Ważne daty

Muzyka i mity

Wśród kultur starożytnych jedną z najważniejszych dla rozwoju nowożytnej kultury europejskiej była kultura antycznej Grecji. Nieodłącznym jej składnikiem była muzyka. Znaczenie terminu μmuοomicronυupsilonσsigmaιiotaκkappaή (gr. mousike) nie było jednoznaczne z dzisiejszym rozumieniem słowa muzyka, mimo iż to ono stanowiło etymologiczny wzorzec. Termin grecki był dużo szerszy i oznaczał zarówno muzykę, jak i poezję i taniec. Co więcej, badacze podkreślają, iż te obszary prawie zawsze występowały w połączeniu tworząc synkretyczny gatunek, nazywany inaczej trójjedyną choreą.

O tym, jak ważne miejsce zajmowała muzyka w życiu Greków, świadczyć może fakt, iż wiele mitów odnosi się do muzyki i muzyków. Wśród nich można wyróżnić mity wskazujące na hellenistyczne pochodzenie instrumentów. Wynalezienie liry przypisuje się Hermesowi, syryngi – satyrowi Panowi, który skonstruował ją z trzciny, w którą zamieniła się uciekająca przed nim nimfa Syrinx. Do tej grupy należą także przekazy przypisujące wynalezienie aulosu Atenie, która była kompozytorką i pierwszym wirtuozem tego instrumentu. Odrzuciła jednak ten instrument ze względu na to, iż szpetnie deformował jej twarz podczas grania i przysięgła nigdy więcej go nie dotykać. Według tego podania aulos został następnie podniesiony przez Marsjasza, który wykształcił swój indywidualny styl gry.

Z aulosem związany jest też mit przedstawiający pojedynek Apolla z Marsjaszem. Butny satyr chełpił się twierdząc, iż jest lepszym muzykiem niż Apollo i wezwał go do udziału w muzycznym konkursie. Według jednej z wersji mitu Apollo, który grał na kitarze, wygrał tylko dzięki podstępowi, gdyż zaproponował, żeby grać na odwróconych instrumentach, co w wypadku aulosu okazało się niemożliwe. Mit uwidacznia również odwieczny kulturowy spór między pierwiastkiem apollińskim i dionizyjskim. Opozycja ta widoczna jest też w jednym z najbardziej znaczących muzycznych mitów – micie o Orfeuszu i Eurydyce, który pokazuje potęgę i władzę muzyki mogącej przekraczać nawet granice świata umarłych. To dzięki swoim muzycznym umiejętnościom Orfeuszowi, zrozpaczonemu po przedwczesnej śmierci swojej żony, udaje się dostać do Hadesu i uzyskać zgodę na wyprowadzenie Eurydyki do świata żywych. Spełniony musiał zostać warunek – Orfeuszowi nie wolno było się odwrócić i spojrzeć na swoją małżonkę. Nieufny przyrzeczeniom bogów muzyk nie podołał próbie i utracił swoją ukochaną na zawsze. Jedno z podań przekazuje, iż po powrocie na pola Tracji rozszarpały go menady z orszaku Dionizosa, które nie mogły znieść jego żałosnych lamentów. Inna wersja podaje, iż Orfeusz, doświadczony bólem i cierpieniem, wyrzekł się ziemskiego piękna i za sprawą Apolla został umieszczony na firmamencie niebieskim, gdzie mógł kontemplować piękno wynikające z harmonii świata.

Instrumentarium starożytnej Grecji

R10KoWQt2nAqh

Ilustracja interaktywna przedstawia: Kitara płaskodenna. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Jednym z najważniejszych instrumentów starożytnej Grecji była kitara. Wbrew skojarzeniom nie ma ona nic wspólnego ze współczesną gitarą. Ten duży drewniany instrument strunowy przeznaczony był dla profesjonalnych muzyków. Grało się na nim w pozycji stojącej, często przy użyciu dużego plektronu. Ciężki instrument podtrzymywany był pasem, który przymocowany był do lewej ręki. 2. Kitara wykorzystywana była jako instrument akompaniujący śpiewowi – ten typ wykonania zwany był kitharōdia – lub jako instrument solowy – wówczas nazywano tę formę psilē khitarsis. Do czasów nam współczesnych nie przetrwał żaden autentyczny instrument z epoki, rekonstrukcje instrumentu powstają na podstawie ilustracji przedstawionych na starożytnych wazach oraz opisów zawartych w traktatach.

