Na białej planszy rozsypane po całej powierzchni: kolorowe nuty i klucze wiolinowe. W centrum zapisany jest temat lekcji: Elementy dzieła muzycznego - rytmika.
Na białej planszy rozsypane po całej powierzchni: kolorowe nuty i klucze wiolinowe. W centrum zapisany jest temat lekcji: Elementy dzieła muzycznego - rytmika.
Rytm
Ważne daty
do XII wieku – rytm muzyczny regulowany jest rytmem słowa,
XII wiek – pierwsze uporządkowanie rytmiczne – powstaje rytmika i notacja modalna,
połowa XIII wieku – określenie podziałów rytmicznych (trójdzielny – doskonały, dwudzielny – niedoskonały),
XVII‑XIX wiek – okres panowania rytmiki taktowej,
od XX wieku – Zróżnicowanie zjawisk rytmicznych w muzyce (od skrajnej organizacji do całkowitej swobody).
1
Scenariusz dla nauczyciela:
R1bEpw8IrHPej
W prostokątnym polu znajduje się napis „Pobierz”. Jest to przycisk pozwalający na wyświetlenie, pobranie i zapisanie pliku zawierającego scenariusz lekcji - dokument w formacie pdf.
W prostokątnym polu znajduje się napis „Pobierz”. Jest to przycisk pozwalający na wyświetlenie, pobranie i zapisanie pliku zawierającego scenariusz lekcji - dokument w formacie pdf.
I. Indywidualna i zespołowa ekspresja muzyczna.
3) rozpoznaje i analizuje utwory muzyczne określając ich elementy, nastrój i charakter, formułuje wypowiedzi, stosując pojęcia charakterystyczne dla języka muzycznego.
II. Język i funkcje muzyki, myślenie muzyczne, kreacja i twórcze działania. Uczeń:
1) zna, rozumie i wykorzystuje w praktyce:
a) podstawowe pojęcia i terminy muzyczne (pięciolinia, klucz, nuta, wartość rytmiczna, dźwięk, gama, akord, akompaniament) oraz zależności między nimi;
b) określa podstawowe elementy muzyki (rytm, melodię, harmonię, agogikę, dynamikę, kolorystykę, artykulację);
2) odczytuje i zapisuje elementy notacji muzycznej:
a) nazywa dźwięki gamy, rozpoznaje ich położenie na pięciolinii;
b) różnicuje wartości rytmiczne nut i pauz;
c) zna skróty pisowni muzycznej: repetycja, volty, da capo al fine;
Omawiając zagadnienia melodyki, zwróciliśmy uwagę na złożoność każdego utworu muzycznego, na mnogość elementów, które współtworzą dzieło muzyczne. Do głównych elementów konstrukcyjnych muzyki, obok melodii i harmonii, należy także rytm. Jego zadaniem jest uporządkowanie długości trwania dźwięków.
Słowa rytm używamy także w innych kontekstach.
Film edukacyjny pt. Regulujące działanie rytmu
RYq8HRVlDgjud
Film pod tytułem: „Regulujące działanie rytmu”. W pierwszej scenie widzimy kolorowo ubrane osoby, grające na bębnach afrykańskich. Lektor czyta: Niektóre definicje dzieła muzycznego jako pierwsze współtworzące go elementy wymieniają nie melodię i harmonię, ale rytm. Coraz częściej wskazuje się bowiem, że to on był pierwotnym elementem muzyki, że bez niego nie może zaistnieć żaden utwór muzyczny. Francuski kompozytor i teoretyk muzyki Vincent d'Indy tak wyraził się o roli rytmu: "Należy go traktować jako czynnik poprzedzający inne elementy muzyki - wiele ludów nie zna harmonii, niektóre mogą nawet nie znać melodii, ale każdy zna rytm. W czasie czytania w tle słychać grę na afrykańskich bębnach. W drugiej scenie pojawia się zdjęcie twarzy kobiety, która przyłożyła wskazujący palec do ust, na znak ciszy. Lektor kontynuuje: Różne techniki medytacyjne nakazują wsłuchanie się we własny organizm. Można przywołać ich motto: "Rytm jest dookoła ciebie - słuchaj.... i patrz; świat jest rytmem"... Spróbujemy na kilka chwil zachować absolutną ciszę, zamknijmy oczy i wsłuchajmy się we własny organizm… W ciszy słychać: odgłosy wdechu i wydechu, odgłos bicia serca. Lektor przekierowuje uwagę słuchacza na zewnątrz: Rzeczywiście, otaczają nas różne regularne, rytmiczne odgłosy. W ciszy słychać: odgłos kroków na ulicy, odgłos jadącego pociągu, tykający zegar, bicie zegara. W kolejnej scenie wyświetlone jest zdjęcie medytującej o świcie kobiety. Lektor czyta: Nasza umiejętność odczuwania zmieniającego się czasu, pamięć o regularności czynności fizjologicznych, takich jak sen, posiłki, odczuwanie pór dnia to tak zwany zegar biologiczny. Utożsamiany jest najczęściej z rytmem - tak: rytmem! - dobowym. To on określa czas pracy i odpoczynku, to on wyznacza pory spożywania posiłków, to on porządkuje każdy nasz dzień... Co więcej, jeśli spojrzymy na otaczający nas świat, zaobserwujemy także cykliczność tygodni, miesięcy, czy pór roku. W kolejnej scenie widzimy skomplikowany zegar, który umieszczony jest w spirali, godziny cyklicznie się powtarzają. Lektor czyta: Na początku XX wieku, kiedy rytm, tempo i czas zostały potraktowane jako zagadnienia, które mogą stać się swoistym