Szablą odbierane. Legiony i Księstwo Warszawskie
Polska zniewolona 1795‑1806. Dzieje narodu i państwa PolskiegoPo przejściu pod obce panowanie pojawiły się nowe zjawiska: znacznie wyższe, sprawnie egzekwowane podatki oraz służba wojskowa. Zwłaszcza obowiązek służby wojskowej stał się szybko, niezwykle uciążliwy. Nie miał on jeszcze charakteru powszechnego, podlegali mu bowiem tylko chłopi i uboższa ludność miejska. W Rosji, Prusach i Austrii obowiązywał wówczas tak zwany system kontyngentowy. W każdej prowincji dokonywano corocznie spisów ludności i na ich podstawie prowincja otrzymywała odpowiedni kontyngentkontyngent rekruta. Młodzi chłopcy, którzy padali ofiarą poboru (nazywanego w zaborze rosyjskim „branką”, a w pozostałych zaborach „asenterunkiem”) brani byli do wojska dożywotnio. W Prusach służba liniowa trwała 20 lat, w Austrii od 12 do 14 lat, w Rosji obowiązywał okres 25 lat. Powołanie do wojska było więc równoznaczne z oderwanie od rodziny na niemal całe życie, oznaczało to niejednokrotnie trwałą utratę gospodarstwa, nad którym przejmował opiekę ktoś inny, łączyło się z niemożnością założenia rodziny. Po latach zasłużeni weterani dożywali swoich dni jako żebracy. Nim do tego doszło, to sama służba w obcych krajach, wśród obcych ludzi, pod niezrozumiałą z początku komendą, była jednym pasmem cierpień i kar. Wśród nich ponurą sławę zyskała chłosta, wymierzana knutemknutem, czy tak zwane przepędzanie przez rózgi.
Stanisław Grodziski, Eligiusz Kozłowski, Polska zniewolona 1795-1806. Dzieje narodu i państwa Polskiego, t. 3, Warszawa 1987.
Przeczytaj uważnie fragment opracowania popularnonaukowego Polska zniewolona 1795-1806. Uzupełnij brakujące informacje w jego streszczeniu.
Określenie używane w zaborze .................. jako nazwa poboru do wojska to „branka”. W ............ służba liniowa trwała najdłużej, bo ................ wieku, w .............. – 20 lat, a w Austrii – od 12 do 14 lat. Powołanie do wojska oznaczało utratę gospodarstwa, brak możliwości założenia .............. i najczęściej nędzę na ................... Żołnierzy karano ...................
Kiedy to było?
Użyteczni Polacy
Gdy Jan Henryk DąbrowskiJan Henryk Dąbrowski jesienią 1796 roku przedstawił francuskiemu Dyrektoriatowi projekt zorganizowania polskich oddziałów, w pierwszej chwili spotkał się z odmową. Konstytucja republiki francuskiej zabraniała cudzoziemcom służby w armii tego kraju. Zachęcono go jednak do sformowania wojska na terenie jednego z państw sprzymierzonych z Francją i polecono udać się na Półwysep Apeniński, gdzie przebywał Napoleon Bonaparte. Sprawy Polaków nie były obce młodemu generałowi, ponieważ miał w swoim otoczeniu adiutanta Józefa Sułkowskiego, którego bardzo cenił. Napoleon umiał trafnie ocenić korzyści płynące z polskiej oferty. 9 stycznia 1797 roku podpisano umowę z Administracją Generalną Rzeczypospolitej Lombardzkiej o tworzeniu Legionów Polskich. Już po kilkunastu miesiącach liczba legionistów przekroczyła 8 tysięcy.
W jaki sposób Napoleon Bonaparte i Jan Henryk Dąbrowski odnosili się do projektu zorganizowania Legionów Polskich? Przeczytaj uważnie dwa poniższe teksty źródłowe, a następnie wykonaj ćwiczenie.