Ilustracja interaktywna przedstawia: Kitara płaskodenna. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Jednym z najważniejszych instrumentów starożytnej Grecji była kitara. Wbrew skojarzeniom nie ma ona nic wspólnego ze współczesną gitarą. Ten duży drewniany instrument strunowy przeznaczony był dla profesjonalnych muzyków. Grało się na nim w pozycji stojącej, często przy użyciu dużego plektronu. Ciężki instrument podtrzymywany był pasem, który przymocowany był do lewej ręki. 2. Kitara wykorzystywana była jako instrument akompaniujący śpiewowi – ten typ wykonania zwany był kitharōdia – lub jako instrument solowy – wówczas nazywano tę formę psilē khitarsis. Do czasów nam współczesnych nie przetrwał żaden autentyczny instrument z epoki, rekonstrukcje instrumentu powstają na podstawie ilustracji przedstawionych na starożytnych wazach oraz opisów zawartych w traktatach.

1

2

1. Jednym z najważniejszych instrumentów starożytnej Grecji była kitara. Wbrew skojarzeniom nie ma ona nic wspólnego ze współczesną gitarą. Ten duży drewniany instrument strunowy przeznaczony był dla profesjonalnych muzyków. Grało się na nim w pozycji stojącej, często przy użyciu dużego plektronu. Ciężki instrument podtrzymywany był pasem, który przymocowany był do lewej ręki.

2. Kitara wykorzystywana była jako instrument akompaniujący śpiewowi – ten typ wykonania zwany był kitharōdia – lub jako instrument solowy – wówczas nazywano tę formę psilē khitarsis. Do czasów nam współczesnych nie przetrwał żaden autentyczny instrument z epoki, rekonstrukcje instrumentu powstają na podstawie ilustracji przedstawionych na starożytnych wazach oraz opisów zawartych w traktatach. Nagranie prezentuje różne techniki gry na instrumencie: grę przy użyciu plektronu, zarywanie strun palcami oraz grę akordową.

RxJzJERXimPok

Ilustracja interaktywna przedstawia: Aulos. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Aulos był instrumentem dętym składającym się z dwóch piszczałek wykonanych z kości lub z drewna, w których osadzone były duże podwójne stroiki., 2. Auleta grający na instrumencie na otwartej przestrzeni często ubierał na głowę specjalną skórzaną opaskę phorbeję, która ułatwiała wydobycie dźwięku o większym natężeniu. 3. Do tej pory nie wiadomo, dlaczego starożytni używali jednocześnie dwóch piszczałek. Utrudniało to grę, gdyż dwa duże stroiki wypełniały znaczną część jamy ustnej, ponadto przy obsłudze piszczałki muzyk musiał się posługiwać jedną ręką, która zarówno podtrzymywała piszczałkę, jak i zakrywała odpowiednie otwory. Użycie dwóch piszczałek może prowadzić do błędnego przekonania, iż starożytni tworzyli muzykę wielogłosową – teorię tę jednak obalono. Konkurencyjne teorie głoszą, że jedna z piszczałek mogła być piszczałką burdonową lub iż na obu wykonywano identyczną melodię, wówczas użycie 2 piszczałek miałoby znaczenie barwowe.

Ilustracja interaktywna przedstawia: Aulos. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Aulos był instrumentem dętym składającym się z dwóch piszczałek wykonanych z kości lub z drewna, w których osadzone były duże podwójne stroiki., 2. Auleta grający na instrumencie na otwartej przestrzeni często ubierał na głowę specjalną skórzaną opaskę phorbeję, która ułatwiała wydobycie dźwięku o większym natężeniu. 3. Do tej pory nie wiadomo, dlaczego starożytni używali jednocześnie dwóch piszczałek. Utrudniało to grę, gdyż dwa duże stroiki wypełniały znaczną część jamy ustnej, ponadto przy obsłudze piszczałki muzyk musiał się posługiwać jedną ręką, która zarówno podtrzymywała piszczałkę, jak i zakrywała odpowiednie otwory. Użycie dwóch piszczałek może prowadzić do błędnego przekonania, iż starożytni tworzyli muzykę wielogłosową – teorię tę jednak obalono. Konkurencyjne teorie głoszą, że jedna z piszczałek mogła być piszczałką burdonową lub iż na obu wykonywano identyczną melodię, wówczas użycie 2 piszczałek miałoby znaczenie barwowe.

