Ważne daty
ok. 1140- 1230 – wczesny gotyk we Francji
ok. 1230‑1350 – dojrzały gotyk we Francji
ok. 1350‑1500 – późny gotyk we Francji
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
1) Rozwijanie zdolności rozumienia przemian w dziejach sztuki w kontekście ich uwarunkowań kulturowych i środowiskowych, epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce.
2) Zapoznawanie z najwybitniejszymi osiągnięciami w zakresie architektury i sztuk plastycznych.
4) Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką, techniką wykonania.
I. Rozwijanie zdolności rozumienia przemian w dziejach sztuki w kontekście ich uwarunkowań kulturowych, środowiskowych, epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce. Uczeń:
10. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce oraz środowisk artystycznych.
1. wykazuje się znajomością chronologii dziejów sztuki, z uwzględnieniem:
a) prehistorii,
b) starożytności (kultur: Mezopotamii, Egiptu, Grecji, Rzymu),
c) średniowiecza (sztuki bizantyńskiej, karolińskiej, ottońskiej, romańskiej, gotyckiej, protorenesansowej),
d) sztuki nowożytnej (renesans, manieryzm, barok, rokoko, klasycyzm),
e) sztuki XIX wieku (romantyzm, realizm, akademizm, impresjonizm, postimpresjonizm, historyzm, eklektyzm i nurt inżynieryjny w architekturze),
f) sztuki przełomu XIX i XX wieku (secesja, symbolizm, protoekspresjonizm),
g) sztuki 1 połowy XX wieku (fowizm, ekspresjonizm, kubizm, futuryzm, formizm, koloryzm, abstrakcjonizm geometryczny i niegeometryczny, dadaizm, surrealizm, konstruktywizm, École de Paris, styl art déco,
h) sztuki 2 połowy XX wieku (socrealizm, informel, pop‑art, minimalart, hiperrealizm, land‑art, konceptualizm, neofiguracja, Nowy Realizm, opart, tendencja zerowa, modernizm i postmodernizm w architekturze, nurt organiczny i kinetyczny w rzeźbie oraz sztuka krytyczna i zaangażowana);
2. wymienia cechy sztuki poszczególnych epok, kierunków i tendencji;
3. rozumie konteksty kulturowe i uwarunkowania przemian w dziejach sztuki (w tym historyczne, religijne, filozoficzne);
4. prawidłowo sytuuje w czasie i w przestrzeni geograficznej poszczególne epoki, style, kierunki i tendencje w sztuce;
5. charakteryzuje i opisuje sztukę powstałą w obrębie poszczególnych epok, kierunków i tendencji;
6. samodzielnie wyszukuje informacje na temat sztuki i zjawisk artystycznych, określa źródła informacji zgodnie z zasadami prawa autorskiego i praw pokrewnych;
7. łączy najistotniejsze dzieła ze środowiskiem artystycznym, w którym powstały;
8. porównuje style i kierunki oraz ich wzajemne oddziaływania; uwzględnia źródła inspiracji, wpływ wydarzeń historycznych i kulturalnych oraz estetyki na cechy tych stylów;
9. analizuje teksty pisarzy, filozofów, krytyków sztuki i artystów, interpretuje je i wskazuje wpływ tych wypowiedzi na charakter stylów, epok i tendencji w sztuce oraz na kształt dzieła;
II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
10. określa funkcję dzieła i wskazuje jej wpływ na kształt dzieła;
13. dokonuje opisu i analizy, w tym porównawczej, dzieł z uwzględnieniem ich cech formalnych:
a) w architekturze: planu, układu przestrzennego, opisu fasady i elewacji, wnętrza,
IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:
1. definiuje terminy związane z opisem formy i struktury dzieła architektonicznego, w tym określenia dotyczące typów i elementów planów budowli, elementów konstrukcyjnych i dekoracyjnych (dekoracji fasady i wnętrza) oraz układu przestrzennego;
5. analizując i opisując dzieła architektoniczne, właściwie stosuje terminy i pojęcia dotyczące struktury architektury;
9. nazywa oznaczone na ilustracji elementy architektoniczne, właściwe dla poszczególnych stylów i tendencji, w tym:
f) gotyckich.
określać wyjątkowość architektury gotyckiej;
rozpoznawać gotyckie detale architektoniczne;
charakteryzować cechy gotyku francuskiego;
porównywać poglądy średniowiecznych uczonych na temat architektury gotyckiej.
