that glaciations in Poland occurred during the Pleistocene (older epoch of the Quaternary period, in the Cenozoic era);
that glaciations, through geological external processes, had an impact on the current shape of land;
to explain the terms: glacial period, interglacial period;
to show on the map the maximum limits of glaciations in Poland;
to show differences between a glacier and an ice sheet.
More than 1.5 million years ago, during the Pleistocene epoch of the Quaternary, a rapid cooling of the climate occurred. This was the beginning of an ice age. At that time, significant areas of the Northern Hemisphere were covered by an ice sheet. In Europe, it started to grow on the Scandinavian Peninsula. From there, it reached the area of Poland. The Scandinavian ice sheet in our country grew smaller or bigger, depending on the climate warming up or cooling down. The ice sheet grew bigger when the climate became cooler, and grew smaller when the climate warmed up. The glaciations in our country can be divided in diverse ways. They differ according to the names and the number of glaciations. It is a fact that the area of Poland was covered by the ice sheet at least three times.
Think about the conditions which must be met for a glacier to form. Do you know why there are currently no glaciers in our country? Write down your conclusions in the section below.
Glaciations in Poland
Ice sheets and glaciers are formed under the following conditions:
long periods of low (freezing) air temperature;
snowfalls exceeding snow depletion through melting;
terrain facilitating the collection of snow (flat land, depressions).
Such conditions were present during the Pleistocene within the region of today’s Scandinavian Peninsula. This is why the ice sheet formed there. At the same time, in our Tatras, Karkonosze Mountains or at Babia Góra mountain glaciers could form, because it is always colder in the mountains than in the lowlands.
Over thousands of years of the Pleistocene, the climate changed, and cooler and warmer periods intertwined. At colder times, the Scandinavian ice sheet expanded. The so‑called glacier transgressionglacier transgression occurred, where the glacier shifted to neighbouring regions, for example Poland (see map above). The period in which a region is covered by an ice sheet is called glacial periodglacial period, or simply ‘glaciation.’ There were four glaciations in Poland: Podlasie Glaciation (the oldest), South Polish Glaciation, Middle Polish Glaciation and North Polish Glaciation (the youngest). These intertwined with warmer times called interglacial periodsinterglacial periods (i.e. periods in between glaciations), when the ice sheet retreated from our area. It is believed that we live during such an interglacial period now.
The table below presents detailed data of individual glacial and interglacial periods. You will notice that each of these periods has several names used interchangeably by geographers and geologists. The names usually refer to places which the glacier reached within its maximum limits
Duration | glacial period/ |
10–110 | North Polish Glaciation |
110–130 | Eemian interglacial period |
130–310 | Middle Polish Glaciation |
310–360 | Great (Mazovian) interglacial period |
360–620 | South Polish Glaciation |
620–700 | Przasnysz (Cromer) interglacial period |
700–800 | Podlasie Glaciation |
Glacial land forms in Poland
Several ice sheet transgressions into the area of Poland led to a transformation of the land. Diverse land forms appeared as a result of erosive and accumulative actions of mountain glaciers and continental glaciers (ice sheets).
Erosive action of ice sheets means:
destruction of the ground with rock material transported by the glacier and the water flowing underneath;
destruction of the ground due to the pressure of moving ice (mainly in the mountains);
mechanical weathering (mainly due to frost) of rocks in the vicinity of the glacier.
Wide U‑shaped mountain valleys – for example the Chochołowska Valley or the Kościeliska Valley in the Tatras – were carved by icy tongues and their water. The slopes became covered with layers of weathered rock – stone runs. On the lowlands in front of the ice sheet wide ice‑marginal valleys with mighty rivers were formed. Also on the lowlands, subglacial waters carved deep, long and narrow depressions called troughstroughs, which later filled up with water, forming ribbon lakes.
Accumulative action of glaciers means depositing rock material at different places around the glacier. This led to the existence of undulated terrain forms – moraines, e.g. terminalterminal, flutedfluted, and laterallateral and medialmedial in the mountains. In the lowlands, the ice sheet left erratic boulderserratic boulders, i.e. randomly distributed, single blocks of rock of different sizes. Wide, flattened, sandy plains called sandurssandurs were also formed there.
Today’s existence of post‑glacial forms depends on the time of the glacier’s retreat from a certain location. Our last glaciation – North Polish – ended ca. 10 thousand years ago, and the extent of this particular glacial period determines the areas with the greatest numbers of post‑glacial forms.
