E-materiały do kształcenia zawodowego

W aptece szpitalnej

MED.09. Sporządzanie i wytwarzanie produktów leczniczych oraz prowadzenie obrotu produktami leczniczymi, wyrobami medycznymi, suplementami diety i środkami spożywczymi specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz innymi produktami dopuszczonymi do obrotu w aptece na podstawie przepisów prawa - Technik farmaceutyczny 321301

bg‑azure

Zwiedzamy aptekę szpitalną

WIRTUALNA WYCIECZKA

1

Spis treści

2

Wprowadzenie

R18SJ3NaPxJlW
Nagranie audio tożsame z treścią poniżej.

Aptekę szpitalną sytuuje się na terenie szpitala tak, aby zapewnić prawidłowe zaopatrzenie oddziałów w produkty lecznicze i wyroby medyczne. Magazyny apteki szpitalnej przeznaczone do przechowywania materiałów łatwo palnych, płynów infuzyjnych, wyrobów medycznych, płynów żrących, opakowań szklanych oraz materiałów pomocniczych mogą być umieszczone w oddzielnej piwnicy lub suterenie, pod warunkiem że ich odległość od pozostałych pomieszczeń apteki nie jest znaczna.

W skład apteki wchodzą pomieszczenia określone w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 26 września 2002 r. w sprawie wykazu pomieszczeń wchodzących w skład powierzchni podstawowej i pomocniczej apteki (Dz.U. 2002 nr 161, poz. 1338), przy czym rodzaj i liczba pomieszczeń powinny wynikać z rodzaju świadczonych przez aptekę usług. Jednocześnie liczba pomieszczeń apteki oraz ich powierzchnia, kształt i wyposażenie muszą gwarantować prawidłowe funkcjonowanie apteki. Rozplanowuje się je w taki sposób, aby zapewnić właściwą organizację pracy, bezpieczeństwo oraz bezkolizyjność komunikacyjną. Wszystkie pomieszczenia apteki muszą być zabezpieczone przed dostępem osób nieuprawnionych.

W skład powierzchni podstawowej apteki wchodzą między innymi:

  • komora przyjęć, usytuowana w pobliżu wejścia do apteki przeznaczonego dla dostaw towaru,

  • pomieszczenie administracyjno‑szkoleniowe (sekretariat),

  • pokój kierownika apteki,

  • izba recepturowa wyposażona w śluzę (dział receptury klasycznej),

  • pomieszczenie do jałowego przygotowywania leków (dział receptury jałowej),

  • magazyn lub magazyny produktów leczniczych oraz izba ekspedycyjna (dział leku gotowego),

  • magazyn lub magazyny do przechowywania wyrobów medycznych (dział wyrobów medycznych).

W skład powierzchni pomocniczej apteki wchodzą między innymi:

  • pomieszczenie socjalne,

  • pomieszczenie sanitarne (WC),

  • przeznaczona dla personelu szatnia z odrębnymi szafami na okrycia wierzchnie, fartuchy i obuwie (dopuszcza się usytuowanie szatni w komorze przyjęć).

Do apteki szpitalnej muszą prowadzić co najmniej dwa odrębne wejścia: dla personelu i dla dostawców towaru.

Przed przystąpieniem do pracy każdy pracownik fachowy jest zobowiązany do pozostawienia odzieży wierzchniej w przydzielonej mu szafce oraz do zmiany obuwia i założenia fartucha ochronnego.

Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści

3

Zwiedzamy aptekę szpitalną

1
RBUyLiCRGeiR0
Zwiedzamy aptekę szpitalną
Źródło: Zespół autorski Politechniki Łódzkiej i Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu, licencja: CC BY-SA 3.0.

Plansza startowa. Witaj w wirtualnej wycieczce! Aby poruszać się po pomieszczeniach, skorzystaj z mapki, która jest dostępna po kliknięciu ikonki znajdującej się w lewym górnym rogu. Po dziale receptury jałowej możesz poruszać się dodatkowymi strzałkami umieszczonymi w każdym z pomieszczeń. Miłego zwiedzania!

Na ekranie widok 3D pomieszczenia z długą ladą i dwoma punktami interaktywnymi. Widok można obracać we wszystkich kierunkach przytrzymując lewy przycisk myszki. W lewym górnym rogu znajduje się ikona mapki. Po kliknięciu na ikonę mapki wyświetla się rzut z góry apteki szpitalnej. W poszczególnych pomieszczeniach znajdują się punkty interaktywne. Po nakierowaniu kursora myszki i kliknięciu w punkt interaktywny przenosimy się do wybranego pomieszczenia. W pomieszczeniach znajdują się punkty interaktywne, po kliknięciu których na ekranie pojawia się opis danego pomieszczenia, a także strzałki, które umożliwiają przeniesienie się do sąsiedniego pomieszczenia.