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Z pamiętników Napoleona
Z pamiętników NapoleonaZwycięstwa pod Arcole i Lodi [odniesione przez Napoleona we Włoszech w 1796 roku] oddały w moje ręce 20 000 jeńców polskich, służących w armii austriackiej. Postanowiłem wypróbować ich, przypuszczając, że są skłonni służyć mi dobrze. Zaciągnąłem więc ich pod moje znaki i ta rachuba okazała się najlepsza, jaką kiedykolwiek zrobiłem; usługi, jakie mi potem oddali, są tego nieśmiertelnym dowodem. Potrzebny był im wódz ich narodowości. Odgadłem takiego w jen. Dąbrowskim – i to był także znakomity nabytek.
Z pamiętników Napoleona, [w:] Czesław Nanke, Wypisy do nauki historii nowożytnej, t. 2, Lwów 1927.
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Jenerała Henryka Dąbrowskiego pamiętnik wojskowy legionów polskich we Włoszech
Jenerała Henryka Dąbrowskiego pamiętnik wojskowy legionów polskich we WłoszechChodziłoby o formację paru legionów franko‑polskich przy armii Rzptej nad Renem [tj. Republiki Francuskiej] i we Włoszech. […] Te legiony służyłyby za środek i szkołę dla przyszłej armii polskiej […]. Czy można było inny wynaleźć sposób upadłą i zapomnianą już Polskę przypomnieć Europie?
Jenerała Henryka Dąbrowskiego pamiętnik wojskowy legionów polskich we Włoszech, [w:] , Wiek XIX w źródłach, oprac. Stanisław Lenard, Melania Sobańska-Bondaruk, Warszawa 1998.
Na podstawie tekstów źródłowych przyporządkuj właściwym osobom odpowiednie cele, oczekiwania oraz korzyści związane z utworzeniem polskich legionów.
przypomnienie Europie o sprawie polskiej, sprawdzenie militarnego potencjału polskich jeńców z armii austriackiej, powołanie formacji legionowych na żołdzie rządu francuskiego jako zalążka przyszłej armii, wyszkolenie polskich żołnierzy
| Jan Henryk Dąbrowski | |
|---|---|
| Napoleon Bonaparte |
Zgodnie z marzeniami Polaków droga do niepodległości miała wieść szlakiem wojennym z Włoch poprzez Austrię i Galicję aż nad Wisłę i Wartę, a jej odzyskanie miało stać się możliwe dzięki poparciu zwycięskiej Francji. Najtrwalszym świadectwem tych nadziei pozostaje pieśń Legionów Polskich we Włoszech autorstwa Józefa Wybickiego, z melodią opartą na motywach mazurka. Stała się ona polskim hymnem narodowym w 1831 roku, a państwowym w 1927 roku. Po 1795 roku, w okresie ponad stuletniej niewoli, idea legionowa, czyli pomysł tworzenia polskich sił militarnych na obczyźnie, wspierających działania mocarstw (lub uciskanych narodów) w interesie narodu polskiego będzie powracać wielokrotnie, ze szczególnym nasileniem w czasie I wojny światowej. Zyska trwałe miejsce w repertuarze polskich praktyk politycznych.
U boku jakich państw i narodów walczyli Polacy w XIX wieku? Poszukaj informacji na ten temat.
W szeregach Legionów
Trzon Legionów Polskich stanowili jeńcy wzięci przez Francuzów do niewoli podczas walk z Austriakami oraz liczni dezerterzy z armii austriackiej. W szeregi tej formacji wstępowali oficerowie powstańczy przebywający na emigracji we Francji i we Włoszech, którzy schronili się tam po upadku powstania kościuszkowskiego. Żołnierze Legionów Polskich stali się obywatelami Lombardii. Jak zapisano w umowie z Administracją Generalną tego młodego państwa, Lud lombardzki deklaruje niniejszym, iż uważać będzie zawsze Polaków, uzbrojonych na obronę wolności, jako prawdziwych braci swoich, nie zaś jako wojsko cudzoziemskie. Gwarantowano w ten sposób Polakom prawo powrotu nad Wisłę, gdy zakończą wojenną służbę.
