Ważne daty
1598‑1664 – lata życia Zurbarana
1614 – nauka w Sevilskiej pracowni Pedra Diaza de Villanuevy
1629 – osiedlenie się malarza na stałe w Sewilli
1629 – otrzymanie tytułu malarza miejskiego Sevilli
1634 – uczestnictwo w dekorowaniu królewskiego pałacu Buen Retiro w Madrycie
od 1658 – stały pobyt w Madrycie
Scenariusz lekcji
II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
10. określa funkcję dzieła i wskazuje jej wpływ na kształt dzieła;
12. wskazuje w dziele sztuki symbol i alegorię, potrafi wytłumaczyć ich znaczenie;
13. dokonuje opisu i analizy, w tym porównawczej, dzieł z uwzględnieniem ich cech formalnych:
c) w malarstwie i grafice: kompozycji, koloru, sposobów ukazania iluzji przestrzeni, kształtowania formy przez światło, w dziełach figuratywnych stopnia oddania rzeczywistości lub jej deformacji;
14. wskazuje środki stylistyczne i środki ekspresji, które identyfikują analizowane dzieło z odpowiednim stylem, środowiskiem artystycznym lub autorem;
15. rozpoznaje w dziele sztuki temat i wskazuje jego źródło ikonograficzne;
16. rozpoznaje podstawowe motywy ikonograficzne, świętych chrześcijańskich, bogów greckich i alegorie wybranych pojęć na podstawie atrybutów;
17. analizuje dzieła pod względem ikonograficznym, z wykorzystaniem słowników symboli;
18. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat dzieł sztuki.
2. wskazuje twórców najbardziej reprezentatywnych dzieł;
3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;
5. wymienia podstawowe gatunki w dziełach sztuk plastycznych, m.in. portret (w tym autoportret, portret psychologiczny i oficjalny), pejzaż (w tym: weduta, marina, pejzaż ze sztafażem), sceny: rodzajowa, religijna, mitologiczna, historyczna (w tym batalistyczna), martwa natura, akt;
7. rozróżnia podstawowe motywy ikonograficzne;
8. wymienia różne funkcje dzieł sztuki, takie jak: sakralna, sepulkralna, estetyczna i dekoracyjna, dydaktyczna, ekspresywna, użytkowa, reprezentacyjna, kommemoratywna, propagandowa, kompensacyjna, mieszkalna i rezydencjonalna, obronna, magiczna;
III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
1. wymienia najistotniejszych twórców dla danego stylu lub kierunku w sztuce;
3. sytuuje twórczość artystów powszechnie uznawanych za najwybitniejszych w czasie, w którym tworzyli (z dokładnością do jednego wieku, a w przypadku twórców sztuki nowoczesnej i współczesnej – z dokładnością do połowy wieku) oraz we właściwym środowisku artystycznym;
6. porównuje dzieła różnych artystów tworzących w podobnym czasie;
8. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat twórczości wybitnych artystów.
IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:
2. zna terminologię związaną z opisem formy i treści dzieła malarskiego, rzeźbiarskiego i graficznego, w tym m.in. nazwy formuł ikonograficznych, słownictwo niezbędne do opisu kompozycji, kolorystyki, relacji przestrzennych i faktury dzieła;
6. właściwie stosuje terminy dotyczące opisu treści i formy dzieł sztuk plastycznych;
V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki. Uczeń:
3. łączy dzieło z muzeum lub miejscem (kościoły, pałace, galerie), w którym się ono znajduje.
charakteryzować cechy twórczości Zurbarana;
wskazywać inspiracje w dziełach malarza;
opisywać dzieła pod względem formalnym;
określać tematykę religijną dzieł;
porównywać dzieła o tej samej tematyce wykonane przez różnych artystów;
określać miejsca, w których znajdują się obrazy.
Przed lekcją
Zapoznaj się z nagraniem gawędy dr Bożeny Fabiani, zrealizowanym przez Program 2 Polskiego Radia. Zwróć uwagę na tematy podejmowane przez malarza i sposób ich realizacji. Zanotuj swoje spostrzeżenia i zapisz wnioski.
