Żywienie małego dziecka
SPO.04. Świadczenie usług opiekuńczych i wspomagających rozwój dziecka - Opiekunka dziecięca 325905
Specyfika żywienia małego dziecka
GRAFIKA INTERAKTYWNA
Spis treści
Kolejność wprowadzania pokarmów w zależności od wieku dzieckaKolejność wprowadzania pokarmów w zależności od wieku dziecka
Zasady żywienia zdrowych niemowlątZasady żywienia zdrowych niemowląt
Żywienie sztuczne niemowlątŻywienie sztuczne niemowląt
Schemat żywienia dzieci w 1. roku życiaSchemat żywienia dzieci w 1. roku życia
Schemat żywienia dzieci w 2. i 3. roku życiaSchemat żywienia dzieci w 2. i 3. roku życia
Normy żywieniowe dla dzieciNormy żywieniowe dla dzieci
Rozkład wartości energetycznej całodziennej racji pokarmowejRozkład wartości energetycznej całodziennej racji pokarmowej
Całodzienne racje pokarmowe dla małego dzieckaCałodzienne racje pokarmowe dla małego dziecka
Zasady układania jadłospisu dla małego dzieckaZasady układania jadłospisu dla małego dziecka
Zbilansowany jadłospis dla małego dzieckaZbilansowany jadłospis dla małego dziecka
Przykładowy jadłospis dla dziecka w 6. miesiącu życiaPrzykładowy jadłospis dla dziecka w 6. miesiącu życia
Przykładowy jadłospis dla dziecka w 7.-8. miesiącu życiaPrzykładowy jadłospis dla dziecka w 7.-8. miesiącu życia
Przykładowy jadłospis dla dziecka w 2. roku życiaPrzykładowy jadłospis dla dziecka w 2. roku życia
Przykładowy jadłospis dla dziecka w 3. roku życiaPrzykładowy jadłospis dla dziecka w 3. roku życia
Normy spożycia wody przez małe dzieckoNormy spożycia wody przez małe dziecko
Suplementacja małego dzieckaSuplementacja małego dziecka
Kolejność wprowadzania pokarmów w zależności od wieku dziecka
- Kolejność wprowadzania pokarmów w zależności od wieku dziecka
Proponowana kolejność wprowadzania pokarmów w zależności od wieku dziecka według Światowej Organizacji Zdrowia, WHO:- od sześciu do ośmiu miesięcy – początkowo gęsta kasza, owsianka, dokładnie rozdrobnione produkty na gładkie purée, a następnie rozdrobnione produkty z rodzinnego stołu - papki lub purée z grudkami,
- od dziewięciu do jedenastu miesięcy – drobno posiekane lub rozdrobnione pokarmy oraz niewielkie kawałki miękkich produktów podawane do rączki,
- od dwunastu do dwudziestu trzech miesięcy – produkty z rodzinnego stołu, w miarę potrzeby posiekane lub rozdrobnione, zdrowe produkty zalecane dzieciom w tym wieku, ale nieprzyprawione, czyli bez soli, cukru i ostrych przypraw.
Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści
Zasady żywienia zdrowych niemowląt
Aktualny schemat żywienia niemowląt oparty jest na bardzo ważnej zasadzie: dziecko decyduje, ile je, a rodzic – co, kiedy i w jakiej formie podaje dziecku do jedzenia. Osoby odpowiedzialne za żywienie dzieci muszą wiedzieć, czego niemowlęta jeść nie powinny, a co jest dla nich zalecane. Dziecko decyduje, ile posiłku ma ochotę zjeść. Nie można go zmuszać do jedzenia.
Wytyczne dotyczące żywienia zdrowych niemowląt wydane w 2021 roku przez Polskie Towarzystwo Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci:
Wprowadzanie pokarmów uzupełniających do diety dziecka należy rozpocząć najwcześniej na początku 5. miesiąca życia, najpóźniej zaś w pierwszym tygodniu 7. miesiąca życia. Mają one dostarczać niemowlętom dodatkowej energii, białka, żelaza, cynku oraz witamin A, D i E. Nie ma jednak jednego właściwego wieku, w którym wymagane jest rozszerzanie diety u wszystkich niemowląt.
Wskazaniem do podania dziecku pokarmów uzupełniających przed ukończeniem 6. miesiąca życia jest zagrożenie niedoborem żelaza.
Nie ma dowodów na to, aby podawanie niemowlętom pokarmów alergizujących, takich jak: kaszki, jaja, ryby czy orzeszki ziemne, przed ukończeniem przez nie 6. miesiąca życia miało jakiekolwiek korzyści zdrowotne.
Rodzic powinien decydować, kiedy i co podaje dziecku do jedzenia, zaś dziecko ma decydować, ile posiłku chce zjeść.
Na każdy miesiąc rozszerzania diety jeden posiłek mleczny powinien zostać zastąpiony przez pokarm uzupełniający.
12‑miesięczne dziecko karmione mlekiem modyfikowanym powinno spożywać w ciągu dnia 4‑5 posiłków (z tego 2 mleczne) i 1‑2 zdrowe przekąski. W przypadku karmienia piersią możliwe jest częstsze przystawianie dziecka do piersi przy mniejszej liczbie posiłków dodatkowych.
