Recepcja Pascala

Polecenie 1

Zapoznaj się z treścią wywiadu z prof. Janem Hartmanem na temat recepcji dzieł Pascala.

RfET432sqm0j5
Film nawiązujący do treści materiału

Dyskusja

RV2Sp4Cz8P4cr
Ilustracja interaktywna przedstawia portret dojrzałego mężczyzny. Ukazany jest jego prawy profil. Mężczyzna ma owalną twarz. Jego włosy są ciemne, długie, nieco przerzedzone. Mężczyzna ma jasną oprawę oczu i lekko garbaty nos. Ubrany jest w ciemną szatę. Pod szyją ma duży, biały kołnierz. W ręku trzyma zwój papierów. Elementy ilustracji interaktywnej: 1. Pisma Pascala wywołały żywą dyskusję, która trwa po dziś dzień. Zarzucano mu, że jego fideizm prowadzi do umniejszenia roli rozumu i skrajnego rygoryzmu moralnego. Według teologów katolickich ów rygoryzm podważa sens całej tradycji kazuistycznej., 2. Myśl Pascala prowokuje też do pytania o istotę filozofii. Niektórzy odmawiali mu bowiem miana filozofa, twierdząc, że jest jedynie apologetą chrześcijańskim. Jeżeli bowiem wszystkie tezy swojego systemu myślowego opieramy na artykułach wiary uzyskanych na drodze objawienia, to czy jest to jeszcze filozofia?, 3. Myśl Pascala jako całość wywołuje często skrajne reakcje, dla niektórych jest on wręcz odpychający (jak dla Friedricha Nietzschego), inni zaś uważają go za najwybitniejszego obok Kartezjusza filozofa francuskiego. Warto przy okazji zauważyć, że epitety kartezjanista i pascalista funkcjonują w języku francuskim jako określenia dwóch przeciwstawnych typów osobowości.
Anonimowy portret Blaise'a Pascala
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
bg‑red

Kazuistyka religijna to dział teologii moralnej wpisujący się w tradycję katolicką. Uprawiana zwłaszcza przez jezuitów, polegała na rozpatrywaniu konkretnych, złożonych sytuacji moralnych i ustalaniu kryteriów ich oceny. Opierała się na klasyfikacji grzechów na ciężkie i lekkie. Z tych ostatnich, aby przystąpić do komunii świętej, nie trzeba było się spowiadać. Kazuistyka dzięki zasadzie osobnej interpretacji każdego grzechu pozwalała na złagodzenie czy unieważnienie niektórych grzechów ze względu na szczególne, indywidualne okoliczności. Przykład kazuistyki: „Sędziemu nie wolno brać pieniędzy za wymierzanie sprawiedliwości – chyba że przyjął je tylko jako oznakę szczodrobliwości, nie musi wszakże oddawać ich, jeśli wziął je za wyrok niesprawiedliwy”. Tak rozumianą kazuistykę Pascal atakował jako oznakę rozluźnienia moralnego. Opozycję wobec niej stanowili także janseniści. W potocznym rozumieniu kazuistyka oznacza skomplikowaną i niejasną argumentację, polegającą na naginaniu argumentów w celu uzasadnienia jakiejś tezy.

Szczególnie żywą dyskusję wywołał zakład Pascala. Pascalowi zarzucano, że oparł go na błędnych założeniach, przyjmując, iż musimy wybrać między katolicyzmem a ateizmem, podczas gdy jest znacznie więcej wyborów − „koni w wyścigu”, który każe nam obstawić Pascal, jest tyle, co światowych religii i ważnych duchowych tradycji filozoficznych, takich jak platońska i stoicka na przykład. Wyjściowa sytuacja człowieka wydaje się więc o wiele bardziej skomplikowana, niż to odmalowuje Pascal. Ciekawą wersję polemiki z Pascalem przedstawia Michaił Bułhakow w Mistrzu i Małgorzacie: formułuje hipotezę, że Bóg po śmierci daje człowiekowi taki los, w jaki człowiek wierzył za życia. Kto wierzył w nicość po śmierci, dostaje nicość, kto wierzył w wieczną szczęśliwość, dostaje wieczną szczęśliwość, ale możliwości jest nieskończenie wiele.

Słownik

fideizm
fideizm

(łac. fides – wiara) to pogląd filozoficzny i teologiczny głoszący prymat wiary nad poznaniem rozumowym; zdaniem fideistów najważniejsze dla człowieka prawdy – tj. prawdy religijne i etyczne – niedostępne są poznaniu rozumowemu

serce
serce

w poglądach Pascala przeciwstawienie rozumu, synonim uczucia i intuicji; tylko sercem człowiek może odczuć swój tragiczny los, zarazem własną wielkość i nicość

myśląca trzcina
myśląca trzcina

metaforyczne określenie kondycji człowieka, jego jednoczesnej słabości (trzcina) i wielkości (myślenie)