Ilustracja przedstawia średniowieczny zapis nutowy, widać tytuł utworu: Missa de S. Spiritus. Kwadratowe nuty są umieszczone na 4 czerwonych liniach. Czterolinii jest na stronie klika. Pod nutami jest tekst utworu, który zaczyna się od ozdobnego inicjału przed pierwszą czterolinią. Na środku napis: Epoki w dziejach muzyki - średniowiecze.
Ilustracja przedstawia średniowieczny zapis nutowy, widać tytuł utworu: Missa de S. Spiritus. Kwadratowe nuty są umieszczone na 4 czerwonych liniach. Czterolinii jest na stronie klika. Pod nutami jest tekst utworu, który zaczyna się od ozdobnego inicjału przed pierwszą czterolinią. Na środku napis: Epoki w dziejach muzyki - średniowiecze.
Epoki w dziejach muzyki - średniowiecze
Źródło: Marcin Łukasiewicz.
Jak powstała muzyka średniowieczna?
Za początek muzyki średniowiecznej przyjmuje się przyjęcie chrześcijaństwa jako oficjalnej religii Cesarstwa Rzymskiego i wprowadzenie śpiewu gregoriańskiegoChorał gregoriańskigregoriańskiego do liturgii kościoła. Nauka i sztuka rozwijała się w klasztorach, które decydowały o ich rozwoju i przemianach. Początkowo w muzyce kościelnej zabraniano wykorzystywania instrumentów, dominowała natomiast muzyka wokalna – chóry męskie śpiewały łacińskie utwory a cappellaA cappellaa cappella.
Muzyka kościelna
Jednogłosowa muzyka kościelna rozwinęła się za sprawą papieża Grzegorza I Wielkiego, od którego imienia nazwę zawdzięcza chorał gregoriańskiChorał gregoriańskichorał gregoriański. To właśnie on skodyfikował jego zasady i wybrał lub zlecił wybór melodii kościelnych, które obowiązywały w Kościele, a następnie zostały zapisane w tzw. AntyfonarzuAntyfonarzAntyfonarzu. Pontyfikat papieża Grzegorza I Wielkiego obejmował lata 590‑604 a sam papież jest uważany za reformatora liturgii rzymskiej. Słowo chorał pochodzi od chorus, czyli miejsca przeznaczonego dla kościelnych śpiewaków. Średniowieczny chorał gregoriański charakteryzował się jednogłosowością, opartą na skalach kościelnychSkale kościelneskalach kościelnych, inaczej zwanych modalnymi. Był śpiewany po łacinie. Chorał obfitował w melizmaty czyli rodzaj ozdobnego śpiewu, który polega na wykonywaniu wielu dźwięków na jednej sylabie.
Początkowo nie istniał zapis muzyczny, a melodie przekazywane były z pokolenia na pokolenie, co powodowało ich stopniowe zniekształcanie. Dopiero ok. VIII wieku scholeSchola cantorumschole kościelne wykształciły pierwszy zapis (notacja cheironomicznaNotacja cheironomicznanotacja cheironomiczna), który określał tylko przybliżony kierunek melodii, bez dokładnego określania wysokości dźwięku. Z biegiem czasu zapis ten ewoluował w notację diastematyczną (ok 1000 r.), inaczej nazywaną neumatycznąNeumyneumatyczną. Nowy sposób pozwalał na zachowywanie dokładnej wysokości dźwięku za pomocą neum, zapisywanych na czterech liniach, jednak nadal nie określał rytmu.
Polecenie 1
Wysłuchaj utworu, a następnie wypisz jego cechy charakterystyczne.
RUhEzW8JSh7RP
Utwór „Salve Regina [czytaj: salwe regina] – Witaj królowo, antyfona żałobna” w wykonaniu chóru Schola Cantorum Gymevensis [czytaj: schola kantorum gymewensis]. Fragment trwający 38 sekund. Kompozycja jest przeznaczona na głosy ludzkie i jest wykonywana a cappella w niezbyt szybkim tempie. Utwór ma dostojne, majestatyczne brzmienie i pogodny charakter.