Posiłki powinno się podawać dziecku w reakcji na objawy głodu, nigdy jako nagrodę. Objawy sytości, takie jak: grymaszenie, zasypianie czy wypluwanie pokarmu, powinny być z kolei sygnałem do zaprzestania karmienia.
Pokarmy rozdrobnione, papki i purée podajemy w 6.-7. miesiącu życia.
Nowe produkty wprowadza się zawsze w ilości nieprzekraczającej 3‑4 łyżeczek.
Typowa kolejność rozszerzania diety to: kaszki zbożowe, warzywa, owoce. Od 6. miesiąca życia należy też podawać pokarmy bogate w żelazo, takie jak ryby i mięso.
8‑miesięczne dziecko może już dostawać małe przekąski do samodzielnego jedzenia, a roczne dziecko – pokarmy o dowolnej konsystencji.
Łyżeczka do karmienia powinna być twarda i płaska.
Dzieci od 6. miesiąca życia karmione butelką można uczyć picia z otwartego kubka, a po upływie 1. roku życia dziecko nie powinno przyjmować żadnych pokarmów i napojów przez smoczek.
Dziecko, które samodzielnie siedzi, zamiast być karmione łyżeczką, może otrzymywać gotowe pokarmy w małych kawałkach do samodzielnego jedzenia. Jest to tak zwana metoda BLW/BLISS, która jednak nie wydaje się przynosić żadnych wyraźnych korzyści ani też nie ma przeciw niej przekonujących argumentów.
Zaleca się podawanie dzieciom po ukończeniu przez nie 6. miesiąca życia jednego małego jajka na twardo dwa razy w tygodniu.
Należy wprowadzać do diety orzeszki ziemne między 4. a 11. miesiącem życia dziecka, o ile należy ono do grupy ryzyka związanego z alergiami.
Zaleca się wprowadzanie do diety glutenu między 4. a 12. miesiącem życia niemowlęcia – bez określania, jak dotychczas, jego optymalnych ilości (między a kromki chleba).
Dzieciom powyżej 1. roku życia warto włączać do jadłospisu niewielkie ilości masła, olejów roślinnych oraz margaryny o niskiej zawartości tłuszczów trans.
Mięso wprowadzamy do diety raczej wcześniej niż później. Kolejność wprowadzania poszczególnych jego gatunków jest obojętna.
Z ryb dla niemowlęcia wskazane są przede wszystkim: śledzie, łososie, sardynki, szproty, flądry, dorsze i morszczuki, należy unikać natomiast miecznika, rekina, tuńczyka i płytecznika. Zalecana ilość to małe porcje maksimum 1‑2 razy w tygodniu, przy czym ważne jest obserwowanie reakcji organizmu dziecka.
Z uwagi na potencjalne skażenie ryżu arsenem warto ograniczyć jego spożycie przez dziecko na rzecz innych zbóż: kukurydzy, owsa, jęczmienia, pszenicy. Nie należy nigdy stosować płynnych preparatów ryżowych!
Małe dziecko w wieku od 7. do 12. miesiąca życia nie powinno spożywać więcej niż jedną szczyptę soli dziennie – zaleca się niedosalanie posiłków.
U niemowląt i dzieci należy dążyć do ograniczenia spożycia cukrów wolnych, a więc pokarmów sztucznie dosładzanych.
Dzieciom do 12. miesiąca życia nie podajemy miodu.
W drugim półroczu życia dziecka jego zapotrzebowanie na wodę wynosi 800‑1000 ml na dobę i obejmuje również wodę obecną w kaszkach, zupkach itp. Optymalną dla niemowlęcia wodą do picia jest woda źródlana lub niskozmineralizowana woda mineralna.
W 1. roku życia dziecka mleko krowie nie powinno być napojem głównym, a starsze dzieci nie powinny go spożywać w ilości przekraczającej 500 ml dziennie. Niemowlętom nie należy też podawać niemodyfikowanego mleka owczego lub koziego.
Soków owocowych (100%) nie podajemy dzieciom przed ukończeniem przez nie 12. miesiąca życia. Po tym okresie również lepiej jest ograniczać spożycie soków przez dziecko na korzyść wody. Maksymalna dozwolona dawka soków to 120 ml na dzień dla dzieci w wieku 1‑3 lat.
Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści
Żywienie sztuczne niemowląt
- Żywienie sztuczne niemowląt
Żywienie sztuczne niemowląt polega na zastąpieniu pokarmu matki modyfikowanym mlekiem krowim, dostosowanym do potrzeb niemowlęcia. Jest ono poddane procesowi modyfikacji polegającemu na ilościowej i jakościowej zmianie każdej frakcji mleka w celu przybliżenia jego składu do złotego standardu, jakim jest mleko kobiece. W Polsce dostępne jest mleko początkowe, z angielskiego starting formula, przeznaczone do karmienia dzieci od pierwszego do szóstego miesiąca życia dziecka, oraz mleko następne, z angielskiego follow-up formula, przeznaczone do karmienia niemowląt od siódmego miesiąca życia.