Narodziny gotyku we Francji
Gotyk jest zjawiskiem unikalnym w historii kultury. Jest on punktem przecięcia się dwóch potężnych sił: opanowania konstrukcji do granic wytrzymałości materiału oraz monolitu feudalno‑religijnego (T. Broniewski, Historia architektury dla wszystkich, Ossolineum, Kraków, 1969, s. 56). Ten nowy styl, zwany gotyckim znacznie później, miał początek we Francji północnej około roku 1140, skąd rozpowszechnił się na dalsze kraje środkowo i północno‑europejskie. Nazwę gotyk rozpowszechnili Włosi jako nowy, barbarzyński kierunek o odrębnych cechach stylowych. Giorgio Vasari określał go jako monstruosa e barbara (monumentalny i barbarzyński), pisząc: Ci barbarzyńcy stworzyli styl własny, mieszaninę pinakli, wieżyczek i groteskowej dekoracji, niepotrzebnych detali, którym zupełnie brak piękna klasycznego. Jednak gotyk, stosując inne niż klasyczne rozwiązania, osiągnął najwyższy poziom techniki, kształtując styl oparty na nowatorskiej formie i konstrukcji. Korzystał z osiągnieć romanizmu, lecz znacznie go ulepszył i wzbogacił, udoskonalił konstrukcję, pozbawił budowle ciężkości.
Porównaj kościoły: romański i gotycki. Wskaż różnice w cechach brył tych budowli. Wymień ich cechy.
Przypomnij cechy budowli romańskich.
Założenia konstrukcyjne kościoła gotyckiego
Sakralna architektura gotycka posiadała strzeliste wieże i smukłe kolumny, ostre łuki, wąskie okna. Wszystko to symbolizowało skierowanie się do Boga. Konstrukcje kościołów gotyckich miały odznaczać się harmonią między człowiekiem a Bogiem. Boska wszechobecność była podkreślona przez światło wpadające do świątyni przez ogromne, zdobione witrażami okna. Katedra była więc odbiciem boskiego ładu i wyrazem uwielbienia Pana. Budowle gotyckie symbolizują również zamożność fundatora, miasta bądź władcy. W konstrukcjach zostało odzwierciedlone miejsce człowieka drodze do boskiej wieczności. Architekci tej epoki wzbili się na szczyty ludzkich możliwości. Stworzyli dzieła, które przetrwały do dziś. Człowiek gotyku podążał więc drogą wyznaczoną przez teocentryzmteocentryzm.
Zapoznaj się z tekstami źródłowymi dwóch wybitnych teologów średniowiecza: Bernarda z Clairvaux oraz opata kościoła Saint Denis – Sugeriusza, a następnie wykonaj polecenia.
Bernard z Clairvaux:
Pomijam nadmierną wysokość świątyń, przesadną ich długość, zbyt wielką szerokość, wspaniałe lśniące okładziny, niezwykłe wyobrażenia, które, pociągając wzrok modlących się, rozpraszają ich uczucie […]. Jako zakonnik pytam jednak zakonników […]: „kapłani, co w sanktuarium robi złoto?” […]. Bo inne mają racje biskupi niż zakonnicy. Wiadomo bowiem, że mając zobowiązania zarówno wobec wykształconych, jak i niedouczonych, a nie mogąc duchową krasą wzbudzić pobożności u ludzi oddanych sprawom ciała, czynią to przy pomocy piękna cielesnego. […] Wystawia się na pokaz bardzo piękny obraz jakiegoś świętego lub świętej i wierzy się, że tym większy święty, im bardziej kolorowy. Biegną ludzie i całują, wzywa się ich do składania darów i bardziej podziwiają piękno niż czczą świętość. Wiesza się w kościele nie wieńce już, lecz koła całe z lampami dokoła, ale nie mniej [niż lampami] lśnią one osadzonymi w nich drogimi kamieniami. Widzi się także świeczniki, stojące jak drzewa z masywnego brązu, cudną sztuką uformowane, i one nie mniej błyszczące lśnieniem gemm niż świateł, które są na nich osadzone. […] Ściany kościoła błyszczą złotem, a biedacy w nich gołym ciałem.[…] Cóż warte będą piękne kształty, na których zaraz nieustanny kurz osiądzie? A wreszcie po cóż to wam, wy biedacy, zakonnicy, ludzie oddani sprawom duchowym? […]. Krótko mówiąc, tak obfita i tak zadziwiająca wielu form różnorodność jawi się wszędzie, że łacniej w marmurze czytać się pragnie, niźli w księgach i chętniej spędza się dzień, wpatrując się w te rzeczy, niż o boskich rozmyślając prawach.