Po prawej stronie mapy znajdują się trzy wejścia, jedno prowadzi do szatni, drugie do sekretariatu, pomieszczenia administracyjnego, a trzecie do komory przyjęć. Przy szatni znajduje się pomieszczenie socjalne i WC. Od sekretariatu prowadzi długi korytarz. Po prawej stronie korytarza znajdują się dział receptury klasycznej i dział receptury jałowej. Dział receptury jałowej składa się z magazynu leków i sprzętu jednorazowego, magazynu produktów, dwóch boksów aseptycznych oraz pomieszczeń oznaczonych liczbami od jeden do dziesięć. Po lewej stronie korytarza znajduje się gabinet kierownika, dział leku gotowego i dział wyrobów medycznych.

Sekretariat i pomieszczenie administracyjne
Pomieszczenie z ladą w centralnej części, krzesłami i fotelami. Z tyłu sekretariatu drzwi do pomieszczenia administracyjnego.

Opis
Sekretariat – pomieszczenie biurowe apteki szpitalnej. W sekretariacie obsługiwani są pracownicy szpitala (na przykład personel lekarski i pielęgniarski) oraz osoby spoza szpitala (na przykład przedstawiciele medyczni).

Pomieszczenie administracyjne – pomieszczenie biurowe przeznaczone do obsługi administracyjnej apteki. Jest ono wyposażone w komputer z wgranym programem aptecznym oraz w drukarkę. Zazwyczaj są tu ustawione: biurko z krzesłem oraz regały i szafki, w tym zamykane na klucz, w których jest przechowywana bieżąca dokumentacja apteczna obejmująca:

  • dokumenty zakupu produktów leczniczych i wyrobów medycznych,

  • dokumenty wydania produktów leczniczych i wyrobów medycznych,

  • decyzje Głównego bądź Wojewódzkiego Inspektora Farmaceutycznego o wstrzymaniu w obrocie, wycofaniu z obrotu, decyzje uchylające w odniesieniu do produktów leczniczych oraz powiązane z tym protokoły dotyczące podjętych przez aptekę działań,

  • dokumenty przekazania do utylizacji przeterminowanych i zniszczonych produktów leczniczych i wyrobów medycznych,

  • protokoły reklamacyjne i zgłoszenia wady jakościowej produktów leczniczych lub wyrobów medycznych,

  • zgłoszenia działania niepożądanego produktu leczniczego, zgłoszenia incydentu medycznego,

  • ewidencje, procedury, instrukcje, raporty walidacji aparatury i urządzeń aptecznych.

Ponadto w pomieszczeniu administracyjnym zapewnia się dostęp do fachowego piśmiennictwa, w tym:

  • obowiązującego Urzędowego Wykazu Produktów Leczniczych Dopuszczonych do Obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,

  • obowiązującego Urzędowego Wykazu Wyrobów Medycznych Dopuszczonych do Obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,

  • obowiązującej Farmakopei Polskiej oraz niezbędnej literatury fachowej.

Obsługa administracyjna apteki polega nie tylko na archiwizowaniu dokumentacji, lecz także na utrzymywaniu kontaktów z kontrahentami, w tym na składaniu zamówień w hurtowni farmaceutycznej. Apteka może współpracować z kilkoma hurtowniami, w zależności od wyniku postępowania przetargowego, a zamówienia tworzone są codziennie na podstawie bieżących obrotów i stanów magazynowych. Zamówienia w formie telefonicznej lub elektronicznej, a więc za pośrednictwem systemu informatycznego apteki, są przekazywane do odbiorcy.

Ponadto w ramach procedur administracyjnych apteka szpitalna codziennie wprowadza do tak zwanego Zintegrowanego Systemu Monitorowania Obrotu Produktami Leczniczymi, którego administratorem jest Główny Inspektor Farmaceutyczny, dane o przeprowadzonych transakcjach, stanach magazynowych i przesunięciach magazynowych produktów leczniczych oraz niektórych wyrobów medycznych.

Komora przyjęć

Z przodu pomieszczenia długa lada z lekami. Z tyłu regał, na którym ustawiono kilka lodówek różnej wielkości.

Opis Komora przyjęć to wyodrębnione miejsce w aptece, w którym przyjmowany jest towar z hurtowni farmaceutycznych. W tym pomieszczeniu można też usytuować szatnię z szafkami dla pracowników.

