Ważne daty

Kultura Rosji

Rosja to kraj o ogromnym zróżnicowaniu regionalnym. Stąd też rosyjska muzyka ludowa jest niezwykle bogata, a na jej specyficzne brzmienie pewien wpływ wywarła też kultura kręgów wschodnich i oryginalna liturgia pochodzenia bizantyjskiego. Podstawę tradycyjnej, wiejskiej kultury muzycznej stanowił oczywiście śpiew – często wielogłosowy, o rozbudowanych, niesymetrycznych frazach melodycznych. Tonalnie i harmonicznie nie miał on nic wspólnego z systemem dur‑moll ani nawet z modalizmamiModalizmmodalizmami.

Od czasów Piotra Wielkiego aż do początku XIX w. rosyjska kultura muzyczna rozwijała się pod ogromnym wpływem muzyki zachodnioeuropejskiej, zwłaszcza włoskiej oraz niemieckiej. Ta sytuacja uległa zmianie dopiero w XIX w. za sprawą działalności przedstawicieli rosyjskiej szkoły narodowej, a zwłaszcza jej pierwszego reprezentanta Michaiła Glinki.

R1SL1eVK47WKc1

Ilustracja przedstawia obraz Michała Glinka, szkic wykonany w 1913 r. Mężczyzna w średnim wieku, ubrany elegancko w białą koszulę i marynarkę. Ma długie włosy, wąsy i brodę.

Kompozytor jako pierwszy starał się połączyć osiągnięcia muzyki zachodnioeuropejskiej z cechami charakterystycznymi dla muzyki rosyjskiej. Największe znaczenie w twórczości Glinki mają opery – Życie za cara oraz Rusłan i Ludmiła. W dziełach tych odnaleźć można połączenie elementów fantastycznych, baśniowych z ludowymi, nawiązania do muzyki wschodu rosyjskiego, np. chór perski, balet kaukaski czy innowacyjne stosowanie skali całotonowej i trójdźwięków zwiększonych.

Kontynuatorem osiągnięć Glinki był Aleksander Dargomyżski. Interesowały go niemal wyłącznie zagadnienia wokalne – związek słowa z muzyką, czy to w pieśni czy w operze. Wywiódł z ducha mowy rosyjskiej nowy rodzaj śpiewu mówionego, wspieranego niezwykle śmiałą i sugestywną harmoniką.

Twórczość Glinki oraz Dargomyżskiego wywarła silny wpływ na kompozytorów Potężnej Gromadki. Do tej grupy należeli: Aleksander Borodin, Milij Bałakiriew, Cezar Cui, Modest Musorgski i Nikołaj Rimski‑Korsakow.

W oparciu o wzory Glinki i Dargomyżskiego tych pięciu kompozytorów usiłowało przeobrazić muzykę rosyjską w muzykę narodową, wolną od wpływów zachodnich. Wszyscy oni w zasadzie byli amatorami (przynajmniej na początku), mimo to opanowali technikę kompozytorską do tego stopnia, że mogli podjąć indywidualną pracę twórczą, odznaczającą się oryginalnością i wysokim poziomem artystycznym.
Potężna Gromadka uzyskała swoją nazwę w roku 1867. Bałakiriew poprowadził wówczas koncert złożony z  dzieł twórców sympatyzujących z  jego ruchem. Zachwycił się ich muzyką krytyk Stasow, który też nadał im miano nie małej, ale potężnej gromadki (moguczaja kuczka, w Polsce czasem nazywaną Wielką Piątką).

MILIJ BAŁAKIRIEW

Bałakiriew jako jedyny z Potężnej Gromadki nie pisał oper, stąd też największe znaczenie ma jego twórczość symfoniczna: Uwertura na temat 3 pieśni rosyjskich, muzyka do Króla Leara, poemat symfoniczny Tamara, oparty na motywach i rytmice pieśni kaukaskich, suita orkiestrowa Chopiniana, będąca wyrazem jego uwielbienia dla Chopina.

CEZAR CUI

ALEKSANDER BORODIN

W dziedzinie muzyki był właściwie samoukiem. Nie licząc dosłownie kilku lekcji udzielonych mu przez zawodowych muzyków, sam nauczył się grać na fortepianie, flecie, wiolonczeli, oboju i klarnecie. Przemiana muzyka dyletanta w  kompozytora świadomego swoich możliwości nastąpiła dzięki Bałakiriewowi. Po przystąpieniu do Potężnej Gromadki, Borodin stał się jednym z najbardziej oryginalnych i znaczących twórców rosyjskich.

