Co działo się z ludzkimi duszami, kiedy nauki i sztuki zmierzały do doskonałości? Buntownik ery oświecenia Jean‑Jacques Rousseau stwierdził, że postęp ma swoje minusy, ponieważ wiąże się z niemoralnością. Astronomię spłodził zabobon, wiedza retoryczna zrodziła się z ambicji i kłamstwa, nauki przyrodnicze powstały w wyniku próżnej ciekawości. Cywilizacja wypacza nasze dusze, którym służy skromność, ewangeliczna prostota i powrót do natury. Te niepopularne wówczas poglądy stanowiły pewną prowokację, ale przecież wolność myślenia to jedna z oświeceniowych zdobyczy. Bliski ideałom epoki był model społeczeństwa Rousseau, oparty na bezpośredniej demokracji, która gwarantowałaby wolność, równość i braterstwo.