W sztucznym żywieniu niemowląt zdrowych zaleca się stosowanie wyłącznie modyfikowanego mleka początkowego i mleka następnego. W przygotowaniu mleka modyfikowanego ważne jest ścisłe przestrzeganie wskazówek producenta. Nie wolno stosować innych stężeń niż zalecane w przepisie. Należy zwracać uwagę na jakość wody używanej do rozprowadzania proszku. Korzystanie z gotowych przetworów sypkich przeznaczonych dla niemowląt eliminuje konieczność gotowania, z kolei podawanie bezpośrednio lub w ciągu godziny czy dwóch po przygotowaniu i przechowywaniu w warunkach chłodniczych – konieczność pasteryzacji.
Wytyczne dotyczące przygotowania mleka modyfikowanego dla niemowląt:- należy postępować zgodnie z informacją producenta podaną na opakowaniu,
- świeżą porcję mleka z proszku należy przygotować przed każdym karmieniem,
- nie wolno przechowywać gotowego mleka modyfikowanego w termosach lub podgrzewaczach do butelek; alternatywą może być przechowywanie przegotowanej wody w termosie,
- pozostałości po karmieniu należy wylać, nie wolno ich wykorzystywać w czasie kolejnych karmień.
Wiek (miesiąc) | Karmienie piersią | Karmienie mlekiem modyfikowanym | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|
Liczba karmień | Liczba posiłków | Orientacyjna wielkość porcji (ml) | Rodzaj i konsystencja pokarmów | Przykłady pokarmów | ||
1 | 8‑12 | 8‑10 | 110 (10‑120) | karmienie piersią lub mlekiem modyfikowanym |
|
|
2‑4 | 8‑12 (14) | 6 | 120‑140 | |||
5‑6 | 8‑12 | 5 | 150‑160 |
|
| |
7‑8 | 6‑8 | 5 | 170‑180 |
|
| |
9‑12 | 6‑8 | 4‑5 | 190‑220 | |||
Schemat żywienia dzieci w 1. roku życia. Źródło: Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, „Standardy Medycyny” t. 18, 2021.
Wiek (miesiąc): 1
Karmienie piersią: od 8 do 12 karmień.
Karmienie mlekiem modyfikowanym: od 8 do 10 posiłków, orientacyjna wielkość porcji to 110 mililitrów, od 10 do 120.
Rodzaj i konsystencja pokarmów: mleko matki lub modyfikowane.
Przykłady pokarmów: mleko matki lub modyfikowane.
Wiek (miesiąc): od 2 do 4
Karmienie piersią: od 8 do 12 karmień, możliwe do 14.
Karmienie mlekiem modyfikowanym: 6 posiłków, orientacyjna wielkość porcji od 120 do 140 mililitrów.
Rodzaj i konsystencja pokarmów: mleko matki lub modyfikowane.
Przykłady pokarmów: mleko matki lub modyfikowane.
Wiek (miesiąc): od 5 do 6
Karmienie piersią: od 8 do 12 karmień.
Karmienie mlekiem modyfikowanym: 5 posiłków, orientacyjna wielkość porcji od 150 do 160 mililitrów.
Rodzaj i konsystencja pokarmów: gładkie purée, dotyczy niemowląt, które są karmione w sposób mieszany lub mlekiem modyfikowanym.
Przykłady pokarmów:
gotowane miksowane warzywa, preferowane jako pierwsze zielone, np. brokuł, lub owoce, np. jabłko, banan, mięso, jajo;
kaszki lub kleiki bezglutenowe;
produkty glutenowe, zaczynać od małej ilości.
Wiek (miesiąc): od 7 do 8
Karmienie piersią: od 6 do 8 karmień.
Karmienie mlekiem modyfikowanym: 5 posiłków, orientacyjna wielkość porcji od 170 do 180 mililitrów.
Rodzaj i konsystencja pokarmów:
zwiększona różnorodność rozdrobnionych lub posiekanych pokarmów;
produkty podawane do ręki;
pokarmy z rodzinnego stołu;
3 główne posiłki i 2 mniejsze;
3 posiłki mleczne od 7. do 8. miesiąca życia, u dzieci karmionych piersią liczba karmień piersią może być większa.
Przykłady pokarmów:
zmiksowane lub drobno posiekane gotowane mięso, ryby;
rozgniecione gotowane warzywa i owoce;
posiekane surowe warzywa i owoce, np. jabłko, gruszka, pomidor;
miękkie kawałki lub cząstki warzyw, owoców, mięsa podawane do ręki;
kasze, pieczywo;
pełne mleko krowie powyżej 12. miesiąca życia;
małą ilość mleka krowiego można zastosować do przygotowania pokarmów uzupełniających.
Wiek (miesiąc): od 9 do 12
Karmienie piersią: od 6 do 8 karmień.
Karmienie mlekiem modyfikowanym: od 4 do 5 posiłków, orientacyjna wielkość porcji od 190 do 220 mililitrów.
Rodzaj i konsystencja pokarmów:
zwiększona różnorodność rozdrobnionych lub posiekanych pokarmów;
produkty podawane do ręki;
pokarmy z rodzinnego stołu;
3 główne posiłki i 2 mniejsze;
3 posiłki mleczne od 7. do 8. miesiąca życia, u dzieci karmionych piersią liczba karmień piersią może być większa.
