Zaimki: nullus, nemo, nihil
Ważne daty
1650 – powstanie rzeźby Merkury autorstwa Artusa Quellinusa
1699 – powstaje Tryumf Neptuna autorstwa Bon Boullogne
Scenariusz dla nauczyciela
I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:
1. zna i rozpoznaje następujące formy morfologiczne z zakresu gramatyki języka łacińskiego:
d) formy fleksyjne i zasady użycia zaimków: is, quis, qui, hic, ille oraz zaimków osobowych i dzierżawczych;
6. zna podstawowe techniki przekładu tekstu łacińskiego;
7. zna zasady tworzenia spójnego i zgodnego z polską normą językową przekładu z języka łacińskiego na język polski;
8. dokonuje następujących transformacji gramatycznych w zakresie morfologii:
d) odmienia i poprawnie używa następujących zaimków: is, quis, qui, hic, ille oraz zaimków osobowych i dzierżawczych.
III. W zakresie kompetencji społecznych. Uczeń:
2) nabiera umiejętności szybkiego praktycznego zastosowania i ćwiczenia nowo nabytej wiedzy;
3) dostrzega znaczenie języka łacińskiego oraz kultury starożytnej Grecji i Rzymu dla kultury polskiej, europejskiej i światowej;
rozpoznawać zaimki przeczącezaimki przeczące w tekście łacińskim;
odmieniać zaimki nullus, nemo, nihil;
używać zaimków nullus, nemo, nihil do tworzenia zaprzeczeń;
rozpoznawać i charakteryzować przedstawienia Neptuna i Merkurego w sztuce.
Zaimki przeczące
Zaimki: nullus, -a, -um (żaden), nemo (nikt) i nihil (nic) należą do tzw. zaimki przeczące. Ich obecność w zdaniu sygnalizuje przeczenie, ale nie wymaga to dodatkowej negacji czasownikowej (jak w języku polskim). Porównaj takie zdania:
Nēmō piscēs flūminum et marium numerāre potest. – Nikt nie może policzyć ryb w rzekach i morzach.
Zamiast zaimka rzeczownikowego nemo użyć możemy także zaimka przymiotnikowego nullus.
Porównaj:
Nēmō piscēs flūminum et marium numerāre potest. – Nikt nie może policzyć ryb w rzekach i morzach.
Nūllus homō piscēs flūminum et marium numerāre potest. – Żaden człowiek nie może policzyć ryb w rzekach i morzach.
Do zaimków przeczących zaliczamy również zaimki binarnezaimki binarne neuter – żaden z dwóch.
Zapoznaj się z odmianą zaimków przeczących:
NŪLLUS (m.), NŪLLA (f.), NŪLLUM (n.) – ŻADEN, ŻADNA, ŻADNE | ||||||
Singularis | Pluralis | |||||
Nom. | nūllus | nūlla | nūllum | nūllī | nūllae | nūlla |
Gen. | nūllīus | nūllīus | nūllīus | nūllōrum | nūllārum | nūllōrum |
Dat. | nūllī | nūllī | nūllī | nūllīs | nūllīs | nūllīs |
Acc. | nūllum | nūllam | nūllum | nūllōs | nūllās | nūlla |
Abl. | nūllō | nūlla | nūllō | nūllīs | nūllīs | nūllīs |
NĒMO - NIKT | NIHIL - NIC | |||
Nom. | nēmō | nihil | ||
Gen | nūllius | nūllīūs reī | ||
Dat. | nēminī | nūllī rēī | ||
Acc. | nēminem | nihil | ||
Abl. | nūllō | nūlla | nūllō | nūllā rē |
W przypadku ablativus pojawia się również forma nihilō w niektórych zwrotach. Np.:
ex nihilō - z niczego
pro nihilō putāre – uważać/mieć za nic
Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