Opis czynności fachowych
Przyjmowany do apteki towar podlega obowiązkowej kontroli, przeprowadzanej przez farmaceutę lub technika farmaceutycznego pod nadzorem farmaceuty. Czynności kontrolne w tym zakresie obejmują:

  • sprawdzenie, czy stan faktyczny dostarczonych produktów leczniczych i wyrobów medycznych jest zgodny z informacjami zawartymi w dokumencie przewozu lub dokumentacji zakupu produktu leczniczego lub wyrobu medycznego co do:

    • nazwy produktu leczniczego lub wyrobu medycznego,

    • postaci farmaceutycznej,

    • dawki lub stężenia,

    • wielkości opakowania jednostkowego,

    • numeru serii i terminu ważności,

    • kraju i nazwy wytwórcy, jeżeli jest ona zawarta w dokumencie przewozu lub dokumentacji zakupu,

    • liczby opakowań,

    • daty dostawy;

  • sprawdzenie wizualne, czy dostarczony produkt leczniczy lub wyrób medyczny nie budzi zaostrzeń co do jakości, w tym:

    • czy opakowanie bezpośrednie i opakowanie zewnętrzne nie jest uszkodzone,

    • czy oznakowanie produktu leczniczego lub wyrobu medycznego spełnia wymagania ustawowe;

  • sprawdzenie, czy szczególne grupy produktów, to znaczy środki odurzające, substancje psychotropowe, cytostatyki, wonne produkty zielarskie i materiały łatwopalne, drażniące i cuchnące, są odpowiednio zabezpieczone i nie stykają się z pozostałymi produktami leczniczymi i wyrobami medycznymi;

  • sprawdzenie zgodności cen z cenami przetargowymi.

Jeśli leki w danej aptece są metkowane, to ta czynność również jest wykonywana w komorze przyjęć. Ponadto może się tu odbywać weryfikacja autentyczności leków za pomocą systemu KOWAL poprzez skanowanie kodu QR umieszczonego na opakowaniu leku.

Towar przyjęty na stan apteki zostaje rozdystrybuowany do odpowiednich magazynów przez pomoce apteczne. Dokumenty przychodowe takie jak faktury VAT lub faktury korygujące przekazywane są księgowym, którzy wprowadzają dane o przyjętym towarze do systemu informatycznego apteki. W przypadku konieczności zwrotu lub reklamacji towaru przygotowuje się go do wysyłki wraz z niezbędną dokumentacją, czyli protokołem zwrotu wydrukowanym w dwóch egzemplarzach. Towar i jedną kopię protokołu zwrotu przekazuje się dostawcy, który kwituje podpisem i/lub pieczątką odebranie towaru na drugiej kopii protokołu zwrotu. Podpisana kopia dokumentu zwrotu archiwizowana jest w aptece.

Gabinet kierownika

Pomieszczenie biurowe. Biurko, fotel, dwa monitory, segregatory, miejsca do siedzenia dla interesantów.

Opis
Gabinet kierownika to pomieszczenie, w którym znajduje się stanowisko pracy kierownika apteki. Kierownik apteki odbywa tu ważne spotkania z pracownikami szpitala oraz przedstawicielami kontrahentów, podejmuje decyzje personalne i organizacyjne dotyczące apteki szpitalnej, udziela informacji o lekach i wyrobach medycznych.

Dział leku gotowego

Pomieszczenie z trzech stron wypełnione regałami od podłogi do sufitu. Na regałach półki i szuflady wypełnione lekami i segregatorami. W rogu zlew. Przy oknie biurka z dwoma komputerami.

Opis
Dział leku gotowego to część apteki szpitalnej przeznaczona do przechowywania i wydawania produktów leczniczych. Obejmuje ona magazyny produktów leczniczych oraz izbę ekspedycyjną. Pomieszczenia te muszą być czyste, suche i odpowiednio wentylowane, a także chronione przed działaniem promieni słonecznych, dlatego należy zadbać o właściwe osłonięcie okien. W aptece szpitalnej wszystkie produkty lecznicze muszą być przechowywane w sposób staranny, zabezpieczone przed zakurzeniem, zabrudzeniem i zniszczeniem. W miejscu składowania produkty lecznicze nie mogą dotykać bezpośrednio ścian i podłóg. Produkty przechowywane w chłodziarkach powinny być tak rozmieszczone, aby nie dotykały ścian urządzenia. Leki na półkach należy układać zgodnie z zasadą, że produkty o krótszej dacie ważności znajdują się z przodu, tak aby można je było wydać w pierwszej kolejności.

Oddzielnie przechowuje się w szczególności:

  • leki gotowe do stosowania wewnętrznego (na przykład: tabletki, syropy, roztwory do wstrzykiwań) oraz leki gotowe do stosowania zewnętrznego (maści, kremy, czopki);

  • środki odurzające, substancje psychotropowe, prekursory oraz środki bardzo silnie działające;

  • produkty niebędące lekami, na przykład środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego, wyroby medyczne.

Podstawowym wyposażeniem pomieszczeń do przechowywania i wydawania produktów leczniczych są:

  • urządzenia eliminujące nadmierne nasłonecznienie,

  • szafy ekspedycyjne zamykane do wysokości co najmniej 60 cm od podłogi,

  • szafy magazynowe zamykane lub regały,

  • łatwo zmywalne podesty,

  • zamykane na klucz metalowe szafy lub kasety przeznaczone do przechowywania środków odurzających, przymocowane w sposób trwały do ścian lub podłóg pomieszczenia,

  • zamykane na klucz szafy do przechowywania substancji psychotropowych oraz substancji bardzo silnie działających,

  • szafy chłodnicze z urządzeniem do pomiaru temperatury, przeznaczone wyłącznie do przechowywania leków,

  • termometry i higrometry we wszystkich pomieszczeniach, w których przechowuje się produkty lecznicze.