Young glacial and old glacial landforms
Post‑glacial forms exist almost over the entire area of Poland. However, their condition differs according to regions. Post‑glacial landforms in the best condition can be seen in the lake zones and along the coast, as these are the areas where the last North Polish glaciation reached. There, we talk about young glacial landformyoung glacial landform characterised by undulation and numerous post‑glacial forms, such as: moraines, lakes, sandurs, eskers, kames, drumlins, etc.
Old glacial ladformsOld glacial ladforms are found south of lake districts. These include mainly the Middle‑Poland Lowlands and a strip of highlands. This was the foreground of the last glaciation, the so‑called periglacial zoneperiglacial zone. Its cold climate resulted e.g. in intensive frost weathering of rocks, as well as other processes that take place under frozen ground conditions (permafrost). Together, all the geological processes of the periglacial zone led to equalisation of the earlier post‑glacial landforms. At the same time, other forms, typical for the zone, occurred: stone runs, loess layers, inland dunes.
Using the information your learned in class, complete the exercise below.
Match the duration and the characteristics of glaciations
North Polish Glaciation (Baltic), Middle Polish Glaciation, South Polish Glaciation
Glaciation | Duration | Glaciation characteristics |
---|---|---|
North Polish Glaciation (Baltic) | ||
Middle Polish Glaciation | ||
South Polish Glaciation |
Summary
Young glacial landforms are characterised by significant undulation with numerous forms such as lakes, ice‑marginal valleys, sandurs, terminal moraines, fluted moraines, and other elevations.
The current landscape of Poland has been largely shaped by an ice sheet.
In our region, we had four glaciations (glacial periods), with the last, North Polish Glaciation having the greatest impact on the present shape of the land.
The North Polish Glaciation ended only 10 thousand years ago and produced young glacial landforms in lake districts and along some sections of the cost.
The old glacial landscape is present mostly on the Middle‑Poland Lowlands, primarily with plains intersected with ice‑marginal valleys, moraine ridges and inland dunes.
In the mountains, mountain glaciers were present, forming e.g. wide U‑shaped valleys or cirques, which nowadays are often lakes filled with water.
Keywords
glacial period, interglacial period, moraines, ice sheet, ice‑marginal valleys
Match the pairs: English words with Polish definition.
wał materiału skalnego tworzący się obok jęzora lodowca górskiego, płaski lub falisty obszar urozmaicony zagłębieniami bezodpływowymi (w których po stopieniu lodu utworzyły się jeziora moreny dennej); powstaje w wyniku akumulacji materiału skalnego pod lądolodem, długa, wąska i na ogół głęboka forma terenu o stromych zboczach i nierównym dnie; powstała wskutek działania wód podlodowcowych płynących w szczelinach lądolodu; zalana wodą tworzy jezioro rynnowe, okres między glacjałami (zlodowaceniami), kiedy klimat się ociepla i dany obszar nie jest pokryty lodem, ogół procesów niszczących polegający na wyrównywaniu i obniżaniu powierzchni Ziemi; do procesów tych zaliczają się: wietrzenie, ruchy masowe, erozja, akumulacja, duży, płaski stożek napływowy powstały na przedpolu moren czołowych; budują go głównie piaski i żwiry; naniosła je woda wypływająca z topniejącego lądolodu, zagłębienie terenu powstałe pod polami firnowymi wskutek długotrwałego działania mas lodu; miejsce, z którego wypływa jęzor lodowca górskiego; po ustąpieniu lodowca często wypełnia go woda, tworząc jezioro cyrkowe (karowe), którego przykładem jest Czarny Staw pod Rysami w Tatrach, rzeźba terenu powstała w czasie dawnych zlodowaceń, której formy zostały już znacząco wyrównane; w Polsce obejmuje Niziny Środkowopolskie, pas wyżyn i kotlin; obszar ten znajdował się na przedpolu (w strefie peryglacjalnej) ostatniego zlodowacenia i pod wpływem zimnego klimatu powstały tam m.in. gołoborza, wydmy śródlądowe, pokrywy lessowe, powiększanie się rozmiarów lodowca pod wpływem zimnego klimatu i pokrywanie lodem coraz to nowych terenów, zmniejszanie się rozmiarów lodowca pod wpływem ocieplania się klimatu (cofanie się lodowca), przedpole