manifestem w sztuce, zaczęto źródeł inspiracji szukać w technice. Przykładem mogą być choćby dwie kompozycje powstałe w różnych kręgach kulturowych. We Francji Artur Honegger, zafascynowany parowozami, skomponował w 1923 roku poemat symfoniczny Pacyfic 231. Choć jeden z recenzentów pisał, że w trakcie wykonywania niemal czuł w nozdrzach zapach oceanu, tak naprawdę, Pacyfik 231 to model lokomotywy parowej… W tle widać i słychać lokomotywę parową, po chwili rozbrzmiewają dźwięki nowoczesnej muzyki. To wspomniany przez lektora utwór Artura Honeggera Pacyfik 231. Na wyświetlaczu pojawia się zdjęcie Aleksandra Mosołowa i wnętrze huty. Lektor opowiada: Niemal w tym samym czasie, w roku 1926, radziecki twórca Aleksander Mosołow, skomponował Fabrykę Stali... Regularnie, niemal transowo powtarzane schematy rytmiczne ilustrują odgłosy hali produkcyjnej… W tle pojawia się hałaśliwa, transowa muzyka. Instrumenty imitują pracę maszyn… to wspomniany utwór: Fabryka Stali. Na końcu filmu pojawia się plansza z napisem: Czyżby zatem rację miał niemiecki dyrygent, pianista i kompozytor Hans von Bulow mówiąc: „Na początku był rytm"? Pozostawię Was na chwilę z tym pytaniem… Lektor odczytuje te słowa.
Film pod tytułem: „Regulujące działanie rytmu”. W pierwszej scenie widzimy kolorowo ubrane osoby, grające na bębnach afrykańskich. Lektor czyta: Niektóre definicje dzieła muzycznego jako pierwsze współtworzące go elementy wymieniają nie melodię i harmonię, ale rytm. Coraz częściej wskazuje się bowiem, że to on był pierwotnym elementem muzyki, że bez niego nie może zaistnieć żaden utwór muzyczny. Francuski kompozytor i teoretyk muzyki Vincent d'Indy tak wyraził się o roli rytmu: "Należy go traktować jako czynnik poprzedzający inne elementy muzyki - wiele ludów nie zna harmonii, niektóre mogą nawet nie znać melodii, ale każdy zna rytm. W czasie czytania w tle słychać grę na afrykańskich bębnach. W drugiej scenie pojawia się zdjęcie twarzy kobiety, która przyłożyła wskazujący palec do ust, na znak ciszy. Lektor kontynuuje: Różne techniki medytacyjne nakazują wsłuchanie się we własny organizm. Można przywołać ich motto: "Rytm jest dookoła ciebie - słuchaj.... i patrz; świat jest rytmem"... Spróbujemy na kilka chwil zachować absolutną ciszę, zamknijmy oczy i wsłuchajmy się we własny organizm… W ciszy słychać: odgłosy wdechu i wydechu, odgłos bicia serca. Lektor przekierowuje uwagę słuchacza na zewnątrz: Rzeczywiście, otaczają nas różne regularne, rytmiczne odgłosy. W ciszy słychać: odgłos kroków na ulicy, odgłos jadącego pociągu, tykający zegar, bicie zegara. W kolejnej scenie wyświetlone jest zdjęcie medytującej o świcie kobiety. Lektor czyta: Nasza umiejętność odczuwania zmieniającego się czasu, pamięć o regularności czynności fizjologicznych, takich jak sen, posiłki, odczuwanie pór dnia to tak zwany zegar biologiczny. Utożsamiany jest najczęściej z rytmem - tak: rytmem! - dobowym. To on określa czas pracy i odpoczynku, to on wyznacza pory spożywania posiłków, to on porządkuje każdy nasz dzień... Co więcej, jeśli spojrzymy na otaczający nas świat, zaobserwujemy także cykliczność tygodni, miesięcy, czy pór roku. W kolejnej scenie widzimy skomplikowany zegar, który umieszczony jest w spirali, godziny cyklicznie się powtarzają. Lektor czyta: Na początku XX wieku, kiedy rytm, tempo i czas zostały potraktowane jako zagadnienia, które mogą stać się swoistym manifestem w sztuce, zaczęto źródeł inspiracji szukać w technice. Przykładem mogą być choćby dwie kompozycje powstałe w różnych kręgach kulturowych. We Francji Artur Honegger, zafascynowany parowozami, skomponował w 1923 roku poemat symfoniczny Pacyfic 231. Choć jeden z recenzentów pisał, że w trakcie wykonywania niemal czuł w nozdrzach zapach oceanu, tak naprawdę, Pacyfik 231 to model lokomotywy parowej… W tle widać i słychać lokomotywę parową, po chwili rozbrzmiewają dźwięki nowoczesnej muzyki. To wspomniany przez lektora utwór Artura Honeggera Pacyfik 231. Na wyświetlaczu pojawia się zdjęcie Aleksandra Mosołowa i wnętrze huty. Lektor opowiada: Niemal w tym samym czasie, w roku 1926, radziecki twórca Aleksander Mosołow, skomponował Fabrykę Stali... Regularnie, niemal transowo powtarzane schematy rytmiczne ilustrują odgłosy hali produkcyjnej… W tle pojawia się hałaśliwa, transowa muzyka. Instrumenty imitują pracę maszyn… to wspomniany utwór: Fabryka Stali. Na końcu filmu pojawia się plansza z napisem: Czyżby zatem rację miał niemiecki dyrygent, pianista i kompozytor Hans von Bulow mówiąc: „Na początku był rytm"? Pozostawię Was na chwilę z tym pytaniem… Lektor odczytuje te słowa.