Opis czynności fachowych
W dziale leku gotowego odbywa się realizacja zapotrzebowań na produkty lecznicze z jednostek organizacyjnych szpitala (na przykład oddziałów lub poradni). Czynność ta jest wykonywana przez personel fachowy, to znaczy przez farmaceutów oraz techników farmaceutycznych w ramach ich uprawnień zawodowych. Zapotrzebowanie jest dokumentem elektronicznym lub papierowym, za pomocą którego upoważniony pracownik szpitala (na przykład lekarz lub pielęgniarka oddziałowa) składa zamówienie do apteki szpitalnej w celu uzupełnienia apteczki oddziałowej o określone produkty lecznicze. Pracownicy fachowi apteki szpitalnej sporządzają w formie elektronicznej lub papierowej protokół wydania, a następnie przygotowują produkty lecznicze do wydania, każdorazowo sprawdzając zgodność: nazwy leku, dawki, wielkości opakowania, numeru serii oraz daty ważności z protokołem wydania.

Jeżeli lek podlega weryfikacji autentyczności, czynność ta musi zostać wykonana przez farmaceutę lub technika farmaceutycznego przed wydaniem tego leku na oddział. Weryfikacja autentyczności polega na skanowaniu niepowtarzalnego identyfikatora leku w postaci kodu 2D i wycofaniu go z bazy danych PLMVS poprzez system informatyczny apteki szpitalnej. Obowiązek weryfikacji autentyczności leków wynika z tzw. dyrektywy antyfałszywkowej, czyli dyrektywy 2011/62/UE z dnia 8 czerwca 2011 r. dotyczącej zapobiegania wprowadzaniu sfałszowanych produktów leczniczych do legalnego łańcucha dystrybucji. Zgodnie z tym aktem prawnym wszystkie leki dostępne z przepisu lekarza oraz niektóre leki OTC podlegają obowiązkowi serializacji. Oznacza to, że każde opakowanie takiego leku ma niepowtarzalny identyfikator w postaci kodu w formacie 2D Data Matrix (kod QR), w którym zawarte są informacje takie jak: kod produktu, numer seryjny, numer partii oraz data ważności. Wspomniana wcześniej baza danych PLMVS zawiera informacje dotyczące kodów serializacyjnych wszystkich leków, które nie są sfałszowane. Dodatkowo leki podlegające obowiązkowi serializacji muszą mieć zabezpieczenia przed otwarciem – w zależności od rodzaju opakowania zewnętrznego są nimi na przykład: perforowana folia, hologram, banderola, odpowiednia nakrętka na butelkę itp.

Oprócz wydawania leków czynnością fachową jest także stały nadzór nad warunkami ich przechowywania. Dlatego codziennej kontroli podlega temperatura przechowywania leków. Kontrolę tę przeprowadza farmaceuta lub technik farmaceutyczny poprzez odczytanie wartości wskazań termometrów oraz zarejestrowanie tych wartości w dokumentacji aptecznej. Niektóre apteki szpitalne wyposażone są w automatyczny system kontroli temperatury, sterowany przez czujniki połączone z systemem informatycznym. Wówczas manualne prowadzenie rejestru odczytu temperatury nie jest konieczne.

Ponadto nadzór nad przechowywaniem leków, sprawowany przez fachowych pracowników apteki, wymaga utrzymania zgodności stanów faktycznych ze stanami ewidencyjnymi. Z tego powodu w aptekach szpitalnych przeprowadza się cykliczną inwentaryzację z częstotliwością określoną przez procedury wewnętrzne podmiotu leczniczego.

Co więcej, w dziale leku gotowego sprawowany jest nadzór nad bezpieczeństwem farmakoterapii, rozumiany między innymi jako codzienna weryfikacja decyzji Głównego Inspektora Farmaceutycznego, na przykład zamieszczanych na stronie https://rdg.ezdrowie.gov.pl/, przeprowadzana przez wyznaczonego pracownika fachowego apteki. W razie stwierdzenia na stanie apteki szpitalnej lub apteczek oddziałowych produktu leczniczego, co do którego została wydana decyzja o wstrzymaniu, pracownicy apteki są zobowiązani do niezwłocznego zabezpieczenia posiadanego zapasu w całym szpitalu przed dalszym wprowadzaniem do obrotu lub przed podaniem pacjentowi. Leki wstrzymane oznakowuje się etykietą „Lek wstrzymany” oraz umieszcza w odrębnym miejscu. Następnie tworzy się w systemie aptecznym dokument blokujący możliwość ich wydania. Dodatkowo sporządza się protokół wstrzymania w obrocie, zgodny z obowiązującym wzorem zamieszczonym w rozporządzeniu Ministra Zdrowia w sprawie określenia szczegółowych zasad i trybu wstrzymywania i wycofywania z obrotu produktów leczniczych i wyrobów medycznych. Jeśli zapadnie decyzja o wycofaniu z obrotu, to należy sporządzić protokół wycofania i zwrócić zapasy do hurtowni farmaceutycznej.

