Gatunki wokalno-instrumentalne baroku: Oratorium
Ważne daty
1575 – założenie pierwszego oratorium przy rzymskim Chiesa Nuova przez Philipa Neriego
1640 – pierwsze użycie oratorium jako kompozycji muzycznej przez Pietra della Valle w Oratorio della Purificatione
1623 – oratorium protestanckie Historia radosnego i zwycięskiego Zmartwychwstania naszego Zbawcy i Wyzwoliciela Jezusa Chrystusa Heinricha Schütza
13 kwietnia 1742 premiera Mesjasza George’a Fridricha Haendla w Dublinie
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
I. Muzyka w ujęciu historycznym – periodyzacja, język, właściwości i charakterystyka.
5. Barok. Uczeń:
2) omawia cechy wybranych form muzycznych (fuga, preludium, toccata, suita i partita, tańce: menuet, gawot; koncert, concerto grosso, sonata barokowa, uwertura, opera, oratorium, pasja, kantata);
4) wymienia i charakteryzuje twórczość kompozytorów (Claudio Monteverdi, Johann Sebastian Bach, Georg Friedrich Haendel, Antonio Vivaldi, Arcangelo Corelli, klawesyniści francuscy: Jean Philippe Rameau, François Couperin).
II. Analiza i interpretacja dzieł muzycznych. Uczeń:
1. zna podstawowe terminy i pojęcia właściwe dla opisu i zrozumienia wybranych dzieł muzycznych;
3. zna konteksty kulturowe i naukowe powstawania muzyki;
4. dokonuje analizy percepcyjnej, uwzględniając:
e) funkcje: np. religijna, społeczna, użytkowa, artystyczna i in.;
5. rozpoznaje cechy stylistyczne utworu reprezentującego określoną epokę muzyczną.
III. Tworzenie wypowiedzi związanych z historią i kulturą muzyczną. Uczeń:
1. wypowiada się w formie ustnej (np. dyskusja, prezentacja, debata) i/lub pisemnej (np. esej, referat) o dziełach muzycznych w oparciu o podstawową terminologię;
3. interpretuje i odczytuje w kontekście dokonań epoki wybrane dzieła muzyczne.
przedstawiać genezę oratorium jako gatunku wokalno‑instrumentalnego;
wykazywać cechy oratorium jako formy barokowej;
określać kryteria podziału oratorium;
opisywać dokonania twórców oratoriów w różnych krajach;
przedstawiać treść oratorium Haendla.
Geneza oratorium i jego rodzaje
Oratorium jest formą wokalno‑instrumentalną powstałą w baroku w wyniku połączenia form powstałych równolegle z nim oraz wcześniejszych. Jest więc gatunkiem syntetycznym, a jego założenia są nieokreślone. Najbardziej znaczącymi w kształtowaniu się oratorium formami były średniowieczne madrygałymadrygały o tematyce religijnej, dialogowane laudy dramatyczne, widowiskowe formy dramatyczne pochodzące z renesansu oraz historie biblijne, wykonywane z muzyką w trakcie najważniejszych świąt. Początkowo termin oratorium (łac. oratio – modlitwa) oznaczał budynek, w którym odbywały się modlitwy, połączone ze śpiewami religijnymi. Pierwszy taki obiekt założył w 1575 roku przy rzymskim Chiesa Nuova Philip Neri (1515 – 1595), włoski kompozytor, który napisał 94 utwory oparte na Biblii i źródłach hagiograficznych, przeznaczone na wielogłosowy chór z towarzyszeniem instrumentów i basso continuobasso continuo i o dramatycznej formie, znacząco wpływając na kształtowanie się oratorium. Jako termin określający kompozycję muzyczną został użyty dopiero przez Pietra della Valle w Oratorio della Purificatione z 1640 roku.
Muzyka czasów baroku - oratorium
Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
Film pod tytułem Muzyka czasów Baroku. W załączonym pliku tekstowym znajdują się informacje przekazywane w czasie projekcji filmu.
Rozwój oratorium w Europie
We Włoszech forma oratorium skonkretyzowała się głównie w dziełach Giacomo Carissimiego (1605 - 1674), który za najważniejsze uznał głosy solowe, występujące w duetach. Ich partie były deklamowane i zawierały wyeksponowane partie aryjnepartie aryjne. Częściej niż u innych występują u kompozytora chórychóry, pełniące rolę komentatorów wydarzeń, prowadzące narrację i przekazujące treści pochwalne, refleksyjne. U Carissimiego chóry zawierały aż do 12 głosów.
