Odbudowa państwa Piastów przez Kazimierza Odnowiciela
w jaki sposób doszło do upadku władzy w czasach pierwszych Piastów;
jaką rolę dziejową dla Polski przyjął Kazimierz Odnowiciel;
dlaczego przeniesiono stolicę z Gniezna do Krakowa.
Kryzys państwa piastowskiego w I połowie XI w. omal nie doprowadził do jego upadku. Państwo ocalił książę Kazimierz. Nie bez powodu w historii nadano mu przydomek Odnowiciel. Odnowił, scalił i uratował państwo, złamał opór zwolenników powrotu do starych porządków. Jego zasługi dla Polski są olbrzymie.
Wprowadzenie
Po śmierci Bolesława Chrobrego w 1025 r. jego syn Mieszko IIMieszko II natychmiast koronował się na króla państwa polskiego. Jednak jego panowanie nie było szczęśliwe. Państwo ogarnął kryzys, z którym król nie mógł sobie poradzić. Kryzys był tak poważny, że doprowadził do upadku władzy państwowej. Dopiero syn i następca Mieszka, Kazimierz odbudował państwo. W naszej historii znany jest pod przydomkiem Odnowiciel.
Sąsiedzi Polski w XI wieku
Państwo polskie było otoczone przez powstałe w podobnym czasie organizmy polityczne. Od wschodu sąsiadem Polski było państwo ruskie. Jego stolica znajdowała się w Kijowie, stąd popularna nazwa Ruś Kijowska. Książęta ruscy wywodzili swój ród od księcia Ruryka (dynastiadynastia Rurykowiczów). W 988 r. Włodzimierz, książę kijowski przyjął chrześcijaństwo za pośrednictwem Bizancjum. Związało to dzieje Rusi ze wschodnią postacią chrześcijaństwa, czyli prawosławiem.
Od południa Polska sąsiadowała z Węgrami. Przybyli oni ze wschodu w poprzednim stuleciu i ostatecznie założyli własne państwo. Stosunki z Węgrami będą odgrywały ważną rolę w polityce państwa polskiego, a władcy z dynastii ArpadówArpadów będą często wiązać się małżeństwami z Piastami.
Od południowego zachodu sąsiadem Polski było księstwo czeskie. Władała nim rodzina PrzemyślidówPrzemyślidów. Czechy wcześniej niż Polska zetknęły się z chrześcijaństwem. Było to następstwo kontaktów z państwem wschodniofrankijskim (niemieckim). Już w roku 925 ochrzczony został książę Wacław I. Od 950 r. książęta czescy uznawali lenne zwierzchnictwo królów niemieckich, a później cesarzy. Czechy stały się jednym z krajów Cesarstwa (Rzeszy).
Od zachodu Polska graniczyła z ziemiami zamieszkałymi przez plemiona Słowian połabskich. Niektóre z nich utworzyły związki plemienne, jak na przykład Związek Wielecki. Jednak ziemie słowiańskie były stopniowo podbijane i przyłączane do państwa wschodniofrankijskiego (niemieckiego). Państwem tym rządziła w X w. dynastia LudolfingówLudolfingów. W 962 r. król Otton IOtton I koronował się na cesarza. Jego państwo było niewątpliwie najpotężniejszym tworem politycznym w tej części Europy, z którym musiały się liczyć wszystkie inne państwa.
Panowanie Mieszka II i kryzys państwa
Za panowania Bolesława Chrobrego Polska stała się potężnym państwem, z którym musieli się liczyć sąsiedzi. Do centralnej Wielkopolski przyłączono różne ziemie, które weszły w skład terytorium pod kontrolą Piastów. Symbolem ekspansji państwa piastowskiego za czasów Bolesława Chrobrego były słupy żelazne, które podobno Bolesław kazał wbić w dno rzeki Sali (obecnie Soławy), która miała wyznaczać zachodnią granicę państwa.