Film animowany przytacza i omawia użycie łacińskich zaimków: nullus, nemo, nihil. Na pierwszym ekranie pojawia się tytuł filmu: Zaimki nullus, nemo, nihil. Następna grafika przedstawia szkołę. Jest to piętrowy budynek w kolorze czerwonym. Wokół rośnie trawa. Nad wejściem znajduje się napis SZKOŁA. Następne ujęcie ukazuje korytarz szkolny, a w nim uchylone drzwi do sali lekcyjnej. Kolejna scena rozgrywa się przy tablicy, na której pojawia się temat lekcji: Zaimki nullus, nemo, nihil. Lektorka czyta: Zaimki: nullus, -a, -um (żaden), nemo (nikt) i nihil (nic) należą do tzw. zaimków przeczących. Ich obecność w zdaniu sygnalizuje przeczenie, ale nie wymaga to dodatkowej negacji czasownikowej (jak w języku polskim). Na tablicy pojawiają się nazwy wymienianych przez lektorkę zaimków. Lektorka czyta: Porównaj takie zdania: Nēmō piscēs flūminum et marium numerāre potest. Nikt nie może policzyć ryb w rzekach i morzach. Zdania te ukazują się na tablicy. Lektorka kontynuuje: Zamiast zaimka rzeczownikowego nemo użyć możemy także zaimka przymiotnikowego nullus. Porównaj: Nēmō piscēs flūminum et marium numerāre potest. Nikt nie może policzyć ryb w rzekach i morzach. Nūllus homō piscēs flūminum et marium numerāre potest. Żaden człowiek nie może policzyć ryb w rzekach i morzach. Zdania te pojawiają się n tablicy. Lektorka kontynuuje: Do zaimków przeczących zaliczamy również zaimek binarny neuter – żaden z dwóch. Na tablicy ukazuje się zaimek i jego znaczenie polskie. Następny ekran przedstawia zdanie: Nēmō est tam senex, quī sē annum nōn putet posse vīvere i jego tłumaczenie: Nikt nie jest tak stary, iżby sądził, że nie może jeszcze rok przeżyć. (Cyceron)Lektorka czyta: Przyjrzyjmy się wybranym przykładom zdań z wykorzystaniem zaimków przeczących: Nēmō est tam senex, quī sē annum nōn putet posse vīvere. Nikt nie jest tak stary, iżby sądził, że nie może jeszcze rok przeżyć. (Cyceron)Na tablicy pojawiają się kolejne zdania i ich tłumaczenia czytane przez lektorkę: Dē mortuīs loquor, quī nūllī sunt. Mówię o zmarłych, którzy w ogóle nie istnieją. (Cyceron)Nihil est victōriā dulcius. Nic nie ma słodszego od zwycięstwa. (Cyceron)Nūlla lēx satis commoda est omnibus. Żadna ustawa nie zadowala wszystkich. (Liwiusz)Lepidiōrem uxōrem nēmō habet. Nikt nie ma cudowniejszej żony. (Plaut)
Zadania
Przeczytaj podane zdania łacińskie, następnie połącz je z ich polskimi tłumaczeniami. W razie potrzeby skorzystaj ze słownika.
Żadna ustawa nie zadowala wszystkich. (Liwiusz), Nic nie ma słodszego od zwycięstwa. (Cyceron), Mówię o zmarłych, którzy w ogóle nie istnieją. (Cyceron), Nikt nie jest tak stary, iżby sądził, że nie może jeszcze rok przeżyć. (Cyceron), Nikt nie ma cudowniejszej żony. (Plaut)
| Nēmō est tam senex, quī sē annum nōn putet posse vīvere. | |
| Dē mortuīs loquor, quī nūllī sunt. | |
| Nihil est victōriā dulcius. | |
| Nūlla lēx satis commoda est omnibus. | |
| Lepidiōrem uxōrem nēmō habet. |
Wolne miejsca w tekście uzupełnij zaimkami przeczącymi. W razie potrzeby skorzystaj ze słownika.
nihil, nūllus, nūlla, nēmō
Pecūniā corrumpere pudentem .............. potest.
Fāma .............. est celerius.
Faciendī plūrēs librōs .............. est fīnis.
.............. diēs sine līneā.
Zdania łacińskie z poprzedniego zdania połącz je z ich polskimi tłumaczeniami. W razie potrzeby skorzystaj ze słownika.
Pisaniu wielu ksiąg nie ma (żadnego) końca. (Koh. 12,12), Ani dnia bez kreski. (Pliniusz Starszy, powiedzenie przypisywane malarzowi Apellesowi), Nikt nie jest w stanie pieniędzmi zdeprawować człowieka przyzwoitego. (Cyceron), Nic nie jest szybsze od pogłoski.
| Pecūniā corrumpere pudentem nēmō potest. | |
| Fāma nihil est celerius. | |
| Faciendī plūrēs librōs nūllus est fīnis. | |
| Nūlla diēs sine līneā. |
Podanym sentencjom i paremiom prawniczym przyporządkuj ich tłumaczenie oraz odpowiednią definicję.