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Utwór muzyczny: L'Oratorio della santissima Vergine autorstwa Giacomo Carissimi. Wykonawca: Les Paladins pod dyrekcją Jérôme Corréasa. Utwór ten został wykonany i zarejestrowany podczas Festival Oude Muziek, który odbył się 29 sierpnia 2020 roku. Kompozycja ma wolne tempo. Wykonywana jest przez głosy żeńskie i męski z towarzyszeniem zespołu instrumentalnego. Cechuje ją liryczny, tkliwy, a momentami dramatyczny charakter.
Forma włoskiego oratorium wcześnie przyjęła się w Wiedniu, gdzie istniały jego dwa typy: wykorzystywane podczas liturgii oraz pasyjne, mające cechy operyopery (zakładano kostiumy) i wykonywane były w Wielki Czwartek i Wielki Piątek (tzw. sepolcro) przy grobie Chrystusa. Włoska forma funkcjonowała także w katolickich Niemczech, natomiast część protestancka miała własną formę oratorium, które oparte było na własnych poglądach religijnych, ze znacząca rolą chorału protestanckiego. W katolickiej części Niemiec przejmowane były wzory włoskie. Niemcy protestanckie tworzyły natomiast własny model oratorium, oparty na tradycji lokalnej: luterańskich historiach bazujących na tekstach biblijnych, pasjach czy też dramatach religijnych wystawianych przez uczniów w szkołach. We wszystkich tych gatunkach znaczącą rolę odgrywał chorał protestancki. Znaczącą rolę w oratorium protestanckim miała oparta na tradycjach Historia radosnego i zwycięskiego Zmartwychwstania naszego Zbawcy i Wyzwoliciela Jezusa Chrystusa Heinricha Schütza (1585- 1672) z 1623 roku, w której zostały zawarte: chorałchorał i polifonia. Johann Sebastian Bach (1685 - 1750) jest natomiast autorem słynnego Oratorium na Boże Narodzenie, składającego się z sześciu części i opracowanego na śpiew solowy, mieszany chór i orkiestręorkiestrę, a spopularyzowanego dzięki kołysance Śpij moje kochanie.
![](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res/RDMrAQAoToJQ0/1670335899/K0VlAkD4SMGK1gc44cQD4VeO4SbiCyFP.zip_extracted/ALTERNATIVE-STATIC/2bIsD0hNjqPcWCoLjVjP4LDc2459fCEJ.jpg)
1. Utwór: Historia radosnego i zwycięskiego Zmartwychwstania naszego Zbawcy i Wyzwoliciela Jezusa Chrystusa SWV 50, autorstwa Heinricha Schütza {audio}
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Utwór muzyczny: Oratorium na Boże Narodzenie BWV 248 "Śpij moje kochanie", autorstwa Johanna Sebastiana Bacha. Wykonawca: English Baroque Soloists pod dyrekcją Johna Eliota Gardinera. Kompozycja ma umiarkowane tempo. Cechuje ją spokojny, czuły, pełny troski charakter.
Promotorem oratorium we Francji był uczeń G. Carissimiego, Marc‑Antoine Charpentier, który tworzył oratoria włoskie, często z tekstem w języku francuskim. Włoską formę wzbogacił o lokalne cechy, dostrzegalne głównie w recytatywach i wielogłosowych partiach chóralnych, stosujących kunsztowny styl polifonicznypolifoniczny i koncertujący. Był jednak jednym z nielicznych kompozytorów, uprawiającym tę formę, która w państwie Ludwika XIV nie cieszyła się popularnością.
![](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res/RCNevNu71BNxB/1670335899/1978QSgvp85zA01R33RKvLGE4PKnO5ea.zip_extracted/ALTERNATIVE-STATIC/1tD56AhontzIFDqeaBT1gvocBJLXjJKv.jpg)
1. Utwór: Oratorio de Noel, Laissez paistre vos bêtes, autorstwa Marca-Antoine Charpentiera {audio}
Angielska odmiana oratorium powstała dzięki Georgowi Fridrichowi Haendlowi (1685‑1759) – Niemcowi, który w 1712 roku przeprowadził się do Londynu oraz został jednym z głównych kompozytorów Royal Academy of Music. Oratoria Haendla łączą cechy włoskiej i niemieckiej odmiany tej formy oraz opery i kantatykantaty. Kompozytor zazwyczaj dzielił je na 3 akty, a antraktyantrakty często wypełniał improwizacjami organowymi. Kunsztowność jego dzieł została dostrzeżona we wszystkich ośrodkach europejskiej muzyki, a sam Haendel został okrzyknięty mistrzem oratoriów.