Granatowe mundury legionistów, z karmazynowymi wyłogami, ozdobione francuską i włoską kokardą, nawiązywały krojem do mundurów polskich. Komendy wojskowe także wydawano w języku ojczystym. Sztandar Legionów Polskich nie miał jednak polskich symboli. Jego barwy nawiązywały do trzech barw rewolucyjnej Francji. Widniał na nim napis w języku włoskim Wszyscy ludzie wolni są braćmi. Towarzyszyły mu dwa symbole rewolucji francuskiej: czapka frygijska i masońska kątownica wraz z budowlanym pionem, znaki masoneriimasonerii, propagującej zasady Oświecenia.
Generał Jan Henryk Dąbrowski wprowadził w Legionach Polskich francuski sposób dowodzenia i zadbał o ich demokratyczny charakter. Szeregowym rekrutom umożliwiano awans za zasługi, bez względu na ich pochodzenie społeczne. Wewnętrzne sądownictwo odrzucało kary cielesne, popularne w wielu ówczesnych armiach. W rozkazie wydanym w Rzymie 3 maja 1798 roku Dąbrowski zachęcał legionistów, z których bardzo wielu było analfabetami, do uczenia się matematyki, historii, geografii i języków obcych. Pisał w nim, że nie liczbą, ale przymiotami i cnotą możemy zwrócić [na nas] baczność Europy. Oprócz dziennych rozkazów z inicjatywy WybickiegoWybickiego żołnierzom odczytywano wybór wiadomości ze świata i tłumaczone na polski fragmenty dzieł literackich.
Walka u boku Napoleona
Prężny rozwój Legionów Polskich zahamował – wkrótce po ich utworzeniu – sam Napoleon. Doceniał ich waleczność, jednak w interesie Francji było zawrzeć pokój z Austrią. Jesienią 1797 roku, w momencie jego podpisania w Campo Formio los Legionów zawisł na włosku. Zarówno Francja, jak i Austria zobowiązały się nie utrzymywać obcych oddziałów. Od tej pory polskie siły zbrojne działały we Włoszech jako korpus posiłkowy Republiki Cisalpińskiej (ze stolicą w Mediolanie). Uczestniczyły w okupacji Państwa Kościelnego, a także w wojnie z Królestwem Neapolu. Wykorzystanie Polaków do tłumienia oporu Włochów wobec porządków francuskich było ciosem dla ideałów tej formacji, zbudowanych na wartościach republikańskich. Gdy po blisko dwóch latach w Italii doszło do wznowienia działań wojennych między Francją a koalicją antynapoleońską, polscy legioniści znów ruszyli do walki. W czerwcu 1799 roku w krwawej bitwie nad rzeką Trebbią (w północno‑zachodnich Włoszech) oddziały Dąbrowskiego zostały zdziesiątkowane przez armię rosyjskiego generała Suworowa w czasie osłaniania odwrotu Francuzów. Ta klęska oznaczała dla Francji przejściową utratę prawie całych północnych Włoch. Dla Polaków była niemal unicestwieniem ich formacji i politycznych nadziei.
Mantua w Lombardii była jednym z miejsc formowania 2. Legii Polskich Legionów. W 1799 roku Polacy uczestniczyli w obronie znajdującej się w tym mieście twierdzy. Niestety, po ogłoszeniu kapitulacji jej dowódca wydał legionistów polskich w ręce austriackie w zamian za wolność dla żołnierzy francuskich. Potraktowano ich jak dezerterów, wymierzono karę chłosty i wcielono siłą do armii austriackiej. Niektórzy zdołali się wydostać, kryjąc się wśród uwolnionych Francuzów. Za poddanie twierdzy Napoleon ukarał dowódcę degradacją ze stanowiska generalskiego. Kilkanaście miesięcy później los się odwrócił. Mantua przeszła w ręce francuskie, a opuszczający twierdzę żołnierze austriaccy w rycerskim geście rewanżu salutowali przed chorągwiami Legii Dąbrowskiego.
