Tytuł: Nowomowa – język władzy totalitarnej

Opracowanie scenariusza: Katarzyna Maciejak

Temat zajęć:

Nowomowa – język władzy totalitarnej.

Grupa docelowa:

Uczniowie klasy IV liceum lub technikum.

Podstawa programowa

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

6) odczytuje pozaliterackie teksty kultury, stosując kod właściwy w danej dziedzinie sztuki;

II. Kształcenie językowe.

1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:

3) rozpoznaje argumentacyjny charakter różnych konstrukcji składniowych i ich funkcje w tekście; wykorzystuje je w budowie własnych wypowiedzi;

2. Zróżnicowanie języka. Uczeń:

7) rozpoznaje słownictwo o charakterze wartościującym; odróżnia słownictwo neutralne od słownictwa o zabarwieniu emocjonalnym, oficjalne od potocznego.

3. Komunikacja językowa i kultura języka. Uczeń:

3) rozpoznaje i określa funkcje tekstu (informatywną, poetycką, metajęzykową, ekspresywną, impresywną – w tym perswazyjną);

3) określa funkcje języka: poznawczą (kategoryzowanie świata), komunikacyjną (dostosowanie języka do sytuacji komunikacyjnej) oraz społeczną (budowanie wspólnoty regionalnej, środowiskowej, narodowej); ZR

4) określa rolę języka w budowaniu obrazu świata. ZR

III. Tworzenie wypowiedzi.

4) wyjaśnia, w jaki sposób użyte środki retoryczne (np. pytania retoryczne, wyliczenia, wykrzyknienia, paralelizmy, powtórzenia, apostrofy, przerzutnie, inwersje) oddziałują na odbiorcę;

10) rozumie zjawisko nowomowy; określa jego cechy i funkcje w tekście.

Ogólny cel kształcenia

Uczniowie określają cechy i funkcje nowomowy.

Kompetencje kluczowe

• porozumiewanie się w językach obcych;

• kompetencje informatyczne;

• umiejętność uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

• rozpoznaje i określa funkcje tekstu;

• wskazuje środki językowe charakterystyczne dla nowomowy;

• wyjaśnia, w jaki sposób użyte środki retoryczne oddziałują na odbiorcę;

• podaje definicję językowego obrazu świata;

• rozpoznaje słownictwo o charakterze wartościującym i stosuje je w wypowiedzi.

Metody/techniki kształcenia

• podające

  • pogadanka.

• aktywizujące

  • dyskusja.

• programowane

  • z użyciem komputera;

  • z użyciem e‑podręcznika.

• praktyczne

  • ćwiczeń przedmiotowych.

Formy pracy

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne

• e‑podręcznik;

• tablica interaktywna, tablety/komputery.

Przebieg lekcji

Przed lekcją

1. Uczniowie czytają dowolny fragment przemówienia polityków PRL‑u – np. Władysława Gomułki czy Edwarda Gierka – i wynotowują z niego hasła, w których pojawiają się przymiotniki: socjalistyczny, ludowy lub rzeczowniki: postęp, lud, sojusz, obowiązek.

2. Uczniowie czytają tekst Ireny Kamińskiej‑Szmaj w abstrakcie.

Faza wstępna

1. Prowadzący lekcję podaje temat lekcji, określa cel zajęć i wspólnie z uczniami ustala kryteria sukcesu.

2. Przypomnienie wiadomości z lekcji historii na temat ustroju Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej oraz realiów życia w tamtym czasie. Nauczyciel pyta uczniów, czy zetknęli się już z pojęciem „nowomowy” i co ono oznacza.

Faza realizacyjna

1. Lektura treści abstraktu. Nauczyciel wykorzystuje tekst do pracy indywidualnej lub w parach według następujących kroków: 1) pobieżne przejrzenie tekstu, 2) postawienie pytań, 3) dokładne czytanie, 4) streszczenie poszczególnych części tekstu, 5) powtórzenie treści lub przeczytanie całego tekstu.

