VII‑IV w. p.n.e. – rozkwit kultury starożytnej Persji
1
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
Rw4YIy21nv8WP
1
3. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń: 1) odróżnia pojęcie kultury rozumianej jako dorobek artystyczny od kultury rozumianej jako całokształt dorobku ludzkości, ze zrozumieniem używa określeń: kulturowy i kulturalny; 2) rozróżnienie, o którym mowa w pkt. 1, stosuje w interpretacji wytworów kultury; 3) odnosi elementy kultury (zachowania, zwyczaje, praktyki, przedmioty materialne, dzieła sztuki) do kategorii: czas, przestrzeń, ciało, grupa społeczna (rodzina, rówieśnicy, społeczność lokalna, naród); 4) interpretuje praktyki kultury z najbliższego otoczenia (klasa, szkoła, dom, osiedle, podwórko, miasto, kościół, stadion piłkarski); 5) dostrzega i nazywa związek między dziełem a sytuacją społeczno‑historyczną i obyczajami epoki, w której powstało; 6) posługuje się pojęciami: kultura popularna, ludowa, masowa, wysoka, narodowa, zglobalizowana, subkultura w ich właściwym znaczeniu i używa ich w kontekście interpretowanych dzieł sztuki oraz praktyk kulturowych;
rozróżniać w historycznych ujęciach definicje kultury;
wymienić różne ujęcia definiowania kultury;
przedstawiać najważniejsze narodowe instytucje kultury w Polsce;
przedstawiać najważniejsze instytucje kulturalne w swoim regionie;
porównywać i analizować teksty kultury;
rozróżniać pojęcie kulturowy od kulturalnego.
Kultura
RhJA11kZWGofj1
Słowo kulturaKulturakultura jest jednym z terminów, które zawiera w sobie wiele znaczeń. Samych definicji kultury jest ponad 100.
Źródła słowa kultura należy szukać w języku łacińskim:colo, colui, cultum, co onacza pielęgnować, uprawiać, hodować. Początkowo kultura odnosiła się do czynności związanych z uprawą roli. Pośrednio można powiedzieć, że to, co jest wynikiem uprawy i pielęgnacji różni się od tego, co powstało samo z siebie. Natomiast tam, gdzie człowiek zaczyna ingerować w przyrodę, naturę zastępuje kultura.
Jak już wspomnieliśmy, pierwotnie termin cultura wiązał się z uprawą roli, natomiast po raz pierwszy w nowym kontekście użył go antyczny pisarz i mówca rzymski Cycero. W dziele Disputationes Tusculanae posłużył się sformułowaniem cultura animi (uprawa umysłu) w celu określenia pierwszej w literaturze koncepcji filozofii. I to właśnie od tego czasu termin kultura zaczął oznaczać czynności ludzkie, które prowadzą do doskonalenia czy kształcenia. Nowoczesne zastosowanie pojęcia kultura po raz pierwszy pojawia się w pracy De iure naturae et gentium libri octo autorstwa siedemnastowiecznego niemieckiego teoretyka prawa i historyka - Samuela von Pufendorfa. Użył on słów cultura i cultura animi na oznaczenie wszelkich wynalazków - instytucji społecznych, ubrań, języka, moralności kierowanej przez rozum i obyczajów - wprowadzonych przez człowieka na przestrzeni wieków.
Należy zaznaczyć, iż definicji słowa kultura jest wiele, a często są one nawet rozbieżne. Słownik Języka Polskiego podaje 7 definicji słowa kultura:
materialna i umysłowa działalność społeczeństw oraz jej wytwory;
społeczeństwo rozpatrywane ze względu na jego dorobek materialny i umysłowy;
odpowiednio wysoki poziom rozwoju społeczeństwa w jakimś zakresie;
umiejętność obcowania z ludźmi;
sztuczna hodowla komórek, tkanek, organów lub całych mikroorganizmów;
rodzaj, gatunek lub odmiana rośliny uprawiane na danym terenie w celach użytkowych; też: teren uprawy tej rośliny i sama uprawa;
struktura gleby uprawnej osiągana w wyniku zabiegów agrotechnicznych i racjonalnej gospodarki; też: te zabiegi i gospodarka.