Mimo tych strat Dąbrowski nie zrezygnował z idei legionowej i odbudował zdziesiątkowane wojsko, zwiększając jego liczbę do 15 tysięcy. Przyczyniło się ono znacząco do zwycięstwa Napoleona pod Marengo w 1800 roku. Jego następstwem było wycofanie się Austriaków z Włoch (nie powrócili tam aż do końca epoki napoleońskiej), a sława zwycięzcy utrwaliła władzę Bonapartego we Francji. Sama bitwa pod względem zgrania działań piechoty, artylerii i kawalerii była majstersztykiem sztuki wojennej. W tym samym czasie na obszarze Niemiec generał Karol Kniaziewicz stworzył Legię Naddunajską, która toczyła walki, wspomagając armię francuską i przyczyniła się do zwycięstwa pod Hohenlinden, niedaleko Monachium. Po tej wygranej siły francuskie podeszły niemal pod Wiedeń, co skłoniło Austriaków do rozmów pokojowych.
Przyjrzyj się obrazowi przedstawiającemu bitwę pod Marengo i wykonaj polecenia:
Wskaż na obrazie Napoleona, oddziały francuskie i austriackie.
Scharakteryzuj ówczesne metody walki. Jakiej broni używano?
Wyjaśnij, co rozumiesz przez sformułowanie większość zwycięskich batalii francuskich rozstrzygał bagnet.
Pod czyim dowództwem walczyli w tej bitwie polscy legioniści?
Gdy wojna na froncie włoskim i niemieckim dobiegła końca i Napoleon podpisał w 1802 roku układy pokojowe z Wielką Brytanią i Austrią, sprawę polską znów pominął milczeniem. Blisko 1/3 legionistów przeszła na żołd francuski. Pozostali aż do 1806 roku walczyli we Włoszech, podlegając rządowi Etrurii. W ich skład weszła także przeniesiona z frontu niemieckiego dawna Legia Naddunajska. Jej dowódca generał Kniaziewicz, podobnie jak wielu innych żołnierzy, rozczarowanych polityką Napoleona, opuścił Italię i powrócił do kraju. Ci, którzy zostali, będąc na żołdzie francuskim stali się dogodnym narzędziem rozwiązywania problemów politycznych, z jakimi Bonaparte zetknął się po objęciu samodzielnych rządów. Gdy na francuskiej kolonii Haiti (ówcześnie nazywanym San Domingo) na Morzu Karaibskim wybuchło w 1801 roku powstanie niepodległościowe niewolników murzyńskich, którzy proklamowali niepodległość wyspy, wysłał tam Polaków. Przypadła im rola pacyfikatorów tych dążeń, a San Domingo stało się symbolem ich tragicznego losu. Spośród 6 tysięcy żołnierzy do Europy po kilku latach powróciło zaledwie kilkuset. Łącznie spośród 35 tysięcy ludzi, którzy przewinęli się przez szeregi legionowe, zginęło 20 tysięcy.
Na jakim froncie rozegrały się wymienione bitwy?
bitwa pod Mantuą, bitwa nad Trebbią, bitwa pod Hohenlinden, bitwa pod Marengo
| Na froncie włoskim | |
|---|---|
| Na froncie niemieckim |
Która z bitew, wymienionych w ćwiczeniu 4., doprowadziła do wycofania się Austriaków z Włoch?
Jak przekreślono rozbiory
Po tym, jak Francja pokonała zimą 1805 roku Austrię, tamę jej ekspansji próbowały postawić Prusy. Fryderyk Wilhelm III wystosował ultimatum do Napoleona, żądając wycofania wojsk francuskich z terytoriów niemieckich, zniesienia Związku Reńskiego i utworzenia w jego miejsce związku państw północnoniemieckich pod przewodnictwem Prus. W obliczu nadchodzącej wojny Napoleon w październiku 1806 roku wezwał Jana Henryka Dąbrowskiego i Józefa Wybickiego do organizacji powstania w zaborze pruskim. Obiecał wydać deklarację w sprawie polskiej, jeśli tylko Polacy okażą się „godni, aby stać się narodem”, czyli wykażą się zaangażowaniem i skutecznością. Na reakcję nie musiał długo czekać. W Poznaniu Dąbrowski, wykazując się wielkim talentem, zabrał się do urządzania polskiej administracji prowincji i budowania siły zbrojnej, co spotkało się z entuzjastyczną reakcją społeczeństwa polskiego.