Sugeriusz:
Tak przeto, gdy rozmiłowany w pięknie domu Bożego odciągany byłem wdziękiem różnobarwnych gemm od trosk zewnętrznych, a rzetelna medytacja skłaniała do refleksji o różnorodności świętych cnót, przenosząc [umysł] od rzeczy materialnych do tego, co niematerialne, wydawało mi się wtedy, że widzę siebie zamieszkującego jakby w dziwnym obszarze wszechświata, który nie znajduje się ani całkowicie w brudzie ziemi, ani też w czystości nieba; i że z Bożej łaski mogą się przenosić z tego niższego do wyższego świata, sposobem anagogicznym. […] Przeciwnicy nasi utrzymują także, że święty Duch, czyste serce, pełna wiary intencja winny wystarczać do tej świętej funkcji; i my także stwierdzamy wyraźnie i z naciskiem, że o nie właśnie idzie przede wszystkim. Mniemamy wszelako, że winniśmy cześć okazywać także przez zewnętrzną ozdobność naczyń sakralnych, a niczym na świecie w takim stopniu, jak przy służbie związanej ze świętą ofiarą, z całą zewnętrzną okazałością.
Źródło: Na podstawie: J. Białostocki (wybór i opracowanie), Myśliciele, kronikarze i artyści o sztuce. Od starożytności do 1500 r., Warszawa 1978.
1. Wskaż, który autor tekstu uważa, że piękno materialne jest odbiciem piękna boskiego. Podaj dwa argumenty uzasadniające jego poglądy.
2. Podaj dwa argumenty uzasadniające odmienne poglądy drugiego autora.
3. Określ krótko istotę „sporu” między teologami.
Konstrukcja kościoła gotyckiego opierała się na systemie szkieletowym i przyporowym. Założone zazwyczaj na planie krzyża łacińskiego o trzech lub więcej nawachnawach kościoły oparte były na dwóch układach – bazylikowymbazylikowym i halowymhalowym o wydłużonym prezbiterium zakończonym apsydąapsydą z kapliczkami. Najważniejszym osiągnięciem konstrukcyjnym było wyodrębnienie elementów nośnych, udoskonalenie konstrukcji sklepieńsklepień i uzyskanie statyczności bardzo wysokich naw. Na zewnętrznych ścianach naw bocznych wznoszono zakończone pinaklempinaklem lub sterczynąsterczyną tzw. wieże siłwieże sił, które za pomocą łęków przyporowychłęków przyporowych przejmują nacisk sklepienia nawy głównej, przenosząc go nad dachami naw bocznych lub ukrytych poddaszy. Dekorowane czołgankami i zwieńczone kwiatonemkwiatonem pinakle (fiale, sterczyny), oprócz funkcji dekoracyjnej, naciskały na wieżę. W kościołach halowych, posiadających równe nawy, do ścian dostawiono przypory lub skarpyskarpy.
W gotyku, w wyniku ewolucji budowlanej zapoczątkowanej przez cystersów, ze sklepienia krzyżowego, wykształciło się sklepienie żebrowe. Budowniczowie podnieśli je i zastosowali żebrażebra wzmacniające, na których opierała się kolebka sklepienia – pełniły więc funkcję nośną, a w wyniku złożonych ich kształtów i przekrojów stanowiło jednocześnie ważny element dekoracyjny. Na przecięciu żeber sklepiennych znajdował się zwornikzwornik zdobiony często rzeźbą. Poprzez dodawanie żeber wykształcił się nowy typ sklepienia gwiaździstego, w wyniku zastosowania wysklepek – sklepienie kryształowe. Stosowanie żeber tworzących w rzucie siatkę, rozwinęło - analogicznie - sklepienie zwane siatkowym.
