Ważne daty
Ok. 330 – 843 – pierwsza faza rozwoju sztuki greckiej związanej z Konstatntynopolem.
843 – wznowienie kultu ikon (koniec okresu ikonoklazmu) proklamowane przez regentkę Teodorę.
843‑1204 (1261) **– faza średniobizantyjska; wykształcenia się kanonu malarstwa bizantyjskiego.
1261‑1453 – okres późnobizantyjski. Rządy dynastii Paleologów, za czasów której miało miejsce odrodzenie sztuki malarskiej, tzw. renesans Paleologów.
1453 – zdobycie Konstatntynopola przez sułtana Mehmeda II. Upadek Cesarstwa Bizantyjskiego i umowny koniec ostatniej fazy sztuki bizantyjskiej.
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
I. Rozwijanie zdolności rozumienia przemian w dziejach sztuki w kontekście ich uwarunkowań kulturowych, środowiskowych, epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce. Uczeń:
10. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce oraz środowisk artystycznych.
1. wykazuje się znajomością chronologii dziejów sztuki, z uwzględnieniem:
c) średniowiecza (sztuki bizantyńskiej, karolińskiej, ottońskiej, romańskiej, gotyckiej, protorenesansowej),
2. wymienia cechy sztuki poszczególnych epok, kierunków i tendencji;
3. rozumie konteksty kulturowe i uwarunkowania przemian w dziejach sztuki (w tym historyczne, religijne, filozoficzne);
4. prawidłowo sytuuje w czasie i w przestrzeni geograficznej poszczególne epoki, style, kierunki i tendencje w sztuce;
5. charakteryzuje i opisuje sztukę powstałą w obrębie poszczególnych epok, kierunków i tendencji;
7. łączy najistotniejsze dzieła ze środowiskiem artystycznym, w którym powstały;
9. analizuje teksty pisarzy, filozofów, krytyków sztuki i artystów, interpretuje je i wskazuje wpływ tych wypowiedzi na charakter stylów, epok i tendencji w sztuce oraz na kształt dzieła;
III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
1. wymienia najistotniejszych twórców dla danego stylu lub kierunku w sztuce;
2. zna najwybitniejsze dzieła z dorobku artystycznego wybitnych przedstawicieli poszczególnych epok, kierunków i tendencji w sztuce od starożytności po czasy współczesne, z uwzględnieniem artystów schyłku XX i początku XXI wieku;
4. łączy wybrane dzieła z ich autorami na podstawie charakterystycznych środków formalnych;
IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:
2. zna terminologię związaną z opisem formy i treści dzieła malarskiego, rzeźbiarskiego i graficznego, w tym m.in. nazwy formuł ikonograficznych, słownictwo niezbędne do opisu kompozycji, kolorystyki, relacji przestrzennych i faktury dzieła;
4. rozróżnia techniki sztuk plastycznych, jak:
a) w malarstwie: enkaustyka, mozaika, witraż, fresk, tempera, malarstwo olejne, pastel, malarstwo akwarelowe, akrylowe,
6. właściwie stosuje terminy dotyczące opisu treści i formy dzieł sztuk plastycznych;
7. rozpoznaje i nazywa technikę artystyczną zastosowaną przy wykonywaniu dzieła;
9. nazywa oznaczone na ilustracji elementy architektoniczne, właściwe dla poszczególnych stylów i tendencji, w tym:
d) bizantyńskich,
V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki. Uczeń:
3. łączy dzieło z muzeum lub miejscem (kościoły, pałace, galerie), w którym się ono znajduje.
określać ramy czasowe i zasięg terytorialny sztuki bizantyjskiej;
opowiadać o kontekście historycznym i religijnym rozwoju sztuki bizantyjskiej poza granicami Cesarstwa;
stosować terminologię związaną z malarstwem bizantyjskim;
identyfikować najważniejze dzieła malarstwa bizantyjkiego.