Dowodem uznania dla pozycji państwa polskiego były małżeństwa dynastyczne, zawierane przez przedstawicieli dynastii piastowskiej z rodzinami możnowładczymi innych krajów. Miały one znaczenie na polu politycznym - takie związki potwierdzały sojusze między państwami. Już Mieszko I, poprzez małżeństwo z Dobrawą, związał się z czeską dynastią książęcą Przemyślidów. Jego druga żona - Oda, była córką Teodoryka, margrabiego Marchii Północnej. Jego wnuk, Mieszko II pojął za żonę RychezęRychezę, siostrzenicę cesarza Ottona III. Dzięki temu Piastowie spokrewnili się z panującą w Niemczech dynastią Ludolfingów. Rycheza została pierwszą w historii państwa polskiego koronowaną królową. Małżeństwa zawierane były także z ruską dynastią Rurykowiczów. Wywodziła się z niej Dobroniega, żona Kazimierza Odnowiciela.
Zwycięskie wojny stoczone w latach 1002‑1018 oraz zawarty w Budziszynie pokój z Cesarstwem umocniły pozycję państwa polskiego. Potwierdziło to także wspomniane już małżeństwo Mieszka z Rychezą, siostrzenicą cesarza Ottona III.
Mieszko II próbował przez kilka lat kontynuować politykę ojca, jednak nie udało mu się osiągnąć podobnych sukcesów. Na kraj spadły najazdy z dwóch stron -
od wschodu, ruski na czele którego stał książę kijowski Jarosław Mądry i od zachodu, niemiecki, którym kierował cesarz Konrad II.
Bunt Bezpryma
Dodatkowo w kraju wybuchł bunt przeciwko jego władzy. Na jego czele stał starszy brat Mieszka - Bezprym. W 1031 r. Rycheza wraz z synem Kazimierzem wyjechała do Niemiec, a Mieszko schronił się w Czechach. Został tam okaleczony na polecenie czeskiego księcia (dokonano kastracji).
Rządy Bezpryma trwały krótko. Już w 1032 r. został zamordowany, prawdopodobnie na skutek buntu możnych. Po śmierci Bezpryma powrócił do kraju Mieszko II i około 1032 roku ponownie zjednoczył ziemie pod swoją władzą. Został jednak zmuszony do zrzeczenia się tytułu królewskiego. Mieszko II panował jako książę, wkrótce jednak - bo w 1034 roku - zmarł. Po jego śmierci kraj pogrążył się w anarchiianarchii. Doszło w tym czasie do buntu ludności przeciwko wierze chrześcijańskiej (tzw. reakcji pogańskiej). Ludność państwa uważała, że chrześcijaństwo zostało wprowadzone siłą i gdy zabrakło silnego władcy powróciła do wiary swoich przodków. Na dodatek w latach 1038 - 1039 na Polskę najechał czeski książę Brzetysław. Zniszczył on ważne ośrodki państwowe, w tym Gniezno, Poznań i Ostrów Lednicki. Wywiózł relikwie św. Wojciecha, liczne łupy i jeńców:
Kronika PolskaO złupieniu Wielkopolski przez Brzetysława
W końcu zaś zarówno od obcych, jak i od własnych mieszkańców Polska doznała takiego spustoszenia, że w zupełności niemal obraną została z bogactw i ludzi. Wtedy to Czesi zniszczyli Gniezno i Poznań i zabrali ciało św. Wojciecha(...) a wspomniane miasta tak długo pozostały w opuszczeniu, że w kościele (...) dzikie zwierzęta założyły swoje legowiska.
Źródło: Anonim, zwany Gallem, Kronika Polska, red. Stanisław Sierpowski, tłum. Roman Grodecki, Wrocław 1982, s. 42–43.
