Piętnastowieczne arcydzieła niderlandzkiego malarstwa - Jan van Eyck
Ważne daty
ok. 1390 – narodziny Jana van Eycka w Maaseik
1422‑25 – pobyt i działalność na dworze Jana Bawarskiego w Hadze
1425 – pełnienie funkcji nadwornego malarza Filipa Dobrego, księcia Burgundii
1428‑29 – pobyt w Portugalii
1430‑41 – pobyt w Brugii
1434 – powstanie Portretu małżonków Arnolfinich (Giovanniego Arnolfiniego i Giovanny Cenami)
1441 – śmierć malarza w Brugii
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
I. Rozwijanie zdolności rozumienia przemian w dziejach sztuki w kontekście ich uwarunkowań kulturowych, środowiskowych, epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce. Uczeń:
2. wymienia cechy sztuki poszczególnych epok, kierunków i tendencji;
3. rozumie konteksty kulturowe i uwarunkowania przemian w dziejach sztuki (w tym historyczne, religijne, filozoficzne);
9. analizuje teksty pisarzy, filozofów, krytyków sztuki i artystów, interpretuje je i wskazuje wpływ tych wypowiedzi na charakter stylów, epok i tendencji w sztuce oraz na kształt dzieła;
II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
11. rozpoznaje gatunek artystyczny, który dzieło reprezentuje;
13. dokonuje opisu i analizy, w tym porównawczej, dzieł z uwzględnieniem ich cech formalnych:
c) w malarstwie i grafice: kompozycji, koloru, sposobów ukazania iluzji przestrzeni, kształtowania formy przez światło, w dziełach figuratywnych stopnia oddania rzeczywistości lub jej deformacji;
15. rozpoznaje w dziele sztuki temat i wskazuje jego źródło ikonograficzne;
16. rozpoznaje podstawowe motywy ikonograficzne, świętych chrześcijańskich, bogów greckich i alegorie wybranych pojęć na podstawie atrybutów;
18. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat dzieł sztuki.
3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;
5. wymienia podstawowe gatunki w dziełach sztuk plastycznych, m.in. portret (w tym autoportret, portret psychologiczny i oficjalny), pejzaż (w tym: weduta, marina, pejzaż ze sztafażem), sceny: rodzajowa, religijna, mitologiczna, historyczna (w tym batalistyczna), martwa natura, akt;
7. rozróżnia podstawowe motywy ikonograficzne;
9. identyfikuje najbardziej reprezentatywne i najsłynniejsze dzieła na podstawie charakterystycznych środków warsztatowych i formalnych oraz przyporządkowuje je właściwym autorom;
III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
1. wymienia najistotniejszych twórców dla danego stylu lub kierunku w sztuce;
3. sytuuje twórczość artystów powszechnie uznawanych za najwybitniejszych w czasie, w którym tworzyli (z dokładnością do jednego wieku, a w przypadku twórców sztuki nowoczesnej i współczesnej – z dokładnością do połowy wieku) oraz we właściwym środowisku artystycznym;
5. na podstawie przedłożonych do analizy przykładów dzieł formułuje ogólne cechy twórczości następujących twórców: Fidiasz, Poliklet, Praksyteles, Giotto, Jan van Eyck, Hieronim Bosch, Masaccio, Sandro Botticelli, Leonardo da Vinci, Michał Anioł, Andrea Mantegna, Piero della Francesca, Rafael Santi, Giorgione, Tycjan, Jacopo Tintoretto, Pieter Bruegel Starszy, Albrecht Dürer, Hans Holbein Młodszy, Donatello, Filippo Brunelleschi, Andrea Palladio, El Greco, Caravaggio, Gianlorenzo Bernini, Francesco Borromini, Diego Velázquez, Bartolomé Esteban Murillo, Georges de la Tour, Nicolas Poussin, Claude Lorrain, Peter Rubens, Anton van Dyck, Frans Hals, Rembrandt van Rijn, Jan Vermeer van Delft, Antoine Watteau, Jacques Louis David, Jean Auguste Dominique Ingres, Antonio Canova, Berthel Thorvaldsen, Francisco Goya, Eugène Delacroix, Caspar David Friedrich, William Turner, John Constable, Gustave Courbet, Jean François Millet, Eduard Manet, Claude Monet, Edgar Degas, August Renoir, Georges Seurat, Vincent van Gogh, Paul Gauguin, Paul Cézanne, Henri de Toulouse‑Lautrec, August