1

2

3

1. Aulos był instrumentem dętym składającym się z dwóch piszczałek wykonanych z kości lub z drewna, w których osadzone były duże podwójne stroiki.

2. Auleta grający na instrumencie na otwartej przestrzeni często ubierał na głowę specjalną skórzaną opaskę phorbeję, która ułatwiała wydobycie dźwięku o większym natężeniu.

3. Do tej pory nie wiadomo, dlaczego starożytni używali jednocześnie dwóch piszczałek. Utrudniało to grę, gdyż dwa duże stroiki wypełniały znaczną część jamy ustnej, ponadto przy obsłudze piszczałki muzyk musiał się posługiwać jedną ręką, która zarówno podtrzymywała piszczałkę, jak i zakrywała odpowiednie otwory. Użycie dwóch piszczałek może prowadzić do błędnego przekonania, iż starożytni tworzyli muzykę wielogłosową – teorię tę jednak obalono. Konkurencyjne teorie głoszą, że jedna z piszczałek mogła być piszczałką burdonową lub iż na obu wykonywano identyczną melodię, wówczas użycie 2 piszczałek miałoby znaczenie barwowe.

R1eWpJJ1npirx

Ilustracja interaktywna przedstawia: Lira. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Instrument strunowy przeznaczony dla amatorów i jako instrument ćwiczebny. W porównaniu do kitary cechowała go dość prosta budowa, jednak zakres dźwięków był podobny. Taka sama była też liczba strun i sposób ich strojenia. Pudło rezonansowe liry wykonane było ze skorupy żółwia i zwierzęcej skóry, a dołączone ramiona były drewniane. Wynalezienie liry przypisuje się boskiemu dziecku – Hermesowi.

Ilustracja interaktywna przedstawia: Lira. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Instrument strunowy przeznaczony dla amatorów i jako instrument ćwiczebny. W porównaniu do kitary cechowała go dość prosta budowa, jednak zakres dźwięków był podobny. Taka sama była też liczba strun i sposób ich strojenia. Pudło rezonansowe liry wykonane było ze skorupy żółwia i zwierzęcej skóry, a dołączone ramiona były drewniane. Wynalezienie liry przypisuje się boskiemu dziecku – Hermesowi.

1

1. Instrument strunowy przeznaczony dla amatorów i jako instrument ćwiczebny. W porównaniu do kitary cechowała go dość prosta budowa, jednak zakres dźwięków był podobny. Taka sama była też liczba strun i sposób ich strojenia. Pudło rezonansowe liry wykonane było ze skorupy żółwia i zwierzęcej skóry, a dołączone ramiona były drewniane. Wynalezienie liry przypisuje się boskiemu dziecku – Hermesowi.

RoPJ5xB2xS8Vj

Ilustracja interaktywna przedstawia: Plagiaulos. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Plagiaulos, czyli aulos poprzeczny. Instrument związany ze światem pasterskim. Składał się z pojedynczej piszczałki zamkniętej, zatkanej powyżej otworu zadęciowego. Prawdopodobnie miał długość zbliżoną do dzisiejszego fletu orkiestrowego, a zakres jego dźwięków przekraczał oktawę.

Ilustracja interaktywna przedstawia: Plagiaulos. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Plagiaulos, czyli aulos poprzeczny. Instrument związany ze światem pasterskim. Składał się z pojedynczej piszczałki zamkniętej, zatkanej powyżej otworu zadęciowego. Prawdopodobnie miał długość zbliżoną do dzisiejszego fletu orkiestrowego, a zakres jego dźwięków przekraczał oktawę.

1

1. Plagiaulos, czyli aulos poprzeczny. Instrument związany ze światem pasterskim. Składał się z pojedynczej piszczałki zamkniętej, zatkanej powyżej otworu zadęciowego. Prawdopodobnie miał długość zbliżoną do dzisiejszego fletu orkiestrowego, a zakres jego dźwięków przekraczał oktawę.