Powrót Kazimierza Odnowiciela
Kazimierz, syn Mieszka II wyjechał po śmierci ojca w 1034 r. razem z matką do Niemiec. Postanowił jednak powrócić do kraju, aby objąć władzę. Uzyskując wsparcie od cesarza niemieckiego, wraca do Polski prawdopodobnie tuż po najeździe Brzetysława na kraj, w 1039 roku.
Kronika PolskaO powrocie Kazimierza do Polski
Kazimierz więc (...) postanowił powrócić do Polski o poufnie oznajmił to matce (...) I zabrawszy z sobą 500 rycerzy, wkroczył w granice Polski, a postępując dalej naprzód zajął oddany mu przez swoich pewien gród, z którego powoli, zarówno męstwem, jak podstępem uwolnił całą Polskę, zajętą przez Pomorzan, Czechów, i inne sąsiednie ludy i poddał ją pod swoje władztwo.
Źródło: Anonim, zwany Gallem, Kronika Polska, red. Stanisław Sierpowski, tłum. Roman Grodecki, Wrocław 1982, s. 42–43.
Ponieważ Wielkopolska była zniszczona najazdem, przeniósł swoją stolicę do Krakowa. Od tej chwili to Kraków stał się najważniejszym grodem państwa polskiego – jego stolicą.
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DEeZPcMdE
Mapa interaktywna pt. Polska za panowania Kazimierza Odnowiciela
Na mapie zaznaczone są najważniejsze punkty geograficzne - wybrzeże morza, najważniejsze rzeki, a także granice państw i ich nazwy. Są też widoczne najważniejsze grody. Mapa składa się z warstwy bazowej i 5 warstw dodatkowych.
Opis warstwy bazowej:
Mapa przedstawia obszar państwa polskiego wraz z sąsiadującymi z nim państwami: Rusią Kijowską, Królestwem Węgier, Królestwem Czech, Łużycami i Milskiem oraz Związkiem Wieleckim. Na obszarze państwa polskiego zaznaczono prowincje wchodzące w jego skład oraz najważniejsze grody.
Na warstwie bazowej znajdują się 2 punkty z dodatkowymi informacjami:
Punkt 1 - Mazowsze.
Mazowsze to jedna z historycznych dzielnic państwa polskiego. Prawdopodobnie było terenem zamieszkałym przez plemię Mazowszan. W 2. połowie X w. weszło w skład państwa Polan. Jednym z przejawów tendencji separatystycznych było powstanie państwa Miecława podczas kryzysu monarchii piastowskiej w połowie XI w. Dzięki pomocy ruskiej Mazowsze zostało podbite przez Kazimierza i ponownie weszło w skład państwa piastowskiego. Długo pozostawało na uboczu państwa polskiego.
Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Współczesny widok umieszczonych na wzgórzu pośród drzew ruin zamku w Sochaczewie na Mazowszu.
Punkt 2 - Śląsk.
Śląsk to kraina historyczna, wchodząca w skład państwa polskiego. We wczesnym średniowieczu zamieszkiwany był przez ludy pochodzenia słowiańskiego. Sporną kwestią jest pozostawanie Śląska w zasięgu oddziaływania państwa wielkomorawskiego w IX w. W X w. pozostawał on prawdopodobnie pod panowaniem czeskim. Od końca X w. wchodził w skład państwa piastowskiego. W wyniku kryzysu monarchii piastowskiej w połowie XI w. został zajęty przez państwo czeskie. Celem polityki Kazimierza Odnowiciela było odzyskanie Śląska, co nastąpiło na zjeździe w Kwedlinburgu (1054), za cenę trybutu płaconego władcom czeskim. Ostatecznie Śląsk pozostał przy państwie rządzonym przez Piastów.
Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Współczesny widok najstarszego czynnego kościoła we Wrocławiu, kościoła pod wezwaniem św. Idziego z XIII w. Widoczny jest tył kościoła - prezbiterium i końcową część nawy głównej. Kościół znajduje się przy ulicy wyłożonej kamieniami. Po prawej stronie zdjęcia widoczny jest łuk przylegający z jednej strony do ściany kościoła, a z drugiej do muru.