Film pod tytułem: „Regulujące działanie rytmu”. W pierwszej scenie widzimy kolorowo ubrane osoby, grające na bębnach afrykańskich. Lektor czyta: Niektóre definicje dzieła muzycznego jako pierwsze współtworzące go elementy wymieniają nie melodię i harmonię, ale rytm. Coraz częściej wskazuje się bowiem, że to on był pierwotnym elementem muzyki, że bez niego nie może zaistnieć żaden utwór muzyczny. Francuski kompozytor i teoretyk muzyki Vincent d'Indy tak wyraził się o roli rytmu: "Należy go traktować jako czynnik poprzedzający inne elementy muzyki - wiele ludów nie zna harmonii, niektóre mogą nawet nie znać melodii, ale każdy zna rytm. W czasie czytania w tle słychać grę na afrykańskich bębnach. W drugiej scenie pojawia się zdjęcie twarzy kobiety, która przyłożyła wskazujący palec do ust, na znak ciszy. Lektor kontynuuje: Różne techniki medytacyjne nakazują wsłuchanie się we własny organizm. Można przywołać ich motto: "Rytm jest dookoła ciebie - słuchaj.... i patrz; świat jest rytmem"... Spróbujemy na kilka chwil zachować absolutną ciszę, zamknijmy oczy i wsłuchajmy się we własny organizm… W ciszy słychać: odgłosy wdechu i wydechu, odgłos bicia serca. Lektor przekierowuje uwagę słuchacza na zewnątrz: Rzeczywiście, otaczają nas różne regularne, rytmiczne odgłosy. W ciszy słychać: odgłos kroków na ulicy, odgłos jadącego pociągu, tykający zegar, bicie zegara. W kolejnej scenie wyświetlone jest zdjęcie medytującej o świcie kobiety. Lektor czyta: Nasza umiejętność odczuwania zmieniającego się czasu, pamięć o regularności czynności fizjologicznych, takich jak sen, posiłki, odczuwanie pór dnia to tak zwany zegar biologiczny. Utożsamiany jest najczęściej z rytmem - tak: rytmem! - dobowym. To on określa czas pracy i odpoczynku, to on wyznacza pory spożywania posiłków, to on porządkuje każdy nasz dzień... Co więcej, jeśli spojrzymy na otaczający nas świat, zaobserwujemy także cykliczność tygodni, miesięcy, czy pór roku. W kolejnej scenie widzimy skomplikowany zegar, który umieszczony jest w spirali, godziny cyklicznie się powtarzają. Lektor czyta: Na początku XX wieku, kiedy rytm, tempo i czas zostały potraktowane jako zagadnienia, które mogą stać się swoistym manifestem w sztuce, zaczęto źródeł inspiracji szukać w technice. Przykładem mogą być choćby dwie kompozycje powstałe w różnych kręgach kulturowych. We Francji Artur Honegger, zafascynowany parowozami, skomponował w 1923 roku poemat symfoniczny Pacyfic 231. Choć jeden z recenzentów pisał, że w trakcie wykonywania niemal czuł w nozdrzach zapach oceanu, tak naprawdę, Pacyfik 231 to model lokomotywy parowej… W tle widać i słychać lokomotywę parową, po chwili rozbrzmiewają dźwięki nowoczesnej muzyki. To wspomniany przez lektora utwór Artura Honeggera Pacyfik 231. Na wyświetlaczu pojawia się zdjęcie Aleksandra Mosołowa i wnętrze huty. Lektor opowiada: Niemal w tym samym czasie, w roku 1926, radziecki twórca Aleksander Mosołow, skomponował Fabrykę Stali... Regularnie, niemal transowo powtarzane schematy rytmiczne ilustrują odgłosy hali produkcyjnej… W tle pojawia się hałaśliwa, transowa muzyka. Instrumenty imitują pracę maszyn… to wspomniany utwór: Fabryka Stali. Na końcu filmu pojawia się plansza z napisem: Czyżby zatem rację miał niemiecki dyrygent, pianista i kompozytor Hans von Bulow mówiąc: „Na początku był rytm"? Pozostawię Was na chwilę z tym pytaniem… Lektor odczytuje te słowa.