Poszukaj informacji o nastrojach panujących w Berlinie. Na podstawie obrazu z ćwiczenia 5. oraz swojej wiedzy sporządź raport, jaki można było złożyć wówczas Napoleonowi, informując go o nastrojach panujących wśród ludności tego miasta.
Po rozbiciu Prus, na przełomie 1806 i 1807 roku, Napoleon kontynuował wyprawę wojenną w kierunku Prus Wschodnich, czyli do miejsca koncentracji armii rosyjskiej. Towarzyszyli mu Polacy, wspierający militarnie cesarza w nadziei na przywrócenie przez niego polskiej państwowości. W Warszawie również nie czekano bezczynnie na rozwój wypadków. Już w styczniu 1807 roku powstała tam Komisja Rządząca, czyli rząd tymczasowy tworzącego się państwa. Jej prezesem został Stanisław Małachowski, były marszałek Sejmu Wielkiego. Zorganizowaną w szybkim tempie blisko 40‑tysięczną armią, składającą się z trzech legii, dowodzili książę Józef PoniatowskiJózef Poniatowski, generał Jan Henryk Dąbrowski oraz generał Józef Zajączek. Poniatowski, minister wojny w powstającym rządzie, objął nad nią dowództwo naczelne.
Dopiero jednak zwycięstwo Napoleona nad siłami prusko‑rosyjskimi pod Frydlandem w czerwcu 1807 roku pozwoliło na działania rozstrzygające o losie Polaków, przy ich czynnym militarnym współudziale. W trakcie rokowań pokojowych z carem Aleksandrem I w Tylży (lipiec 1807 roku) przedmiotem przetargów stały się pokonane Prusy. Uniknęły one likwidacji, ale straciły tereny położone na zachód od Łaby oraz większość ziem zagarniętych w wyniku III rozbioru Polski. Efektem kompromisu między Francją i Rosją było utworzenie Księstwa Warszawskiego. Napoleon liczył się ze zdaniem Aleksandra I, a zarazem nie chciał zlekceważyć wysiłku militarnego Polaków. Zdając sobie sprawę, jakie wrażenie na mocarstwach zaborczych wywrze odbudowa ich państwowości, w nazwie Księstwa celowo zrezygnował z nawiązywania do polskości. Zaproponował też carowi, aby przejął władzę nad nowym państwem, Aleksander I jednak odmówił. Zgodził się natomiast przystąpić do blokady kontynentalnej, wymierzonej w Wielką Brytanię.
Artysta z XIX wieku przedstawił moment spotkania Napoleona z młodziutką królową pruską Luizą, żoną Fryderyka Wilhelma III, uwielbianą przez pruskich poddanych. Mimo wielkiej niechęci do Napoleona przybyła ona do Tylży, aby błagać go o pozostawienie Magdeburga przy Prusach. Mimo, że królowa zrobiła wrażenie na Napoleonie, nie osiągnęła celu, gdyż zależało mu na trwałym osłabieniu Prus. Straciły one nie tylko Magdeburg, ale łącznie ponad połowę swego terytorium.
W granicach Księstwa Warszawskiego znalazły się ziemie zabrane przez Prusy w II i III rozbiorze Polski. Do Księstwa przyłączono też Bydgoszcz i Toruń – nabytki pruskie z I rozbioru. Gdańsk ustanowiono wolnym miastem pod protektoratem Francji. Polacy odzyskali 1/7 dawnego obszaru (czyli obszaru sprzed 1772 roku) Rzeczypospolitej. Księstwo Warszawskie i Saksonię połączyła unia personalna. Zależność polityczna Księstwa Warszawskiego od cesarstwa napoleońskiego objawiała się tym, że wyłącznie Francja miała prawo utrzymywać w nim swego dyplomatę, nazywanego rezydentem. Kolejni rezydenci francuscy odgrywali w systemie napoleońskim większą rolę niż formalnie władający Polakami książę, a jednocześnie król saski Fryderyk August Wettin. Nowiny o traktacie Polacy przyjęli z uczuciem rozczarowania. Żywili nadzieję na uzyskanie Prus Wschodnich, Śląska, a być może i Galicji. Jednak nie mieli wpływu na zapadające w Tylży decyzje.
