melodycznych.
Kierunek w muzyce XX w., którego przedstawiciele reinterpretowali formy i gatunki przejęte z baroku i klasycyzmu.
Gatunek wokalno‑instrumentalny przeznaczony dla solistów‑śpiewaków, chórów i orkiestry, zwykle o tematyce religijnej.
Instrumentalny wstęp do opery lub innego większego dzieła, od XIX w. także samodzielna kompozycja – uwertura koncertowa.
Kierunek w muzyce XX w., dzieła należące do tego kierunku wyróżnia eksponowanie żywej rytmiki oraz szorstkość brzmienia.
Źródło:
sjp.pwn.pl