Warstwy dodatkowe:
Warstwa 1 - Kierunki najazdu księcia Brzetysława na Polskę.
Strzałki pokazują kierunek działań podjętych przez księcia czeskiego Brzetysława, który z terytorium Czech najechał ziemie państwa polskiego. Dotarł do centralnej jego części zdobywając Gniezno.
Warstwa 2 - Przeniesienie siedziby władcy do Krakowa.
Warstwa 3 - Mazowsze. Zaznaczony obszar Mazowsza na mapie Polski.
Warstwa 4 - Śląsk. Zaznaczony obszar Śląska na mapie Polski.
Warstwa 5 - Klasztor w Tyńcu. Zaznaczony klasztor w Tyńcu pod Krakowem.
Na warstwie 5 znajduje się 1 punkt z dodatkowymi informacjami:
Punkt 1 - Klasztor benedyktynów w Tyńcu.
Klasztor w Tyńcu został został ufundowany w 1044 r. przez Kazimierza Odnowiciela. Pierwszym opatem został Aaron z Cluny, który od 1046 r. był biskupem krakowskim. Klasztor odegrał ważną rolę w dziejach Polski. Pierwsze jego budowle zostały wzniesione w stylu romańskim. Klasztor istnieje do dzisiaj, choć jego zabudowania uległy licznym przeróbkom. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Ilustracja przedstawia widok klasztoru w Tyńcu. Nad rzeką widoczne jest skaliste wzgórze opadające stromo ku rzece, na którym znajduje zespół zabudowań klasztornych. Są one różnej wysokości, pokryte dachówką. W tle widoczne są niewysokie wzgórza.
Za pomocą wybranego znacznika zaznacz na mapie miejscowość, w której mieszkasz. Napisz, na jakich ziemiach znajdowała się ona za czasów Kazimierza Odnowiciela.
Podaj nazwę miejscowości, w której mieszkasz. Napisz, na jakich ziemiach znajdowała się ona za czasów Kazimierza Odnowiciela.
Za pomocą wybranego znacznika zaznacz na mapie inne zabytki, oprócz klasztoru w Tyńcu, które dziś można podziwiać w Małopolsce. Opisz je krótko.
Wymień inne zabytki, oprócz klasztoru w Tyńcu, które dziś można podziwiać w Małopolsce. Opisz je krótko.
Kazimierz Odnowiciel przeniósł swoją siedzibę z Gniezna do Krakowa. zaproponuj inne miasto, które król mógłby ustanowić stolicą państwa. Uzasadnij swoją odpowiedź.
Kazimierz starał się odzyskać władzę nad ziemiami, które w przeszłości należały do państwa polskiego. Ważnym zadaniem było zdobycie Mazowsza, nad którym sprawował władzę Miecław, dawny urzędnik Mieszka II. Dzięki pomocy wojskowej Jarosława Mądrego Miecław został pokonany, a jego ziemie weszły w skład państwa polskiego około 1047 roku.
Wyjaśnij, dlaczego cesarz i książę kijowski udzielili Kazimierzowi pomocy w odbudowie państwa.
Sukcesy Kazimierza
Po powrocie księcia Kazimierza do Polski w 1041 roku podczas spotkania w Ratyzbonie książę czeski Brzetysław zrzekł się formalnie ziem piastowskich, które złupił, lecz zatrzymał dla siebie Śląsk. Kazimierz walczył o niego zbrojnie. Ostatecznie podczas zjazdu w Kwedlinburgu w 1054 roku Brzetysław zrzekł się dotychczasowej zdobyczy. Kazimierzowi udało się odzyskać panowanie nad Śląskiem, musiał jednak zapłacić trybuttrybut z tej ziemi. Nie udało się jednak Kazimierzowi odzyskać korony królewskiej. Nie uzyskał także zgody na odnowienie arcybiskupstwa gnieźnieńskiego. Ważną zmianą, którą wprowadził Kazimierz była zmiana sposobu rekrutacjirekrutacji oddziałów zbrojnych. Za panowania poprzednich książąt podstawową siłą wojskową państwa była drużyna książęca. Jednak jej utrzymanie było zbyt kosztowne. Książę Kazimierz wprowadził więc służbę na prawie rycerskim, tak jak w Europie Zachodniej. Dzięki temu zaczęła powstawać nowa grupa w społeczeństwie – rycerstwo.