Największe oratorium Haendla – Mesjasz
Haendel jest autorem wielu oratoriów, ale największą sławę przyniósł mu Mesjasz. Monumentalna partyturapartytura około dwu i pół godzinnego dzieła została stworzona w niespełna trzy tygodnie. Ciekawostką jest fakt napisania go w momencie, gdy, zmęczony wieloma intrygami związanymi z własną twórczością , zamierzał opuścić Anglię. Premiera 13 kwietnia 1742 w Dublinie została przyjęta z entuzjazmem, mimo wątpliwości kompozytora w sukces.
![Ilustracja przedstawia brązową kartkę z zagiętym prawym dolnym rokiem, z cytatem: Na uwagę zasługuje libretto oratorium. Pierwiastek dramaturgiczny ustąpił tu miejsca refleksji nad konsekwencją boskiego planu, który obejmuje zapowiedzi proroków, narodzenie, ukrzyżowanie, zmartwychwstanie i wniebowstąpienie Chrystusa oraz obietnicę odkupienia ludzkości. Dzięki temu Mesjasz nawiązuje do niemal wszystkich świąt religijnych. Sam Händel preferował wystawianie swojego dzieła w czasie Wielkanocy, natomiast tradycyjnie najczęściej jest ono wykonywane w okolicach Bożego Narodzenia. Teksty użyte w oratorium mają swoje źródło w Biblii Króla Jakuba (protestanckim tłumaczeniu Biblii na język angielski, zamówionym na potrzeby Kościoła anglikańskiego przez króla Jakuba I) oraz w Modlitewniku Powszechnym (zbiorczym modlitewniku Kościołów Anglii). Dosłowne cytaty zostały zręcznie przekształcone na potrzeby poetyckie i muzyczne. Struktura libretta bardzo odpowiadała kompozytorowi. Analizy rękopisów pokazują, że nie wprowadzał do utworu charakterystycznych dla siebie poprawek w układzie dzieła. Oratorium jest trzyczęściowe. Część pierwsza dotyczy zapowiedzi przyjścia Mesjasza. Każde z ogniw tej części zawiera proroctwo. Są one realizowane w różnych tonacjach. Część druga opowiada o życiu, śmierci i zmartwychwstaniu Mesjasza. Początkowo muzyka odpowiada raczej pełnemu skupienia i melancholijnemu, a potem dramatycznemu nastrojowi, prowadzącemu słuchacza do rozważenia Pasji. Potem jednak muzyka wypogadza się – tematem pięciu z siedmiu scen tej części jest zmartwychwstanie, zwycięstwo i chwała Boga. Z tej części pochodzi też najbardziej znany fragment – chór Hallelujah. Tematyka części trzeciej skupia się wokół zagadnienia zbawienia ludzkości. Muzyka jest w przeważającej części triumfalna w charakterze, który nadają jej miedzy innymi koncertujące trąbki. (…) z biegiem czasu kompozytor wzbogacał pierwotną wersję oratorium. Zabiegi te dotyczyły zwłaszcza instrumentacji. Początkowo orkiestrę stanowiły tylko smyczki i jeden instrument koncertujący – trąbka. Oboje i fagoty, dobarwiające zespół, dodane zostały później, podczas kolejnych wykonań w Londynie.Nie ulega wątpliwości, że Mesjasz jest dziełem ponadczasowym. Poruszał w takim samym stopniu publiczność osiemnastowieczną, jak czyni to teraz ze współczesnymi słuchaczami. Romain Rolland, w biografii Händla napisał o nim tak: „W życiu wielkich ludzi często się zdarza, że w chwili, gdy wszystko wydaje się im stracone, gdy wszystko upada, są właśnie bliżej szczytu niż kiedykolwiek. Händel wydawał się być zwyciężony. I w tej samej godzinie napisał dzieło, które mu miało przynieść sławę nieśmiertelną”. Tekst: Katarzyna Gugnowska Źródło: http://www.chopin.edu.pl/pl/inne/georg-friedrich-handel-mesjasz-omowienie.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1DPTZg70I8Ks/1/opCyJ04qji2QdjjXk7BNzRxhRzoPgP4N.jpg)
W odniesieniu do tekstu Katarzyny Gugnowskiej i fragmentu Mesjasza Georga Fridricha Haendla wskaż rozpoznane cechy oratorium jako formy barokowej.
