1756‑1791 - lata życia Wolfganga Amadeusza Mozarta
1770‑1827 - lata życia Ludwiga van Beethovena
1
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
RAduipMokEXqi1
I. Muzyka w ujęciu historycznym – periodyzacja, język, właściwości i charakterystyka.
6. Klasycyzm. Uczeń:
1) charakteryzuje muzykę w kontekście estetyki epoki:
g) twórczość i działalność klasyków wiedeńskich,
h) odmienność późnej twórczości Ludwiga van Beethovena jako prekursora romantyzmu,
i) zmiany w cyklu sonatowym dokonane przez Ludwiga van Beethovena i ich przykłady;
2) omawia cechy wybranych form muzycznych:
a) części cyklu sonatowego (w tym allegro sonatowe),
b) gatunki oparte na cyklu sonatowym: sonata klasyczna, symfonia, koncert solowy, kwartet smyczkowy;
4) wymienia i charakteryzuje twórczość kompozytorów (Joseph Haydn, Wolfgang Amadeus Mozart, Ludwig van Beethoven).
II. Analiza i interpretacja dzieł muzycznych. Uczeń:
1. zna podstawowe terminy i pojęcia właściwe dla opisu i zrozumienia wybranych dzieł muzycznych;
2. nazywa i porządkuje główne nurty, gatunki i style muzyczne, wskazuje formy wypowiedzi artystycznej spoza tradycyjnej klasyfikacji, uzasadniając swoją wypowiedź.
III. Tworzenie wypowiedzi związanych z historią i kulturą muzyczną. Uczeń:
1. wypowiada się w formie ustnej (np. dyskusja, prezentacja, debata) i/lub pisemnej (np. esej, referat) o dziełach muzycznych w oparciu o podstawową terminologię;
3. interpretuje i odczytuje w kontekście dokonań epoki wybrane dzieła muzyczne;
4. formułuje logiczną wypowiedź na temat dzieł, form, gatunków, stylów, technik i twórców muzycznych, uwzględniając zależności między nimi w kontekście: genezy, przeobrażeń, porównań.
Nauczysz się
wymieniać cechy muzyki oraz estetyki klasycyzmu;
charakteryzować najważniejsze formy muzyczne;
przyporządkowywać twórców do epoki;
opisywać dzieła muzyczne epoki klasycyzmu.
Styl klasyczny
Klasycyzm to okres w historii muzyki obejmujący lata ok. 1750‑1820, następującego po okresie baroku. Pojęcie to określa także styl, który w tym czasie ukształtował się, początkowo we Francji (zainicjowany reformą operową Glucka i działalnością francuskich kompozytorów), później zwłaszcza w Wiedniu, gdzie na przełomie XVIII i XIX w. mieszkali i tworzyli klasycy wiedeńscy: Joseph Haydn, Wolfgang Amadeusz Mozart i Ludwig van Beethoven.
Charakterystyczne dla klasyków wiedeńskich dążenie do równowagi treści i formy jest odbiciem klasycznej estetyki. Prócz równowagi żądała ona logiki pomysłu, przejrzystości, zwięzłości wykończenia, jasnego określenia i rozgraniczenia gatunków.
Styl klasyczny był przygotowany w muzyce instrumentalnej przez szkołę mannheimskąSzkoła mannheimskaszkołę mannheimską i szkołę starowiedeńskąSzkoła starowiedeńskaszkołę starowiedeńską, w dziedzinie opery zaś (w której wybił się Mozart) przez ośrodki francuskie, włoskie, a później także niemieckie. W okresie klasycyzmu skrystalizował się ostatecznie funkcyjny system dur‑moll, nastąpiło rozwinięcie ściśle związanej z formą dzieła faktury instrumentalnej, zwłaszcza orkiestrowej (przez sprecyzowanie składu orkiestry symfonicznej). Nowe środki harmoniczne i fakturalne, a także zasada budowy okresowej i pracy tematycznej, doprowadziły do wykształcenia się głównej formy w klasycyźmie - allegra sonatowego, czyli formy sonatowej oraz cyklu sonatowegoCykl sonatowycyklu sonatowego.
REWQtVqJjUb7k1
Nastąpił także bujny rozwój formy wariacyjnej, kultywowano również formę ronda. Wzrost znaczenia mieszczaństwa w XVIII w. spowodował zmianę sytuacji społecznej muzyka (często jeszcze łączącego funkcje wykonawcy i kompozytora), jego stopniowe uniezależnianie się od dworu i Kościoła. Stało się to możliwe dzięki udziałowi mieszczaństwa w uprawianiu i popieraniu muzyki oraz dzięki powstałym wówczas i istniejącym do dziś formom życia muzycznego (koncert publiczny, muzykowanie domowe, podróżne koncertowe wirtuozów, krytyka muzyczna).