(Cyt. za: https://sjp.pwn.pl/szukaj/kultura.html (dostęp z dnia 31.03.2018))
Encyklopedia PWN kulturę definiuje następująco: jeden z najbardziej popularnych terminów humanistyki i nauk społecznych, a także języka potocznego. (…) W znaczeniu najszerszym kultura obejmuje to wszystko, co w zachowaniu się i wyposażeniu członków społeczeństw ludzkich, stanowi rezultat zbiorowej działalności. (…) W XX w. upowszechniła się tendencja do ujmowania kultury przede wszystkim jako zespołu wzorów rozwiązywania problemów charakterystycznego dla danego społeczeństwa, wzorów postępowania itp. (Cyt. za: Encyklopedia PWN w trzech tomach, Tom II, J‑P, Warszawa 1999, s. 249‑250)
mb605bf4eb3be3b0b_0000000000058
Definicja kultury
R19crsXJHrMbl1
Poszczególne dziedziny nauki różnią się w definicji kultury i akcentują inne jej części:
definicja w ujęciu historycznym – określa TradycjaTradycjaTradycja jako mechanizm przekazywania dziedzictwa kulturowego. Wg Stefana Czarnowskiego, polskiego socjologa, folklorysty i historyka kultury: kultura jest dobrem zbiorowym i zbiorowym dorobkiem, owocem twórczego i przetwórczego wysiłku niezliczonych pokoleń (...) (Stefan Czarnowski, Kultura, w: Wiedza o kulturze. Antropologia kultury. Zagadnienia i wybór tekstów, red. Andrzej Mencwel, Warszawa 2005 , s. 28);
definicja w ujęciu normatywnym - eksponuje się tutaj podporządkowanie zachowań ludzi normom, wzorom, wartościom i modelom;
definicja w ujęciu psychologicznym - skupia się głównie na uczeniu się i naśladownictwu jako procesom tożsamym z przyswajaniem kultury;
definicja w ujęciu strukturalnym - zainteresowanie jest skierowane na strukturę konkretnej kultury, jej główne elementy i ich wewnętrzne powiązania. Wyróżnia się cztery kategorie elementów kultury: materialno‑techniczne, społeczne, ideologiczne oraz psychiczne;
definicja w ujęciu genetycznym - stara się wyjaśnić genezę kultury i jej pochodzenie.
Pomimo że kultura jest atrybutem i wytworem człowieka, nie jest ona jednolita. W poszczególnych okresach historycznych i w różnych społecznościach przybierała ona rozmaite formy. Przykładem może być kultura starożytnej Grecji. Ludzie ją tworzący posługiwali się alfabetem, żyli w miarę egalitarnych społecznościach zorganizowanych w zwykle niewielkie poleis – miasta‑państwa, walczyli w szyku falangi, oddawali cześć herosom, zarówno lokalnym, jak i znanym w całej Grecji, korzystali z wyroczni, czcili bóstwa - Zeusa czy Apollo, znali dzieła Homera – Iliadę i Odyseję.
Dowodem przenikania się kultur i czerpania wzorów może być kultura rzymska. Zetknięcie się z miastami greckimi na południu Italii dało początek fascynacji Rzymian kulturą grecką. Dziedziną sztuki, w której Rzymianie osiągnęli wybitne zdolności, była architektura. Architektura rzymska ukształtowała się w znacznej mierze pod wpływem architektury hellenistycznej oraz architektury etruskiej (kolejnej kultury, z której starożytni Rzymianie czerpali rozliczne wzorce, także w sferze duchowej czy obyczajowej), które tworzyły syntezę z oryginalnymi osiągnięciami Rzymian w tym zakresie. Na przykładzie tych dwóch społeczności można stwierdzić, że kultura to styl życia danej cywilizacji. To zbiór cech charakterystycznych w sztuce, architekturze, ustroju czy prawodawstwie, którymi możemy określić daną społeczność. Niejako w opozycji do wyżej wymienionych kultur stała cywilizacja perska. Różna od greckiej czy rzymskiej, również posiadała cechy charakterystyczne, pomimo ogromnego obszaru, który zdominowało państwo starożytnych Persów. Tworzyli oni specyficzne budowle z tarasami, rozwijali piśmiennictwo, sztukę zdobniczą itp. Równocześnie kultura perska wykazywała sporą tolerancję religijną dla różnorodnych ludów, które wchodziły w skład imperium.
