R76WrYrWuSDIU

Glaciations in Poland

Source: domena publiczna.

Link to the lesson

Before you start you should know
  • that glaciations in Poland occurred during the Pleistocene (older epoch of the Quaternary period, in the Cenozoic era);

  • that glaciations, through geological external processes, had an impact on the current shape of land;

You will learn
  • to explain the terms: glacial period, interglacial period;

  • to show on the map the maximum limits of glaciations in Poland;

  • to show differences between a glacier and an ice sheet.

RAumblkhe4OOE
nagranie dźwiękowe abstraktu

More than 1.5 million years ago, during the Pleistocene epoch of the Quaternary, a rapid cooling of the climate occurred. This was the beginning of an ice age. At that time, significant areas of the Northern Hemisphere were covered by an ice sheet. In Europe, it started to grow on the Scandinavian Peninsula. From there, it reached the area of Poland. The Scandinavian ice sheet in our country grew smaller or bigger, depending on the climate warming up or cooling down. The ice sheet grew bigger when the climate became cooler, and grew smaller when the climate warmed up. The glaciations in our country can be divided in diverse ways. They differ according to the names and the number of glaciations. It is a fact that the area of Poland was covered by the ice sheet at least three times.

R1ZMHfarN1Cv4
Greenland - a sample view of the ice sheet.
Source: Hannes Grobe, licencja: CC BY-SA 2.5, [online], dostępny w internecie: Wikimedia Commons.

Think about the conditions which must be met for a glacier to form. Do you know why there are currently no glaciers in our country? Write down your conclusions in the section below.

R1EU18CgrqsYy
Grafika przedstawia górę lodową. Góra ma kilka szczytów - środkowy z nich jest najwyższy. Wymień warunki powstania lodowca.
Source: licencja: CC 0.
Task 1
Wyjaśnij pojęcie zlodowacenia.
Wyjaśnij pojęcie zlodowacenia.
R3tlORSlilL1h
Nagranie filmowe prezentuje symulację zlodowaceń Polski. Pokazano, że pierwsze zlodowacenie rozpoczęło się w Skandynawii, a następnie objęło cały obszar kraju i zatrzymało się dopiero na górach: Sudetach i Karpatach. Drugie zlodowacenie na zachodzie zatrzymało się na Sudetach, zajęło Bramę Morawską, a na wschodzie dotarło do północnych granic wyżyn. Trzecie objęło swym zasięgiem teren dzisiejszych pojezierzy.

Glaciations in Poland

Ice sheets and glaciers are formed under the following conditions:

  • long periods of low (freezing) air temperature;

  • snowfalls exceeding snow depletion through melting;

  • terrain facilitating the collection of snow (flat land, depressions).

Such conditions were present during the Pleistocene within the region of today’s Scandinavian Peninsula. This is why the ice sheet formed there. At the same time, in our Tatras, Karkonosze Mountains or at Babia Góra mountain glaciers could form, because it is always colder in the mountains than in the lowlands.

Korzystając z dostępnych źródeł, dowiedz się więcej na temat formowania i topnienia lodowców górskich. 
Korzystając z dostępnych źródeł, dowiedz się więcej na temat formowania i topnienia lodowców górskich. 
RLgyoTbT0Tp7c
Europe - Pleistocene Glaciation
Source: licencja: CC BY 3.0, [online], dostępny w internecie: www.epodreczniki.plhttp://creativecommons.org/licenses/by/3.0/pl/legalcode.

Over thousands of years of the Pleistocene, the climate changed, and cooler and warmer periods intertwined. At colder times, the Scandinavian ice sheet expanded. The so‑called glacier transgressionglacier transgressionglacier transgression occurred, where the glacier shifted to neighbouring regions, for example Poland (see map above). The period in which a region is covered by an ice sheet is called glacial periodglacial periodglacial period, or simply ‘glaciation.’ There were four glaciations in Poland: Podlasie Glaciation (the oldest), South Polish Glaciation, Middle Polish Glaciation and North Polish Glaciation (the youngest). These intertwined with warmer times called interglacial periodsinterglacial periodinterglacial periods (i.e. periods in between glaciations), when the ice sheet retreated from our area. It is believed that we live during such an interglacial period now.