RBsVMwszKWsXn

Ilustracja interaktywna przedstawia: Syrinks. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: Syringa, zwana inaczej syrinks lub fletnia Pana. Jeden z najprostszych instrumentów dętych, w którym dźwięk uzyskiwany jest w nastrojonej piszczałce poprzez skierowanie strumienia powietrza na krawędź znajdującą się blisko końca piszczałki. Związany jest z kulturą pasterską, jego pochodzenie wiązane jest z mitem o bożku Panie i nimfie Syriks. 2. Syringa była instrumentem wykonanym z piszczałek z trzciny lub innej rośliny o pustych łodygach, o ostrym i przenikliwym dźwięku. W odmianie greckiej piszczałki były równej długości, a ich strój był regulowany za pomocą umieszczanego w środku wosku. Prawdopodobnie zakres dźwięków możliwych do wydobycia był niewielki, maksymalnie do siedmiu dźwięków.

Ilustracja interaktywna przedstawia: Syrinks. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: Syringa, zwana inaczej syrinks lub fletnia Pana. Jeden z najprostszych instrumentów dętych, w którym dźwięk uzyskiwany jest w nastrojonej piszczałce poprzez skierowanie strumienia powietrza na krawędź znajdującą się blisko końca piszczałki. Związany jest z kulturą pasterską, jego pochodzenie wiązane jest z mitem o bożku Panie i nimfie Syriks. 2. Syringa była instrumentem wykonanym z piszczałek z trzciny lub innej rośliny o pustych łodygach, o ostrym i przenikliwym dźwięku. W odmianie greckiej piszczałki były równej długości, a ich strój był regulowany za pomocą umieszczanego w środku wosku. Prawdopodobnie zakres dźwięków możliwych do wydobycia był niewielki, maksymalnie do siedmiu dźwięków.

1

2

1. Syringa, zwana inaczej syrinks lub fletnia Pana. Jeden z najprostszych instrumentów dętych, w którym dźwięk uzyskiwany jest w nastrojonej piszczałce poprzez skierowanie strumienia powietrza na krawędź znajdującą się blisko końca piszczałki. Związany jest z kulturą pasterską, jego pochodzenie wiązane jest z mitem o bożku Panie i nimfie Syriks.

2. Syringa była instrumentem wykonanym z piszczałek z trzciny lub innej rośliny o pustych łodygach, o ostrym i przenikliwym dźwięku. W odmianie greckiej piszczałki były równej długości, a ich strój był regulowany za pomocą umieszczanego w środku wosku. Prawdopodobnie zakres dźwięków możliwych do wydobycia był niewielki, maksymalnie do siedmiu dźwięków.

Muzyka w życiu starożytnych Greków

Muzyka towarzyszyła Grekom niemal w każdych okolicznościach, zarówno w życiu publicznym, jak i prywatnym. Rozbrzmiewała podczaj najważniejszych uroczystości państwowych, do których zaliczyć można PanatenajePanatenajePanatenaje – obchodzone corocznie przez mieszkańców Aten w okresie letnim, a w sposób szczególny – raz na cztery lata na cześć patronki miasta Ateny. Podczas wielu procesji rozbrzmiewały prosodiony poprzedzające peanyPeanpeany – pieśni śpiewane na cześć bogini, a uroczystościom i rytuałom towarzyszyli muzycy grający na aulosach.

Do naszych czasów przetrwały dwa peany, które wyryte zostały na ścianach skarbca ateńskiego w Delfach. Hymny delfickie do Apolla pochodzą z II w. p.n.e. Pierwszy z nich przypisuje się Atenajosowi, drugi zaś Limeniosowi.

Drugim równie ważnym świętem były Wielkie Dionizje, obchodzone na przełomie marca i kwietnia, poświęcone bogowi wina i płodności – Dionizosowi. Podczas tego święta z pewnością rozbrzmiewały dytyramby, zarówno solowe, jak i chóralne, odbywały się liczne zawody muzyczne, m.in. konkurs dytyrambówDytyrambdytyrambów oraz konkurs dramatyczny.

Charakter religijny miały również igrzyska sportowe. Z zachowanych źródeł wiadomo, iż często muzyk grający na aulosie towarzyszył zmaganiom atletów. Nie wiemy jednak, czy muzyka ta miała zagrzewać sportowców do walki, czy też rozpraszać przeciwnika.

RMXkJczESpvRG1

Ilustracja przedstawia naczynie - Amforę (lekythos) na której (lekythos) przedstawiona została scena zawodów lekkoatletycznych. Skoczkowi w dal towarzyszy auleta.