Rodin, Gustaw Klimt, Alfons Mucha, Antonio Gaudí, Edward Munch, Henri Matisse, Pablo Picasso, Umberto Boccioni, Wasyl Kandinsky, Piet Mondrian, Kazimierz Malewicz, Marcel Duchamp, Giorgio de Chirico, Salvador Dalí, René Magritte, Marc Chagall, Amadeo Modigliani, Jackson Pollock, Andy Warhol, Roy Lichtenstein, Claes Oldenburg, Francis Bacon, Yves Klein, Niki de Saint Phalle, Christo, Duane Hanson, Victor Vasarelly, Alberto Giacometti, Constantin Brançusi, Henry Moore, Le Corbusier, Frank Lloyd Wright, oraz artystów polskich i działających w Polsce (m.in. takich jak: Wit Stwosz, Bartłomiej Berrecci, Tylman z Gameren, Dominik Merlini, Bernardo Belotto, Marceli Bacciarelli, Piotr Aigner, Piotr Michałowski, Artur Grottger, Henryk Rodakowski, Jan Matejko, Józef Chełmoński, Maksymilian i Aleksander Gierymscy, Józef Brandt, Olga Boznańska, Józef Pankiewicz, Władysław Podkowiński, Jan Stanisławski, Leon Wyczółkowski, Henryk Siemiradzki, Xawery Dunikowski, Stanisław Wyspiański, Józef Mehoffer, Jacek Malczewski, Witold Wojtkiewicz, Witkacy, Leon Chwistek i inni przedstawiciele grupy formistów, przedstawiciele grupy Rytm, kapistów i grupy „a.r.”, Tadeusz Makowski, Andrzej Wróblewski, Tadeusz Kantor, Jerzy Nowosielski, Alina Szapocznikow, Władysław Hasior, Roman Opałka, Magdalena Abakanowicz);
6. porównuje dzieła różnych artystów tworzących w podobnym czasie;
8. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat twórczości wybitnych artystów.
IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:
2. zna terminologię związaną z opisem formy i treści dzieła malarskiego, rzeźbiarskiego i graficznego, w tym m.in. nazwy formuł ikonograficznych, słownictwo niezbędne do opisu kompozycji, kolorystyki, relacji przestrzennych i faktury dzieła;
4. rozróżnia techniki sztuk plastycznych, jak:
a) w malarstwie: enkaustyka, mozaika, witraż, fresk, tempera, malarstwo olejne, pastel, malarstwo akwarelowe, akrylowe,
6. właściwie stosuje terminy dotyczące opisu treści i formy dzieł sztuk plastycznych;
8. wiąże technikę wykonanego dzieła z jego funkcją (fresk, miniatura, malarstwo tablicowe, sztalugowe);
V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki. Uczeń:
2. zna najistotniejszych fundatorów, mecenasów i marszandów, na których zlecenie powstawały wybitne dzieła sztuki;
3. łączy dzieło z muzeum lub miejscem (kościoły, pałace, galerie), w którym się ono znajduje;
4. łączy dzieło z fundatorem, mecenasem lub marszandem, dla którego powstało.
III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych.
1. Wiadomości. Uczeń:
1) wymienia najistotniejszych twórców dla danego stylu lub kierunku w sztuce;
3) sytuuje twórczość artystów powszechnie uznawanych za najwybitniejszych w czasie, w którym tworzyli (z dokładnością do jednego wieku (…)) oraz we właściwym środowisku artystycznym.
2. Umiejętności. Uczeń:
2) na podstawie przedłożonych do analizy przykładów dzieł formułuje ogólne cechy twórczości następujących twórców: (…) Jan van Eyck (…);
3) porównuje dzieła różnych artystów tworzących w podobnym czasie;
5) formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat twórczości wybitnych artystów.
IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania.
1. Wiadomości. Uczeń:
2) zna terminologię związaną z opisem formy i treści dzieła malarskiego, rzeźbiarskiego i graficznego, w tym m.in. nazwy formuł ikonograficznych, słownictwo niezbędne do opisu kompozycji, kolorystyki, relacji przestrzennych i faktury dzieła;
4) rozróżnia techniki sztuk plastycznych jak:
a) w malarstwie: (…) tempera, malarstwo olejne (…);
2. Umiejętności. Uczeń:
2) właściwie stosuje terminy dotyczące opisu treści i formy dzieł sztuk plastycznych;
4) wiąże technikę wykonanego dzieła z jego funkcją ((…) malarstwo tablicowe, sztalugowe);
V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki.