Sam siebie nazywał muzykiem niedzielnym i faktycznie, komponował tylko w chwilach wolnych od pracy naukowej. Stąd skromna liczba jego utworów oraz długi czas ich powstawania (np. Kniaź Igor – 16 lat). Okazał się jednak wysokiej klasy nowatorem w dziedzinie harmoniki i rytmiki, a także pełnej wigoru instrumentacjiInstrumentacjainstrumentacji.

Najpopularniejszym utworem Borodina jest poemat symfoniczny W stepach Azji Środkowej – obrazujący drogę karawany przez pustynię oraz opera Kniaź Igor ze słynnymi Tańcami połowieckimi.

Wysłuchajmy fragmentu utworu Borodina.

MIKOŁAJ RIMSKI‑KORSAKOW

Mówiąc o stylu Rimskiego‑Korsakowa, należy podkreślić przede wszystkim mistrzowską, jasną i przejrzystą, a zarazem efektowną i barwną instrumentację, neoromantycznąNeoromantyzmneoromantyczną harmonikę oraz programowośćProgramowa muzykaprogramowość typu ilustracyjnego . W swojej twórczości Rimski‑Korsakow koncentrował się głównie wokół opery i muzyki symfonicznej.

Treść jego oper najczęściej opiera się na legendach i podaniach ludowych. Akcja jest przeważnie statyczna, niezbyt ożywiona. Dla Korsakowa opera była dziełem bardziej muzycznym niż scenicznym. Na kształtowanie materii dźwiękowej znaczny wpływ wywarła rosyjska muzyka ludowa.

Spośród 15 jego oper najważniejsze to opery baśniowe: Bajka o carze Sałtanie (z której pochodzi słynny Lot trzmiela), Złoty kogucik oraz opery historyczne: Pskowianka, Carska narzeczona. Muzykę symfoniczną Korsakowa reprezentują zaś przede wszystkim: Kaprys hiszpański oraz Szeherezada.

Wysłuchajmy utworu Rimskiego‑Korsakowa.

MODEST MUSORGSKI

R141hZJOGb91b1

Ilustracja przedstawia portret kompozytora Modesta Musorgskiego namalowany przez Riepina na cztery dni przed śmiercią muzyka w Mikołajewskim Szpitalu Wojskowym, kiedy jego stan zdrowia się poprawił. Muzyk został ukazany na biało-niebieskim tle, ubrany w domowy strój złożony z ciemnozielonego szlafroka z czerwonym obszyciem oraz ludowej, wyszywanej koszuli. Musorgski jest zwrócony twarzą do widza, lecz jego wzrok skierowany jest w prawą stronę. Jego oblicze ma obojętny wyraz, jego broda i wąsy są w wyraźnym nieładzie.

Uważany jest dzisiaj za najwybitniejszego przedstawiciela Potężnej Gromadki, kompozytora najbardziej nowatorskiego i konsekwentnego w realizowaniu założeń tej grupy. Do inspiracji jego muzyką przyznawał się Claude Debussy, Maurice Ravel, Sergiusz Prokofiew, Dymitr Szostakowicz i wielu innych.

Nie zawsze jednak tak postrzegano dorobek Musorgskiego. Szereg lat po jego śmierci panował pogląd, jakoby był on twórcą niedokształconym, którego dzieła wymagają retuszy, a nawet zmian. Odbierano go jako kompozytora o bogatej wprawdzie inwencji, lecz o niezadowalająco rozwiniętym warsztacie technicznym. Wytykano mu ponadto surowość i dziwaczność pomysłów. Taka charakterystyka muzyki Musorgskiego wypływała z zupełnego niezrozumienia odrębności tej sztuki, jej źródeł i tradycji. Sprzeciwiał się wszelkim szablonom, gdyż uważał, że nie pozwalają one na dotarcie do prawdy w sztuce.

Musorgski był w zasadzie samoukiem. Kształcił swe umiejętności kompozytorskie pod kierunkiem Bałakiriewa. Był za to świetnym pianistą – nauka gry na fortepianie była jedyną systematyczną nauką muzyki tego przyszłego kompozytora. Do podstawowych cech jego twórczości należy powiązanie ściśle z intonacjami rosyjskiej muzyki ludowej czy kładzenie głównego nacisku na muzykę wokalną. Musorgski – wzorem mowy – unikał melizmatówMelizmatmelizmatów, tempo śpiewu dostosowywał do tempa normalnego mówienia, przestrzegał też zgodności akcentów słów i muzyki. W swoich utworach wprowadzał nowatorstwa w dziedzinie harmoniki, wynikające w dużej mierze z nawiązania do muzyki cerkiewnej i częstego używania skal modalnych.