m6e5e68208045aaa2_0000000000007
m6e5e68208045aaa2_0000000000007
Niektóre definicje dzieła muzycznego, jako pierwsze współtworzące go elementy wymieniają nie melodię i harmonię, ale rytm. Coraz częściej wskazuje się bowiem, że to on był pierwotnym elementem muzyki, że bez niego nie może zaistnieć żaden utwór muzyczny. Francuski kompozytor i teoretyk muzyki Vincent d’Indy tak wyraził się o roli rytmu: „Należy go traktować jako czynnik poprzedzający inne elementy muzyki – wiele ludów nie zna harmonii, niektóre mogą nawet nie znać melodii, ale każdy zna rytm”. Różne techniki medytacyjne nakazują wsłuchanie się we własny organizm. Można przywołać ich motto: „Rytm jest dookoła ciebie – słuchaj… i patrz: świat jest rytmem”… Spróbujmy na kilka chwil zachować absolutną ciszę, zamknijmy oczy i wsłuchajmy się we własny organizm… Cisza. Przyłóżmy palce do tętnicy… czy wyczuwamy rytm? Rzeczywiście, otaczają nas różne regularne, rytmiczne odgłosy. Nasza umiejętność odczuwania zmieniającego się czasu, pamięć o regularności czynności fizjologicznych, takich jak sen, posiłki, odczuwanie pór dnia to tak zwany zegar biologiczny. Utożsamiany jest najczęściej z rytmem – tak: rytmem! – dobowym. To on określa czas pracy i odpoczynku, to on wyznacza pory spożywania posiłków… to on porządkuje każdy nasz dzień… Co więcej, jeśli spojrzymy na otaczający nas świat, zaobserwujemy także cykliczność tygodni, miesięcy, czy pór roku. Na początku XX wieku, kiedy rytm, tempo i czas zostały potraktowane jako zagadnienia, które mogą stać się swoistym manifestem w sztuce, zaczęto źródeł inspiracji szukać w technice. Przykładem mogą być, choćby dwie kompozycje powstałe w różnych kręgach kulturowych. We Francji Artur Honegger, zafascynowany parowozami, skomponował w 1923 roku poemat symfoniczny Pacific 231. Choć jeden z recenzentów pisał, że w trakcie wykonania niemal czuł w nozdrzach zapach oceanu, tak naprawdę, Pacific 231 to model lokomotywy parowej… Niemal w tym samym czasie, w roku 1926, radziecki twórca Aleksander Mosołow, skomponował Fabrykę Stali… Regularnie, niemal transowo powtarzane schematy rytmiczne ilustrują odgłosy hali produkcyjnej... Czyżby zatem rację miał niemiecki dyrygent, pianista i kompozytor Hans von Bülow mówiąc: „Na początku był rytm”? Pozostawię Was na chwilę z tym pytaniem…
RPuY6TNRfMSbN
Film pt. „Rola rytmu dla kultury afrykańskiej”. Na początku pojawia się niebieska plansza z napisem: Poprzedni film przedstawił rytm i jego rolę na przestrzeni wieków. Film kończą przykłady pokazujące, że czas (a zatem i rytm) w XX wieku stał się swego rodzaju problemem dla sztuki światowej. Jednak dla kultur afrykańskich rytm pozostaje nadal czynnikiem nadrzędnym. Później wyświetlony zostaje fragment pokazu Amadinda z Ugandy. Na filmie sześciu czarnoskórych mężczyzn gra na afrykańskich ksylofonach i fleciku - fujarce. Rytm jest szybki, skoczny, radosny, bardzo jednostajny. W drugiej części muzycy przyspieszają. Muzyka ma charakter transowy.
Film pt. „Rola rytmu dla kultury afrykańskiej”. Na początku pojawia się niebieska plansza z napisem: Poprzedni film przedstawił rytm i jego rolę na przestrzeni wieków. Film kończą przykłady pokazujące, że czas (a zatem i rytm) w XX wieku stał się swego rodzaju problemem dla sztuki światowej. Jednak dla kultur afrykańskich rytm pozostaje nadal czynnikiem nadrzędnym. Później wyświetlony zostaje fragment pokazu Amadinda z Ugandy. Na filmie sześciu czarnoskórych mężczyzn gra na afrykańskich ksylofonach i fleciku - fujarce. Rytm jest szybki, skoczny, radosny, bardzo jednostajny. W drugiej części muzycy przyspieszają. Muzyka ma charakter transowy.
Rytmika
Odkąd kompozytorzy zwrócili uwagę na konieczność regulacji następstw dźwięków w utworach muzycznych, konieczne było znalezienie systemu znaków, które dokładnie określiłyby długość każdej nuty. Można zatem domyślać się, że wyróżnimy dwa podstawowe rodzaje rytmikiRytmikarytmiki:
rytmika swobodna – nie jest związana z metrum, podlega najczęściej akcentom tekstu słownego.
rytmika ustalona (inaczej wiązana) – grupowana w taktyTakttakty, związana z metrumMetrummetrum, porządkuje przebiegi dźwięków za pomocą regularnie powracających akcentów.
Muzyka w starożytnej Grecji, bardzo silnie związana z poezją i dramatem, porządkowana była za pomocą akcentowanych i nieakcentowanych sylab tekstu (ich kombinacje nazywano stopami metrycznymi).
W podobny sposób, swobodnie, wykonywano jednogłosową muzykę w średniowieczu. Zwróć uwagę na pochodzący z początków XV wieku zapis najstarszej polskiej pieśni religijnej – Bogurodzicy. Na pięciolinii pojawiają się drobne romby – neumyNeumyneumy; określają one wysokość dźwięku, ale nie mówią nic o ich czasie trwania:
RU7X7C2ezY2X81
Ilustracja przedstawia rękopis utworu „Bogurodzicy” z 1407 roku. Zapis nutowy składa się z siedmiu pięciolinii. Nuty mają kształt kropek lub falek. Na stronie znajdują się również ręcznie kaligrafowane teksty. Każde zdanie zaczyna się dużą ozdobną literą. W zapisie nie ma ani metrum, ani kresek taktowych.
Źródło: online-skills.