Przykłady pokarmów:
zmiksowane lub drobno posiekane gotowane mięso, ryby;
rozgniecione gotowane warzywa i owoce;
posiekane surowe warzywa i owoce, np. jabłko, gruszka, pomidor;
miękkie kawałki lub cząstki warzyw, owoców, mięsa podawane do ręki;
kasze, pieczywo;
pełne mleko krowie powyżej 12. miesiąca życia;
małą ilość mleka krowiego można zastosować do przygotowania pokarmów uzupełniających.
- Schemat żywienia dzieci w drugim i trzecim roku życia
W drugim i trzecim roku życia dziecka następują istotne zmiany we wzorach jego żywienia, związane z przejściem z diety typowo mlecznej do żywienia bardziej urozmaiconego, czyli z przejściem z diety niemowlęcej, przez dietę przejściową, do diety stołu rodzinnego. W tym okresie kształtują się zachowania i preferencje żywieniowe dzieci, które mają istotne znaczenie dla rozwoju ich późniejszych upodobań pokarmowych. Niektóre preferencje, jak smak słodki czy słony i awersje smakowe, jak smak gorzki są wrodzone. Wczesne doświadczenia dziecka – zarówno pozytywne, jak i negatywne – dotyczące spożywanych pokarmów mogą mieć wpływ na jego późniejsze zachowania żywieniowe. Akceptacja smaku warzyw jest trudniejsza dla małego dziecka niż akceptacja smaku owoców, dlatego warzywa powinny być wprowadzane do diety jako pierwsze. Ponadto należy pamiętać, że wielokrotne podawanie dziecku nowych produktów wpływa na akceptację ich smaku.
- Normy żywieniowe dla dzieci
Normy żywieniowe dla dzieci w wieku od roku do trzech lat oblicza się na kilogram masy ciała. Odpowiednio dobiera się produkty z różnych grup zalecane do spożycia w ciągu dnia, skomponowane w posiłki, które pozwalają pokryć zapotrzebowanie organizmu dziecka na energię i wszystkie składniki odżywcze w danym okresie życia.
Dziecko powinno spożywać jeden gram białka na kilogram masy ciała dziennie, a całkowita podaż tłuszczu powinna mieścić się w przedziale 30-40% całkowitej energii. Minimalna ilość przyswajalnych węglowodanów koniecznych do zapewnienia pracy mózgu to 130 gram na dobę.
Dzieci w wieku od trzynastego do trzydziestego szóstego miesiąca życia powinny spożywać od czterech do pięciu posiłków w ciągu dnia, w tym trzy podstawowe – śniadanie, obiad i kolację.
Przed wyjściem do żłobka lub przedszkola dziecko powinno zjeść w domu pierwsze śniadanie lub inny niewielki posiłek. W placówce dzieci otrzymują najczęściej śniadanie, obiad i podwieczorek. Po powrocie do domu dziecko powinno zjeść kolację.
Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści
Rozkład wartości energetycznej całodziennej racji pokarmowej
Planowanie spożycia poszczególnych potraw w ciągu dnia i ich energetycznego udziału pozwala uniknąć błędów żywieniowych, na przykład powtarzania potraw czy niewłaściwego ich zestawienia pod względem wartości energetycznej, odżywczej i organoleptycznej. W żłobkach, przedszkolach czy szpitalach najczęściej opracowuje się tak zwane jadłospisy dekadowe, czyli propozycje jadłospisów obejmujące dziesięć dni. W badaniach oceniających sposób żywienia dzieci w wieku poniemowlęcym udowodniono, że dzieci uczęszczające do żłobka często mają korzystniej zbilansowaną dietę niż dzieci pozostające pod opieką wyłącznie w domu.
Rodzaj posiłku | Udział % | Wartość energetyczna posiłku [kcal] | Udział % | Wartość energetyczna posiłku [kcal] |
|---|---|---|---|---|
Pierwsze śniadanie | 25 | 250 | 25 | 250 |
Drugie śniadanie | 10 | 100 | 0 | 0 |
Obiad | 30 | 300 | 35 | 350 |
Podwieczorek | 10 | 100 | 15 | 150 |
Kolacja | 25 | 250 | 25 | 250 |
Łącznie | 100 | 1000 | 100 | 1000 |
Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści
Całodzienne racje pokarmowe dla małego dziecka
Średnie całodzienne racje pokarmowe wyrażone w produktach dla dzieci w wieku od roku do trzech lat według Instytutu Matki i Dziecka
Produkty zbożowe i ziemniaki:
pieczywo - 20 g,
mąka, makarony - 25 g,
kasze, ryż, płatki śniadaniowe - 30 g.
ziemniaki - 80‑100 g.
Warzywa i owoce - 80‑100 g.
Mleko i produkty mleczne (w przeliczeniu na mleko):
mleko i mleczne napoje fermentowane - 550 g,
sery twarogowe - 10‑15 g,
sery podpuszczkowe - 2 g.
Mięso, wędliny, ryby (w przeliczeniu na mięso bez kości) oraz jaja:
mięso, drób, wędliny - 20 g,
ryby - 10 g,
jaja - sztuki.