Kazimierz zmarł po 18 latach panowania w roku 1058. Dzięki niemu państwo polskie uległo odnowieniu i wzmocnieniu. Stąd w późniejszych czasach nadano mu piękny przydomek Odnowiciel.
Czy przydomek, który został nadany Kazimierzowi odnosi się do jego cech osobistych czy do oceny jego postępowania? Napisz swoją odpowiedź.
Gra edukacyjna
Informacja dla osób korzystających z czytnika ekranu NVDA - po aplikacji można poruszać się przy użyciu klawiszy Tab i Shift + Tab, aby przejść przez poszczególne przyciski oraz strzałkami aby przejść przez poszczególne odpowiedzi każdego z pytań quizu.
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DEeZPcMdE
Zaproponuj pytania za 160, 170 i 180 punktów do powyższej gry. Ułóż po 4 możliwe odpowiedzi i wskaż, które z nich są prawidłowe.
Wyobraź sobie, że żyjesz w czasach Kazimierza Odnowiciela. Ułóż zasady gry, w którą mogła bawić się młodzież w tamtym okresie.
Napisz, jak oceniasz rządy Kazimierza Odnowiciela. Czy według ciebie zasłużyl on na swój przydomek? Uzasadnij swoją odpowiedź.
Słownik pojęć
inaczej: chaos, bałagan
dynastia władców Węgier, rządząca tym państwem do początków XIV wieku
książę czeski z dynastii Przemyślidów
w początkach państwa polskiego grupa wojowników, którzy byli wynagradzani i zaopatrywani przez księcia
ród panujący na danym terytorium, przekazujący władzę dziedziczną kolejnym potomkom rodziny po śmierci poprzedników
książę kijowski z dynastii Rurykowiczów, syn Włodzimierza Wielkiego
książę Polski z dynastii Piastów, syn Mieszka II
dynastia władców Niemiec i cesarstwa rzymskiego, inaczej zwana dynastią saską
król Polski z dynastii Piastów, syn Bolesława Chrobrego
król niemiecki i cesarz rzymski z dynastii saskiej (od 962 r.)
dynastia władców Czech i Moraw, wywodząca się od legendarnego założyciela Przemysła
inaczej werbunek
dynastia władców Rusi i Rosji, wywodząca się od założyciela- księcia wikińskiego Ruryka (Rorika)
grupa zawodowych wojowników, która powstała w średniowieczu.; rycerze w zamian za ziemię, którą otrzymali od swojego pana zobowiązani byli do służby wojskowej
królowa Polski, żona Mieszka II, ze strony matki związana była z rodem Ludolfingów
tu: jako zapłata ze strony słabszego władcy na rzecz silniejszego, która była wyrazem zwierzchnictwa
książę kijowski z dynastii Rurykowiczów; przyjął chrześcijaństwo z Bizancjum poślubiając bizantyjską księżniczkę Annę
Bibliografia
Grodecki R., Plezia M.(red.), (1982), Anonim tzw Gall Kronika polska, Wrocław‑Warszawa‑Kraków‑Gdańsk‑Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich (seria „Biblioteka Narodowa”).
Jasiński K. (1992), Rodowód pierwszych Piastów, Warszawa‑Wrocław: Oficyna Wydawnicza Volumen.
Szczur S. (2002), Historia Polski. Średniowiecze, Kraków: Wydawnictwo Literackie.