Porównaj mapę przedstawiającą Rzeczpospolitą w dobie rozbiorów oraz mapę Księstwa Warszawskiego z roku 1807. Zaznacz nazwy tych ziem Rzeczypospolitej, które w roku 1807 nie należały do Księstwa Warszawskiego.
- Inflanty
- Małopolska
- Mazowsze
- Podlasie
- Podole
- Wielkopolska
- Wołyń
Księstwo Warszawskie w napoleońskiej Europie
Księstwo Warszawskie stanowiło wysunięty najdalej na wschód przyczółek cesarstwa Napoleona I. Pozwalało mu kontrolować obszar sięgający aż do linii Bugu, toteż jego najważniejszą instytucją była stała armia. Podobnie jak polityka zagraniczna Księstwa, była ona całkowicie podporzadkowana Cesarzowi Francuzów. Uczestniczyła w kolejnych kampaniach epoki napoleońskiej, przemierzając za Napoleonem rozległe połacie Europy.
Szczególnym sprawdzianem dla mieszkańców Księstwa Warszawskiego okazała się kolejna wojna Napoleona z Austrią w 1809 roku. Napoleon już wcześniej wycofał z Księstwa wojska francuskie, przy okazji zabierając do Hiszpanii znaczną część armii polskiej. Pozostałe w Księstwie oddziały polskie, w liczbie nie przewyższającej 15 tysięcy, po świetnie rozegranej (lecz nierozstrzygniętej) przez księcia Józefa Poniatowskiego bitwie pod Raszynem (19 kwietnia 1809 roku), pomimo zajęcia przez wojska austriackie Warszawy, wkroczyły do Galicji i zajęły znaczną jej część. Poniatowski wywołał podziw obu walczących stron swą brawurą, a sukcesy odniesione w tej wojnie przyniosły mu ogromny autorytet moralny.Tymczasem Napoleon pokonał główne siły austriackie pod Wagram latem 1809 roku i zmusił cesarza Franciszka I do podpisania pokoju. Na jego mocy Księstwo Warszawskie znacznie rozszerzyło swoje granice.
Które z wymienionych niżej polskich miast znalazły się w granicach Księstwa po 1809 roku? Poszukaj informacji o statusie Gdańska i Białegostoku w epoce napoleońskiej.
- Białystok
- Bydgoszcz
- Gdańsk
- Kraków
- Lublin
- Poznań
- Sandomierz
- Toruń
- Warszawa
- Zamość
Na mocy pokoju w Tylży Napoleon stał się wierzycielem sum, które właściciele ziemscy – mieszkańcy ziem zaboru pruskiego – byli dłużni rządowi pruskiemu. Cesarz Francuzów sprawę polskiego zadłużenia rozstrzygnął w ten sposób, że wierzytelność Księstwa (oszacowaną na ponad 40 mln franków) odstąpił rządowi polskiemu, a w zamian zobowiązał go do oddania Francji „tylko” 20 mln franków. Tymczasem budżet Księstwa mocno nadwyrężyły zniszczenia wojenne, blokada kontynentalna, duże koszty organizacji armii i rozdawnictwo polskich dóbr przez Napoleona (jako gratyfikacji dla jego dowódców). Po spłaceniu w ciągu trzech lat 20 milionów gotówką rząd został z ponad dwukrotnie większym długiem, praktycznie niemożliwym do wyegzekwowania od dłużników, zrujnowanych przez wojny i wielkie ofiary dla kraju. Od miejscowości Bajonna, w której podpisano konwencję w tej sprawie, kwoty te zaczęto nazywać bajońskimi. Do dziś określenie „sumy bajońskie” jest synonimem kwot nierealnych do zapłacenia.