2. Analiza ilustracji interaktywnej. Uczestnicy zajęć zapoznają się z treścią przedstawioną na grafice. Następnie nauczyciel omawia z uczniami poznane zagadnienia..

3. Wprowadzenie do lektury tekstu literackiego George'a Orwella. Nauczyciel przekazuje najważniejsze informacje o autorze i okolicznościach wydania powieści. Pyta uczniów, co mówi im jej tytuł w kontekście daty ukazania się książki. Zwraca uwagę na szczególną recepcję dzieła Orwella w Polsce, wydania podziemne, etc.

4. Praca z tekstem literackim. Uczniowie zapoznają się z fragmentem powieści „Rok 1984” George'a Orwella. Zwracają uwagę na przyczyny powstania nowomowy.

5. Uczniowie w parach rozwiązują Ćwiczenie 3.

6. Rozmowa o języku współczesnej propagandy politycznej na podstawie przeczytanego w domu tekstu Ireny Kamińskiej‑Szmaj. Nauczyciel przynosi na zajęcia kilka fragmentów programów wybranych partii politycznych. Dzieli klasę na grupy, każdej przydziela jeden tekst. Zadaniem grup będzie wskazanie elementów propagandy oraz przedstawienie omówienia na forum klasy.

Faza podsumowująca

1. Krótka dyskusja na temat: do czego może doprowadzić używany w nowomowie język wartości, w którym świat i ludzi dzieli się według schematu „dobry – zły”?.

Praca domowa

1. Znajdź w internecie i obejrzyj najpopularniejsze plakaty propagandowe PRL. Jaki obraz świata i człowieka się z nich wyłania? Jakie cechy języka propagandy dostrzegasz? Wskaż charakterystyczne dla nowomowy słowa.

W tej lekcji zostaną użyte m.in. następujące pojęcia oraz nagrania

Pojęcia

Teksty i nagrania

Newspeak – the language of totalitarian power

1. Look on the internet and take a look at any edition of „TV Journal” from the 1980s and consider how the language in this program is different from modern news services.

2. Read part of a speech by any politician from the PRL – eg Władysław Gomułka or Edward Gierek – and note down the slogans using the adjectives socialist, people's or nouns progress, people, union, duty . See if these words appear in modern political speeches and if so, in what contexts.

Ancient rhetoric describes methods of obtaining power through words. As masters of language, the Greek and Roman philisophers (eg Aristitle, Plato, Cicero) demonstrated in their speeches and treatises how the rulers would convince the ruled, making reference to their will, imagination, emotions and aesthetic feelings. As regards free speech, politicians use the art of persuasion on a daily basis to try to gain the support of voters. In the 20th century, totalitarian regimes used unjust and manipulative strategies to incite and exercise control via the media. This method of communication can be defined as Newspeak.

Newspeak is a metaphor for the propaganda language of totalitarianism. Linguists refer to this as the official language of politics and the media during the Polish People's Republic, or PRL (1945 – 1989). During this era, the means of communication with citizens was subject to censorship, and all documents were subordinate to party doctrine (the Central Committee of the Polish United Workers' Party - KC PZPR). In terms of social consciousness, the language of the period from 1945 – 1989 can be seen as a collection of hackneyed propaganda slogans. There were appeals to emotions within them, which praised, amongst others, the so‑called Eastern Bloc alliance, at the same time spreading the cult of the leadership.

Texts using propaganda of this kind differ from contemporary political communications for a number of reasons:

The term Newspeak derives from the anti‑Utopian novel of the English journalist and philosopher – Geroge Orwell. In 1948 he wrote his parabolic novel 1984. He describes in it a brutal world subordinated to the rule of the Party and an oppressive, violent system of propaganda, whose symbol is „Big Brother” – a modern allegory of a totalitarian ruler, who follows every movement of the characters in this dark tale.

Orwell shows how, by using words that change the social image of the world, it is possible to manipulate the minds of those being ruled. The language of power creates a new reality by using words – often schematic, which divide people and their achievements – into good/bad, new/old.