Nihil nōvī sine commūnī cōnsēnsū., Testis ūnus testis nūllus., Nēmō iūdex in causā suā., Nūllum crīmen sine lēge., Nēmō dē domō suā extrahī potest.
| Sentecja | Tłumaczenie | Definicja |
|---|---|---|
| Nihil nōvī sine commūnī cōnsēnsū. | ||
| Testis ūnus testis nūllus. | ||
| Nēmō iūdex in causā suā. | ||
| Nūllum crīmen sine lēge. | ||
| Nēmō dē domō suā extrahī potest. |
Przedstawienie Neptuna i Merkurego w sztuce
Przeczytaj tekst łaciński, następnie wykonaj zadania.
Dē Neptūnō et Mercuriō
Neptūnus natāre potest, is enim deus maris est. Ōceanus est magnum mare. Mercurius et Neptūnus deī Rōmānī sunt. Rōmānī et Graecī deōs multōs habent. Hominēs deōs neque vīdēre neque audīre possunt. Deī ab hominibus neque vidērī neque audīrī possunt. Vistula magnum flūmen est. In eō flūmine multī sunt piscēs. Piscēs in aquā flūminis natant. In flūminibus et in maribus magnus numerus piscium est. Flūmina et maria plēna sunt piscium. Hominēs multōs piscēs capiunt. Nēmō piscēs flūminum et marium numerāre potest. Piscēs numerārī nōn possunt.
TłumaczenieTłumaczenie
Neptūnus
Neptūnus deus Rōmānus ōceanōrum et marium est. Tridēns nōtissimum signum eius est. Neptūnus frāter Iovis et Plūtōnis est. Uxor eius Salācia est, Neptūnus est pater multōrum līberōrum, exemplī grātia: Pēgasī, Polyphēmī et Proserpinae. Neptūnus dēvorātus est ā patre deōrum Sāturnō, vomitus autem est Iove adiuvante.
TłumaczenieTłumaczenie
Mercurius
Mercurius est deus mercātōrum, Maiae et Iovis fīlius. Etiam nūntius deōrum est Mercurius. Mercurius ut avīs volāre potest, nam in pedibus et in petasō eius ālae sunt. Mercurius imperia deōrum ad hominēs portat, is enim nūntius deōrum est.
TłumaczenieTłumaczenie
Na podstawie: H. Ørberg, Lingua Latina per se illustrata. Pars I: Familia Romana, Grenaa 2003, ss. 70‑71.
Połącz zdania oznaczająco to samo:
Deī ab hominibus neque vidērī neque audīrī possunt., Nēmō piscēs flūminum et marium numerāre potest., Flūmina et maria plēna sunt piscium.
| Hominēs deōs neque vīdēre neque audīre possunt. | |
| Piscēs numerārī nōn possunt. | |
| In flūminibus et in maribus magnus numerus piscium est. |
Po przeczytaniu tekstu zaznacz zdania prawdziwe.
- Homo piscēs flūminum et marium numerāre potest.
- Tridēns nōtissimum signum Mercuriī est.
- Neptūnus est pater Polyphēmī.
- Mercurius est deus mercātōrum.
Słowniki
Słownik pojęć
przysłowie, sentencja, maksyma.
zaimki przeczące są używane do budowania zdań przeczących. Choć znaczenie zaimka jest już zaprzeczone, w języku polskim stosuje się podwójne zaprzeczenie. W języku łacińskim wystarczy użyć zaimka.
w języku łacińskim wyróżniamy zaimki binarne. Są to m.in.: uter (jeden z dwóch), alter (ten drugi z dwóch), neuter (żaden z dwóch).
Słownik łacińsko‑polski
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
H. Ørberg, Lingua Latina per se illustrata. Pars I: Familia Romana, Grenaa 2003, ss. 70‑71.
J. Wikarjak, Gramatyka opisowa języka łacińskiego, Warszawa 2013.
H. Wolanin, Gramatyka opisowa klasycznej łaciny w ujęciu strukturalnym, Kraków 2012.
www.encyklopedia.pwn.pl