Księstwo Warszawskie było monarchią konstytucyjną. W lipcu 1807 roku zostało obdarzone przez cesarza Francuzów konstytucją. Wprowadzenie tego aktu prawnego z pominięciem parlamentu nosi pochodzącą z języka francuskiego nazwę „oktrojowanie˝. Władzę ustawodawczą w Księstwie sprawował dwuizbowy parlament (Sejm i Senat). Jego rola ograniczała się wyłącznie do zatwierdzania projektów rządowych. Władzę wykonawczą posiadał książę (król Saksonii), do którego należała również inicjatywa ustawodawcza, a także rząd (Rada Ministrów) i Rada Stanu. Rada Stanu była francuskim wynalazkiem ustrojowym. Pełniła funkcję łącznika między księciem, rządem a parlamentem. Zasiadający w niej politycy opracowywali projekty uchwał sejmowych i dekretów książęcych. Od 1809 roku jej władza wzrosła, gdyż uzyskała prawo decydowania w imieniu rzadko obecnego w Warszawie Fryderyka Augusta. Sejm zdążył się zebrać tylko dwa razy – przed wojną z Austrią w 1809 roku i w czasie przygotowań do wojny z Rosją u schyłku 1811 roku. W 1812 roku przekształcił się w Konfederację Generalną, która głosiła powstanie Królestwa Polskiego. Nie udało się jednak wcielić w życie tego projektu. Klęska Napoleona w wyprawie na Moskwę spowodowała dwuletnią okupację kraju przez wojska rosyjskie i jego likwidację w 1815 roku. Jednak dzięki jego istnieniu na kongresie wiedeńskim nie wrócono już do układów rozbiorowych z 1795 roku. W miejscu Księstwa utworzono Królestwo Polskie.
W systemie politycznym Księstwa nastąpiły daleko idące przeobrażenia, zgodne z duchem rewolucji francuskiej. Dokonano jego podziału administracyjnego, wydzielając departamenty. Realna władza w Księstwie należała do arystokracji i bogatego ziemiaństwa, ale jednocześnie konstytucja zniosła po raz pierwszy na ziemiach polskich przywileje stanowe i poddaństwo chłopów, zapewniając im wolność osobistą. Dekret grudniowy z 1807 roku skorygował nieco te rewolucyjne zmiany, wbrew wcześniejszej tradycji przyznając własność użytkowanej przez chłopów ziemi posiadaczom dóbr ziemskich. Toteż mawiano, że potwierdzając wolność chłopów zdejmował im kajdany z nóg razem z butami. Księstwo Warszawskie bezpowrotnie utraciło charakter „państwa jednego stanu”. W życiu obywateli pojawiła się nowa jakość: cenzus majątkowy zamiast podziału stanowego. Dzięki temu po raz pierwszy obok szlachty w parlamencie zasiedli przedstawiciele mieszczaństwa, wojska oraz chłopi. Istotnym sukcesem rządu Księstwa Warszawskiego było powołanie w 1807 roku Izby Edukacyjnej, która przejęła obowiązki działającej dawniej Komisji Edukacji Narodowej. Nastąpił rozwój szkół wszystkich szczebli, w tym szkół technicznych i rzemieślniczych. Ważnym wydarzeniem było także utworzenie warszawskiej Szkoły Prawa, a rok później – Szkoły Lekarskiej. W 1808 roku wprowadzono Kodeks Napoleona, a wraz z nim świeckie prawo małżeńskie, śluby cywilne i rozwody. Kościół katolicki odnosił się wrogo do tych nowinek prawnych. Podobnie traktował nałożenie na kler obowiązków urzędników państwowych, w tym nakaz sporządzania statystyk ludności, ogłaszania w kościołach zarządzeń władzy czy propagowania higieny. Do korzystania z pełni praw obywatelskich, gwarantowanych przez konstytucję nie zostali natomiast dopuszczeni zamieszkujący Księstwo Warszawskie Żydzi. Podlegali oni odrębnym prawom i podatkom.
Przeanalizuj system ustrojowy Księstwa Warszawskiego. Która z podanych niżej instytucji nie była znana wcześniej na ziemiach polskich?
- Monarchia konstytucyjna
- Konfederacja Generalna
- Rada Stanu
- Dwuizbowy Sejm
Zamiast podsumowania
Wyjaśnij, czym różniła się służba w armiach państw zaborczych od służby w Legionach?