Zadania
Do kompozytorów dopisz kraje, których są przedstawicielami w muzyce oratoryjnej.
Kompozytor | Kraj |
---|---|
Philip Neri | |
Giacomo Cariassimi | |
Heinrich Schütz | |
Johan Sebastian Bach | |
Marc-Antoine Charpentier | |
Georg Friedrich Haendel |
ŚWIECKA, BIBLIA, JĘZYKI, UŻYTKOWA
![](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res/R1Sb3aPfWbYis/1670335905/jvssnuTwjev3ebUhppxxVNoZrcNVBUnY.zip_extracted/ALTERNATIVE-STATIC/1RKwKsL6pisDHSUOKWRGsl57qBjfTsOH.png)
Spośród podanych poniżej cech zaznacz te, które są właściwe dla oratorium.
- Forma wokalno-instrumentalna
- Posiada podział na części/akty
- Najczęściej o tematyce religijnej
- Forma niesceniczna
- Forma sceniczna
- Forma instrumentalna
- Forma wokalna
- Najczęściej o tematyce świeckiej
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Utwór muzyczny: Historia radosnego i zwycięskiego Zmartwychwstania naszego Zbawcy i Wyzwoliciela Jezusa Chrystusa SWV 50, autorstwa Heinricha Schütza. Kompozycja ma szybkie tempo. Cechuje ją dynamiczny, ruchliwy, patetyczny charakter. Wykonywany jest w dynamice forte.
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Utwór muzyczny: L'Oratorio della santissima Vergine autorstwa Giacomo Carissimi. Wykonawca: Les Paladins pod dyrekcją Jérôme Corréasa. Utwór ten został wykonany i zarejestrowany podczas Festival Oude Muziek, który odbył się 29 sierpnia 2020 roku. Kompozycja ma wolne tempo. Wykonywana jest przez głosy żeńskie i męski z towarzyszeniem zespołu instrumentalnego. Cechuje ją liryczny, tkliwy, a momentami dramatyczny charakter.
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Utwór muzyczny: Oratorium na Boże Narodzenie BWV 248 "Śpij moje kochanie", autorstwa Johanna Sebastiana Bacha. Wykonawca: English Baroque Soloists pod dyrekcją Johna Eliota Gardinera. Kompozycja ma umiarkowane tempo. Cechuje ją spokojny, czuły, pełny troski charakter.
Wysłuchaj plików dźwiękowych i przyporządkuj do nich ich autora.
Utwór 1, Utwór 3, Utwór 2
Heinrich Schütz | |
Giacomo Carissimi | |
Johann Sebastian Bach |
Uporządkuj tematykę poszczególnych aktów oratorium Mesjasz Georga Fridricha Haendla.
- Życie, śmierć i zmartwychwstanie Mesjasza
- Zapowiedź przyjścia Mesjasza
- Zbawienie ludzkości
Pierwszy taki obiekt założył 1. Pietro della Valle, 2. oratio, 3. modlitwy, 4. Philip Neri, 5. śpiewami. Termin określający kompozycję muzyczną został użyty dopiero w 1640 roku przez 1. Pietro della Valle, 2. oratio, 3. modlitwy, 4. Philip Neri, 5. śpiewami w Oratorio della Purificatione.
Uzupełnij tekst.
Pietro della Valle, Philip Neri, modlitwy, śpiewami, oratio
Terminem oratorium, z łac. ...................................., określano budynek w którym odbywały się .................................... połączone ze .................................... religijnymi.
Pierwszy taki obiekt założył ..................................... Termin określający kompozycję muzyczną został użyty dopiero w 1640 roku przez .................................... w Oratorio della Purificatione.
Przerwa między aktami przedstawienia teatralnego, opery; także utwór muzyczny wykonywany między aktami opery, baletu – 1. kołysanka, 2. madrygał, 3. antrakt.
Gatunek świeckiej muzyki wokalnej, uprawiany w okresie średniowiecza, renesansu i wczesnego baroku, głównie we Włoszech – 1. kołysanka, 2. madrygał, 3. antrakt.
Do definicji dołącz terminy.
kołysanka, madrygał, antrakt
Ludowa pieśń śpiewana dziecku, aż do jego uśpienia .....................