Utwór „Salve Regina [czytaj: salwe regina] – Witaj królowo, antyfona żałobna” w wykonaniu chóru Schola Cantorum Gymevensis [czytaj: schola kantorum gymewensis]. Fragment trwający 38 sekund. Kompozycja jest przeznaczona na głosy ludzkie i jest wykonywana a cappella w niezbyt szybkim tempie. Utwór ma dostojne, majestatyczne brzmienie i pogodny charakter.
„Salve Regina [czytaj: salwe regina] – Witaj królowo, antyfona żałobna”, w wykonaniu Schola Cantorum Gymevensis [czytaj: schola kantorum gymewensis], online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: Schola Cantorum Gymevensis, „Salve Regina [czytaj: salwe regina] – Witaj królowo, antyfona żałobna”, licencja: CC BY 3.0.
„Salve Regina [czytaj: salwe regina] – Witaj królowo, antyfona żałobna”, w wykonaniu Schola Cantorum Gymevensis [czytaj: schola kantorum gymewensis], online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: Schola Cantorum Gymevensis, „Salve Regina [czytaj: salwe regina] – Witaj królowo, antyfona żałobna”, licencja: CC BY 3.0.
Utwór „Salve Regina [czytaj: salwe regina] – Witaj królowo, antyfona żałobna” w wykonaniu chóru Schola Cantorum Gymevensis [czytaj: schola kantorum gymewensis]. Fragment trwający 38 sekund. Kompozycja jest przeznaczona na głosy ludzkie i jest wykonywana a cappella w niezbyt szybkim tempie. Utwór ma dostojne, majestatyczne brzmienie i pogodny charakter.
R1euvyPdPsyWI
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 1
RObpWThhbAyTB
Wymień trzy cechy chorału gregoriańskiego.
RiKBGi58TFiWy
Na ilustracji dawny zapis nutowy. Na pożółkłej stronie widnieją czerwone czterolinie z umieszczonymi na nich znakami (neumami). Pod zapisem nutowym zapisano - gotycką czcionką -tekst. Dominującym na stronie elementem jest duża, ozdobna, czerwono-niebieska litera, umieszczona z lewej strony pośrodku tekstu. Na ilustracji umieszczone są kolejno ponumerowane, aktywne punkty, po wybraniu których wyświetlą się dodatkowe informacje: Punkt 1. Tekst zapisywany był najczęściej pod neumami. Punkt 2. Neumy zapisywane były najczęściej na czterolinii. Punkt 3. W zależności od melodii neumy przyjmowały różną postać.
Na ilustracji dawny zapis nutowy. Na pożółkłej stronie widnieją czerwone czterolinie z umieszczonymi na nich znakami (neumami). Pod zapisem nutowym zapisano - gotycką czcionką -tekst. Dominującym na stronie elementem jest duża, ozdobna, czerwono-niebieska litera, umieszczona z lewej strony pośrodku tekstu. Na ilustracji umieszczone są kolejno ponumerowane, aktywne punkty, po wybraniu których wyświetlą się dodatkowe informacje: Punkt 1. Tekst zapisywany był najczęściej pod neumami. Punkt 2. Neumy zapisywane były najczęściej na czterolinii. Punkt 3. W zależności od melodii neumy przyjmowały różną postać.
Autor nieznany, Introit Gaudeamus omnes, przykład pieśni zapisanej neumatycznie, Źródło: zpe.gov.pl
Polecenie 2
Posłuchaj utworu i zwróć uwagę na cechy chorału gregoriańskiego.
RB7t3I5RUFODy
lustracja przedstawia średniowieczny zapis nutowy. Kwadratowe nuty są umieszczone na 4 czerwonych liniach. Pod nutami widać łaciński tekst: Veni Creator Spiritus. Po naciśnięciu punktu interaktywnego wyświetli się napis: Utwór: Veni Creator Spiritus, nieznanego autora, Wykonawca: Gregorian vesperas, Wykonawca Schola Cantorum Gymevensis i odtworzy się nagranie. Utwór rozpoczyna się śpiewem kantora: Veni Sanctus Spiritus, potem kontynuuje cały chór mężczyzn. Śpiewają a cappella (bez akompaniamentu instrumentu), po łacinie. Muzyka kojarzy się z kościołem i modlitwą. Melodia jest spokojna, natchniona.