Ponadto pracownicy apteki szpitalnej są zobowiązani do zgłaszania Wojewódzkiemu Inspektorowi Farmaceutycznemu podejrzeń, że produkt leczniczy nie odpowiada ustalonym dla niego wymaganiom jakościowym. Zgłoszenia te są składane w formie pisemnej, na formularzu, którego wzór został określony w rozporządzeniu Ministra Zdrowia w sprawie określenia szczegółowych zasad i trybu wstrzymywania i wycofywania z obrotu produktów leczniczych i wyrobów medycznych. Sam produkt należy zabezpieczyć w trwale zamkniętym opakowaniu z adnotacją „Produkt leczniczy zabezpieczony – podejrzenie braku spełnienia wymagań jakościowych”, a następnie oczekiwać na decyzję Inspektora Farmaceutycznego.

W dziale leku gotowego przechowywane są również i wydawane pacjentom leki podlegające refundacji w ramach programów lekowych. Czynności te wykonuje farmaceuta w ramach swych obowiązków związanych ze świadczeniem usługi farmacji klinicznej i sprawowaniem opieki farmaceutycznej.

W niektórych szpitalach w dziale leku gotowego znajdują się także stanowiska księgowych, którzy wykonują prace administracyjne, na przykład wprowadzają do systemu informatycznego apteki dane z faktur VAT dokumentujących zakup towarów. Ponadto w dziale leku gotowego przygotowywane są specyfikacje produktów leczniczych do postępowania przetargowego oraz sprawowany jest nadzór nad realizacją umów przetargowych na dostawy produktów leczniczych.

Dział wyrobów medycznych Pomieszczenie z biurkami i komputerami oraz metalowymi regałami wypełnionymi lekami.

Opis
Dział wyrobów medycznych – część apteki szpitalnej przeznaczona do przechowywania i wydawania wyrobów medycznych. Standard oraz wyposażenie pomieszczeń wchodzących w skład tego działu muszą odpowiadać tym samym wymaganiom co opisany wcześniej dział leku gotowego. Dział wyrobów medycznych trzeba wyposażyć w urządzenia eliminujące nadmierne nasłonecznienie oraz umożliwiające prawidłowe przechowywanie wyrobów medycznych, tak by były one zabezpieczone przed zakurzeniem i zabrudzeniem. Znajdują się tu szafy ekspedycyjne, szafy chłodnicze, jeżeli specyfika asortymentu tego wymaga, termometry oraz higrometry. Temperatura przechowywania wyrobów medycznych podlega codziennej kontroli.

W aptece szpitalnej prowadzi się gospodarkę następującymi typami wyrobów medycznych:

  • materiały opatrunkowe (na przykład: kompresy, opaski uciskowe, opatrunki specjalistyczne);

  • jednorazowe jałowe i niejałowe wyroby medyczne do implantacji wraz z jednorazowym jałowym i niejałowym oprzyrządowaniem do ich implantacji (na przykład: implanty piersi, ostrza chirurgiczne, stenty naczyniowe);

  • jednorazowe jałowe wyroby medyczne do przygotowania i podawania produktów leczniczych, preparatów krwiopochodnych oraz płynów dializacyjnych (na przykład: strzykawki, igły, zestawy infuzyjne, infuzory, filtry).

Opis czynności fachowych
Czynności fachowe realizowane w tym dziale przez farmaceutów i techników farmaceutycznych obejmują udzielanie informacji o wyrobach medycznych oraz wydawanie wyrobów medycznych na podstawie zapotrzebowań z jednostek organizacyjnych podmiotu leczniczego – tak samo jak odbywa się to w opisanym wcześniej dziale leku gotowego. W dziale wyrobów medycznych są też przygotowywane specyfikacje przetargowe dotyczące wyrobów medycznych oraz kontrolowany jest stopień realizacji umów przetargowych.

Dział receptury klasycznej
Pomieszczenie z biurkiem, komputerem, szafkami i regałami. Na szafkach substancje w szklanych butelkach i plastikowych opakowaniach. Na blacie dwie wagi ustawione obok siebie.

Po kliknięciu na punkty interaktywne umieszczone na wagach na ekranie pojawiają się opisy.

Waga proszkowa– przyrząd służący do odważania substancji sypkich, substancji silnie oraz bardzo silnie działających, a także kropli ocznych z dokładnością do 1 mg.
Waga apteczna (tarowa) – przyrząd służący do odważania maści, ziół i substancji płynnych z dokładnością do 0,01 g.

Magazyn leków i sprzętu jednorazowego
Podłużne pomieszczenie z szafkami po obu stronach. Na szafkach metalowe blaty. W rogu duża lodówka. Na końcu pomieszczenia plastikowe okno umieszone tuż nad blatem, śluza materiałowa podawcza prowadząca do boksu aseptycznego. Drzwi prowadzące do magazynu produktów.