Przerwa między aktami przedstawienia teatralnego, opery; także utwór muzyczny wykonywany między aktami opery, baletu – .....................
Gatunek świeckiej muzyki wokalnej, uprawiany w okresie średniowiecza, renesansu i wczesnego baroku, głównie we Włoszech – .....................
Słownik pojęć
przerwa między aktami przedstawienia teatralnego, opery; także utwór muzyczny wykonywany między aktami opery, baletu.
pieśń solowa z akompaniamentem instrumentalnym, wchodząca w skład opery, kantaty, oratorium i mszy, różniąca się od poprzedzającego ją często recytatywu rozwiniętą kantyleną, śpiewnością, stanowiąca wyodrębniony, samodzielny fragment; także samodzielny utwór (aria koncertowa, aria concertante); spotykana również w muzyce czysto instrumentalnej, zwłaszcza w barokowej suicie; aria da capo, aria 3‑częściowa ABA (B — część kontrastująca), rozwinięta w szkole neapolitańskiej.
(bas cyfrowany, generałbas) typ instrumentalnego towarzyszenia, stanowiącego harmoniczną podstawę utworu, stosowany we wszystkich gatunkach muzyki 1600 -ok. 1750. Nad nutami głosu basowego były umieszczone cyfry i znaki chromatyczne wskazujące, jakie akordy należy zbudować na dźwiękach basu; basso continuo, realizowane głównie na instrumentach klawiszowych (także strunowych szarpanych), wymagało kunsztu improwizacji.
ogólnie: śpiew chóralny (łaciński cantus choralis); najczęściej wiązał się z liturgią (chorał gregoriański, chorał protestancki); opracowanie melodii chorał protestanckiego — chóralne lub instrumentalne; także utwór o uroczystym, poważnym, hymnicznym charakterze.
zespół śpiewaków wykonujących utwór jedno- lub wielogłosowy a cappella lub z towarzyszeniem instrumentów; rozróżnia się chór męski, żeński, chłopięcy, mieszany, 1-, 2-, 3-, 4- (najczęściej) i więcej głosowy; chór 4‑głosowy mieszany składa się z sopranów, altów, tenorów i basów.
(wł. cantare – śpiewać), wieloczęściowy, niesceniczny utwór wokalny, złożony z arii, recytatywów, duetów, ansambli, chórów i ritornelów instrumentalnych.
ludowa pieśń śpiewana kołysanemu w kolebce dziecku, aż do jego uśpienia (stąd element improwizacji w kołysance ludowej); utwór muzyczny z tekstem lub bez, naśladujący kołysankę ludową, zazwyczaj w prostej formie pieśni (ABA), wykorzystujący często basso ostinato.
gatunek świeckiej muzyki wokalnej, uprawiany w okresie średniowiecza, renesansu i wczesnego baroku, głównie we Włoszech.
dramatyczno‑muzyczny, wokalno‑instrumentalny, z akcją dramatyczną, monologami i dialogami ujętymi w libretcie, przeznaczony do wykonania na scenie (z odpowiednią scenografią), zwykle w specjalnie do tego celu zbudowanym teatrze operowym, również zwanym operą.
(wł. orchestra) wieloosobowy zespół instrumentalny pod kierownictwem dyrygenta.
zapis utworu zespołowego, sporządzony tak, aby wszystkie partie (głosy) utworu były zestawione jedna nad drugą wg określonego porządku, odzwierciedlającego ich wzajemne zsynchronizowanie.
rodzaj faktury wynikający z występowania w utworze kilku niezależnych, lecz skoordynowanych ze sobą linii melodycznych, także technika kompozytorska polegająca na prowadzeniu, zgodnie z regułami kontrapunktu, jednocześnie 2 lub więcej linii melodycznych.
Słownik opracowano na podstawie:
Habela J, Słowniczek muzyczny, PWN 1983
https://encyklopedia.pwn.pl/
Biblioteka muzyczna
Bibliografia
Bukofzer M., Muzyka w epoce baroku. Od Monteverdiego do Bacha, PWN 1970.
Gwizdalanka D., Historia muzyki 2, PWM 2006.
Habela J, Słowniczek muzyczny, PWN 1983.
Szlagowska D. Muzyka Baroku, Akademia Muz. w Gdańsku, 1998.
http://www.chopin.edu.pl/pl/inne/georg‑friedrich‑handel‑mesjasz‑omowienie