Najliczniej reprezentują się u Musorgskiego pieśni, należące do największych w  tej dziedzinie osiągnięć artystycznych, m. in. cykle: W izbie dziecięcej oraz Pieśni i tańce śmierci z wyjątkowo tragicznym klimatem, ukazujące różne obrazy śmierci.

Szczególne miejsce w twórczości tego kompozytora zajmuje dramat muzyczny: Borys Godunow i Chowańszczyzna.

Spośród nielicznych utworów instrumentalnych dużą sławę zyskały sobie: Noc na Łysej Górze, a także Obrazki z wystawy.

RQjaADPHfwCGI

Ilustracja interaktywna przedstawia „Obrazy Hartmanna”, które zainspirowały Musorgskiego do napisania „Obrazków z wystawy”. Dodatkowo pojawia się informacja: 1. Obrazki z wystawy powstały z podwójnej inspiracji – pod wpływem śmierci przyjaciela W. Hartmanna, którą Musorgski silnie przeżył, oraz pośmiertnej wystawy jego szkiców, rysunków i obrazów. Cykl dziesięciu miniatur fortepianowych związał kompozytor Promenadami, pełniącymi rolę wstępu i intermediów, w których opisał samego siebie, swoje wrażenia z wystawy.

Ilustracja interaktywna przedstawia „Obrazy Hartmanna”, które zainspirowały Musorgskiego do napisania „Obrazków z wystawy”. Dodatkowo pojawia się informacja: 1. Obrazki z wystawy powstały z podwójnej inspiracji – pod wpływem śmierci przyjaciela W. Hartmanna, którą Musorgski silnie przeżył, oraz pośmiertnej wystawy jego szkiców, rysunków i obrazów. Cykl dziesięciu miniatur fortepianowych związał kompozytor Promenadami, pełniącymi rolę wstępu i intermediów, w których opisał samego siebie, swoje wrażenia z wystawy.

1

1. Obrazki z wystawy powstały z podwójnej inspiracji – pod wpływem śmierci przyjaciela W. Hartmanna, którą Musorgski silnie przeżył, oraz pośmiertnej wystawy jego szkiców, rysunków i obrazów. Cykl dziesięciu miniatur fortepianowych związał kompozytor Promenadami, pełniącymi rolę wstępu i intermediów, w których opisał samego siebie, swoje wrażenia z wystawy.

Twórczość Musorgskiego stanowi ewenement, nie tylko na tle muzyki rosyjskiej, ale także zachodnioeuropejskiej. Sięgał on po rozwiązania nowatorskie, z tej przyczyny pozostając jednak niezrozumianym przez mu współczesnych.

Wysłuchajmy jednej z części Obrazków z wystawy.

Potężna Gromadka niewątpliwie przyczyniła się do stworzenia narodowego stylu w muzyce rosyjskiej. Kompozytorzy wykorzystywali właściwości melodyczno‑tonalne ludowych pieśni rosyjskich i łączyli je z największymi gatunkami muzycznymi, jak np. z symfonią, dzięki czemu grupa przebiła się do świadomości szerszej publiczności i odegrała ważną rolą w rozwoju muzyki europejskiej.

Zadania

Słownik pojęć

Źródło:

rmfclassic.pl

Galeria dzieł sztuki

R1SL1eVK47WKc1

Ilustracja przedstawia obraz Michała Glinka, szkic wykonany w 1913 r. Mężczyzna w średnim wieku, ubrany elegancko w białą koszulę i marynarkę. Ma długie włosy, wąsy i brodę.

RVPgJD5moAWYb1

Ilustracja przedstawia popiersie Aleksandra Borodina. Mężczyzna w średnim wieku, z długim, czarnym wąsem. Ubrany elegancko w białą koszulę i marynarkę. Z wykształcenia był lekarzem i chemikiem. W 1864 r. został nawet profesorem chemii. Przykładał wielką wagę do swojej pracy naukowej, w której miał spore osiągnięcia. Rezultaty swoich badań ogłosił w ok. 40 pracach naukowych zamieszczanych w czasopismach rosyjskich i europejskich. Występował wielokrotnie na krajowych i międzynarodowych kongresach. Ten niezwykle wszechstronny i światły człowiek był też rzecznikiem nowoczesnych metod nauczania, współorganizatorem i wykładowcą Żeńskich Kursów Lekarskich.