1. Wiadomości. Uczeń:
2) zna najistotniejszych fundatorów, mecenasów i marszandów, na których zlecenie powstawały wybitne dzieła sztuki.
2. Umiejętności. Uczeń:
1) łączy dzieło z muzeum lub miejscem (kościoły, pałace, galerie), w którym się ono znajduje;
2) łączy dzieło z fundatorem, mecenasem lub marszandem, dla którego powstało;
określać cechy twórczości Jana van Eycka
wskazywać znaczenie malarza dla rozwoju malarstwa olejnego;
odczytywać tematykę dzieł artysty;
rozpoznawać najwybitniejsze dzieła van Eycka;
dokonywać analizy formalnej obrazów.
Jan van Eyck – malarz renesansu północnego
Malarstwo Jana van Eycka jest przykładem nowego przedstawiania rzeczywistości, które wywarło wpływ na sztukę europejską. Człowiek w jego dziełach ingerował w przestrzeń natury, którą przedstawiał z niezwykłą precyzją, a upowszechnienie techniki olejnej, dzięki której osiągnął głębię koloru oraz efekty światłocieniowe, zapewniło malarzowi trwałe miejsce w dziejach malarstwa.
Zapoznaj się z audiobookiem i określ znaczenie artysty w czasach, w których żył.
Jan van Eyck – czołowy malarz niderlandzki XV wieku
Obrazy religijne Jana van Eycka
W latach 1426–1435 Jan van Eyck ukończył rozpoczętą przypuszczalnie przez jego brata, Huberta, Adorację Baranka Mistycznego w kościele Św. Bawona w Gandawie. Na ramie tego poliptykupoliptyku znajduje się napis: Malarz Hubert van Eyck, którego nikt nie przewyższył, rozpoczął dzieło. Po nim Johannes, drugi w sztuce, brat, ukończył je na zlecenie Jodocusa Vijda, który wzywa was tym wierszem, dnia 6 maja, by oglądać to, co zostało wykonane (Antoni Ziemba, Sztuka Burgundii i Niderlandów 1380‑1500, t. II: Niderlandzkie malarstwo tablicowe 1430‑1500, Wyd. UW, Warszawa 2011, s. 227). Składający się z 24 scen ołtarz należy do jednego z największych dzieł malarstwa niderlandzkiego. Wyróżnia się skomplikowaną i niezwykłą koncepcją ikonograficzną – łączy monumentalność treści z dbałością o detale w pejzażu, w którym botanikom udało się rozpoznać 32 gatunki roślin.
W dni powszednie, przy zamkniętych skrzydłach, widać było jedynie stronę zewnętrzną ołtarza, stanowiącą jak gdyby prolog misterium. W górnej części skrzydeł scena Zwiastowania: anioł w jasnych, luźnych szatach, z lilią w ręku, ukląkł po wejściu do pokoju; Matka Boska go nie spostrzegła i patrzy w niebo z rękami skrzyżowanymi na piersiach. (…) W najwyższych polach ukazano sybille i proroków. (…) W dolnej części skrzydeł Zwiastowaniu odpowiada scena Adoracji: dwa namalowane posągi przedstawiają Jana Chrzciciela i Jana Ewangelistę, ponadto widzimy nieruchome postacie fundatorów, identycznie upozowanych: Jodocusa Vyd z twarzą tępą i pobożną oraz jego małżonkę. (…) W dni świąteczne ołtarz otwierano. (…) Ukazane zostały tematy tradycyjne: na górze — Deesis (Chrystus, Maria i Jan), aniołowie oraz Adam i Ewa, na dole — wizja z Apokalipsy oraz Adoracja Baranka przez świętych i sprawiedliwych. Te najgłębiej mistyczne treści przekształcone zostały w Ołtarzu Gandawskim w malowniczy obraz, nasycony niezwykłym, poetyckim urokiem. (…) Z blaskiem złota i klejnotów w górnych polach konkuruje pełnia radosnych barw przyrody w scenie Adoracji. Widzimy tu takie dary ziemi, jak rzadkie odmiany drzew, trawy i kwiaty, rozrzucone po łąkach. Krwi przelanej przez Baranka przeciwstawia się Źródło życia, bijąca zeń struga wody zwilża ziemię. Wszystkie pojęcia wywiedzione na drodze spekulatywnej otrzymały uchwytne dla zmysłów, dostępne formy: niebiańskie Jeruzalem — to Utrecht ze swymi gotyckimi wieżami; pustelnicy, asceci i święci — to portrety ludzi współczesnych artyście, może nawet i on sam znajduje się między nimi. Zaczerpniętą z Apokalipsy wizję przekształcił malarz w obraz ziemskiego raju, w obraz szczęśliwości ludzkich rzesz, wychwalających dzieło stworzenia.