Elementy takie, jak sklepienie krzyżowo‑żebrowe, łuk ostry, czy też przypora nie decydują o nowym stylu. Wszystko to są środki konstrukcyjne (wykształcone lub zapoczątkowane już w architekturze przedgotyckiej), służące do realizacji celów artystycznych. Architekci zachodnich regionów Francji stosują już około połowy XII w. sklepienia żebrowe z mistrzostwem, w którym nie przewyższają ich wcale współcześni im budowniczowie „gotyccy”; a jednak trudno byłoby nam nazwać katedry w Angers czy w Le Mans gotyckimi. Wertykalizm i strzelistość proporcji również nie charakteryzują architektury gotyckiej. Każdy kto stał kiedyś pośród ruin wielkiego kościoła klasztornego w Cluny, owego przybytku stylu romańskiego, łatwo uświadomi sobie, że właśnie z osiągniętego tutaj efektu niezmiernej wysokości mistrzowie gotyccy - przynajmniej w pierwszym stuleciu gotyku - świadomie rezygnowali.
Źródło: http://staropolska.pl/tradycja/sredniowiecze/Otto_von_Simson_01.html (dostęp z dnia 31.03.2018) wg wyd. O. von Simson, Katedra gotycka - jej narodziny i znaczenie, tłum. A. Palińska, Warszawa 1989.
Detale i plastyka gotyckiego kościoła
Funkcję nośną pełni gotycki filarfilar, którego przekrój stanowi zespół złożonych elementów, będących przedłużeniem żeber sklepiennych. Ustawiony na wysokim cokolecokole filar dekorowany jest głowicą, pokrytą realistycznymi ornamentami roślinnymi w kształcie kielichowo skomponowanych liści dębu, klonu, bluszczu. Rzadko pojawiają się w gotyku filary wolnostojące, częściej dzielą triforiatriforia lub są obramieniem okien.
Okna gotyckie zamknięte były łukiem ostrym. Dzięki przejęciu przez filary i wieże sił funkcji nośnej, okna mogły wypełniać sporą powierzchnię muru. Dekorowane były maswerkamimaswerkami z wieloliściami i wypełnione barwnymi witrażami. Symbolikę świątyń gotyckich wzbogacił wizerunek Najświętszej Maryi Panny w postaci okrągłego okna zwanego rozetąrozetą. To właśnie za jej pośrednictwem człowiek prowadzony był do wnętrza świątyni. Rozeta w katedrze Notre Dame w Paryżu ma średnicę 14 metrów.
Gotyckie wnętrza nie są przy tym wcale szczególnie jasne (choć na ogół jaśniejsze od wnętrz romańskich); barwne witraże tak dalece nie zapewniały dostatecznego dopływu światła, że w późniejszych czasach wiele z nich wymieniono na witraże en grisaille lub na zwykłe szyby, które fałszują całkowicie odbierane dziś przez nas wrażenie. Kolorowe witraże gotyckich okien zastępują pokryte barwnymi malowidłami ściany budowli romańskiej. Okna te, zarówno pod względem strukturalnym, jak i estetycznym nie są wyciętymi w ścianie otworami, przez które ma wpadać światło; są one przenikniętymi światłem ścianami2. Tak jak gotycki wertykalizm wydaje się odwracać działanie siły ciążenia, tak też, mocą podobnego estetycznego paradoksu, witraż przeczy nieprzenikliwej naturze materii; źródłem jego widzialnego bytu jest siła, która przezeń przenika. Światło, pochłaniane zazwyczaj przez przedmioty materialne, występuje tutaj jako podstawowy czynnik, kształtujący formę artystyczną; materia zaś jest, w swym estetycznym walorze, realna tylko w takim stopniu, w jakim udziałem jej staje się świetlista siła światła, i w jakim siła ta ją określa. W następnym rozdziale przekonamy się, jak doskonale wrażenia te oddają istotę poglądów średniowiecza na naturę światła, materii i formy.
Źródło: http://staropolska.pl/tradycja/sredniowiecze/Otto_von_Simson_01.html (dostęp z dnia 31.03.2018) wg wyd. O. von Simson, Katedra gotycka - jej narodziny i znaczenie, tłum. A. Palińska, Warszawa 1989.
