Polscy krytycy muzyczni
Ważne daty
1857–1861 – lata ukazywania się pierwszego czasopisma muzycznego w Polsce, Ruchu Muzycznego pod redakcją Józefa Sikorskiego
1928–1933 – lata wydawania przedwojennego kwartalnika Muzyka
1945 – rozpoczyna działalność nowe czasopismo Ruch Muzyczny
1956 – wznowienie działalności kwartalnika Muzyka
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
III. Tworzenie wypowiedzi związanych z historią i kulturą muzyczną. Uczeń:
wypowiada się w formie ustnej (np. dyskusja, prezentacja, debata) i/lub pisemnej (np. esej, referat) o dziełach muzycznych w oparciu o podstawową terminologię.
wymieniać tytuły najważniejszych czasopism muzycznych w Polsce;
wymieniać nazwiska najważniejszych autorów;
wymieniać zasłużone postacie dla polskiej krytyki muzycznej;
przedstawiać znaczenie krytyki muzycznej w historii muzyki;
oceniać krytycznie dzieła, wykonania.
Najważniejsze polskie czasopisma muzyczne – historia
Polska publicystyka muzyczna zaczęła się kształtować już w XIX w. Jedną z pierwszych znaczących postaci w dziedzinie krytyki muzycznej był Józef Sikorski. W latach 1857–1861 był on redaktorem pierwszego polskiego czasopisma muzycznego Ruch Muzyczny. Do tytułu tego magazynu nawiązano w połowie XX w., kiedy to ponownie powstało czasopismo o identycznym tytule, które ukazuje się do dziś. Ruch… przekształcił się następnie w Pamiętnik muzyczny i teatralny, również pod redakcją Sikorskiego. Innym ważnym tytułem dla muzyki był tygodnik poświęcony sztuce i literaturze: Echo Muzyczne, Teatralne i Artystyczne. W XIX i na początku XX w. powstawały też periodyki bardziej specjalistyczne, np. Muzyka Kościelna czy Muzyka w Szkole.
Czasopismem przedwojennym, które po latach przerwy zostało wznowione jest też kwartalnik Muzyka. Początkowo ukazywał się on w latach 1928–1933, a następnie jako Kwartalnik Muzyczny w latach 1948–1950. Czasopismo prezentowało artykuły polskich publicystów oraz kompozytorów, a także tłumaczenia tekstów zagranicznych twórców, którzy opowiadali o własnych dziełach i koncepcjach teoretycznych.
Magazyn poświęcony muzyce współczesnej. Ukazuje się od 2004 r. Kolejne numery poświęcone są za każdym razem innemu tematowi z gatunku muzyki nowej, a znajdują się w nich zarówno artykuły naukowe, jak również felietony i bardziej nietypowe formy wypowiedzi – na przykład grafiki.
Kwartalnik muzykologiczny, który zaczął się ukazywać przed II wojną światową w latach 1928–1933 oraz po wojnie w latach 1948–1950 jako Kwartalnik Muzyczny redagowany przez Adolfa Chybińskiego. W obecnej formie ukazuje się nieprzerwanie od 1956 r. Jest punktowanym czasopismem naukowym poświęconym teorii i historii muzyki, w którym artykuły są recenzowane przez ekspertów.
Poczet polskich krytyków muzycznych
W polskiej krytyce muzycznej, zwłaszcza tej XX‑wiecznej, nie brakowało wybitnych osobowości.
Piotr Rytel (1884–1970) był kompozytorem i krytykiem muzycznym jednocześnie. Pracował w Instytucie Muzycznym w Warszawie, gdzie wykładał harmonię, a po wojnie prowadził klasę kompozycji. Swoje teksty publikował w wielu czasopismach, m. in.: w Nowościach Muzycznych, Scenie i Sztuce, Kulturze. Dziś najlepiej pamiętane są jednak jego skrajnie ostre recenzje przejawów muzycznego modernizmu, zwłaszcza w stosunku do twórczości Karola Szymanowskiego. Podobno zdarzało mu się ostentacyjnie wychodzić z sali koncertowej, z czego zresztą prasa stroiła sobie pod jego adresem żarty, oceniając jakość koncertu po tym, czy Rytel opuścił salę.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DFjb1xcsw
Utwór: Piotr Rytel, „Romans” op. 26, wykonanie: Muzycy z Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy. Kompozycja posiada wolne tempo. Cechuje się spokojnym charakterem.
Nie tylko niespełnieni kompozytorzy (mówiąc przewrotnie), ale też ci bardzo doceniani, łączą działalność twórczą z pracą krytyka. Do takich postaci należeli Zygmunt Mycielski (1907–1987) oraz prawdziwy człowiek renesansu, Stefan Kisielewski (1911–1991).