RHOJPqX0VRM5T1

Ilustracja przedstawia obraz Milija Aleksiejewicza Bałakirewa. Mężczyzna w dłuższych włosach, zarostem i wąsem. Ubrany w białą koszulę i ciemny garnitur. Ręce ma skrzyżowane na wysokości piersi. Z podróży na Kaukaz przywiózł zapisy melodii ludowych, które były dla kompozytorów prawdziwym odkryciem muzyki wschodniej. W latach 70. poświęcił się głównie prowadzeniu koncertów, które stały się prawdziwą trybuną młodych kompozytorów rosyjskich, a zarazem umożliwiły szerszemu audytorium poznanie współczesnej twórczości kompozytorów krajów zachodnich, szczególnie Berlioza, Liszta, Schumanna. Dla polskiej kultury Bałakiriew zasłużył się jako inicjator właściwie pojętego kultu Chopina w naszym kraju. W 1891 r. przyjechał do Żelazowej Woli, odszukał dom rodzinny kompozytora i powiadomiwszy prasę warszawską o katastrofalnym stanie tego budynku, zabiegał o jego restaurację i wzniesienie w tym miejscu pomnika Chopina.

R10gkSwcthvk31

Ilustracja przedstawia portret Cezara Cui, wykonany przez Ilję Riepina. Starszy mężczyzna siedzi na fotelu z płozami, ma brodę i wąsy, nosi okulary. Ubrany w białą koszulę, granatowe spodnie z czerwonymi wstawkami i szary, długi płaszcz. Urodził się i wykształcił w Wilnie, jako syn Polki i napoleońskiego oficera. Cui obok działalności na polu muzycznym miał też inne zainteresowania: był profesorem fortyfikacji w Akademii Inżynieryjnej i Akademii Artyleryjskiej, stając się z czasem cenionym specjalistą w tej dziedzinie (w 1904 r. otrzymał nawet stopień generała). Studiował u Moniuszki, a później działalność kompozytorską łączył z działalnością na polu publicystyki i krytyki muzycznej. Jako krytyk muzyczny najpierw wspierał tę grupę, lecz później odszedł od niej i w krytykach wyrażał się o niej niezbyt pochlebnie.

R141hZJOGb91b1

Ilustracja przedstawia portret kompozytora Modesta Musorgskiego namalowany przez Riepina na cztery dni przed śmiercią muzyka w Mikołajewskim Szpitalu Wojskowym, kiedy jego stan zdrowia się poprawił. Muzyk został ukazany na biało-niebieskim tle, ubrany w domowy strój złożony z ciemnozielonego szlafroka z czerwonym obszyciem oraz ludowej, wyszywanej koszuli. Musorgski jest zwrócony twarzą do widza, lecz jego wzrok skierowany jest w prawą stronę. Jego oblicze ma obojętny wyraz, jego broda i wąsy są w wyraźnym nieładzie.

Rz2iYNn0kaqtT1

Ilustracja przedstawia Mikołaja Rimski-Korsakow. Mężczyzna w starszym wieku, w okularach z długą, siwą brodą. Jako kilkunastoletni chłopiec spotkał się z Bałakiriewem i to zaważyło na jego dalszym życiu. W 1871 r., dzięki bezprzykładnej pracowitości i sumienności, zdobył tak szeroki zakres wiedzy muzycznej, że był uważany za jednego z najznamienitszych muzyków rosyjskich. Jako pedagog Rimski-Korsakow stał się szybko autorytetem na skalę europejską: jest autorem podstawowych – nie tracących do dziś znaczenia – podręczników harmonii i instrumentacji.

R1egcJkwcQ9JD1

Ilustracja przedstawia obraz „Obrazy Hartmanna”, które zainspirowały Musorgskiego do napisania najpopularniejszego utworu „Obrazków z wystawy”. Dzieła, które są przedstawione na obrazie: Gnom, Stary zamek, Tuileries, Bydło, Taniec kurcząt w skorupkach, Samuel Goldenberg i Szmul, Rynek w Limoges, Katakumby, Chatka na kurzej stopce, Wielka brama w Kijowie.

Biblioteka muzyczna