Opis
Magazyn leków to obszar przeznaczony do przechowywania zapasu leków, płynów infuzyjnych i sprzętu jednorazowego. Powinien być wyposażony w chłodziarkę, szafy magazynowe, śluzę materiałową oraz interkom umożliwiający komunikację z personelem przebywającym w zamkniętym boksie aseptycznym.

Boks aseptyczny
Pomieszczenie z metalowymi szafkami i blatami, lożą z nawiewem laminarnym oraz dwoma śluzami materiałowymi, podawczą i odbiorczą.

Opis
Boks aseptyczny jest obszarem produkcyjnym pracowni leku cytotoksycznego. Wyposażony jest w lożę z nawiewem laminarnym, która gwarantuje klasę czystości A w przestrzeni roboczej, co chroni przygotowywane leki przed skażeniem mikrobiologicznym i mechanicznym. Funkcją tego urządzenia jest także ochrona personelu przed skażeniem lekami cytotoksycznymi, dlatego powinno tu panować podciśnienie -200 Pa, aby zatrzymać i usunąć potencjalne skażenie aerozolem i parami cytostatyków. Ponadto komora laminarna powinna być dostosowana do pracy z lekami cytotoksycznymi, to znaczy, że powinna być wyposażona w system potrójnej filtracji HEPA. Ponadto w boksie aseptycznym mogą się znajdować tylko meble i sprzęty przeznaczone specjalnie do pomieszczeń o tej klasie czystości, w tym krzesła, wózki, regały, blaty, sprzęt komputerowy, drukarki etykiet, pompa perystaltyczna, wytrząsarka.

Śluza osobowa czysta znajduje się pomiędzy boksem aseptycznym a śluzą osobową brudną. W tym miejscu pracownicy dezynfekują ręce i zakładają jałową odzież ochronną. Wyposażenie śluzy osobowej czystej to łatwo zmywalne i odporne na dezynfekcję szafki na odzież jednorazową oraz dozownik (łokciowy) środka dezynfekcyjnego.

Śluza osobowa brudna znajduje się pomiędzy śluzą osobową czystą a korytarzem. Pracownicy mogą tu rozebrać się z odzieży wierzchniej, umyć ręce, założyć maskę, czepek oraz ochraniacze na buty. W śluzie osobowej brudnej instaluje się umywalkę z baterią bezdotykową, dozownik mydła łokciowy, łatwo zmywalne szafki na odzież. Śluzy materiałowe to urządzenia umieszczone na granicy pomieszczeń magazynowych podawczych lub odbiorczych i boksu aseptycznego. Umożliwiają transfer materiałów farmaceutycznych oraz sprzętu między pomieszczeniami o różnych klasach czystości i różnych kaskadach ciśnień oraz spełniają wymagania klasy czystości minimum C. Produkty umieszczane w śluzie materiałowej podawczej powinny być dodatkowo dezynfekowane.

Magazyn leków to obszar przeznaczony do przechowywania zapasu leków, płynów infuzyjnych i sprzętu jednorazowego. Powinien być wyposażony w chłodziarkę,* szafy magazynowe, śluzę materiałową oraz interkom umożliwiający komunikację z personelem przebywającym w zamkniętym boksie aseptycznym.

Śluzy materiałowe to urządzenia umieszczone na granicy pomieszczeń magazynowych podawczych lub odbiorczych i boksu aseptycznego. Umożliwiają transfer materiałów farmaceutycznych oraz sprzętu między pomieszczeniami o różnych klasach czystości i różnych kaskadach ciśnień oraz spełniają wymagania klasy czystości minimum C. Produkty umieszczane w śluzie materiałowej podawczej powinny być dodatkowo dezynfekowane.

Magazyn produktów
Pomieszczenie z komputerem na metalowym blacie, metalowym wózkiem i szafą.

Opis
Magazyn produktów (pomieszczenie odbiorcze) wyposażony w śluzę materiałową odbiorczą.

Pomieszczenie 1
Niewielkie pomieszczenie z metalowym regałem.

Opis
Śluza osobowa brudna (wyjściowa).

Pomieszczenie 2
Niewielkie pomieszczenie z metalowym regałem.

Opis
Śluza osobowa brudna (wejściowa).

Pomieszczenie 3

Opis
Śluza osobowa czysta znajduje się pomiędzy boksem aseptycznym a śluzą osobową brudną.
W tym miejscu pracownicy dezynfekują ręce i zakładają jałową odzież ochronną.
Wyposażenie śluzy osobowej czystej to łatwo zmywalne i odporne na dezynfekcję szafki na odzież jednorazową oraz dozownik (łokciowy) środka dezynfekcyjnego.

Pomieszczenie 4
Pomieszczenie ze zlewem, koszem na śmieci i niskim, metalowym stołem.