Mycielski odebrał przed II wojną światową znakomite wykształcenie muzyczne – studiował kompozycję w Paryżu u Paula Dukasa i Nadii Boulanger. Po wojnie powrócił do Polski, gdzie współredagował Ruch Muzyczny, Res Facta, Rocznik Chopinowski. Publikował także w paryskiej Kulturze. Jego opór wobec narzuconej w Polsce władzy, m. in. podpisanie w 1975 r. listu 59 intelektualistów do władz spowodował, że teksty Mycielskiego objęto ścisłą cenzurą, a samego twórcę spotkało wiele represji – w tym usunięcie z funkcji redaktora Ruchu…, zakaz wyjazdów zagranicznych. Trudno też było Mycielskiemu wystawiać w tamtym okresie swoje kompozycje, choć kilkakrotnie zostały one jednak wykonane podczas festiwali Warszawska Jesień.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DFjb1xcsw
Utwór: Zygmunt Mycielski, „To, co wzmacniało mnie, dla ciebie było śmiertelne” II z cyklu pięciu pieśni „Ocalenie”, wykonanie: Muzycy z Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się żywiołowym charakterem.
Kisielewski, piszący często pod pseudonimem Kisiel, był nie tylko krytykiem muzycznym i kompozytorem, ale także prozaikiem, a nawet politykiem – założycielem Unii Polityki Realnej i posłem na Sejm PRL. W 1945 r. założył czasopismo Ruch Muzyczny (drugie czasopismo o tym samym tytule, po XIX‑wiecznym periodyku), którego był redaktorem naczelnym do 1948 r., a później członkiem redakcji. Publicystyka Kisiela charakteryzuje się ogromnym poczuciem humoru, ale także bardzo zdecydowanymi opiniami, często podawanymi bez przebierania w słowach. Wśród jego większych publikacji muzycznych szczególne miejsce zajmuje Gwiazdozbiór muzyczny, będący zbiorem esejów o ulubionych kompozytorach Kisiela.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DFjb1xcsw
Utwór: Stefan Kisielewski, „Danse vive”. wykonanie: Muzycy z Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy. Kompozycja posiada szybkie tempo. Cechuje się żywiołowym charakterem.
Jan Weber (1930–1992) to jeden z najwybitniejszych polskich krytyków muzycznych. Przy okazji jego postać przypomina też, że medium krytyki muzycznej jest nie tylko prasa, ale też często radiofonia. Wybitny muzykolog był przez długie lata związany z Polskim Radiem, gdzie prowadził m. in.: audycję Reminiscencje muzyczne. Jego audycje miały charakter gawęd, pełne były anegdot, dlatego potrafiły przyciągnąć uwagę nawet słuchaczy nieznających się na muzyce. Weber był świetnym znawcą pianistyki, a także znakomicie potrafił dostrzegać subtelne różnice w różnych wykonaniach tego samego utworu, co również można było usłyszeć w jego audycjach ukazujących się od lat 60. do 80.
Jerzy Waldorff (1910–1999) był również krytykiem, który swoją karierę rozpoczynał od radia, gdzie w latach 1951–1976 wygłaszał felietony muzyczne. Za działalność opozycyjną – podpisanie listu środowiska muzycznego przeciwko zmianom w konstytucji PRL – został wyrzucony z radia. Do jego najważniejszych publikacji należały: Sekrety Polihymnii – rodzaj muzycznego kompendium z historii muzyki oraz zjawisk ze świata muzycznego, Wielka gra. Rzecz o Konkursach Chopinowskich, a także cykl Ciach go smykiem! (1957–1969) ukazujący się na łamach czasopisma Świat. Waldorff był również działaczem społecznym – przyczynił się m. in. do wykupienia willi Karola Szymanowskiego Atma, gdzie utworzono muzeum kompozytora.
Krytycy kontra kompozytorzy – jak krytyka muzyczna oddziaływała na twórców
Spośród różnych dziedzin krytyki – tej oceniającej wykonania, nagrania fonograficzne, krytyki operowej, ogromne emocje, które zostawiają wyraźny ślad w historii muzyki, wzbudza krytyka muzyki współczesnej. Choć krytykom nie raz zarzuca się, że wylewają oni na twórców swoje frustracje z powodu zbyt niewielkiego talentu – tak jak bywało to z Piotrem Rytlem – to krytyka muzycznakrytyka muzyczna ma wyraźny wpływ na rozwój muzyki i kierunek, w którym podążają kompozytorzy. Zdarza się faktycznie, że recenzenci nie przebierają w słowach, a pewne określenia przenikają do języka muzykologów. Niezwykle zjadliwe określenie ukuł pod adresem monumentalnej wokalno‑instrumentalnej twórczości religijnej lat 70. Stefan Kisielewski, nazywając ją socrealizmem liturgicznym. Podobną drogą poszedł Andrzej Chłopecki pisząc o sacro polo w kontekście przemiany stylu Krzysztofa Pendereckiego.