Tłuszcze:
zwierzęce: masło i śmietana - 6 g,
roślinne: oleje - 10 g.
Cukier i słodycze - 20 g.
Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści
Zasady układania jadłospisu dla małego dziecka
Zasady układania jadłospisu dla dziecka można oprzeć na modelowym talerzu żywieniowym, który obrazuje udział poszczególnych grup produktów wyrażony w liczbach porcji w jadłospisie dziecka. Zdrowa dieta dzieci jest jednym z elementów umożliwiających ich optymalny wzrost, rozwój i zdrowie.
Pod pojęciem zdrowej diety należy rozumieć urozmaicony, polecany w żywieniu dzieci asortyment żywności oraz właściwą liczbę posiłków o odpowiedniej wartości energetycznej i odżywczej. Dieta dziecka będzie prawidłowo zbilansowana pod względem energii i ważnych składników pokarmowych (białka, tłuszczu, witamin i składników mineralnych, zwłaszcza żelaza i wapnia) wtedy, gdy w kuchni domowej wykorzystane zostaną różnorodne produkty spożywcze – mleko i produkty mleczne, pieczywo, kasze, mięso, drób, ryby, owoce i warzywa, a przygotowywane posiłki będą urozmaicone.
Pełnowartościowa całodzienna dieta dziecka powinna być urozmaicona i uwzględniać produkty z różnych grup żywności.
Przykłady produktów zalecanych w żywieniu dzieci w wieku 13‑36 miesięcy:
produkty białkowe - 4‑5 porcji,
produkty zbożowe - 5 porcji,
warzywa – 5 porcji,
owoce – 4 porcje,
tłuszcze – 1‑2 porcje.
- Produkty białkowe, mleko
Trzy porcje
Zawierają łatwo przyswajalne białko, wapń, niezbędny do budowy kości, zębów i prawidłowego przebiegu wielu przemian metabolicznych, oraz niektóre witaminy z grupy B. Jogurty i kefiry ze względu na obniżoną ilość laktozy – cukru mlecznego – i obecność bakterii kwasu mlekowego są lepiej tolerowane przez niektóre dzieci niż mleko płynne spożywcze. Mleko, jogurty i kefiry mogą być wykorzystywane nie tylko jako napoje, ale także jako dodatek do sosów, zup i deserów. - Produkty białkowe, mięso
Od jednej do dwóch porcji
Mięso w diecie dzieci jest ważnym źródłem białka, witamin B jeden, PP i B dwanaście, żelaza hemowego – bardzo dobrze przyswajalnego przez organizm dziecka, cynku oraz wielu pierwiastków śladowych. W żywieniu dzieci poleca się świeże, chude mięso wysokiej jakości. Mięso z drobiu jest delikatne, lekkostrawne i bogate w białko. Mięso z ryb jest nie tylko źródłem białka, ale także ważnych nienasyconych kwasów tłuszczowych. Zaleca się podawanie dziecku ryb 1‑2 razy w tygodniu. - Produkty zbożowe
Pięć porcji
Są źródłem węglowodanów złożonych, skrobi, błonnika, witamin z grupy B oraz składników mineralnych – głównie fosforu, wapnia, magnezu, miedzi, selenu, molibdenu, manganu i chromu. Skrobia powinna być podstawowym węglowodanem w żywieniu dzieci. Jest dobrze trawiona, ale jej nadmiar w diecie może obciążać przewód pokarmowy. Poleca się urozmaicone gatunki pieczywa – pełnoziarniste, jasne i ciemne, różnego rodzaju kasze grube i drobne oraz płatki zbożowe. - Warzywa
Pięć porcji
Są ważnym źródłem witamin - witaminy C, beta‑karotenu, witamin z grupy B i składników mineralnych: potasu, magnezu, wapnia, manganu, miedzi, cynku, molibdenu i żelaza, węglowodanów – głównie skrobi, w którą bogate są ziemniaki, groch, fasola, soczewica, kukurydza, cukrów - glukozy, fruktozy i sacharozy oraz błonnika. - Owoce
Cztery porcje
Są źródłem ważnych witamin, składników mineralnych, cukrów prostych, dwucukrów, wielocukrów oraz wielu związków organicznych, które wpływają korzystnie na funkcjonowanie organizmu dziecka. Naturalne cukry występujące w owocach to przede wszystkim glukoza, fruktoza i sacharoza. Są one źródłem łatwo dostępnej energii. Zawarty w owocach błonnik oraz pektyny regulują pracę przewodu pokarmowego małego dziecka. Witaminy występujące w owocach to przede wszystkim witamina C i prowitamina A, czyli beta‑karoten, związki o silnym działaniu przeciwutleniającym i przeciwzapalnym. Składniki mineralne zawarte w owocach – potas, miedź, żelazo, cynk, magnez, kobalt i wapń – wchodzą w skład wielu komórek i tkanek, na przykład kości, zęby, płyny ustrojowe, hemoglobina, enzymy oraz wpływają na szereg przemian zachodzących w organizmie.