R1Sz6PcUYQ6341
Trzy aspekty kultury
aspekt materialny – zaliczamy do niego wszystkie fizycznie istniejące wytwory, które pochodzą z przejawów działalności człowieka. Kwalifikuje się do niej również sposoby wytwarzania przedmiotów – np. technologię produkcji, hodowli;
aspekt duchowy - stoi w opozycji wobec kultury materialnej. To wszystkie wytwory ludzkiej świadomości (język, obyczaj, sztuka, magia, religia, filozofia, nauka, prawo i in.), które zostały uznane za kulturę, a nie wytwory indywidualnej psychiki;
aspekt społeczny - pojęcie kultury społecznej odnosi się do wytworów niematerialnych, symbolicznych, które wiążą się z tradycją, normami i zasadami życia w społeczeństwie i moralnością. Wraz kulturą materialną i duchową tworzy całokształt kultury danej społeczności.
RcJHVtmMT0rbF1
R1Kkls4qpqjrl1
Podział kultury na aspekt materialny, duchowy i społeczny w polskiej nauce utrwalił Kazimierz Moszyński, mimo iż wiedział, że przyjęta przez niego terminologia jest dwuznaczna. Poza tym, w naukach humanistycznych, np. w etnologiiEtnologiaetnologii, nie można badać i mówić o samej kulturze materialnej bez podania i wnikania w symboliczną i społeczną rolę rzeczy. Aby pojawiła się rzecz, najpierw musiała pojawić się idea, która przecież nie istnieje społecznie, jeśli nie przejawia się w zachowaniu, znaku, rzeczy.
Czy kulturalny równa się kulturowy?
RQwXtSkGtJBJv1
Człowiek kulturalny to człowiek wykształcony, posiadający wiedzę ogólną i zainteresowania. Wykorzystuje on wiedzę do samorozwoju. Człowiek kulturalny wie, jak zachować się w danej sytuacji czy miejscu, gdzie obowiązują reguły w zachowaniu czy ubiorze.
REiKqLNimVTYB1
Zna zasady dobrego wychowania, tzw. savoir‑vivre. Człowiek kulturalny uczęszcza i korzysta z oferty muzeów, teatrów, oper, filharmonii, galerii sztuki. Kulturalne może być także wydarzenie odnoszące się do dziedziny kultury np. koncert, przedstawienie, wystawa. Słowo kulturalny jest wartościujące, czyli ocenia dane zjawisko, zachowanie, przedmiot, nadaje im cechy pozytywne (kulturalny) lub negatywne (niekulturalny).
Człowiek niekulturalny stoi w opozycji wobec wyżej wymienionej postawy, nie jest zainteresowany wiedzą, rozwojem, nie zna zasad dobrego zachowania.
RutT2dKSmMC2O1
Pojęcie kulturowy - dotyczy kultury w sensie naukowym, jako zbioru norm czy zachowań właściwych jakiejś społeczności, np. ogół wiedzy. Odnosi się do całokształtu dorobku ludzkości (materialnego i duchowego). Słowo kulturowy jest obiektywne, niewartościujące (nie nadaje żadnych cech zarówno pozytywnych, jak i negatywnych). Kulturowe są np. zjawiska, konteksty, wydarzenia.
Film edukacyjny pt. Kultura rekonesans
Rf8P7AtaqZAfj
R14JpxzlMQi6e
Ćwiczenie 1
R2NFkTJuwSkRj
Ćwiczenie 2
RF5zrCGm8DxUq
Ćwiczenie 3
R1aI8KbjJ5RKB
Ćwiczenie 4
Na co kładziony jest nacisk w definicjach kultury w ujęciu normatywnym, historycznym, genetycznym? Przyporządkuj odpowiedź odpowiednio do ujęcia normatywnego, historycznego i genetycznego.