Reprezentacyjną częścią kościoła gotyckiego są bogato dekorowane portale z kolumienkami, laskowaniami uskokowo cofającymi się lub występującymi poza lico muru. Dodatkowo w portalach pojawia się rzeźba o właściwych proporcjach i złożonej tematyce ikonograficznej. Na tympanonachtympanonach, archiwoltacharchiwoltach i ościeżachościeżach zamieszczone są postacie świętych, personifikacje, proroków, będących pośrednikami pomiędzy wiernymi a Bogiem.
Budowla kościelna jest, w kategoriach symbolicznych i liturgicznych, obrazem Nieba. Relacja ta była przy każdej okazji podnoszona przez średniowiecznych teologów. Kanoniczne formuły obrzędu konsekracji kościoła powołują się wyraźnie na pokrewieństwo, jakie zachodzi pomiędzy wizją Jeruzalem niebieskiego, opisanego w Apokalipsie, a budową, która ma powstać. Dla podkreślenia tych symbolicznych treści budowli kościelnej w przedstawieniach Sądu Ostatecznego widniejących w portalach romańskich, nadawano niekiedy siedzibom niebian postać bazylik (Conques)(…).
Źródło: http://staropolska.pl/tradycja/sredniowiecze/Otto_von_Simson_01.html (dostęp z dnia 31.03.2018) wg wyd. O. von Simson, Katedra gotycka - jej narodziny i znaczenie, tłum. A. Palińska, Warszawa 1989.
W odniesieniu do tekstu Pevsnera z poniższego audiobooka, wskaż, jaka idea towarzyszyła budowniczym gotyckich katedr i czemu służyła.
Do rysunków sklepień dobierz ich właściwe rzuty. Przyporządkuj literę cyfrom w tabeli.
A, C, D, B
1 | |
2 | |
3 | |
4 |
Wymień cztery rodzaje sklepień gotyckich.
Uzupełnij dane na temat poniższej ilustracji.
Podaj nazwę dużego okna gotyckiego w postaci różycy.
Przyporządkuj wypowiedzi właściwym autorom.
Sugeriusz, Bernard z Clairvaux
Przeciwnicy nasi utrzymują także, że święty Duch, czyste serce, pełna wiary intencja winny wystarczać do tej świętej funkcji; i my także stwierdzamy wyraźnie i z naciskiem, że o nie właśnie idzie przede wszystkim. Mniemamy wszelako, że winniśmy cześć okazywać także przez zewnętrzną ozdobność naczyń sakralnych, a niczym na świecie w takim stopniu, jak przy służbie związanej ze świętą ofiarą, z całą zewnętrzną okazałością. | |
Ściany kościoła błyszczą złotem, a biedacy w nich gołym ciałem.[…] Cóż warte będą piękne kształty, na których zaraz nieustanny kurz osiądzie? A wreszcie po cóż to wam, wy biedacy, zakonnicy, ludzie oddani sprawom duchowym? […]. Krótko mówiąc, tak obfita i tak zadziwiająca wielu form różnorodność jawi się wszędzie, że łacniej w marmurze czytać się pragnie, niźli w księgach i chętniej spędza się dzień, wpatrując się w te rzeczy, niż o boskich rozmyślając prawach. |
Słownik pojęć
w architekturze (gł. sakralnej) pomieszczenie na rzucie półkola, półelipsy, trójliścia, podkowy, trapezu lub wieloboku, zamykające prezbiterium lub nawę (niekiedy nawy boczne i ramiona transeptu), o równej lub mniejszej od nich wysokości i szerokości.
profilowane lub ornamentowane czoło arkady, element dekoracyjny, pokrywający krzywiznę konstrukcyjnego łuku.
w architekturze chrześcijańskiej, kościół wielonawowy, o nawie środkowej wyższej od bocznych (przeciwieństwo kościoła halowego). W zależności od przekroju poprzecznego rozróżnia się: - bazylikę właściwą, o nawach krytych odrębnie i nawie środkowej oświetlonej najczęściej przez okna ponad dachami naw bocznych; pseudobazylikę, o nawach krytych wspólnym dachem dwuspadowym i nawie środkowej oświetlonej pośrednio poprzez nawy boczne.