The table below presents detailed data of individual glacial and interglacial periods. You will notice that each of these periods has several names used interchangeably by geographers and geologists. The names usually refer to places which the glacier reached within its maximum limits

Duration
(thousand years ago)

glacial period/
interglacial period

10–110

North Polish Glaciation
(Baltic, Vistula)

110–130

Eemian interglacial period

130–310

Middle Polish Glaciation
(Odra River)

310–360

Great (Mazovian) interglacial period

360–620

South Polish Glaciation
(Cracow, San River)

620–700

Przasnysz (Cromer) interglacial period

700–800

Podlasie Glaciation
(Narew River)

Glacial land forms in Poland

Several ice sheet transgressions into the area of Poland led to a transformation of the land. Diverse land forms appeared as a result of erosive and accumulative actions of mountain glaciers and continental glaciers (ice sheets).
Erosive action of ice sheets means:

  • destruction of the ground with rock material transported by the glacier and the water flowing underneath;

  • destruction of the ground due to the pressure of moving ice (mainly in the mountains);

  • mechanical weathering (mainly due to frost) of rocks in the vicinity of the glacier.

Wide U‑shaped mountain valleys – for example the Chochołowska Valley or the Kościeliska Valley in the Tatras – were carved by icy tongues and their water. The slopes became covered with layers of weathered rock – stone runs. On the lowlands in front of the ice sheet wide ice‑marginal valleys with mighty rivers were formed. Also on the lowlands, subglacial waters carved deep, long and narrow depressions called troughsglacial troughtroughs, which later filled up with water, forming ribbon lakes.

Accumulative action of glaciers means depositing rock material at different places around the glacier. This led to the existence of undulated terrain forms – moraines, e.g. terminalterminal moraineterminal, flutedfluted morainefluted, and laterallateral morainelateral and medialmedial morainemedial in the mountains. In the lowlands, the ice sheet left erratic boulderserratic bouldererratic boulders, i.e. randomly distributed, single blocks of rock of different sizes. Wide, flattened, sandy plains called sandurssandursandurs were also formed there.

Today’s existence of post‑glacial forms depends on the time of the glacier’s retreat from a certain location. Our last glaciation – North Polish – ended ca. 10 thousand years ago, and the extent of this particular glacial period determines the areas with the greatest numbers of post‑glacial forms.

RgILYLtLHma0E
Selected post-glacial forms in Poland
Source: licencja: CC BY 3.0.

Young glacial and old glacial landforms

Post‑glacial forms exist almost over the entire area of Poland. However, their condition differs according to regions. Post‑glacial landforms in the best condition can be seen in the lake zones and along the coast, as these are the areas where the last North Polish glaciation reached. There, we talk about young glacial landformyoung glacial landformyoung glacial landform characterised by undulation and numerous post‑glacial forms, such as: moraines, lakes, sandurs, eskers, kames, drumlins, etc.

Old glacial ladformsold glacial landformOld glacial ladforms are found south of lake districts. These include mainly the Middle‑Poland Lowlands and a strip of highlands. This was the foreground of the last glaciation, the so‑called periglacial zoneperiglacial zoneperiglacial zone. Its cold climate resulted e.g. in intensive frost weathering of rocks, as well as other processes that take place under frozen ground conditions (permafrost). Together, all the geological processes of the periglacial zone led to equalisation of the earlier post‑glacial landforms. At the same time, other forms, typical for the zone, occurred: stone runs, loess layers, inland dunes.

Task 2

Using the information your learned in class, complete the exercise below.

R1TjHTTT9LSWq
Exercise 1
Omów zlodowacenie północnopolskie, środkowopolskie i południowopolskie: czas powstania i trwania oraz charakterystyczne cechy danego zlodowacenia.

Summary

  • Young glacial landforms are characterised by significant undulation with numerous forms such as lakes, ice‑marginal valleys, sandurs, terminal moraines, fluted moraines, and other elevations.

  • The current landscape of Poland has been largely shaped by an ice sheet.

  • In our region, we had four glaciations (glacial periods), with the last, North Polish Glaciation having the greatest impact on the present shape of the land.

  • The North Polish Glaciation ended only 10 thousand years ago and produced young glacial landforms in lake districts and along some sections of the cost.

  • The old glacial landscape is present mostly on the Middle‑Poland Lowlands, primarily with plains intersected with ice‑marginal valleys, moraine ridges and inland dunes.

  • In the mountains, mountain glaciers were present, forming e.g. wide U‑shaped valleys or cirques, which nowadays are often lakes filled with water.

Keywords

glacial period, interglacial period, moraines, ice sheet, ice‑marginal valleys

RVJcuT4vTZ9Zy
Exercise 2
Explain the terms: denudation, glacial period, interglacial period, glacier regression, cirque.