Powszechnym zwyczajem było również, iż zwycięzcy poszczególnych dyscyplin opiewani byli w odach pochwalnych, tzw. epinikiac, które rozpowszechniane były przez muzyków na całym Półwyspie Peloponeskim. Szczególnym rodzajem zawodów były Igrzyska Pytyjskie w Delfach, miejscu kultu boga Apollina. Składały się na nie wyłącznie dyscypliny muzyczne, takie jak śpiew przy akompaniamencie kitary (kitharodia), gra solo na kitarze (psile kitharisis) oraz na aulosie, czy też śpiew przy akompaniamencie aulosu (aulodia). Najważniejszą i najbardziej prestiżową dyscypliną była kitharodia – stający do konkursu muzyk musiał sam skomponować specjalny utwór zwany nomosem, a następnie samodzielnie zaśpiewać go towarzysząc sobie na kitarze. Było to zatem połączenie konkursu kompozytorskiego i wykonawczego.

Muzyka pełniła nie tylko ważną rolę w życiu publicznym. Towarzyszyła również uroczystościom prywatnym i umilała czas spędzany w domu. Skorzy do świętowania starożytni Grecy przejawiali wielkie upodobanie do uczt zwanych symposionami, podczas których wykształceni młodzieńcy grali na lirze towarzysząc ogólnym śpiewom. Popularną pieśnią biesiadną, o dość lekkim, frywolnym charakterze, był skolion.

Pieśnią o charakterze skolionu jest również tzw. Epitafium Seikilosa, które przetrwało w postaci inskrypcji nagrobnej.

R1YgtaM6uLoVc1

Ilustracja przedstawia kobiety muzykujące w domu na harfie kątowej, kitarze kołyskowej oraz lirze. Na ilustracji widoczne są trzy kobiety. Dwie siedzą, a jedna z nich stoi. Wszystkie są ubrane w szaty.

Liryka i dramat

Tradycje śpiewania poezji sięgały już zapewne czasów homeryckich – jest wiele przesłanek świadczących o tym, iż eposy były wykonywane przez rapsodów w postaci melorecytacji. Do słynnych poetów, których poezje były śpiewane przy dźwiękach liry, należeli także Alkajos i Safona, działający w VI w. p.n.e. na wyspie Lesbos. W kompozycjach Safony i Alkajosa ujawnia się osobisty i emocjonalny stosunek artystów do otaczającej ich rzeczywistości. W przeciwieństwie do liryki monodycznej, liryka chóralna skupiała się na odczuciach powszechnych, kierowana była do szerokiego grona publiczności i poruszała tematy uniwersalne, np. związane z religią, czy też koniecznością wypełniania boskich praw.

Początki przedstawień dramatycznych sięgają VI w. p.n.e. Upatruje się ich w rytualnym dytyrambie, który był śpiewany przez chór mężczyzn ku czci Dionizosa – boga wina i płodności podczas uroczystości Wielkich Dionizji. Z czasem z chóru zaczęli wyodrębniać się aktorzy. Złoty wiek rozwoju tragedii przypada na V w. p.n.e. Jednym z najważniejszych momentów, w którym prezentowano nowe sztuki dramatyczne, były Wielkie Dionizje, podczas których ogłaszano konkurs dramatyczny. Co roku wybierano trzech twórców, z których każdy musiał przygotować trzy tragedie oraz dramat satyrowy, ukazujący mitycznych bohaterów w krzywym zwierciadle.

RWbez74z9ggoG1

Ilustracja przedstawia fragment naczynia. Waza Pronomosa datowana na V–IV w. p.n.e przedstawiająca trupę aktorską przygotowującą się do przedstawienia. Zdobienia na wazie są koloru złotego, a same naczynie ma kolor brązowy.

Do naszych czasów przetrwały 32 dzieła. Wszystkie zachowane w całości są dziełami trzech wielkich dramatopisarzy ateńskich: Ajschylosa, Sofoklesa i Eurypidesa. Należy również zaznaczyć, że autor sztuki był odpowiedzialny nie tylko za tekst, ale również za muzykę oraz przygotowanie aktorów i chóru.