R10swx5vRxaHQ1
Na nagraniu „Bogurodzica” anonimowego autora. Głosy męskie wykonują jednogłosowo, unisono, tekst w dawnym języku polskim. W melodii występują melizmaty - czyli wykonywanie wielu dźwięków na jednej sylabie. Melodia jest spokojna, modlitewna. Akcenty w muzyce nie są rozłożone równomiernie, a wynikają z tekstu modlitwy.
Na nagraniu „Bogurodzica” anonimowego autora. Głosy męskie wykonują jednogłosowo, unisono, tekst w dawnym języku polskim. W melodii występują melizmaty - czyli wykonywanie wielu dźwięków na jednej sylabie. Melodia jest spokojna, modlitewna. Akcenty w muzyce nie są rozłożone równomiernie, a wynikają z tekstu modlitwy.
Na nagraniu „Bogurodzica” anonimowego autora. Głosy męskie wykonują jednogłosowo, unisono, tekst w dawnym języku polskim. W melodii występują melizmaty - czyli wykonywanie wielu dźwięków na jednej sylabie. Melodia jest spokojna, modlitewna. Akcenty w muzyce nie są rozłożone równomiernie, a wynikają z tekstu modlitwy.
Od ok. XVII wieku rytm muzyczny zaczął być regulowany powtarzalnością akcentów w ramach schematów nazywanych taktami. Ów porządek rytmiczny nazywany periodycznym lub taktowym obecny był w muzyce przez 300 lat, choć już w pierwszych dziesięcioleciach XIX stulecia Fryderyk Chopin zwracał uwagę na fakt, iż jego wyobraźnię twórczą ogranicza tradycyjna notacja muzyczna. Jego kompozycje charakteryzuje proces przezwyciężania schematyzacji rytmicznej, rozluźnienie pulsacji, co osiągnął, wprowadzając manierę tempo rubato (tzw. okradania wartości rytmicznych) oraz rozbudowane zdobienia linii melodycznej szeregiem drobnych wartości rytmicznych. Posłuchajmy Nokturnu c‑moll op. 48 nr 1 Fryderyka Chopina, zwracając uwagę na efekt wprowadzanych zmian rytmicznych.
R15Lun0LQRbhD
Na nagraniu Nokturn c‑moll opus czterdzieste ósme numer pierwszy. Spokojny, melancholijny, trochę mroczny utwór wykonany jest na fortepianie. Linia melodyczna jest bogato zdobiona. Pianista wykonuje tempo rubato: czasami troszeczkę przyspiesza, czasami trochę zwalnia. Tak, jakby czasami się zastanawiał, a potem próbował nadgonić stracony czas.
Na nagraniu Nokturn c‑moll opus czterdzieste ósme numer pierwszy. Spokojny, melancholijny, trochę mroczny utwór wykonany jest na fortepianie. Linia melodyczna jest bogato zdobiona. Pianista wykonuje tempo rubato: czasami troszeczkę przyspiesza, czasami trochę zwalnia. Tak, jakby czasami się zastanawiał, a potem próbował nadgonić stracony czas.
Na nagraniu Nokturn c‑moll opus czterdzieste ósme numer pierwszy. Spokojny, melancholijny, trochę mroczny utwór wykonany jest na fortepianie. Linia melodyczna jest bogato zdobiona. Pianista wykonuje tempo rubato: czasami troszeczkę przyspiesza, czasami trochę zwalnia. Tak, jakby czasami się zastanawiał, a potem próbował nadgonić stracony czas.
W XX wieku obserwować możemy różne rozwiązania w odniesieniu do organizacji rytmicznej. Obok tradycyjnych rozwiązań (typowych dla nurtów archaizujących) odnajdujemy utwory, w których kreska taktowa działa jedynie jako punkt orientacyjny dla wykonawcy lub symbol oddzielający kolejne odcinki formalne (np. I część Sonaty fortepianowej „Concord” Charlesa Ivesa). Niekiedy też kompozytorzy, rezygnując całkowicie z tradycyjnej notacji muzycznej, a zatem także z kresek taktowych, określają dokładnie czas trwania poszczególnych fragmentów swoich utworów. Posłuchajmy z partyturą Trenu pamięci ofiar Hiroszimy Krzysztofa Pendereckiego, zwracając uwagę na innowacyjność zapisu muzycznego, w odniesieniu do rytmu sprowadzającego się do wskazania ilości sekund przeznaczonych na ekspozycję poszczególnych bloków brzmieniowych.
R1PSuGgDeCIU0
Nagranie Trenu pamięci ofiar Hiroszimy, autorstwa Krzysztofa Pendereckiego. Utwór rozpoczyna się wysokimi dźwiękami granymi przez grupy instrumentów smyczkowych. Przypomina to jazgot, stwarza wrażenie niebezpieczeństwa. Poprzez olbrzymie zmiany dynamiczne muzyka wydaje się trójwymiarowa. Następnie instrumentaliści wydają dźwięki podobne do kroków, a inni „hałasują” na swoich instrumentach. Trudno odnaleźć melodię w tym utworze, raczej to, co słychać można nazwać - plamami dźwiękowymi.
Nagranie Trenu pamięci ofiar Hiroszimy, autorstwa Krzysztofa Pendereckiego. Utwór rozpoczyna się wysokimi dźwiękami granymi przez grupy instrumentów smyczkowych. Przypomina to jazgot, stwarza wrażenie niebezpieczeństwa. Poprzez olbrzymie zmiany dynamiczne muzyka wydaje się trójwymiarowa. Następnie instrumentaliści wydają dźwięki podobne do kroków, a inni „hałasują” na swoich instrumentach. Trudno odnaleźć melodię w tym utworze, raczej to, co słychać można nazwać - plamami dźwiękowymi.