Michał W. Ałpatow, Historia sztuki, t. 3: Renesans i Barok, Arkady, Warszawa 1964, s. 81‑83
Na podstawie poniższej prezentacji oraz cytatu, odczytaj ikonografię Ołtarza Gandawskiego.
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DOXzUuHQU
Zapoznaj się z cytatem Michała Ałpatowa i określ znaczenie ikonografii dla przesłania Ołtarza Gandawskiego.
W okresie brugijskim powstały liczne dzieła z przedstawieniem Madonny. Plastyczne ujęcie Jej wizerunku malarz połączył z konkretną przestrzenią architektoniczną, wykorzystując efekty perspektywiczne oraz łącząc treści symboliczne z dosłownymi, a rodzajowe z religijnymi. W obrazach tych akcentował macierzyństwo Marii oraz chrześcijańską doktrynę Zbawienia. Postaci Madonny często towarzyszyły wizerunki fundatorów.
Dziełem przepełnionym symboliką jest Madonna kanclerza Rolin. Zleceniodawcą dzieła był kanclerz na dworze księcia burgundzkiego, Filipa Dobrego, Nicolas Rolin, który pragnął uczcić budowę nowej kaplicy rodowej, wzniesionej w 1430 roku w kościele Notre Dame w Autun. Pełniła tam zapewne funkcję obrazu epitafijnegoepitafijnego, związanego z przyszłym pochówkiem kanclerza lub obrazu wotywnego. Epitafijny charakter tłumaczyłby zresztą wprowadzenie figury fundatora bezpośrednio w przestrzeń sceny, a nie – jak zazwyczaj – na skrzydle tryptykutryptyku.
Szczególnie wyrazisty i przejmujący z punktu widzenia sytuacji fundatora jest przypadek Madonny van der Paele. Obraz przedstawia kanonika Jorisa van der Paele polecanego Marii z Dzieciątkiem przez św. Jerzego, jego patrona imiennego oraz św. Donacjana, patrona kolegiaty i kolegium kanoniczego św. Donacjana w Brugii. Okoliczności zamówienia obrazu i jego funkcja doskonale współgrają z formułą majestatycznej niderlandzkiej Sacra ConversazioneSacra Conversazione, jaką jest obraz, wypełniony statuarycznymi figurami, uderzający realizmem szczegółów oraz iluzyjną sugestią przestrzeni i porażającym wzrok widza blaskiem barwnych tkanin.
Widzenie optyczne i duchowe jest właściwym tematem obrazu. Pełno w nim odniesień do patrzenia, widzenia i wzroku: okulary, refleksy na zbroi, kierunki spojrzeń kanonika, Marii, Chrystusa i św. Donacjana. Okulary, zdjęte przez kanonika i trzymane w ręku, dają do zrozumienia, że mamy do czynienia z wizją, z widzeniem pozazmysłowym. Oznajmiają więc nie tylko słabość fizyczną donatora, jego chorobę, która uniemożliwiała mu odprawianie matin – nabożeństw porannych (…). Sugerują, że czytanie w modlitewniku, którego litery powiększają, było pierwszym etapem medytacji, a teraz pojawia się wizja metafizyczna, w której kanonik wielbi Marię i Dzieciątko – wcielonego Chrystusa.