Soki przeznaczone dla dzieci przygotowywane są najczęściej z owoców i warzyw bogatych w witaminę C – czarnych, czerwonych i białych porzeczek, malin, jeżyn, truskawek, owoców cytrusowych i południowych, a także pomidorów. Częstym składnikiem jadłospisu dla dzieci są soki warzywne i warzywno‑owocowe przygotowywane na bazie marchwi. Nie zawierają one zbyt dużo witaminy C, ale są znakomitym źródłem beta‑karotenu, czyli prowitaminy A. Oprócz marchwi znaczne ilości beta‑karotenu zawierają także: dynia, morele, pomidory oraz brzoskwinie. Dziennie nie powinno się podawać dzieciom więcej niż jedną porcję soku, czyli około pół szklanki. - Tłuszcze
Od jednej do dwóch porcji
Odgrywają szczególną rolę w żywieniu dzieci. Są źródłem energii, która jest niezbędna w okresie intensywnego wzrastania. Stanowią ważny element strukturalny błon komórkowych. Długołańcuchowe wielonienasycone kwasy tłuszczowe są niezbędne do rozwoju tak ważnych organów jak mózg i siatkówka oka. Polecane są zwłaszcza oliwa z oliwek, olej sojowy oraz olej rzepakowy. - Woda
Jest składnikiem niezbędnym do życia. W organizmie pełni rolę substancji budulcowej, uniwersalnego rozpuszczalnika, uczestniczy w transporcie m.in. składników odżywczych, stanowi idealne środowisko dla prawidłowego przebiegu procesów metabolicznych, reguluje gospodarkę cieplną. U dzieci w wieku jednego roku do trzech lat zapotrzebowanie na płyny wynosi około 1300 mililitrów na dobę. W żywieniu małych dzieci szczególne znaczenie ma jakość wody używanej do przygotowywania mleka w proszku, zup, przecierów czy soków. Woda przeznaczona dla niemowląt i małych dzieci powinna mieć naturalną czystość chemiczną, mikrobiologiczną oraz właściwy skład mineralny. Dla niemowląt zaleca się wody źródlane, naturalne wody mineralne niskosodowe, zawierające mniej niż 20 miligramów jonów sodu na 1 litr i wody niskozmineralizowane, najlepiej butelkowane z atestem. Woda dobrej jakości polecana jest nie tylko do picia, lecz także do przygotowywania mleka modyfikowanego i potraw. Ilość płynów spożywana przez dzieci w ciągu dnia uwarunkowana jest ich indywidualnymi potrzebami. W domu, żłobku czy w przedszkolu dzieci powinny mieć zawsze dostęp do picia – kubki, szklaneczki i butelka z wodą powinny być zawsze w zasięgu wzroku dziecka, tak by mogło ono wskazać, że chce pić. Dzieci po pierwszym roku życia nie powinny już pić napojów z butelki ze smoczkiem. Soków i słodkich napojów nie wolno podawać dzieciom w nocy.
W celu wspomagania prawidłowego rozwoju aparatu mowy zaleca się podawanie dzieciom płynów z kubka lub szklanki, picie przez słomkę oraz z butelki.
- Zbilansowany jadłospis dla małego dziecka
Dieta dziecka powinna być:- urozmaicona pod względem doboru produktów spożywczych,
- uregulowana pod względem częstości i pory spożywania posiłków,
- umiarkowana, wielkość porcji posiłków i rodzaj potraw dostosowane do potrzeb dziecka, bez nadmiaru cukru i soli oraz substancji dodatkowych, na przykład barwników lub konserwantów.
- Dziecko karmione piersią
Karmienie piersią na żądanie oraz wprowadzanie pokarmów uzupełniających takich jak: zmiksowane mięso i ryby, gotowane i rozgniecione warzywa oraz owoce, jajka, kaszki i kleiki; orientacyjna wielkość porcji to od stu pięćdziesięciu do stu sześćdziesięciu mililitrów, zalecana liczba posiłków – pięć, w tym cztery mleczne. - Dziecko karmione mlekiem modyfikowanym
Mleko początkowe cztery razy dziennie, przygotowane zgodnie z instrukcją producenta podaną na opakowaniu oraz wprowadzanie pokarmów uzupełniających takich jak: zmiksowane mięso i ryby, gotowane i rozgniecione warzywa oraz owoce, jajka, kaszki i kleiki; orientacyjna wielkość porcji to od stu pięćdziesięciu do stu sześćdziesięciu mililitrów, zalecana liczba posiłków – pięć, w tym cztery mleczne.
Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści
Przykładowy jadłospis dla dziecka w 7.‑8. miesiącu życia
- Dziecko karmione piersią
Karmienie piersią na żądanie oraz wprowadzanie pokarmów uzupełniających takich jak: zmiksowane lub drobno posiekane mięso i ryby, rozgniecione warzywa i owoce, posiekane lub tarte surowe owoce i warzywa, jajka, kasze i pieczywo, jogurt naturalny, kefir, sery; do posiłków uzupełniających można dodać zioła - na przykład koperek, natkę pietruszki, bazylię, a do zup także curry lub nasiona kopru włoskiego, ale nie więcej niż od jednej czwartej do jednej drugiej łyżeczki na porcję; orientacyjna wielkość porcji to od stu siedemdziesięciu do stu osiemdziesięciu mililitrów, zalecana liczba posiłków – od czterech do pięciu, w tym trzy mleczne. - Dziecko karmione mlekiem modyfikowanym
Mleko następne cztery razy dziennie, przygotowane zgodnie z instrukcją producenta podaną na opakowaniu oraz wprowadzanie pokarmów uzupełniających takich jak: zmiksowane lub drobno posiekane mięso i ryby, gotowane i rozgniecione warzywa i owoce, posiekane lub tarte surowe owoce i warzywa, jajka, kasze i pieczywo, jogurt naturalny, kefir, sery; do posiłków uzupełniających można dodać zioła - na przykład koperek, natkę pietruszki, bazylię), ale nie więcej niż od jednej czwartej do jednej drugiej łyżeczki na porcję; orientacyjna wielkość porcji to od stu siedemdziesięciu do stu osiemdziesięciu mililitrów, zalecana liczba posiłków – od czterech do pięciu, w tym trzy mleczne.
- Przykładowy jadłospis dla dziecka w drugim roku życia
Pierwsze śniadanie
Płatki owsiane na mleku z jabłkiem: mleko modyfikowane (220 mililitrów – niepełna szklanka), drobne płatki owsiane (20 gram – dwie łyżki), jabłko gotowane bez cukru (50 gram - połowa małego jabłka).
Drugie śniadanie
Mix owocowy z jogurtem: banan pokrojony w plasterki (100 gram – mała sztuka), jogurt naturalny.
Obiad
Krupnik jarzynowy z drobną kaszą jęczmienną perłową: krupnik (220 mililitrów – niepełna szklanka), oliwa z oliwek (5 gram – łyżeczka), natka pietruszki (2 gramy – pół łyżeczki).
Pulpet cielęcy z koperkiem, ziemniaki purée, gotowana marchewka z zielonym groszkiem, kompot: pulpet cielęcy (do 30-35 gram – wielkość dużego orzecha włoskiego), ziemniaki (50 gram – mała sztuka) + koperek (5 gram – łyżeczka), marchewka z groszkiem (50 gram – 2 łyżki) + masło (3 gramy – pół łyżeczki), kompot z malin (220 mililitrów – niepełna szklanka) lub woda.
Podwieczorek
Kisiel mleczny z biszkoptem: kisiel (150 mililitrów – trzy czwarte szklanki), biszkopt (5 gram – 1 sztuka), wanilia – do smaku.
Kolacja
Kaszka wielozbożowa na mleku z rodzynkami: mleko modyfikowane (220 mililitrów – niepełna szklanka), kaszka wielozbożowa (25 gram – 3 łyżki), namoczone i rozdrobnione rodzynki (10 gram – 1-2 łyżeczki).
- Przykładowy jadłospis dla dziecka w trzecim roku życia
Pierwsze śniadanie
Naleśnik z białym serem i truskawkami z polewą jogurtową, kakao naturalne z mlekiem: naleśnik (50 gram – mała sztuka), twarożek (20 gram – łyżka), truskawki (20 gram – 2 sztuki), jogurt naturalny (12 gram – łyżka), cukier waniliowy – do smaku, mleko 2% (220 mililitrów – niepełna szklanka), kakao naturalne (5 gram – 1 łyżeczka), cukier (5 gram – 1 płaska łyżeczka).
Drugie śniadanie
Sok warzywno-owocowy (własny wyrób): sok marchwiowy (120 gram – pół szklanki), sok z wyciśniętej pomarańczy (30 gram – 2-3 łyżki).
Obiad
Zupa cytrynowa z ryżem, śmietaną i koperkiem: rosół (220 ml – niepełna szklanka), ryż (35 gram –2 łyżki po ugotowaniu), sok ze świeżej cytryny (12 gram – 1 łyżka), marchewka gotowana z zupy (25 gram –1-2 łyżki, pokrojona w plasterki), śmietana 18% (10 gram – 2 łyżeczki), koperek (pół łyżeczki).
Pierożki z mięsem, surówka z marchwi, kompot: pierożki (80 gram – 2-3 sztuki), marchew (20 gram – 1 łyżka), oliwa z oliwek (3 gramy – 1 niecała łyżeczka), sok ze świeżej cytryny – kilka kropel aż do uzyskania kwaśnego smaku, kompot z malin (220 mililitrów – niepełna szklanka).
Podwieczorek
Sałatka ze świeżych owoców: winogrona (50 gram – 10 kulek), brzoskwinia (50 gram – pół sztuki), jogurt naturalny (20 gram – 1 pełna łyżka).
Kolacja
Kawa zbożowa na mleku, pieczywo razowe z sałatką jarzynową: mleko krowie 2-3,2% (220 mililitrów – niepełna szklanka), kawa zbożowa (5 gram – 1 łyżeczka), cukier (5 gram – 1 łyżeczka), pieczywo razowe (20 gram – 1 kromka), masło (5 gram – 1 łyżeczka), sałatka jarzynowa (25 gram – 1 łyżka), majonez (5 gram – 1 łyżeczka).