Najważniejsze formy okresu klasycyzmu
Najpopularniejszy w epoce klasycyzmu był cykl sonatowyCykl sonatowycykl sonatowy. Jest to forma muzyczna występująca najczęściej w układzie cztero- i trzyczęściowym:
allegro w formie sonatowej, poprzedzone niekiedy wolnym wstępem i zakończone kodą,
część powolna, nierzadko w formie wariacji,
menuet (w układzie trzyczęściowym pomijany)
finał, będący zazwyczaj rondem.
Cykl sonatowy stał się podstawą wszystkich zasadniczych gatunków klasycznej muzyki instrumentalnej, takich jak sonata, symfonia, koncert czy kwartet.
R13wXY2r6wzKX1
Najbardziej znacząca była pierwsza część cyklu. Podstawową zasadę konstrukcyjną stanowi w niej kontrast między tematami osiągany za pomocą środków harmonicznych, rytmicznych, agogicznych i instrumentacyjnych. Są one prezentowane w ekspozycjiEkspozycjaekspozycji, następnie są przetwarzane w przetworzeniu, a finalnie wracają w początkowym kształcie w repryzieRepryzarepryzie.
Najważniejsi twórcy
Ze zdobyczy szkoły mannheimskiej i starowiedeńskiej czerpali najwybitniejsi kompozytorzy epoki klasycyzmu, czyli Joseph Haydn, Wolfgang Amadeusz Mozart i Ludwig van Beethoven. Najstarszym z klasyków był Joseph Haydn.
RYtDueHR2at3Q
Haydn bywa nazywany ojcem symfonii - skomponował ich aż 104. Symfonie są doskonałym przykładem ewolucji stylu muzycznego kompozytora. Wczesne kompozycje mają przeważnie niewielkie rozmiary (3 lub 4 krótkie części skontrastowane agogicznie, zwykle z menuetem pośrodku), na ogół utrzymane były w tonacjach do dwóch znaków. Słyszalne są także wyraziste wpływy barokowe - obecność basso continuo, dwuczłonowa budowa poszczególnych części czy technika koncertująca. Ostatnie symfonie (londyńskie) tworzą już model symfonii klasycznej.
W skład rozwiniętej orkiestry Haydna wchodzą przeważnie: kwartet smyczkowy (I i II skrzypce, altówki, wiolonczele; kontrabasy dublują partię wiolonczel), instrumenty dęte (flety, oboje i rogi, klarnety i trąbki) oraz perkusja ograniczona do kotłów.
Wysłuchajmy fragmentu kwartetu smyczkowego.
RUK0oLNDIfKPa
R11qgvKvbMsfG1
Wybitnym kontynuatorem klasycznego stylu był Wolfgang Amadeusz Mozart.
RTjomqDrL4a9e
Młodzieńcze symfonie mają stosunkowo niewielkie rozmiary, niedużą obsadę wykonawczą, wykazują często wpływy divertimenta, serenady oraz szkoły mannheimskiej. Wiele z nich ma jeszcze budowę trzyczęściową (czyli z pominięciem menueta). Większość dojrzałych symfonii Mozarta ma budowę czteroczęściową z menuetem. Czasami kompozytor wprowadzał w części pierwszej wolny wstęp poprzedzający właściwe allegro sonatowe.
Innowację w zakresie instrumentacji stanowiło wprowadzenie do składu orkiestry klarnetów. Stosowanie klarnetów przez Mozarta nie było jeszcze typową i konsekwentnie realizowaną zasadą instrumentacyjną, ponieważ kompozytor umieszczał ten instrument tylko w wybranych symfoniach (klarnety weszły na stałe do orkiestry symfonicznej dopiero u Beethovena).
Poza symfoniami Mozart zasłynął także znakomitymi koncertami, operami oraz muzyką religijną. We wszystkich gatunkach realizował klasyczne standardy estetyczne.
Wysłuchajmy fragmentów utworów:
Wolfgang Amadeusz Mozart - Sonata fortepianowa A‑dur KV 331 cz. III
Wolfgang Amadeusz Mozart - Eine kleine Nachtmusik KV 525 cz. I
R1C88FFnnUOt8
R1TxTNdqNjFQ3
ReQfTKe5CQhLy
Pierwsze dwie symfonie stylistycznie nawiązują do typowej tradycji muzyki klasycznej, wykazują jeszcze wpływy Haydna i Mozarta. Równocześnie jednak zauważalne są już w nich wyraźnie indywidualne cechy stylu Beethovena. W późniejszych symfoniach Beethovena odnaleźć można szereg innowacji, odmieniających kształt symfonii. Zaliczyć do nich można m.in. zwiększenie liczby części do 5, dodanie do kompozycji programu czy wprowadzenie syntetycznego finału (cytaty głównych tematów poprzednich części pojawiają się w ostatniej części).