Dramaty posiadały określoną strukturę. Rozpoczynał je zazwyczaj prologos będący wprowadzeniem w formie monologu lub dialogu. Po nim następowało wejście chóru – parodos. Zasadnicza część dramatu składała się z pojawiających się naprzemiennie epeisodionów obejmujących dialogi i monologi bohaterów oraz stasimonów – pieśni chóru. Przedstawienie kończyła pieśń chóru zwana exodosem. Jednym z kluczowych elementów dramaturgicznych było tzw. anagnorisisAnagnorisisanagnorisis – moment, w którym bohater rozpoznaje nieznane mu wcześniej okoliczności lub osobę, co jest podstawą do rozwikłania całej intrygi.

Najważniejszym muzycznym zabytkiem, który dochował się do naszych czasów, jest fragment chóralny z tragedii Orestes Eurypidesa.

Komedia

W kolejnych stuleciach coraz większą popularność zyskiwała komedia, która często nawiązywała do aktualnej sytuacji społecznej i politycznej. Ważną rolę odgrywał chór, który pełnił rolę zarówno inscenizacyjną (u Arystofanesa występował w roli żab, niekiedy też ukazywał jeźdźców na koniach), jak również w określonym momencie przedstawienia – parabasis – zwracał się bezpośrednio do publiczności komentując aktualne zjawiska polityczne, czy też obyczajowe.

RiiLBcHeRAnr51

Ilustracja przedstawia zdobienia na starożytnym naczyniu. Na naczyniu przedstawiono chór w kostiumach koni i jeźdźców. Na naczyniu widoczne są cztery postacie – trzech jeźdźców i jedna postać stojąca obok nich.

Teatr w Epidauros

Wgląd w sposób wystawiania przedstawień dramatycznych dają zachowane teatry antyczne, wśród których teatr w Epidauros, jest jednym z najciekawszych obiektów. Ciekawostką jest, iż w ostatnim stuleciu została mu przywrócona funkcja użytkowa – ponownie jest miejscem wystawień licznych przedstawień, nie tylko antycznych.

Wykonawstwo muzyczne

Mimo iż do naszych czasów zachowało się ok. 40 fragmentów zapisów muzycznych, bardzo często nie wiadomo jak je wykonywano i nie mamy pewności, jak ta muzyka brzmiała. Czy była to prosta monodia? W których fragmentach towarzyszyły instrumenty? Czy śpiew wykonywany był przez solistę, czy przez chór? Na większość z tych pytań nie ma jednoznacznych odpowiedzi. Trochę światła na tajemnicę wykonawstwa muzyki starożytnej rzucają zachowane wizerunki instrumentów muzycznych: aulosu, kitary, liry, barbitonu, syringi oraz traktaty opisujące systemy muzyczne i sposoby strojenia instrumentów. Co ciekawe, dwa najważniejsze instrumenty: kitara i aulos zaniknęły wraz ze zmierzchem cywilizacji starożytnej i nie weszły w skład instrumentarium nowożytnego. Współcześnie próbuje się tworzyć ich repliki i za ich pomocą nie tylko odczytywać, ale także rekonstruować utwory muzyczne. Przykładem antycznej rekonstrukcji utworów (a nie wiernym odtworzeniem ich zapisu) jest projekt zrealizowany przez Centrum Praktyk Teatralnych „Gardzienice”. Udało im się stworzyć przekonującą muzykę, która łączy wspólnotowe doświadczenie z religijną ekstazą i zaangażowaniem.