lustracja przedstawia średniowieczny zapis nutowy. Kwadratowe nuty są umieszczone na 4 czerwonych liniach. Pod nutami widać łaciński tekst: Veni Creator Spiritus. Po naciśnięciu punktu interaktywnego wyświetli się napis: Utwór: Veni Creator Spiritus, nieznanego autora, Wykonawca: Gregorian vesperas, Wykonawca Schola Cantorum Gymevensis i odtworzy się nagranie. Utwór rozpoczyna się śpiewem kantora: Veni Sanctus Spiritus, potem kontynuuje cały chór mężczyzn. Śpiewają a cappella (bez akompaniamentu instrumentu), po łacinie. Muzyka kojarzy się z kościołem i modlitwą. Melodia jest spokojna, natchniona.
Widok nutowy na utwór „Veni Creator Spiritus”, wikimedia.org, domena publiczna (ilustracja); Autor nieznany, „Hymn Veni Creator Spiritus”, ok. 809 r., online‑skills, CC BY 3.0 (dźwięk)
Polecenie 2
RcDAjMJxfPyfl
Wytłumacz skąd pochodzi nazwa chorał gregoriański.
Polecenie 3
Wysłuchaj utworu, a następnie określ jego tempo. Swoją odpowiedź zapisz poniżej.
RugPSaiXIogK4
„Hymn do świętego Jana Chrzciciela” „(Ut queant laxis)” [czytaj: ut kweant laksis] w wykonaniu chórów Capella antiqua [czytaj: kapella antika] München Choralschola [czytaj: mynśen choralschola] oraz Konrada Ruhlanda [czytaj: konrada rulanda. Fragment trwający 33 sekundy. Kompozycja jest przeznaczona na głosy ludzkie i jest wykonywana a cappella w niespiesznym tempie. Utwór ma mocno sakralny charakter, z charakterystycznym dla epoki średniowiecza dostojnym, majestatycznym brzmieniem oraz uroczystym charakterem.
„Hymn do świętego Jana Chrzciciela” „(Ut queant laxis)” [czytaj: ut kweant laksis] w wykonaniu chórów Capella antiqua [czytaj: kapella antika] München Choralschola [czytaj: mynśen choralschola] oraz Konrada Ruhlanda [czytaj: konrada rulanda. Fragment trwający 33 sekundy. Kompozycja jest przeznaczona na głosy ludzkie i jest wykonywana a cappella w niespiesznym tempie. Utwór ma mocno sakralny charakter, z charakterystycznym dla epoki średniowiecza dostojnym, majestatycznym brzmieniem oraz uroczystym charakterem.
„Hymn do świętego Jana Chrzciciela” „(Ut queant laxis)” [czytaj: ut kweant laksis] (fragment), wykonanie Capella antiqua [czytaj: kapella antika] München Choralschola [czytaj: mynśen choralschola], Konrad Ruhland [czytaj: konrad ruland], online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: München Cholarschola, Capella antiquaMünchen, Konrad Ruhland, „Hymn do świętego Jana Chrzciciela” „(Ut queant laxis)” [czytaj: ut kweant laksis], licencja: CC BY 3.0.
„Hymn do świętego Jana Chrzciciela” „(Ut queant laxis)” [czytaj: ut kweant laksis] (fragment), wykonanie Capella antiqua [czytaj: kapella antika] München Choralschola [czytaj: mynśen choralschola], Konrad Ruhland [czytaj: konrad ruland], online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: München Cholarschola, Capella antiquaMünchen, Konrad Ruhland, „Hymn do świętego Jana Chrzciciela” „(Ut queant laxis)” [czytaj: ut kweant laksis], licencja: CC BY 3.0.
„Hymn do świętego Jana Chrzciciela” „(Ut queant laxis)” [czytaj: ut kweant laksis] w wykonaniu chórów Capella antiqua [czytaj: kapella antika] München Choralschola [czytaj: mynśen choralschola] oraz Konrada Ruhlanda [czytaj: konrada rulanda. Fragment trwający 33 sekundy. Kompozycja jest przeznaczona na głosy ludzkie i jest wykonywana a cappella w niespiesznym tempie. Utwór ma mocno sakralny charakter, z charakterystycznym dla epoki średniowiecza dostojnym, majestatycznym brzmieniem oraz uroczystym charakterem.