Nagranie Trenu pamięci ofiar Hiroszimy, autorstwa Krzysztofa Pendereckiego. Utwór rozpoczyna się wysokimi dźwiękami granymi przez grupy instrumentów smyczkowych. Przypomina to jazgot, stwarza wrażenie niebezpieczeństwa. Poprzez olbrzymie zmiany dynamiczne muzyka wydaje się trójwymiarowa. Następnie instrumentaliści wydają dźwięki podobne do kroków, a inni „hałasują” na swoich instrumentach. Trudno odnaleźć melodię w tym utworze, raczej to, co słychać można nazwać - plamami dźwiękowymi.
Nuty
Kiedy pierwsi znani z nazwiska kompozytorzy działający w II połowie XII wieku w Paryżu - Leoninus i Perotinus rozpoczęli regulację czasu trwania dźwięków, by śpiewające jednocześnie dwa, trzy, a sporadycznie także cztery głosy spotykały się we właściwych miejscach, skorzystali z antycznych stóp metrycznych i określili relacje wartości krótkich i długich nut:
R91GbAZVtnRp3
Ilustracja przedstawia Antyczne stopy metryczne i relacje wartości krótkich i długich nut. W pierwszej kolumnie pokazano zapis w notacji modalnej, w drugiej odpowiadającą mu notację współczesną, w trzeciej umieszczono nazwy antycznych stóp metrycznych odpowiadających tym rytmom. Ćwierćnuta i ósemka to trochej. Ósemka i ćwierćnuta to jamb. Ćwierćnuta z kropką, ósemka i ćwierćnuta to daktyl. Ósemka, ćwierćnuta i ćwierćnuta z kropką to anapest. Dwie ćwierćnuty z kropką to spondej. Ósemka, ćwierćnuta i ósemka to trybrach.
Źródło: online-skills.
Powyższy podział na sześć schematów rytmicznych, nazywanych sześcioma modusami rytmicznymi, później zastąpiony został systemem menzuralnym, określającym nie tylko relację długi‑krótki, ale dokładny czas poszczególnych dźwięków, by ostatecznie przyjąć postać tradycyjnego zapisu:
RLZjkbnETv2Kg1
Ilustracja przedstawiająca wartości nut. Na ilustracji pokazane są znaki graficzne nut i odpowiadających im pauz. Cała nuta to pusta w środku, niezamalowana elipsa położona w poziomie. Półnuta to elipsa podobna do całej nuty i kreska umieszczona po prawej stronie elipsy. Ćwierćnuta podobna jest do półnuty tylko elipsa jest zapełniona, zamalowana. Ósemka jest podobna do ćwierćnuty, tylko oprócz zamalowanej elipsy i kreski ma jeszcze jeden ogonek rysowany od góry kreski. Szesnastki są podobne do ósemek, tylko mają dwa ogonki. Nuty są przedstawione w postaci drzewka pokazującego ich wzajemne zależności czasu trwania. Cała nuta dzieli się na dwie półnuty, każda półnuta na dwie ćwierćnuty, każda ćwierćnuta dzieli się na dwie ósemki, a każda ósemka na dwie szesnastki.
Źródło: online-skills.
Kiedy takie wartości rytmiczne dodatkowo uporządkuje się w takty, jednostki regulujące następstwem akcentów, zaczniemy zauważać w muzyce puls, dwudzielny, trójdzielny, czwórkowy… Jednostkami takimi steruje metrum zapisywane w postaci dwóch liczb: górna wskazuje ilość podstawowych wartości rytmicznych w takcie, dolna zaś, co to za wartość.
Jak wiadomo, walc jest tańczony na trzy, zapisuje się go w metrum 3/4. Cyfra cztery wskazuje, że podstawową wartością rytmiczną jest ćwierćnuta, cyfra - trojka oznacza że w jednym takcie mają pojawić się trzy takie ćwierćnuty. Słuchając walca możemy kołysać się w trójdzielnym rytmie.
R1S4LfIMIWlE71
Walc kwiatów z baletu „Dziadek do orzechów” Piotra Czajkowskiego. Na nagraniu piękny, dostojny walc w transkrypcji na fortepian. Lewa ręka charakterystyczny akompaniament na trzy. Prawa ręka wykonuje piękną i bogato zdobioną linię melodyczną.
Walc kwiatów z baletu „Dziadek do orzechów” Piotra Czajkowskiego. Na nagraniu piękny, dostojny walc w transkrypcji na fortepian. Lewa ręka charakterystyczny akompaniament na trzy. Prawa ręka wykonuje piękną i bogato zdobioną linię melodyczną.
Walc kwiatów z baletu „Dziadek do orzechów” Piotra Czajkowskiego. Na nagraniu piękny, dostojny walc w transkrypcji na fortepian. Lewa ręka charakterystyczny akompaniament na trzy. Prawa ręka wykonuje piękną i bogato zdobioną linię melodyczną.
Polka z kolei jest tańcem utrzymanym w metrum dwudzielnym 2/4. Wiadomo zatem, że akcenty będą powtarzały się co dwie ćwierćnuty.
RFd8dCZ8Pmzhk
Na nagraniu PolkaTrisch Trasch Johanna Straussa w transkrypcji na fortepian. Jest to bardzo dynamiczny, żywy, radosny utwór. W metrum dwie czwarte z rytmem polki.