Wysłuchaj wybranego utworu Orkiestry Antycznej Gardzienice

Grecka teoria i jej znaczenie dla kultury średniowiecznej

Mimo tak dużej aktywności starożytnych Greków w zakresie wykonawstwa muzycznego, ich największe zasługi dla rozwoju kultury europejskiej wiążą się z myślą teoretyczną, która częstokroć wyprzedzała praktykę. To dzięki starożytnym traktatom wiemy, że ówcześni teoretycy muzyki rozważali już zagadnienia związane z akustyką muzyczną, strojeniem, skalami, interwałami. Już w VI w. p.n.e. Pitagoras i jego uczniowie zajmowali się liczbowymi właściwościami muzyki. Badali je za pomocą instrumentu zwanego monochordem, który umożliwiał poprzez odpowiednie skracanie struny obserwację wzajemnych relacji między interwałami. Doskonałe proporcje liczbowe były odpowiednikiem porządku wszechświata, wynikały z ruchu ciał niebieskich i poruszeń ludzkiej duszy. W związku z tym twierdzono, że muzyka wpływając na ludzi, może kształtować ich charakter oraz moralność. Kontynuację poglądów Pitagorejczyków w zakresie wychowawczych właściwości muzyki odnaleźć można w myśli Platona w V w. p.n.e, który potępiał wprowadzanie nowszych rozwiązań w zakresie stosowanych skal, melodii i rytmów. Wprowadził on tzw. teorię ethosu, wg której odpowiednie układy dźwięków, właściwe gatunki oraz brzmienie miały pozytywny wpływ na zachowanie człowieka. Należało się natomiast wystrzegać złej muzyki, która prowadziła do zepsucia duszy. Nieco inaczej zapatrywał się na tę kwestię Arystoteles. Opisał on pojęcie katharsis – oczyszczenie, które obiektywizowało platońską teorię ethosu. Takie właściwości katarktyczne posiadała muzyka nowsza, która wywoływała niepożądane emocje, ale przez to prowadziła do oczyszczenia z nich duszy i umysłu.

Teoretyczną myśl starożytną przejął z pewnymi zmianami Boecjusz, który w V w. n.e. stworzył podstawy spekulatywnej teorii muzyki w średniowieczu.

RC0PzBAdeZD4X1

Ilustracja przedstawia Boski Monochord, za pomocą którego kształtowany jest porządek wszechświata. Czarno biała ilustracja na której znajduje się okrąg. W okręgu kolejne okręgi, gwiazdy i słońce.

Zadania

R5fviHjNPrlzL

Ćwiczenie 5

Jaka scena została uwieczniona na słynnej wazie Pronomosa datowanej na V–IV w. p.n.e? Jaką sytuację przedstawia?

Jaka scena została uwieczniona na słynnej wazie Pronomosa datowanej na V–IV w. p.n.e? Jaką sytuację przedstawia?

Na ilustracji znajduje się scena, która została uwieczniona na słynnej wazie Pronomosa datowanej na V–IV w. p.n.e. Jaką sytuację przedstawia?

• ucztę
• lekcję muzyki
• trupę teatralną biorącą udział w dramacie satyrowym
• grecką łaźnię

Słownik pojęć

Galeria dzieł sztuki

RmWNGIqA3fV0R1

Ilustracja przedstawia dzieło Gustava Hisrchfelda, „Atena i Marsjasz” - reprodukcja czerwono-figurowego malowidła z attyckiej amfory. Wiele wydarzeń z mitologii zostało wyobrażonych na attyckich amforach. Na poniższej reprodukcji czerwono-figurowego malowidła wazowego przedstawiony został moment odrzucenia aulosu przez Atenę i podjęcia go przez satyra Marsjasza.

RMXkJczESpvRG1

Ilustracja przedstawia naczynie - Amforę (lekythos) na której (lekythos) przedstawiona została scena zawodów lekkoatletycznych. Skoczkowi w dal towarzyszy auleta.

R1YgtaM6uLoVc1

Ilustracja przedstawia kobiety muzykujące w domu na harfie kątowej, kitarze kołyskowej oraz lirze. Na ilustracji widoczne są trzy kobiety. Dwie siedzą, a jedna z nich stoi. Wszystkie są ubrane w szaty.

RWbez74z9ggoG1

Ilustracja przedstawia fragment naczynia. Waza Pronomosa datowana na V–IV w. p.n.e przedstawiająca trupę aktorską przygotowującą się do przedstawienia. Zdobienia na wazie są koloru złotego, a same naczynie ma kolor brązowy.

RiiLBcHeRAnr51

Ilustracja przedstawia zdobienia na starożytnym naczyniu. Na naczyniu przedstawiono chór w kostiumach koni i jeźdźców. Na naczyniu widoczne są cztery postacie – trzech jeźdźców i jedna postać stojąca obok nich.

Biblioteka muzyczna

Bibliografia

Landels J. G., Muzyka starożytnej Grecji i Rzymu., przeł. M. Kaziński, Homini, Kraków 2003

Michels U., Atlas Muzyki, t. 1, Prószyński i S- ka, Warszawa 2002.

West M. L., Muzyka starożytnej Grecji, przeł. A. Maciejewska, M. Kaziński, Homini, Kraków 2003.