Opis
Śluza osobowa brudna znajduje się pomiędzy śluzą osobową czystą a korytarzem.
Pracownicy mogą tu rozebrać się z odzieży wierzchniej, umyć ręce, założyć maskę, czepek oraz ochraniacze na buty. W śluzie osobowej brudnej instaluje się umywalkę z baterią bezdotykową, dozownik mydła łokciowy, łatwo zmywalne szafki na odzież.

Boks aspetyczny (w pracowni żywienia pozajelitowego)
Pomieszczenie z komorą laminarną i metalowym wózkiem.

Pomieszczenie 5
Niewielkie pomieszczenie z metalowym regałem.

Opis
Śluza osobowa brudna numer 1

Pomieszczenie 6
Niewielkie pomieszczenie z metalowym regałem.

Opis
Śluza osobowa brudna numer 2

Pomieszczenie 7
Niewielkie pomieszczenie z metalowym regałem

Opis
Śluza osobowa czysta numer 1

Pomieszczenie 8
Niewielkie pomieszczenie z metalowym regałem

Opis
Śluza osobowa czysta numer 1

Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści

4

Funkcje i personel apteki szpitalnej

Zgodnie z ustawą Prawo farmaceutyczne aptekę szpitalną tworzy się między innymi w zakładach leczniczych, w których podmiot leczniczy wykonuje działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne szpitalne i inne niż szpitalne (art. 87 ust. 2a). Najważniejsze funkcje apteki szpitalnej to:

  • prowadzenie gospodarki produktami leczniczymi, wyrobami medycznymi i środkami spożywczymi specjalnego przeznaczenia żywieniowego, w tym ich przyjmowanie, przechowywanie i wydawanie,

  • sporządzanie produktów leczniczych połączone z oceną ich jakości i trwałości, co w szczególności dotyczy:

    • niejałowych leków recepturowych receptury klasycznej,

    • kropli ocznych,

    • preparatów do żywienia pozajelitowego,

    • preparatów do żywienia dojelitowego,

    • leków w dawkach indywidualnych, w tym antybiotyków pozajelitowych, leków cytostatycznych oraz produktów leczniczych terapii zaawansowanej – wyjątków szpitalnych.

Ponadto apteka szpitalna jest miejscem świadczenia usług farmaceutycznych zdefiniowanych w ustawie o zawodzie farmaceuty.

Personel fachowy

Do wykonywania w aptece czynności fachowych mogą być zatrudnieni wyłącznie farmaceuci i technicy farmaceutyczni w granicach ich uprawnień zawodowych. Jednocześnie w godzinach pracy apteki w jej lokalu musi znajdować się zatrudniony w aptece farmaceuta.

Kierownik apteki szpitalnej to farmaceuta, którego zadaniem jest osobiste zarządzanie apteką.

Farmaceuta to magister farmacji posiadający prawo wykonywania zawodu. W aptece szpitalnej zapewnia się zatrudnienie jednego farmaceuty na każde rozpoczęte 100 łóżek lub stanowisk dializacyjnych zgłoszonych w rejestrze podmiotów wykonujących działalność leczniczą. Obowiązkiem farmaceutów jest samodzielne podejmowanie decyzji w zakresie świadczenia usług farmaceutycznych oraz wykonywanych zadań zawodowych, w tym sprawowania nadzoru nad podejmowanymi w aptece przez studenta farmacji albo przez technika farmaceutycznego czynnościami, których osoby te nie mogą wykonywać samodzielnie.

Technik farmaceutyczny to pracownik fachowy wspierający farmaceutę podczas pracy w aptece. Technik farmaceutyczny, posiadający dwuletnią praktykę w aptece w pełnym wymiarze czasu pracy, może wykonywać w aptece czynności fachowe polegające na sporządzaniu, wytwarzaniu, wydawaniu produktów leczniczych i wyrobów medycznych, z wyjątkiem produktów leczniczych mających w swoim składzie:

  • substancje bardzo silnie działające,

  • substancje odurzające,

  • substancje psychotropowe.

Technik farmaceutyczny może także wykonywać czynności pomocnicze przy sporządzaniu i przygotowywaniu preparatów leczniczych, takich jak: pozajelitowe leki recepturowe i apteczne, w tym preparaty do żywienia pozajelitowego, preparaty do żywienia dojelitowego, leki w dawkach indywidualnych, w tym antybiotyki pozajelitowe, leki cytostatyczne oraz produkty lecznicze terapii zaawansowanej – wyjątki szpitalne. Ponadto technik farmaceutyczny jest uprawniony do przeprowadzania kontroli towarów przyjmowanych do apteki, jednakże czynności te muszą odbywać się pod nadzorem farmaceuty.

Personel niefachowy

Pomocą apteczną jest pracownik, do którego zadań należy utrzymywanie porządku w aptece, pomaganie w rozkładaniu towaru, transporcie leków i wyrobów medycznych na oddziały szpitalne oraz wykonywanie innych czynności niefachowych.