Antoni Ziemba, Sztuka Burgundii i Niderlandów 1380‑1500, t. II: Niderlandzkie malarstwo tablicowe 1430‑1500, Wyd. UW, Warszawa 2011, s. 667
Madonna w kościele była pierwotnie lewym skrzydłem dyptyku, którego drugie skrzydło zajmował portret donatoradonatora. Relacja pomiędzy postacią Marii a wnętrzem zawiera wiele kontrastów. Nieproporcjonalna względem świątyni postać sugeruje odczytanie Matki Boskiej jako Świątyni Boga, którą zamieszkuje Chrystus. Korona na Jej głowie symbolizuje Królową Nieba, a światło wpadające przez okna odnoszą się do dziewictwa.
(…) malarz wprowadził subtelne rozróżnienie, sugerujące wzrastanie i rozwój wewnętrzny – od arkad i triforium nawy, utrzymanych w masywnym rzeźbiarskim stylu XIII w., poprzez bardziej włókniste formy systemu sklepiennego, do jednolitego prezbiterium, które wygląda na późniejsze o niemal sto lat. (…) Strzeliste prezbiterium stanowi jakby architektoniczna koronę, unoszącą się ponad drogocenną koroną Marii; świetliste akcenty skupione po lewej stronie równoważą dwie plamy światła słonecznego na posadzce z prawej; a niemal identyczny wzór majestatycznych pionów i wdzięcznych krzywizn powtarza się, w odwróconej symetrii, na szacie Madonny, na trzonach kolumn i żeber sklepiennych.
Erwin Panofsky, Studia z historii sztuki, PIW, Warszawa 1971, s. 137
Malarstwo portretowe van Eycka
Portrety van Eycka nie są jedynie odtworzeniem cech zewnętrznych modela, malarz nadał swoim modelom niezwykłą głębię, ich twarze charakteryzują osobowość człowieka, a przedstawieniom towarzyszy pewna tajemniczość. Twarze maluje precyzyjnie, oddaje fakturę materiałów i teksturę obiektów. Wirtuozeria techniki olejnej sprzyja osiągnięciu wiarygodności. Portret młodego mężczyzny (Tymotheos) z 1432 roku jest portretem mężczyzny, którego źródeł pochodzenia należy szukać w starożytności – to imię greckiego muzyka z czasów Platona i Eurypidesa, jednak według historyków sztuki jest to Gilles Binchois, współczesny artyście kompozytor, nadworny muzyk księcia Burgundii, Filipa Dobrego.
Enigmatyczny wyraz twarzy zawiera Portret mężczyzny w czerwonym turbanie, namalowany w 1433 roku. Jego wzrok skierowany jest wprost na widza. Wizerunek często jest interpretowany jako autoportret artysty ze względu na skierowane wprost na widza spojrzenie, charakterystyczne dla przedstawień odbitych w lutrze.
Najsłynniejszym obrazem van Eycka jest Portret małżonków Arnolfinich. Obraz stanowi jednocześnie zagadkę dla historyków sztuki z powodu swej bogatej symboliki i niedopowiedzeń. Na obrazie ukazani są: Giovanni Arnolfini, zmarły w roku 1472 roku kupiec z Lukki, który w 1420 roku osiadł w Brugii oraz jego żona, Giovanna Cenami. Malarz osiągnął w dziele głębię przestrzeni dzięki obecności zbiegających się linii podłogi i okiennych ram. Efekt ten potęguje zawieszone na ścianie lustro, w którym odbijają się małżonkowie oraz stojące w drzwiach postacie. Na uwagę zasługuje złożona symbolika dzieła, wyrażona za pomocą przedmiotów oraz psa.
Zapoznaj się z fragmentami artykułu dr Grażyny Bastek, poświęconym obrazowi van Eycka. Wypisz sprzeczne interpretacje na temat dzieła.
(…) w podręcznikach, popularnych opracowaniach i albumach, a także w powszechnie czytanej polskiej wersji Wikipedii przytaczana jest najczęściej interpretacja Erwina Panofskiego z połowy XX w., która zaważyła na sposobie odczytywania obrazu. Panofsky uznał, że obraz przedstawia zaślubiny Giovanniego di Arrigo Arnolfiniego, kupca z Lukki, osiadłego w Brugii, z Giovanną Cenami, i że są to zaślubiny prywatne, zawarte w domu w obecności świadków, o czym miałby świadczyć podpis „Johannes de Eyck fuit hic”, oraz odbicie postaci samego malarza i jego towarzysza w lustrze. Obraz miałby zatem stanowić ślubny certyfikat, a zarazem swoisty wykład o sakramencie małżeństwa, jako odbiciu mistycznych zaślubin Chrystusa Oblubieńca z Marią Oblubienicą Ecclesią. Taki kontekst nadawałby małżeństwu ziemskiemu i jego cielesnemu aspektowi usprawiedliwienie, a nawet uświęcenie poprzez akt Wcielenia i Odkupienia. Wskazywać miałyby na tę wykładnię wszystkie przedmioty budujące tajny, symboliczny szyfr obrazu. I tak: zdjęcie chodaków miałoby oznaczać, że jest to Ziemia Święta; łoże i sypialnia to łono Marii; lustro to zwierciadło bez skazy z „Pieśni nad pieśniami”, pies – symbol wierności, a światło świecy – Lux Dei, światło świętości Bożej.