najniższy nadziemny człon budowli lub poszczególnych elementów architektury (np. kolumny, filaru, portalu), stanowiący ich podstawę konstrukcyjną albo wyłącznie wizualną.
pinakiel, sterczyna, charakterystyczny dla gotyku dekoracyjny element architektoniczny w postaci wysmukłej kamiennej sterczyny, zwykle o czworobocznym trzonie, z rytmicznymi szeregami żabek wzdłuż krawędzi i kwiatonem na szczycie.
w architekturze pionowa podpora, najczęściej wolno stojąca, o funkcji podobnej jak kolumna (może mieć również bazę, głowicę, nasadnik), o przekroju wielobocznym (najczęściej czworobocznym, czasem ośmiobocznym), z kamienia, cegły, betonu itp.
kapitel, górna, wieńcząca część kolumny, pilastra, filara. Pełni funkcję konstrukcyjną jako człon pośredniczący między podporą i elementami podpieranymi.
budowla sakralna, w której wszystkie nawy mają jednakową wysokość, a nawa gł., pozbawiona okien, oświetlona jest za pośrednictwem naw bocznych.
dekoracyjny element w kształcie dwu- lub czteroramiennego pęku kwiatów czy liści, ułożonego w jednej albo kilku kondygnacjach; wykonywany głównie z kamienia; wieńczył hełmy wież, szczyty, wimpergi, pinakle itp., stanowiąc charakterystyczny motyw architektury gotyckiej.
pionowa podpora architektoniczna o przekroju kolistym lub wielokątnym, pełniąca również funkcje dekoracyjną; składa się z trzech części: głowicy, trzonu i bazy, lub przynajmniej z dwóch pierwszych.
gotycka dekoracja z wąskich kamiennych prętów (lasek) o różnych profilach; niekiedy łączone łukami i arkadami, przybierały formę maswerku; szczególnie charakterystyczne dla sztuki późnogotyckiej; stosowano do zdobienia pól elewacji, obramień otworów lub do pionowego podziału otworów okiennych, pól wimperg.
element konstrukcyjny lub dekoracyjny, zakrzywiony i podparty na obu końcach. Łuki dekoracyjne występują głównie na tle murów i są wykonywane w stiuku lub tynku. Łuki konstrukcyjne stosuje się w sklepieniach, do przykrywania wszelkiego typu otworów, jako przęsła mostów, wiaduktów itp.
dekoracja arch. charakterystyczna dla sztuki gotyckiej; składał się z elementów geometrycznych. (laskowań, kół, odcinków koła, stylizowanych trój- i czteroliści, rybich pęcherzy) wykonanych w kamieniu i cegle; maswerk stosowano do wypełniania głównie ażurowych otworów okiennych, rozet, przeźroczy, wimperg, balustrad i in. elementów arch.; niekiedy także pólścienny (zw. ślepym.).
część kościoła między prezbiterium a kruchtą, przeznaczona dla wiernych. W zależności od liczby naw rozróżnia się kościoły jedno-, dwu-, trzy-, pięcio- i siedmionawowe. W założeniach wielonawowych rozróżnia się nawą główną, sytuowaną na osi budynku, zazwyczaj szerszą od naw bocznych, oddzielonych od niej najczęściej rzędem podpór (kolumny, filary), oraz nawę poprzeczną (transept), która przecina nawę główną pod kątem prostym, tworząc po jej obu stronach dwa ramiona. W najprostszym układzie nawa poprzeczna krzyżuje się z nawą główną tuż przy prezbiterium (tzw. rzut krzyża łacińskiego).
powierzchnia wewnętrzna muru ujmującego otwór okienny, drzwiowy itp.
sterczyna, charakterystyczny dla gotyku dekoracyjny element architektoniczny w postaci wysmukłej kamiennej sterczyny, zwykle o czworobocznym trzonie, z rytmicznymi szeregami żabek wzdłuż krawędzi i kwiatonem na szczycie.
ozdobne obramienie otworu wejściowego, na które składają się elementy architektoniczne i rzeźbiarskie.
pionowy element konstrukcyjny w formie prostego lub uskokowego filara przyściennego o ściętej pochyło górnej części. Przypora wzmacnia ściany budynku lub wolnostojącego muru oraz przenosi część ciężaru sklepień na fundament; podstawowy element konstrukcji filarowo‑skarpowej (przyporowy system).