Współpraca kompozytorsko‑krytyczna nie zawsze układała się jednak tak nieprzyjemnie. Często publicyści byli też znakomitymi organizatorami, którzy pomagali wypłynąć debiutującym kompozytorom. Na kształt muzyki polskiej w latach 70. ogromny wpływ miał festiwal w Stalowej Woli Młodzi Muzycy młodemu Miastu. Jego organizatorem był teoretyk i krytyk Krzysztof Droba. Dzięki festiwalowi słynne stały się takie nazwiska twórców, jak Eugeniusz Knapik czy Krzysztof Lasoń.
Swoistym świętem dla krytyków muzycznych są właśnie festiwale muzyki współczesnej. W Polsce wydarzeniem, które raz w roku najbardziej rozpala emocje muzycznych publicystów jest legendarny festiwal Warszawska Jesień. O znaczeniu jakie miała krytyka muzyczna dla 50 lat istnienia festiwalu świadczy obszerny zbiór tekstów jemu poświęconych.
Zadania
Jak nazywało się pierwsze polskie czasopismo muzyczne wydawane przez Józefa Sikorskiego:
- Muzyka
- Ruch Muzyczny
- Res Facta
Przyporządkuj nazwiska krytyków/autorów z tytułami ich publikacji/audycji radiowych:
<i>Gwiazdozbiór muzyczny</i>, <i>Reminiscencje muzyczne</i>, <i>Sekrety Polihymnii</i>
| Jerzy Waldorff | |
| Jan Weber | |
| Stefan Kisielewski |
Wskaż tytuły polskich czasopism muzycznych, które wydawane były jeszcze przed II wojną światową.
- Muzyka
- Ruch muzyczny
- Glissando
Jak nazywał się autor licznych publikacji popularnonaukowych o muzyce, np.: Ciach go smykiem!, Wielka gra. Rzecz o Konkursach Chopinowskich, Sekrety Polihymnii, a prywatnie właściciel jamnika Puzona?
- Stefan Kisielewski
- Jerzy Waldorff
- Piotr Rytel
Jak nazywał się niezwykle wszechstronny krytyk muzyczny, a zarazem pisarz prozaik, kompozytor, a nawet poseł na Sejm. Autor złośliwego określenia socrealizm liturgiczny w stosunku do monumentalnej polskiej muzyki lat 70.
- Stefan Kisielewski
- Andrzej Chłopecki
- Jan Weber
Jak nazywał się polski krytyk muzyczny, a także kompozytor z początku XX wieku – największy oponent muzyki Karola Szymanowskiego?
- Józef Sikorski
- Jerzy Waldorff
- Piotr Rytel
Przeczytaj kilka wybranych recenzji koncertów lub płyt, z różnych poznanych czasopism muzycznych – pomocne mogą się okazać strony internetowe tych magazynów. Zastanów się, które z nich bardziej Ci odpowiadają i dlaczego. Zwróć uwagę na stronę informacyjną recenzji oraz na zamieszczenie osobistych odczuć autora. Zastanów się, do kogo kierowany jest tekst recenzji.
Na podstawie tych analiz spróbuj zebrać cechy, jakie powinna zawierać interesująca recenzja muzyczna.
Zastanów się czym będą się od siebie różnić recenzje, z których jedna dotyczyć będzie wykonania jednego z koncertów Chopina przez wirtuoza X, a druga prawykonania najnowszej kompozycji kompozytora Y. Czy recenzent będzie zwracał uwagę na te same elementy. Na co powinien położyć nacisk w pierwszym, a na co w drugim przypadku. Wypisz cechy obydwu tych recenzji.
Sami wcielcie się na moment w rolę krytyków muzycznych i przygotujcie recenzję koncertu lub płyty, której ostatnio słuchaliście. Przypomnijcie sobie cechy dobrej recenzji, które podaliście w poleceniu 1. Pamiętajcie, że recenzja to nie tylko opis wydarzenia lub nagrania – nie bójcie się wyrażać własnych opinii!
Słownik pojęć
czasopisma naukowe, w których artykuły są recenzowane przez specjalistów w danej dziedzinie. Za publikację w takim czasopiśmie przyznawane są punkty, które liczą się do dorobku naukowego badacza. Wśród czasopism muzycznych punktowane są m. in. kwartalnik Muzyka i czasopismo Res Facta Nova.
dziedzina zajmująca się formułowaniem osądów dotyczących wartości utworów muzycznych i ich wykonania. Nie ma charakteru naukowego, jest z zasady subiektywna, jednak jej celem jest kształtowanie opinii publicznej w kwestiach muzyki.
pojęcie użyte przez Stefana Kisielewskiego na określenie monumentalnych kompozycji wokalno‑instrumentalnych o tematyce religijnej, pisanych w latach 70.
Słownik pojęć został opracowany na podstawie:
encyklopedia.pwn.pl
Biblioteka muzyczna
Bibliografia
Andrzej Chodkowski (red.), Encyklopedia muzyki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995.
Adam Wiatr, Stefan Kisielewski jako krytyk muzyczny , „Atut”, Wrocław 2006.
Jerzy Waldorff, Moje lampki oliwne, „Iskry”, Warszawa 1999.