Od dziesiątek lat ukazana na obrazie para nazywana jest małżeństwem Arnolfinich, jednak dokładne ustalenie tożsamości postaci nie jest wcale takie proste.
Niezwykle erudycyjna interpretacja Panofskiego, przytaczana zazwyczaj w bardzo uproszczonej wersji, zaważyła na popularnym odbiorze obrazu, mimo że była wielokrotnie krytykowana przez historyków sztuki. Wśród współczesnych badaczy nie ma już zapewne ani jednego jej zwolennika. Podważane są dwie kluczowe tezy badacza – to, że bohaterami obrazu są Giovanni di Arrigo Arnolfini i Giovanna Cenami, jak też to, że obraz przedstawia moment ich zaślubin. Zdjęcia rentgenowskie, a zwłaszcza reflektogramy w podczerwieni ukazały bowiem bardzo wiele autorskich zmian, których dokonał sam artysta. Na przykład gest małżonka był wielokrotnie poprawiany w fazie podrysowania (szkicowym rysunku kompozycji naniesionym na grunt, przed położeniem farb), zatem najpewniej nie jest to skonwencjonalizowany gest przysięgi małżeńskiej, lecz najprawdopodobniej nieskodyfikowana forma powitalnego gestu. Ponadto wielu motywów obrazu – pomarańczy, różańca, chodaków, psa – nie było w podrysowaniu, co burzyłoby tezę Panofskiego o jednorodnej koncepcji symbolicznej dzieła i odczytywaniu go jak rebusu na podstawie kolejnych znaczących elementów.
(…)
Jednakże wedle Lorne’a Campbella obraz van Eycka jest przedstawieniem sceny powitania gości. Domownicy stoją nie w sypialni, jak myślał Panofsky, lecz w recepcyjnym wnętrzu zamożnego domu (łoża paradne były wyposażeniem takich pomieszczeń) i witają postaci odbijające się w zwierciadle, a zarazem i nas, widzów stojących przed obrazem. Jest to zatem powitanie gości, którzy mogą podziwiać zamożność kupieckiego domu i na których przybycie zapala się świecę (zgodnie z burgundzkim zwyczajem zapalania światła w pokoju kobiety, gdy wchodził do niej mężczyzna). Napis nad lustrem byłby zaś potwierdzeniem, że malarz też tam był – zanotował i przedstawił wiernie to, co widział.
Może zatem powinniśmy postrzegać „Portret małżonków Arnolfinich” jako dzieło retoryczne, przedstawiające powitanie gości w zamożnym domu, ostentację bogactwa i dumy jego właścicieli, którzy w pogodny wiosenny dzień ubierają się w ubiory podbite futrem. Czyż malarz nie powiększył znacznie portretowanych postaci w stosunku do otaczających je sprzętów, aby rysy twarzy i szczegóły wykwintnych szat były wyraźnie widoczne? Wchodzący do domu Arnolfinich goście, podobnie jak van Eyck dawniej, a współcześni widzowie dzisiaj, mogli utożsamić się z postaciami odbitymi w lustrze, oglądać obraz, a zarazem być w obrazie. Życzenie bogatych kupców, aby uwiecznić ich ziemskie powodzenie i pozycję, zostało przez van Eycka wzbogacone o malarski fortel, grę z widzem, na tyle intrygującą, że została powtórzona przez innych malarzy, jak chociażby w słynnych „Pannach dworskich” Diega Velázqueza.
Źródło: Newsweek Historia, 7/2014, https://www.newsweek.pl/wiedza/historia/jan‑van‑eyck‑portret‑arnolfinich‑tajemnice‑obrazu‑newsweekpl/0xy3f4w (dostęp z dnia 31.03.2018)
Rozpoznaj tytuły dzieł.