lodowca, gdzie panuje zimny klimat sprzyjający m.in. wietrzeniu mrozowemu i innym procesom geologicznym zachodzącym w warunkach zamarzniętego podłoża (wieloletniej zmarzliny), rzeźba terenu powstała w wyniku ostatniego zlodowacenia, w której dobrze zachowały się formy glacjalne, np. moreny, jeziora, sandry; w Polsce obejmuje pas pojezierzy i pobrzeży., dwie połączone moreny boczne; powstaje, gdy dwa lodowce górskie znajdują się blisko siebie, zlodowacenie; przedział czasowy, w którym dany obszar pokryty jest lodem, pojedynczy blok skalny o wielkości nawet kilku metrów występujący w różnych miejscach na obszarze polodowcowym; najczęściej był wyrwany ze skalnego podłoża przez lądolód; uwięziony w lodzie mógł zostać przetransportowany na duże odległości, np. głazy narzutowe występujące w Polsce pochodzą ze Skandynawii, wał lub ciąg pagórków tworzący się przed czołem lodowca podczas jego dłuższego postoju, np. Wieżyca, Wzgórza Szeskie, Wzgórza Trzebnickie
denudation | |
glacial period | |
interglacial period | |
glacier regression (recession) | |
young glacial landform | |
old glacial landform | |
periglacial zone | |
glacier transgression | |
cirque (corrie) | |
terminal moraine | |
fluted moraine | |
lateral moraine | |
medial moraine | |
erratic boulder | |
sandur | |
glacial trough |
Glossary
denudacja – ogół procesów niszczących polegający na wyrównywaniu i obniżaniu powierzchni Ziemi; do procesów tych zaliczają się: wietrzenie, ruchy masowe, erozja, akumulacja
glacjał – zlodowacenie; przedział czasowy, w którym dany obszar pokryty jest lodem
interglacjał – okres między glacjałami (zlodowaceniami), kiedy klimat się ociepla i dany obszar nie jest pokryty lodem
regresja (recesja) lodowca – zmniejszanie się rozmiarów lodowca pod wpływem ocieplania się klimatu (cofanie się lodowca)
rzeźba młodoglacjalna – rzeźba terenu powstała w wyniku ostatniego zlodowacenia, w której dobrze zachowały się formy glacjalne, np. moreny, jeziora, sandry; w Polsce obejmuje pas pojezierzy i pobrzeży.
rzeźba staroglacjalna – rzeźba terenu powstała w czasie dawnych zlodowaceń, której formy zostały już znacząco wyrównane; w Polsce obejmuje Niziny Środkowopolskie, pas wyżyn i kotlin; obszar ten znajdował się na przedpolu (w strefie peryglacjalnej) ostatniego zlodowacenia i pod wpływem zimnego klimatu powstały tam m.in. gołoborza, wydmy śródlądowe, pokrywy lessowe
strefa peryglacjalna – przedpole lodowca, gdzie panuje zimny klimat sprzyjający m.in. wietrzeniu mrozowemu i innym procesom geologicznym zachodzącym w warunkach zamarzniętego podłoża (wieloletniej zmarzliny)
transgresja lodowca – powiększanie się rozmiarów lodowca pod wpływem zimnego klimatu i pokrywanie lodem coraz to nowych terenów
kocioł polodowcowy (cyrk, kar) – zagłębienie terenu powstałe pod polami firnowymi wskutek długotrwałego działania mas lodu; miejsce, z którego wypływa jęzor lodowca górskiego; po ustąpieniu lodowca często wypełnia go woda, tworząc jezioro cyrkowe (karowe), którego przykładem jest Czarny Staw pod Rysami w Tatrach
morena czołowa – wał lub ciąg pagórków tworzący się przed czołem lodowca podczas jego dłuższego postoju, np. Wieżyca, Wzgórza Szeskie, Wzgórza Trzebnickie
morena denna – płaski lub falisty obszar urozmaicony zagłębieniami bezodpływowymi (w których po stopieniu lodu utworzyły się jeziora moreny dennej); powstaje w wyniku akumulacji materiału skalnego pod lądolodem
morena boczna – wał materiału skalnego tworzący się obok jęzora lodowca górskiego
morena środkowa – dwie połączone moreny boczne; powstaje, gdy dwa lodowce górskie znajdują się blisko siebie
głaz narzutowy (eratyk) – pojedynczy blok skalny o wielkości nawet kilku metrów występujący w różnych miejscach na obszarze polodowcowym; najczęściej był wyrwany ze skalnego podłoża przez lądolód; uwięziony w lodzie mógł zostać przetransportowany na duże odległości, np. głazy narzutowe występujące w Polsce pochodzą ze Skandynawii
sandr – duży, płaski stożek napływowy powstały na przedpolu moren czołowych; budują go głównie piaski i żwiry; naniosła je woda wypływająca z topniejącego lądolodu
rynna polodowcowa – długa, wąska i na ogół głęboka forma terenu o stromych zboczach i nierównym dnie; powstała wskutek działania wód podlodowcowych płynących w szczelinach lądolodu; zalana wodą tworzy jezioro rynnowe