Możliwe odpowiedzi:
1. Podporządkowaniu zachowań ludzkich normom, wzorom, wartościom i modelom.,
2. Wyjaśnieniu genezy kultury i jej pochodzenia.,
3. Tradycji jako mechanizmu przekazywania dziedzictwa kulturowego.
Na co kładziony jest nacisk w definicjach kultury w ujęciu normatywnym, historycznym, genetycznym? Przyporządkuj odpowiedź odpowiednio do ujęcia normatywnego, historycznego i genetycznego.
Możliwe odpowiedzi:
1. Podporządkowaniu zachowań ludzkich normom, wzorom, wartościom i modelom.,
2. Wyjaśnieniu genezy kultury i jej pochodzenia.,
3. Tradycji jako mechanizmu przekazywania dziedzictwa kulturowego.
Na co kładziony jest nacisk w definicjach kultury w ujęciu normatywnym, historycznym, genetycznym?
Wyjaśnieniu genezy kultury i jej pochodzenia., Podporządkowaniu zachowań ludzkich normom, wzorom, wartościom i modelom., Tradycji jako mechanizmu przekazywania dziedzictwa kulturowego.
Ujęcie normatywne
Ujęcie historyczne
Ujęcie genetyczne
Rdwk0HKesKdiD
Ćwiczenie 5
R1Kv7FU45umAh
Ćwiczenie 6
RDUIIMAkF8lLf
Ćwiczenie 7
RRjdLB2dflnD8
Ćwiczenie 8
ROLFC2Yfs6XCt
Ćwiczenie 9
RZ5XqPF6pGcrP
Ćwiczenie 10
mb605bf4eb3be3b0b_0000000000214
Słownik pojęć
Etnologia
Etnologia
nauka, której przedmiotem badań jest człowiek jako społeczny twórca kultury. Źródło: Słownik etnograficzny. Terminy ogólne, red. Zofia Staszczak, Warszawa – Poznań 1987, s. 97‑100.
Kultura
Kultura
jedna z podstawowych definicji w humanistyce. Termin wieloznaczny. Materialna i umysłowa działalność społeczeństw oraz jej wytworów. Źródło: Słownik podstawowych terminów i znaczeń, Władysław Pałubicki, Antropologia – filozofia – etyka, Koszalin 1998, s. 80.
Tradycja
Tradycja
ogół obyczajów, norm, poglądów, zachowań itp. właściwych jakiejś grupie społecznej, przekazywanych z pokolenia na pokolenie; też: ciągłość tych obyczajów, norm, poglądów lub zachowań. Źródło: www.sjp.pwn.pl/szukaj/tradycja.html (dostęp z dnia 31.03.2018)
Galeria dzieł sztuki
RhJA11kZWGofj1
R19crsXJHrMbl1
R1Sz6PcUYQ6341
mb605bf4eb3be3b0b_0000000000237
Bibliografia
M. Czerwiński, Kultura i jej badanie, Wrocław 1985
Encyklopedia PWN w trzech tomach, Warszawa 1999
A. Kłoskowska, Socjologia kultury, Warszawa 1981
E. Nowicka, Świat człowieka – świat kultury, Warszawa 2012
O kulturze i jej badaniu. Studia z filozofii kultury, red. K. Zamiara, Warszawa 1985
W. Pałubicki, Antropologia – filozofia – etyka. Słownik podstawowych terminów i znaczeń, Koszalin 1998
Słownik etnograficzny. Terminy ogólne, red. Z. Staszczak, Warszawa – Poznań 1987
Uniwersalny leksykon sztuki, Warszawa 2002
Strony internetowe:
www.culture.pl (dostęp z dnia 31.03.2018)
www.encyklopedia.pwn.pl (dostęp z dnia 31.03.2018)