Księgowy to pracownik wykonujący czynności związane z obsługą biurowo‑administracyjną apteki.

Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści

5

Dział receptury jałowej

Dział receptury jałowej to wydzielona część apteki szpitalnej przeznaczona do sporządzania leków recepturowych jałowych, takich jak: krople oczne, leki do podania doszklistkowego, leki do podania dożylnego, w tym antybiotyki, leki cytostatyczne, preparaty do żywienia pozajelitowego w dawkach indywidualnych.

W ramach działu receptury jałowej funkcjonują między innymi:

  • pracownia leku cytotoksycznego – miejsce, w którym są sporządzane leki cytotoksyczne,

  • pracownia żywienia pozajelitowego – miejsce, w którym sporządza się mieszaniny do żywienia pozajelitowego.

Pracownia leku cytotoksycznego

Pracownia leku cytotoksycznego to wyodrębniony obszar apteki szpitalnej, zaprojektowany i zorganizowany tak, że pracujący w nim personel ma zagwarantowane bezpieczeństwo, a przygotowane leki charakteryzują się odpowiednią jakością i spełniają wymagania Farmakopei Polskiej (monografia „Leki sporządzane w aptece”). W skład pracowni leku cytotoksycznego wchodzą:

  • boks aseptyczny wyposażony w lożę z nawiewem laminarnym o klasie CSC (do sporządzania cytostatyków),

  • śluza osobowa czysta (wejściowa)

  • śluza osobowa brudna (wejściowa),

  • śluza osobowa brudna (wyjściowa),

  • magazyn leków i sprzętu jednorazowego (pomieszczenie podawcze) wyposażony w śluzę materiałową podawczą,

  • magazyn produktów (pomieszczenie odbiorcze) wyposażony w śluzę materiałową odbiorczą.

W wymienionych pomieszczeniach musi być zapewniona odpowiednia klasa czystości powietrza, to znaczy: w boksie aseptycznym klasa minimum B, w śluzach czystych klasa minimum C i w śluzach brudnych klasa minimum D. Warunkiem kwalifikacji pomieszczeń zgodnie z wyżej wymienionym standardem jest ich odpowiednia konstrukcja, w tym: gładkie, proste, łatwo zmywalne, niepylące powierzchnie ścian i blatów, oświetlenie zlicowane z płaszczyzną sufitu, brak wystających krawędzi i załamań, gładkie i łatwo zmywalne, niepylące podłogi, nieotwierane okna zlicowane ze ścianą, brak kaloryfera. Pomieszczenia powinny być wyposażone w system wentylacji nawiewno‑wywiewnej z układem filtrów HEPA (ang. high efficiency particulate air filter) o jakości odpowiedniej do danej klasy powietrza. Pomiędzy kolejnymi pomieszczeniami pracowni powinna istnieć różnica ciśnień rzędu 10–15 Pa, która wymusza ruch powietrza w kierunku od pomieszczenia o wyższej klasie czystości do pomieszczenia o klasie czystości niższej. Jest to system zabezpieczający przed zanieczyszczeniem boksu jałowego. Zarazem w pracowni leku cytotoksycznego powinien być zainstalowany system zapobiegający jednoczesnemu otwieraniu drzwi.

Pracownia żywienia pozajelitowego

Pracownia żywienia pozajelitowego to wyodrębniony obszar apteki szpitalnej, w którym są sporządzane mieszaniny do żywienia pozajelitowego. Wymagania dla pomieszczeń tego obszaru są analogiczne jak w przypadku pracowni leku cytotoksycznego. Aby rozgraniczyć drogę wejścia i wyjścia w układzie śluz stosuje się odpowiednie zapisy w opisie procedur danej apteki szpitalnej, informujące o tym, że droga wejścia i wyjścia są rozdzielone czasowo. Wyposażenie boksu aseptycznego może obejmować dodatkowo mieszalnik przeznaczony do sporządzania mieszanin do żywienia pozajelitowego. Jednocześnie loża laminarna powinna spełniać wymagania klasy BSC (ang. biological safety cabinet), to znaczy, że powinna być wyposażona w dwustopniowy system filtracji HEPA.

W dziale receptury jałowej wykorzystywane są następujące urządzenia:

  • komora laminarna,

  • śluzy materiałowe.

Dodatkowo w boksie aseptycznym mogą być wykorzystywane urządzenia takie jak:

  • mieszalnik do przygotowania mieszaniny do żywienia pozajelitowego – urządzenie do automatycznego przygotowywania mieszaniny do żywienia pozajelitowego dla pacjenta,

  • pompa perystaltyczna – urządzenie do automatycznego przetaczania lub dozowania dużych objętości płynów, na przykład z fiolki do worka z płynem infuzyjnym, lub też do napełniania infuzorów. Wykorzystywana jest między innymi podczas seryjnego sporządzania leków do podania pozajelitowego lub wykonywania czynności wymagających użycia zwiększonej siły.

Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści

Powiązane ćwiczenia