Na nagraniu PolkaTrisch Trasch Johanna Straussa w transkrypcji na fortepian. Jest to bardzo dynamiczny, żywy, radosny utwór. W metrum dwie czwarte z rytmem polki.
Na nagraniu PolkaTrisch Trasch Johanna Straussa w transkrypcji na fortepian. Jest to bardzo dynamiczny, żywy, radosny utwór. W metrum dwie czwarte z rytmem polki.
W XX wieku, nawet jeśli kompozytor stosuje metrum i kreskę taktową, niekiedy przestajemy odczuwać regularną pulsację. Związane jest to z komplikacjami przebiegów rytmicznych w utworach – kreska taktowa pełni wówczas jedynie funkcję orientacyjną dla wykonawców. Twórcy stosują też rozmaite zabiegi uwypuklające rolę rytmu w utworze muzycznym:
REMAZeVGwXJUk
Na nagraniu utwór Poemat symfoniczny na 100 metronomów, autorstwa György’a Ligetiego. Utwór wykonany jest przez sto metronomów. Na nagraniu słychać charakterystyczne stukanie i szelest. Utwór trwa pięć minut. Na początku grają wszystkie metronomy. Około połowy utworu przestają grać niektóre. Rytm zaczyna przypominać wędrówkę kulawego konia, który coraz bardziej zwalnia. Muzyka staje się coraz cichsza i wolniejsza. Na końcu nagrana jest wypowiedź w języku francuskim.
Na nagraniu utwór Poemat symfoniczny na 100 metronomów, autorstwa György’a Ligetiego. Utwór wykonany jest przez sto metronomów. Na nagraniu słychać charakterystyczne stukanie i szelest. Utwór trwa pięć minut. Na początku grają wszystkie metronomy. Około połowy utworu przestają grać niektóre. Rytm zaczyna przypominać wędrówkę kulawego konia, który coraz bardziej zwalnia. Muzyka staje się coraz cichsza i wolniejsza. Na końcu nagrana jest wypowiedź w języku francuskim.
Na nagraniu utwór Poemat symfoniczny na 100 metronomów, autorstwa György’a Ligetiego. Utwór wykonany jest przez sto metronomów. Na nagraniu słychać charakterystyczne stukanie i szelest. Utwór trwa pięć minut. Na początku grają wszystkie metronomy. Około połowy utworu przestają grać niektóre. Rytm zaczyna przypominać wędrówkę kulawego konia, który coraz bardziej zwalnia. Muzyka staje się coraz cichsza i wolniejsza. Na końcu nagrana jest wypowiedź w języku francuskim.
Komponowane są jednak cały czas utwory, w których czynnik rytmiczny współgra z innymi elementami dzieła muzycznego, a słuchacz zaskakiwany jest np. wprowadzeniem przedmiotu użytku codziennego (podkreślającego rolę rytmu) w tkankę orkiestrową:
RUHaIkLEXNuHZ
Na nagraniu utwór „The Typewriter”, autorstwa Leroya Andersona. Utwór skomponowany jest na orkiestrę symfoniczną i … maszynę do pisania. Partia orkiestrowa dopasowana jest do rytmu „wygrywanego” na maszynie. W czasie przesuwania nowej linii są pauzy. Muzyka jest bardzo szybka, wesoła, trochę komiczna.
Na nagraniu utwór „The Typewriter”, autorstwa Leroya Andersona. Utwór skomponowany jest na orkiestrę symfoniczną i … maszynę do pisania. Partia orkiestrowa dopasowana jest do rytmu „wygrywanego” na maszynie. W czasie przesuwania nowej linii są pauzy. Muzyka jest bardzo szybka, wesoła, trochę komiczna.
Na nagraniu utwór „The Typewriter”, autorstwa Leroya Andersona. Utwór skomponowany jest na orkiestrę symfoniczną i … maszynę do pisania. Partia orkiestrowa dopasowana jest do rytmu „wygrywanego” na maszynie. W czasie przesuwania nowej linii są pauzy. Muzyka jest bardzo szybka, wesoła, trochę komiczna.
Zadania
RwHKgd1L3NtIJ
Ćwiczenie 1
Wskaż terminy odnoszące się do zagadnienia rytmu. Możliwe odpowiedzi: 1. ósemka, 2. pentatonika, 3. smyczek, 4. metrum, 5. dynamika, 6. kreska taktowa.
Wskaż terminy odnoszące się do zagadnienia rytmu.
ósemka
pentatonika
smyczek
metrum
dynamika
kreska taktowa
R11oFS398OTPz
Ćwiczenie 2
Przyporządkuj opis do definicji: rytmika swobodna. Możliwe odpowiedzi: 1. nie jest związana z metrum, podlega najczęściej akcentom tekstu słownego., 2. grupowana w takty, związana z metrum, porządkuje przebiegi dźwięków za pomocą regularnie powracających akcentów. Rytmika ustalona. Możliwe odpowiedzi: 1. nie jest związana z metrum, podlega najczęściej akcentom tekstu słownego., 2. grupowana w takty, związana z metrum, porządkuje przebiegi dźwięków za pomocą regularnie powracających akcentów.