Rozpoznaj postacie przedstawione na obrazie. Wpisz ich imiona.
Odpowiedz, w jakim muzeum znajdują się poniższe dzieła.
Muzeum: ................................
Miasto: ............
Odpowiedz, jaka scena została przedstawiona we fragmencie ołtarza, znajdującego się poniżej.
Odpowiedź: ................................
Rozpoznaj postacie wskazane na obrazie (w przypadku świętych wpisz same imiona).
Wymień dwóch mecenasów artystycznych Jana van Eycka.
Mecenas 1: ........................
Mecenas 2: ..............................
Słownik pojęć
łac., dawca, ofiarodawca dzieła sztuki (ołtarza, obrazu, przedmiotu rzemiosła artystycznego); zwyczajowo przedstawiany na ofiarowanym przez siebie dziele, czasem w otoczeniu rodziny.
fr. diptyque, późnołac. Diptychum, gr. díptychos - złożony we dwoje, dyptych:
1) 2 prostokątne tabliczki drewniane, metalowe lub z kości słoniowej połączone zawiasami;
2) przenośne ołtarzyki metalowe lub z kości słoniowej, zdobione płaskorzeźbionymi scenami religijnymi;
3) nastawa ołtarzowa składająca się z 2 ruchomych skrzydeł, podzielonych zwykle na kwatery.
łac. epitaphium oracja pogrzebowa, gr. epí na, táphos grób, zwięzły napis nagrobny, zazwyczaj wierszowany, także utwór żałobny utrzymany w stylu takiej inskrypcji.
gr. polýptychos wielokrotnie złożony , wieloskrzydłowa nastawa ołtarzowa (ołtarz).
łac. Santa Conversatione święta rozmowa, w sztukach plastycznych przedstawienie tronującej lub stojącej Marii z Dzieciątkiem w otoczeniu świętych.
gr. tríptychos złożony we troje
1) rodzaj poliptyku;
2) trzyczęściowa kompozycja malarska lub rzeźbiarska.
Słownik pojęć został opracowany na podstawie:
https://encyklopedia.pwn.pl
Galeria dzieł sztuki
![Ilustracja przedstawia obraz „Madonna van der Paele” Jana van Eycka. Dzieło, mające kształt poziomego prostokąta zbliżonego do kwadratu. Ukazuje Madonnę z Dzieciątkiem na tronie w otoczeniu św. Donacjana oraz donatora, kanonika van der Paele ze św. Jerzym, znajdującym się po jego prawej stronie. Wszystkie postacie ubrane są w uroczyste stroje. Scena rozgrywa się w prezbiterium kościoła. Za Madonną znajduje się ambit, a po bokach arkadowe ściany. Tron, na którym siedzi Maria ustawiony jest na wzorzystym dywanie, biegnącym ku krawędzi dzieła, w stronę widza. Na ramie widać napis: HOC OP[US] FECIT FIERI MAG[ISTE]R GEORGI[U]S DE PALA HVI[US] ECCLESIE CANONI[CU]S PER IOHANNE[M] DE EYCK PICTORE[M]. ET FVNDAVIT HIC DVAS CAPELL[AN]IAS DE GR[EM]IO CHORI DOMINI, M. CCCC. XXXIIII. C[OM]P[LEVI]T AUTEM. 1436 (Mistrz/magister Georg/Joris van der Paele, kanonik niniejszego kościoła, sporządził to dzieło [ręką] malarza Jana van Eycka i ufundował tu przy chórze [kościoła] dwie kapelanie w 1434 roku, a ukończył to [dzieło] w 1436 roku).](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RhKmzVsrHerdu/1/1gEhp8ryTrURjfuX3hzlFYX0mFFPbL97.jpg)
Bibliografia
Ałpatow M. W., Historia sztuki, t. 3: Renesans i Barok, Arkady, Warszawa 1964
Ziemba A., Sztuka Burgundii i Niderlandów 1380‑1500, t. II: Niderlandzkie malarstwo tablicowe 1430‑1500, Wyd. UW, Warszawa 2011
Newsweek Historia, 7/2014
Wielcy Malarze, ich życie, inspiracje, dzieło, Jan van Eyck, cz. 51