Styl malarstwa bizantyjskiego
Styl malarstwa bizantyjskiego, zwłaszcza w jego szczytowej formie, okazał się jednym z najtrwalszych nurtów sztuki religijnej w historii. Styl ten rozprzestrzenił się wraz z kulturowymi wpływami Konstantynopola w odległe zakątki średniowiecznej Europy i poza nią. Wraz z myślą religijną i jej przedstawicielami wędrowali także ikonopisarze, ich dzieła oraz księgi. Przykłady kanonu ikonograficznego spotkać można dziś we wszystkich częściach świata prawosławnego i w innych Kościołach wschodnich, warto więc poznać zasady określające stylistykę bizantyjską, charakterystyczną dla ich malarstwa oraz mozaik.
przepych i koloryt,
bogactwo,
hieratyzmhieratyzm.
Charakterystyka sztuki bizantyjskiej
Zapoznaj się z animacją, która przybliży Ci sztukę bizantyjską oraz jej główne cechy.
Charakterystyka malarstwa bizantyjskiego
Ikona „Trójca Święta” Andrieja Rublowa
Andriej Rublow był żyjącym na przełomie XIV/XV w. przedstawicielem moskiewskiego malarstwa ikonowego, wedug wielu uczonych – najwybitniejszym ruskim pisarzem ikon. Artysta i zakonnik tworzył freskifreski i ikony, z których do naszych dni dotrwało jedynie kilka.
Dokonaj analizy poniższej ikony.
Słownik pojęć
jeden z typów ikonograficznych - cudowny wizerunek oblicza Chrystusa, nie wykonany ludzką ręką. Według tradycji wizerunek twarzy Chrystusa na chuście uzdrowił chorego króla Edessy, Abgara. Mandylion nie jest tożsamy z veraiconem (chustą św. Weroniki).
typ przedstawienia Matki Bożej. Matka Boża przytula twarzą policzek trzymanego przez Nią Dzieciątka.
technika malarstwa ściennego – obraz powstaje poprzez nanoszenie farby na mokry (świeży, czyli wł. fresco) tynk.
typ przedstawienia Matki Bożej. Trzymając na ręku Dzieciątko, Matka Boża wskazuje na Nie prawą dłonią.
tendencja w sztuce do uwypuklania w dziełach postaci, w celu pokazania ich dostojeństwa, jak również do ukazywania dostojności uroczystych rytuałów religijnych. W tej tendencji postacie są pokazywane jako zastygłe w pełnym wzniosłości bezruchu.
przedstawienie, obraz (gr. eikón) o charakterze kontemplacyjnym (wizerunek Chrystusa, Maryi lub świętych ). Dla wyznawców prawosławia poza Grecją, ikona to wizerunek o charakterze sakralnym wykonany na drewnie.
obrazoburstwo – ruch religijny potępiający kult ikon oraz przedstawianie Boga w sztuce. Wojny ikonoklastyczne w Cesarstwie przyczyniły się do zniszczenia wielu najstarszych przykładów bizantyjskiej sztuki malarskiej. Okres ikonoklazmu zakończył się oficjalnie w 843 r. (trwał z przerwą od 726 r.).
ściana ikon w cerkwi, oddzielająca część dostępną wiernym od części dostępnej jedynie dla kapłana. Pierwowzorem ikonostasu była grecka przegroda zwana templonem . Wraz z rozwojem ikonostasu zmieniała się liczba rzędów ikon. Najważniejszych elementem współczesnych ikonostasów jest grupa Deesis (przestawienie Chrystusa Pantokratora wraz Matką Bożą oraz Janem Chrzcicielem).
sztuka zdobienia kart ksiąg i dokumentów rękopiśmiennych. Ozdobne mogły być marginesy kart, litery, a także umieszczano w księgach ilustracje (miniatury).
typ przedstawienia Chrystusa, który ukazany jest do pasa bądź zasiadający na tronie. W lewej ręce trzyma księgę, prawą zaś wykonuje gest błogosławieństwa.
portrety grobowe zhellenizowanych mieszkańców egipskiej oazy Fajum, malowane na drewnie, uznawane (obok wczesnochrześcijańskiego malarstwa katakumbowego) za jeden z pierwowzorów ikon.
Słownik pojęć powstał na podstawie:
Słownik terminologiczny sztuk pięknych, opr. zbiorowe pod red. Krystyny Kubalskiej‑Sulkiewicz, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2003