Wpływ Caravaggia na twórczość Zurbarána
Francisco de Zurbaran urodził się w 1598 roku w Fuente de Cantos w Estremadurze. Początek kariery Zurbarána przypadł na 1626 rok, w którym Sewilski klasztor dominikanów de San Pablo el Real zlecił artyście namalowanie dwadzieścia jeden obrazów. Kolejne wielkie zlecenie malarz otrzymał w sierpniu 1628 roku – z okazji kanonizacji założyciela zakonu, Piotra Nolasco klasztor mercedariuszy bosych zamówił dwadzieścia dwa obrazy. W tym samym czasie dla kościoła franciszkanów de San Buenaventura wykonał cztery dzieła (z zamówionych ośmiu). Tak liczne zapotrzebowanie na prace Zurbarana świadczą o konieczności posiadania pracowni. Młody artysta był zatem wziętym malarzem. W 1629 roku Zurbaran przeniósł się do stolicy Andaluzji i już w rok później radcy miejscy nadali mu tytuł malarza miasta Sevilli. Jego popularność rosła, został zaproszony do Madrytu, aby wziąć udział w dekoracji Wielkiego Salonu w pałacu Buen Retiro. Tam spotkał się ze sławnym już Velázquezem. W roku 1634 Filip IV nadał mu tytuł nadwornego malarza. Jednak Zurbaran wrócił do Sevilli, gdzie dla kościoła przy klasztorze San Jose wykonał dwa kolejne malowidła, w tym św. Wawrzyńca (1636). Na początku lat 50. XVI wieku Zurbarán ponownie udał się do Madrytu. Pod wpływem popularności Murilla zmienił styl, zrezygnował z dotychczasowego przedstawienia świętych w ascezie. Jego obrazy stały się bliższe wzorom renesansu włoskiego. Mimo tego nie zrezygnował z maniery tenebrosamaniery tenebrosa – ciemne tło stosował także w późnym okresie twórczości. W znajdującym się w Muzeum Narodowym we Wrocławiu obrazie Chrystus przy kolumnie z 1661 roku artysta podjął temat, po który chętnie sięgali inni malarze barokowi, oddając w zarówno ból fizyczny, ale i cierpienie wewnętrzne, wynikające z samotności i poniżania Chrystusa.
Mistycyzm w obrazach ze świętym Bonawenturą
We wczesnym okresie u Zurbarána widoczna była maniera tenebrosa, malarz uzyskał nawet miano hiszpańskiego Caravaggia. Jego mistrzem był również Jusepe de Ribera, caravaggionista, tworzący sceny mistyczne. ChiaroscuroChiaroscuro malarza z Sewilli zostało zapożyczone od Francisca de Herrera. Ciemne dzieła Zurbarán tworzył przez prawie całe życie. Malarz oddawał w nich mistyczną atmosferę, wydobywając temat z mrocznego tła i modelując światłem bryłę postaci. W 1629 roku na zlecenie franciszkańskiego kolegium z Sevilli powstał obraz Wystawienie ciała świętego Bonawentury.
Scenę z życia Bonawentury przedstawia także obraz namalowany trzy lata przed śmiercią świętego, podczas wizji, w której objawił mu się anioł z informacją, aby podczas wyborów na nowego papieża głosował na Tebalda Viscontiego – przyszłego Grzegorza X.
W odniesieniu do powyższych dzieł odpowiedz, jakie środki użyte przez Zurbarána wpłynęły na ich mistyczny charakter.
Ascetyczna twórczość Zurbarána
Obrazy Zurbarana pozbawione zostały materializmu i typowej cielesności. Po to, aby wydobyć kształty, artysta operował głównie prostotą, światłem i cieniem, które wpływały na ekstatyczną żarliwość. Ascetyczne środki wyrazu w Świętym Franciszku cudem zabalsamowanym są tego doskonałym przykładem. Obraz nawiązuje do cudu, który zdarzył się w Bazylice w Asyżu, głoszącego, iż ciało zmarłego Franciszka znaleziono w krypcie w pozycji stojącej i nie miało ono oznak rozkładu. Powstały wcześniej Św. Franciszek klęczący z czaszką ukazuje natomiast świętego pogrążonego w modlitwie.
Z późnego okresu twórczości pochodzi symboliczny obraz Agnus Dei. Ciemne tło i szary stół są scenerią jedynego motywu tego obrazu: jagnięcia w wieku pomiędzy ósmym a dwunastym miesiącem. Jeszcze żywy, spoczywa ze związanymi nogami w ofiarnej postaci, nawiązując do obrazów męczeńskich świętych. Obraz łączy w sobie mistrzostwo techniczne i ekspresyjność, a także ma subtelność emocjonalną. Baranek jako symbol Chrystusa złożonego w ofierze pozbawiony jest jakichkowiek atrybutów.