Przyporządkuj opis do definicji: rytmika swobodna. Możliwe odpowiedzi: 1. nie jest związana z metrum, podlega najczęściej akcentom tekstu słownego., 2. grupowana w takty, związana z metrum, porządkuje przebiegi dźwięków za pomocą regularnie powracających akcentów. Rytmika ustalona. Możliwe odpowiedzi: 1. nie jest związana z metrum, podlega najczęściej akcentom tekstu słownego., 2. grupowana w takty, związana z metrum, porządkuje przebiegi dźwięków za pomocą regularnie powracających akcentów.
Przyporządkuj opis do definicji.
grupowana w takty, związana z metrum, porządkuje przebiegi dźwięków za pomocą regularnie powracających akcentów., nie jest związana z metrum, podlega najczęściej akcentom tekstu słownego.
rytmika swobodna
rytmika ustalona
R1KFSXMc9qYjW
Ćwiczenie 3
Wskaż cechy rytmiki wiązanej. Możliwe odpowiedzi: 1. związek z akcentowanymi sylabami słów, 2. zapis w postaci krzyżyków umieszczonych w różnych miejscach pięciolinii, 3. grupowanie w takty, 4. obecność regularnie powtarzających się akcentów, 5. powiązanie z metrum.
Wskaż cechy rytmiki wiązanej.
związek z akcentowanymi sylabami słów
zapis w postaci krzyżyków umieszczonych w różnych miejscach pięciolinii
grupowanie w takty
obecność regularnie powtarzających się akcentów
powiązanie z metrum
R1EgwSPn11mys
Ćwiczenie 4
Wskaż metrum poniższego utworu: Johann Strauss (syn), Polka Tritsch-Tratsch. Możliwe odpowiedzi: 1. dwie czwarte, 2. trzy czwarte, 3. cztery czwarte, 4. pięć czwartych.
Wskaż metrum poniższego utworu: Johann Strauss (syn), Polka Tritsch-Tratsch. Możliwe odpowiedzi: 1. dwie czwarte, 2. trzy czwarte, 3. cztery czwarte, 4. pięć czwartych.
Zadanie posiada plik audio, który można odsłuchać w wersji online podręcznika.
m6e5e68208045aaa2_0000000000116
RKajYNT3wllgG
Ćwiczenie 5
Wskaż zdania prawdziwe. Możliwe odpowiedzi: 1. Rytm uznawany bywa za jeden z najważniejszych elementów dzieła muzycznego, 2. Bogurodzica jest utrzymana w rytmice taktowej, 3. Walc tańczymy „na cztery” (utrzymany jest w metrum cztery czwarte), 4. W zapisie metrum górna cyfra określa ilość wartości rytmicznych, a dolna – ich rodzaj, 5. Polski hymn narodowy, Mazurek Dąbrowskiego, utrzymany jest w metrum dwie czwarte. 6. Pierwsi kompozytorzy, którzy zaczęli porządkować następstwo dźwięków w czasie to Leoninus i Perotinus.
Zaznacz te zdania, które są prawdziwe.
Rytm uznawany bywa za jeden z najważniejszych elementów dzieła muzycznego
Bogurodzica jest utrzymana w rytmice taktowej
Walc tańczymy „na cztery” (utrzymany jest w metrum 4/4)
W zapisie metrum górna cyfra określa ilość wartości rytmicznych, a dolna – ich rodzaj
Polski hymn narodowy, Mazurek Dąbrowskiego, utrzymany jest w metrum 2/4.
Pierwsi kompozytorzy, którzy zaczęli porządkować następstwo dźwięków w czasie to Leoninus i Perotinus
R1LUL4W7FrLo5
Ćwiczenie 6
Wskaż, jaki kształt mają neumy. Możliwe odpowiedzi: 1. drobne romby, 2. drobne trójkąty, 3. drobne kwadraty.
Wskaż, jaki kształt mają neumy.
drobne romby
drobne trójkąty
drobne kwadraty
RdMknrrfhuQ30
Ćwiczenie 7
Wyjaśnij, co oznacza metrum dwie czwarte.
Wyjaśnij, co oznacza metrum dwie czwarte.
Wskaż metrum poniższego przykładu muzycznego.
3/8
2/4
3/4
4/4
Zadanie posiada plik audio, który można odsłuchać w wersji online podręcznika.
Polecenie 1
Spróbuj znaleźć jak najwięcej otaczających ciebie zjawisk, związanych z rytmem, cykliczną powtarzalnością bądź regularnym przebiegiem.
Polecenie 2
Spróbuj wyjaśnić słowa niemieckiego dyrygenta, Hansa von Bülowa: Na początku był rytm.
RighW5QXKTiYd
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.
Słownik pojęć
Harmonika
Harmonika
współbrzmienia (jednoczesne brzmienie kilku różnych dźwięków).
Melodyka
Melodyka
następstwo dźwięków o różnych wysokościach i czasie trwania.
Metrum
Metrum
schemat określający układ akcentów.
Neumy
Neumy
znaki średniowiecznego zapisu muzycznego.
Rytmika
Rytmika
uporządkowanie dźwięków w czasie.
Takt
Takt
odcinek utworu muzycznego, realizujący schemat wartości rytmicznych zależny od rodzaju metrum.
Słownik pojęć opracowano na podstawie:
Jerzy Habela, Słowniczek muzyczny, PWM, Kraków 1958
Biblioteka muzyczna
Bibliografia
Witold Rudziński, Nauka o rytmie muzycznym, PWM, Kraków 1987.
Jerzy Habela, Słowniczek muzyczny, PWM, Kraków 1980.