w średniowiecznej architekturze sakralnej duży kolisty otwór okienny w szczytach lub nad portalami, wypełniony bogatą dekoracją w układzie koncentrycznym (maswerk, witraż); charakterystyczny zwłaszcza dla głównej fasady świątyni.
pionowy element konstrukcyjny w formie prostego lub uskokowego filara przyściennego o ściętej pochyło górnej części. Przypora wzmacnia ściany budynku lub wolnostojącego muru oraz przenosi część ciężaru sklepień na fundament; podstawowy element konstrukcji filarowo‑skarpowej (przyporowy system).
konstrukcja budowlana wykonana z kamienia naturalnego, sztucznego lub cegły, o przekroju krzywoliniowym, służąca do przekrycia określonej przestrzeni budynku.
pionowy, wieńczący element dekoracji arch., np. pinakiel, mały obelisk itp.
przekonanie, że Bóg jest przyczyną, ośrodkiem i ostatecznym celem wszystkiego, co istnieje; w teologii chrześcijańskiej — zasada strukturalna, akcentująca merytoryczne pierwszeństwo zagadnień dotyczących bezpośrednio Boga.
w kościołach romańskich i gotyckich rząd trójdzielnych ślepych arkadek lub galeria mieszcząca się w grubości muru i otwierająca się do wnętrza rzędem przeprutych arkadek; 2) trójdzielne arkadowe okno lub przezrocze.
wewnętrzne pole trójkątnego frontonu, gładkie lub wypełnione rzeźbą, stosowane w architekturze klasycznej i budowlach nowożytnych; 2) w architekturze romańskiej i gotyckiej półokrągłe lub ostrołukowe pole w górnej części portalu nad nadprożem, zdobione reliefem.
masywny i wysoki filar wbudowany w zewnętrzną ścianę nawy bocznej bazylikowych kościołów gotyckich; element systemu przyporowego przejmujący siły skośne z węzłów sklepień nawy głównej, które przenoszone są za pośrednictwem łęków przyporowych nad dachami naw bocznych.
kompozycja wykonana z barwnego szkła okiennego, złożona z kawałków szkła łączonych ramkami ołowianymi (zw. dwutówkami) i osadzanych między żelaznymi sztabami, dzielącymi je na kwatery, stanowi wypełnienie otworu okiennego.
pole pomiędzy żebrami w sklepieniu żebrowym.
klucz, środkowy, szczytowy kliniec łuku lub niektórych typów sklepień, wyróżniający się kształtem, wielkością i dekor. opracowaniem; może być wykonany z kamienia, cegły, rzadziej z drewna (wtedy zwykle pełni funkcję wyłącznie dekoracyjną).
łuk podsklepienny z ciosów kamiennych lub profilowanej cegły, wzmacniający sklepienie i akcentujący dekoracyjne linie przenikania się pól sklepiennych.
Definicje opracowano na postawie:
Słownik terminologiczny sztuk pięknych, opr. zbiorowe pod red. Krystyny Kubalskiej‑Sulkiewicz, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2003
https://archirama.muratorplus.pl/encyklopedia‑architektury (dostęp z dnia 31.03.2018)
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
W. Bogusz, Zarys historii architektury, WSiP, Warszawa 1996
T. Broniewski, Historia architektury dla wszystkich, Ossolineum, Kraków, 1969
E. Charytonow, Historia architektury i formy architektoniczne, PWSZ, Warszawa 1963
C. Davidson Cragoe, Jak czytać architekturę? Najważniejsze informacje o stylach i detalach, Arkady, Warszawa 2009
N. Pevsner, Historia architektury europejskiej, t. 1, przełożył J. Wydro, Warszawa 1978
O. von Simson, Katedra gotycka - jej narodziny i znaczenie, tłum. A. Palińska, Warszawa 1989.
N. Stevenson. Architektura bez tajemnic, Świat Książki, 2009
Zrozumieć średniowiecze, oprac. R. Mazurkiewicz, Tarnów 1994
http://staropolska.pl/tradycja/sredniowiecze/Otto_von_Simson_01.html (dostęp z dnia 31.03.2018)