Na podstawie analizy powyższych obrazów uzasadniaj tezę, że zastosowane przez artystę środki wiążą się z tematyką dzieł.
Znaczenie koloru i symbole w przedstawieniach religijnych
W 1634 roku Zurbarána odbył podróż do Madrytu, w okresie tym tenebryzm z pierwszego okresu twórczości ustąpił miejsca silnemu światłocieniowi, a kolorystyka stała się bogatsza. Figuralne sceny religijne wzbogacone zostały o kontrastowe zestawienia barwne. Kolor modelowany jest przez światło, które w partiach nieba i aniołów jest łagodniejsze i rozproszone. Niebo i ziemię łączą kolumny, a przestrzeń pomiędzy nimi została wypełniona architekturą, tworząc efekt teatralizacji. Symbolicznemu wymiarowi martwych natur, lilii, białego płótna, książki towarzyszy medytacyjna aura podkreślana przez powagę bohaterów.
Popularność w Hiszpanii zyskał kult Niepokalanego Poczęcia, rozpowszechniony szczególnie przez Murilla. Tematu tego podjął się także Zurbarán. Jego Maria o dziewczęcej urodzie, z rękami złączonymi do modlitwy, została otoczona symbolami z Litanii Loretańskiej, które są cnotami towarzyszącymi wizerunkowi Dziewicy (Najczystsza, Najroztropniejsza, Najpokorniejsza, Najwierniejsza, Najpobożniejsza, Najposłuszniejsza, Najuboższa, Najcierpliwsza, Najmiłosierniejsza, Najboleśniejsza). Znaki zamieszczone po obu stronach dzieła mają odniesienie teologiczne i można je odczytać na dwa sposoby: jako manifest doktrynalny oraz wotywny obraz Maryi.
Dokonaj interpretacji zamieszczonych powyżej dzieł. Zwróć uwagę na wpływ środków ekspresji na przedstawiony przez malarza temat.
Dokonaj porównania dwóch poniższych dzieł. Szczególną uwagę zwróć na różnice w sposobie przedstawienia tematu oraz zastosowane środki formalne.
Zadania
Połącz obrazy z miejscami, w których się znajdują.
National Gallery, Londyn, Prado, Madryt, Muzeum Narodowe, Wrocław, Luwr, Paryż
Agnus Dei | |
Święty Franciszek klęczący z czaszką | |
Wystawienie ciała świętego Bonawentury | |
Chrystus przy kolumnie |
Podaj źródło poniższych dzieł. Wybierz właściwe odpowiedzi z poniższych:
hagiografia, mitologia, mitologia, Stary Testament, Stary Testament
Ilustracja 1 | Ilustracja 2 | Ilustracja 3 |
---|---|---|
Słownik pojęć
(wymowa: kjaroskuro) – z włoskiego: jasny (chiaro) – ciemny (oscuro); termin używany w odniesieniu do dzieł sztuki:
1) na oznaczenie światłocienia lub malarstwa światłocieniowego,
2) drzeworyt światłocieniowy, drzeworyt barwny tonowy, jedna z technik druku wypukłego, odmiana drzeworytu.
termin ten wywodzi się od łacińskiego słowa,,tenebrae” – ciemność; sposób ujęcia obrazu, polegający na użyciu ciemnej tonacji barwnej, w której postacie i przedmioty wydobyte są z mrocznego tła ostrym światłocieniem. Tenebryzm stosowany był w malarstwie północnowłoskiego 2 poł. XVI w. (maniera tenebrosa) i w malarstwie barokowym, zwłaszcza przez Caravaggia (caravaggionizm) i Rembrandta.
Słownik pojęć został opracowany na podstawie:
Słownik terminologiczny sztuk pięknych, opr. zbiorowe pod red. Krystyny Kubalskiej‑Sulkiewicz, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2003
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
A. Bochnak, Historia sztuki nowożytnej, PWN, Warszawa 1981.
W. Tomkiewicz, Piękno wielorakie – sztuka baroku, Wiedza Powszechna, Warszawa 1971.
Wielcy Malarze, Ich życie, inspiracje i dzieło. Murillo, nr 71, 2003.