W ramach twórczości symfonicznej Beethovena mamy do czynienia ze specyficznym dla tego kompozytora mistrzowskim opanowaniem wielkiej formy, doskonałą pracą motywiczną i przetworzeniową oraz z rozszerzeniem wolumenu brzmienia orkiestry, poprzez rozbudowę jej składu. Podobnie jak Haydn i Mozart, niemiecki kompozytor pisał niemal wszystkie obecne w klasycyzmie gatunki instrumentalne (sonaty, koncerty, kwartety), ale także muzykę wokalno‑instrumentalną (pieśni, oratorium, msza).
Klasycyzm był niewątpliwie jedną z najważniejszych epok w historii muzyki. Dzięki wybitnym twórcom w okresie tym wykształciły się formy, które wykorzystywane były, i nadal są, przez kompozytorów kolejnych pokoleń.
Zadania
ROdScnzJ1T2FO
Ćwiczenie 1
RiCOQgEUqhk8O
Ćwiczenie 2
RtP2C3VD97J2d
Ćwiczenie 3
R1OLjiNK8YwmS
Ćwiczenie 4
RjMIGfAW2CrwD
Ćwiczenie 5
R1cVLPDwoBNQB
Ćwiczenie 6
Ro0T4QtertReR
Ćwiczenie 7
mea25b84bc44b40c6_0000000000198
Słownik pojęć
Cykl sonatowy
Cykl sonatowy
muzyczna cykliczna forma muzyki instrumentalnej, składająca się najczęściej z 4 odrębnych, stanowiących zamkniętą całość części, zestawionych w odpowiedniej kolejności na zasadzie kontrastu agogicznego (kontrastu tempa), kontrastu wyrazowego i wspólnoty lub pokrewieństwa tonacji; także utwór muzyczny mający taką formę.
Divertimento
Divertimento
gatunek muzyki instrumentalnej, powstały w poł. XVIII w. z połączenia suity i symfonii. Przybierało formę cykliczną składającą się z 4‑10 stosunkowo krótkich i różniących się części.
Ekspozycja
Ekspozycja
element formy sonatowej. Jej początkowy odcinek, w którym następuje prezentacja głównych tematów i łączników.
Przetworzenie
Przetworzenie
środkowy odcinek formy sonatowej, w którym materiał tematyczny ekspozycji zostaje poddany tzw. pracy tematycznej, tzn. modyfikacjom melodycznym, rytmicznym, harmonicznym.
Repryza
Repryza
końcowy odcinek formy sonatowej, następujący po przetworzeniu. Różni się od ekspozycji tym, że drugi temat w repryzie pojawia się w tonacji pierwszego tematu (w ekspozycji w tonacji dominanty).
Scherzo
Scherzo
3‑częściowa forma instrumentalna, zwykle w metrum trójdzielnym, szybkim tempie i żartobliwym charakterze.
Szkoła mannheimska
Szkoła mannheimska
grupa kompozytorów i muzyków czeskich, niemieckich i włoskich, działających na dworze elektora Palatynatu Dolnego — od 1740 w Mannheimie, 1778–1800 w Monachium.
Szkoła starowiedeńska
Szkoła starowiedeńska
grupa kompozytorów włoskich i austriackich działających w Wiedniu w XVIII w., przed klasykami wiedeńskimi, m.in.: A. Caldara, uważany za założyciela szkoły, G. Reutter, G.Ch. Wagenseil, M.G. Monn, J. Starzer, J.Ch. Mann.
Źródła: www.encyklopedia.pwn.pl www.sjp.pl
Biblioteka muzyczna
R82GdaI96L8IS1
Utwór:Sonata fortepianowa A-dur KV 331 cz. III, autorstwa: Wolfganga Amadeusza Mozarta. Kompozycja posiada zróżnicowane tempo zmieniające się w trakcie utworu. Cechuje się wesołym, skocznym charakterem.
R12nGGtTlbY881
Utwór:Eine kleine Nachtmusik KV 525 cz. I, autorstwa: Wolfganga Amadeusza Mozarta. Kompozycja posiada wolne tempo. Cechuje się wesołym, skocznym charakterem.
R12A3cPuPgODG1
Utwór:Sonata F-dur op. 10 nr 2 cz. I, autorstwa Ludwiga van Beethovena. Kompozycja posiada zróżnicowane tempo zmieniające się w trakcie utworu. Cechuje się spokojnym, sentymentalnym charakterem.
RUK0oLNDIfKPa
Utwór: Joseph Haydn, Kwartet smyczkowy op. 76 nr 3 Emperor. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się spokojnym charakterem.