- Normy spożycia wody przez małe dziecko
Zawartość wody w organizmie niemowlęcia i osoby dorosłej w porównaniu z masą ciała istotnie się różni. U niemowląt woda stanowi znacznie większą część ciała, ponadto małe dzieci szybko rosną i intensywnie się rozwijają, dlatego zapotrzebowanie na wodę, w przeliczeniu na kilogram masy ciała, jest u dzieci czterokrotnie większe niż u dorosłych. Niemowlęta powinny otrzymywać około 700 mililitrów wody na dobę w pierwszym półroczu życia i około 800 mililitrów na dobę w drugim. Noworodki i niemowlęta do szóstego miesiąca życia potrzebują od stu do stu dziewięćdziesięciu mililitrów wody w przeliczeniu na 1 kilogram masy ciała. W ich przypadku źródłem wody jest oczywiście mleko matki, gdyż zgodnie ze stanowiskiem Światowej Organizacji Zdrowia podawanie wody w okresie wyłącznego karmienia piersią w pierwszych sześciu miesiącach życia dziecka nie jest potrzebne i mogłoby niekorzystnie wpłynąć na jego łaknienie i w efekcie na laktację.
Jeżeli jest potrzeba uzupełnienia płynów w organizmie niemowlęcia - zazwyczaj wtedy, kiedy nie jest karmione piersią lub w wyjątkowo upalne dni, to odpowiednia do tego celu jest przede wszystkim woda. Dziecko w drugim półroczu życia potrzebuje 800-1000 mililitrów wody, zaś w wieku od roku do trzech lat – 1250 mililitrów. Jej źródłem jest nadal mleko, ale też inne pokarmy i płyny, w tym oczywiście woda. Jest ona przy tym jedynym płynem służącym nawodnieniu zalecanym dzieciom bez szczególnych ograniczeń. W związku z tym niemowlęta są też bardziej narażone na odwodnienie, do którego dochodzi u nich znacznie szybciej niż u starszych dzieci i dorosłych w razie niedostarczenia odpowiedniej ilości płynów w pokarmie lub nadmiernej utraty wody na przykład w wyniku wymiotów, biegunki, w przebiegu gorączki lub przy wysokiej temperaturze powietrza. Jeśli już w pierwszym roku życia dziecka przyzwyczaimy je do picia wody zamiast soków lub innych napojów, będzie to bardzo istotny krok w profilaktyce otyłości.
Zalecane dzienne spożycie wody według Instytutu Matki i Dziecka z 2012 roku
Grupa | Wiek (lata) | ml na dobę |
|---|---|---|
niemowlęta | 0‑0,5 | 100–190 na kg masy ciała |
0,5‑1 | 800–1000 | |
dzieci | 1‑3 | 1250 |
Grupa | Wiek, lata | Mililitry na dobę |
|---|---|---|
niemowlęta | od 0 do 0,5 | od 100 do 190 na kilogram masy ciała |
niemowlęta | od 0,5 do 1 | od 800 do 1000 |
dzieci | od 1 do 3 | 1250 |
Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści
Suplementacja małego dziecka
- Suplementacja małego dziecka
Nawet dobrze zbilansowany jadłospis nie zawsze zaspokaja zapotrzebowanie organizmu dziecka na wszystkie składniki odżywcze niezbędne do jego prawidłowego funkcjonowania i rozwoju dziecka. „Dodatki” do jadłospisu stanowiące jego uzupełnienie nazywamy suplementami. W tej grupie znajdują się pierwiastki śladowe, czyli mikroelementy, niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe, tak zwane zdrowe tłuszcze i witaminy.
W pierwszym roku życia dziecka do prawidłowego rozwoju i utrzymania zdrowia konieczna jest suplementacja witamin D i K.
Witamina D odgrywa kluczową rolę w metabolizmie wapnia i fosforu, dlatego jest niezbędna między innymi do prawidłowego rozwoju kości. Zgodnie z zaleceniami polskich specjalistów witaminę D należy podawać dziecku już od pierwszych dni jego życia.
Witamina K jest niezbędna, aby utrzymywać prawidłowe krzepnięcie krwi. Gdy jej brakuje w organizmie noworodków i niemowląt w pierwszym kwartale życia, mogą się pojawić groźne dla zdrowia i życia dziecka krwotoki - tak zwana choroba krwotoczna noworodka. Dlatego obecnie każdy noworodek otrzymuje w szpitalu, bezpośrednio po urodzeniu, profilaktycznie, jednorazowo, odpowiednią dawkę witaminy K w postaci zastrzyku. Jest to najlepszy i zalecany sposób zabezpieczenia odpowiedniego zapas tej witaminy na pierwsze miesiące życia dziecka i nie ma już potrzeby jej dodatkowej suplementacji. Inne witaminy są dostarczane dziecku wraz z pokarmem matki oraz z nowymi potrawami wprowadzanymi do jadłospisu.
Suplementacja niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych, które są ważnym składnikiem zdrowej diety i są niezbędne do właściwego funkcjonowania mózgu, nerwów, narządu wzroku, a także serca i układu odpornościowego, powinna być zapewniona przez karmienie piersią, a w drugim półroczu życia dziecka głównym źródłem kwasu DHA w diecie stają się produkty uzupełniające – ryby oraz mleko modyfikowane. Aktualnie wszystkie preparaty mlekozastępcze dostępne w sprzedaży są wzbogacone w DHA.