Glossary

denudation
denudation
ROnLq7p9SVg2B
Nagranie słówka: denudation

denudacja – ogół procesów niszczących polegający na wyrównywaniu i obniżaniu powierzchni Ziemi; do procesów tych zaliczają się: wietrzenie, ruchy masowe, erozja, akumulacja

glacial period
glacial period
Re2SzfwosOITQ
Nagranie słówka: glacial period

glacjał – zlodowacenie; przedział czasowy, w którym dany obszar pokryty jest lodem

interglacial period
interglacial period
REyYN1PrKHLMH
Nagranie słówka: interglacial period

interglacjał – okres między glacjałami (zlodowaceniami), kiedy klimat się ociepla i dany obszar nie jest pokryty lodem

glacier regression (recession)
glacier regression (recession)
R1RGQXv1yaXRk
Nagranie słówka: glacier regression (recession)

regresja (recesja) lodowca – zmniejszanie się rozmiarów lodowca pod wpływem ocieplania się klimatu (cofanie się lodowca)

young glacial landform
young glacial landform
RQdklWNNDBxb7
Nagranie słówka: young glacial landform

rzeźba młodoglacjalna – rzeźba terenu powstała w wyniku ostatniego zlodowacenia, w której dobrze zachowały się formy glacjalne, np. moreny, jeziora, sandry; w Polsce obejmuje pas pojezierzy i pobrzeży.

old glacial landform
old glacial landform
RqryCE1lBqvOW
Nagranie słówka: old glacial landform

rzeźba staroglacjalna – rzeźba terenu powstała w czasie dawnych zlodowaceń, której formy zostały już znacząco wyrównane; w Polsce obejmuje Niziny Środkowopolskie, pas wyżyn i kotlin; obszar ten znajdował się na przedpolu (w strefie peryglacjalnej) ostatniego zlodowacenia i pod wpływem zimnego klimatu powstały tam m.in. gołoborza, wydmy śródlądowe, pokrywy lessowe

periglacial zone
periglacial zone
RAxMk1gXwlXwU
Nagranie słówka: periglacial zone

strefa peryglacjalna – przedpole lodowca, gdzie panuje zimny klimat sprzyjający m.in. wietrzeniu mrozowemu i innym procesom geologicznym zachodzącym w warunkach zamarzniętego podłoża (wieloletniej zmarzliny)

glacier transgression
glacier transgression
R1A9WcphRZb2q
Nagranie słówka: glacier transgression

transgresja lodowca – powiększanie się rozmiarów lodowca pod wpływem zimnego klimatu i pokrywanie lodem coraz to nowych terenów

cirque (corrie)
cirque (corrie)
RlftQ4WNSKEZk
Nagranie słówka: cirque (corrie)

kocioł polodowcowy (cyrk, kar) – zagłębienie terenu powstałe pod polami firnowymi wskutek długotrwałego działania mas lodu; miejsce, z którego wypływa jęzor lodowca górskiego; po ustąpieniu lodowca często wypełnia go woda, tworząc jezioro cyrkowe (karowe), którego przykładem jest Czarny Staw pod Rysami w Tatrach

terminal moraine
terminal moraine
RRzOIL2yDrn9r
Nagranie słówka: terminal moraine

morena czołowa – wał lub ciąg pagórków tworzący się przed czołem lodowca podczas jego dłuższego postoju, np. Wieżyca, Wzgórza Szeskie, Wzgórza Trzebnickie

fluted moraine
fluted moraine
R1QTWeaKANZNi
Nagranie słówka: fluted moraine

morena denna – płaski lub falisty obszar urozmaicony zagłębieniami bezodpływowymi (w których po stopieniu lodu utworzyły się jeziora moreny dennej); powstaje w wyniku akumulacji materiału skalnego pod lądolodem

lateral moraine
lateral moraine
R1PEr1lRz0m2h
Nagranie słówka: lateral moraine

morena boczna – wał materiału skalnego tworzący się obok jęzora lodowca górskiego

medial moraine
medial moraine
R1UBLEdWsLgwA
Nagranie słówka: medial moraine

morena środkowa – dwie połączone moreny boczne; powstaje, gdy dwa lodowce górskie znajdują się blisko siebie

erratic boulder
erratic boulder
Rx352Ny3A2D7m
Nagranie słówka: erratic boulder

głaz narzutowy (eratyk) – pojedynczy blok skalny o wielkości nawet kilku metrów występujący w różnych miejscach na obszarze polodowcowym; najczęściej był wyrwany ze skalnego podłoża przez lądolód; uwięziony w lodzie mógł zostać przetransportowany na duże odległości, np. głazy narzutowe występujące w Polsce pochodzą ze Skandynawii

sandur
sandur
RFHroJqUX7ijv
Nagranie słówka: sandur

sandr – duży, płaski stożek napływowy powstały na przedpolu moren czołowych; budują go głównie piaski i żwiry; naniosła je woda wypływająca z topniejącego lądolodu

glacial trough
glacial trough
RWmxMUsAGN80a
Nagranie słówka: glacial trough

rynna polodowcowa – długa, wąska i na ogół głęboka forma terenu o stromych zboczach i nierównym dnie; powstała wskutek działania wód podlodowcowych płynących w szczelinach lądolodu; zalana wodą tworzy jezioro rynnowe