R1RTpfDwipIvd
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 3
R1ei9Gu7TVM5l
Podaj alternatywną nazwę skal modalnych.
R1JWtrMXfSm6G
Ćwiczenie 1
Wskaż cechy chorału gregoriańskiego.
R1QQooKLbnTiy
Ćwiczenie 2
Nagranie dźwiękowe
Nagranie dźwiękowe
Puer natus est nobis
Ćwiczenie 2
RvrHOTRvBzTqd
Wyjaśnij jak jest różnica między śpiewem jednogłosowym a wielogłosowym.
Śpiew przeznaczony dla wielu głosów, czyli wielogłosowy pojawił się znacznie później. Do rozwoju muzyki wielogłosowej przyczynili się kompozytorzy działający przy katedrze Notre Dame [czytaj: notro dam]w Paryżu. Najwięksi przedstawiciele szkoły paryskiej to Leoninus i Perotinus. Reprezentują epokę w historii muzyki nazwaną ars antiquaArs antiquaars antiqua [czytaj: ars antikła] (sztuka dawna).
Muzyka świecka
W okresie wczesnego średniowiecza do głosu zaczyna dochodzić świecka pieśń jednogłosowa, którą możemy uważać za przejaw muzyki ludowej. Muzyka ta wiąże się z postaciami grajków wędrownych, którzy byli jednocześnie wesołkami, akrobatami i aktorami. Wędrowali oni gromadami z miejsca na miejsce, biorąc udział w uroczystościach i zabawach ludowych, prześladowani zarówno przez władze świeckie, jak i Kościół.
Pod koniec XI wieku stan rycerski stał się nową, elitarną klasą społeczną, która posiadała własną kulturę, język i obyczaje. Pojawił się on najpierw we Francji (dawnej Prowansji). Poeci‑muzycy, którzy wywodzili się ze stanów wyższych (tj. rycerskich lub arystokracji), zwano trubadurami (Francja południowa) truwerami (Francja północna), oraz minnesangerami (czytaj: minezengerami) (Niemcy). Trubadurzy byli muzykami i poetami, tworzyli pieśni (chanson) [czytaj: szansą]. Zerwali z obowiązującą powszechnie łaciną, i posługiwali się językiem wywodzącym się z Prowansji – d’oc [czytaj: dok]. Pieśni wykonywali jednogłosowo, ewentualnie z instrumentem strunowym szarpanym. Pieśni wykonywane przez tych śpiewaków najczęściej dotyczyły czynów rycerskich, miłości, oraz opisywały piękno przyrody. Truwerzy są następnym pokoleniem artystów, którzy tworzyli od około XII wieku. Posługiwali się oni własnym językiem, który dał początek językowi francuskiemu – d’oil [czytaj: doil]. Pod wpływem trubadurów nadal układali pieśni w trzech zasadniczych odmianach: rondoRondorondo, balladaBalladaballada i virelaiVirelaivirelai [czytaj: wirule]. Treść utworów była taka sama jak w wypadku ich poprzedników – dominuje tematyka miłosna, historyczna i bohaterska. W XIV—XV w Niemczech pojawili się meistersingerzy (czytaj: majsterzingerzy), którzy tworzyli w miastach własne związki na wzór cechów rzemieślniczych. Najsłynniejsi truwerzy to m.in. król Anglii – Ryszard Lwie Serce oraz Francuz Adam de la Halle [czytaj: aom de laal].
RFNZAkbasrvlC
Ćwiczenie 3
Wskaż nazwę francuskich wędrownych pieśniarzy. Możliwe odpowiedzi: 1. trubadurzy, 2. minnesangerzy, 3. truwerzy
Zaznacz nazwę francuskich wędrownych pieśniarzy.
trubadurzy
minnesangerzy
truwerzy
RNVKg543E0EsS
Ilustracja interaktywna przedstawia francuskiego trubadura Giraut de Bornelh. Ilustracja jest inicjałem z trzynastowiecznego śpiewnika. W ozdobną literę B wrysowane są trzy postaci: jedna większa, w bogatszym stroju i z nakryciem głowy, dwie mniejsze - ubrane skromnie. Po naciśnięciu punktu interaktywnego, pojawi się napis: „Reis Glorios”, autorstwa Giraut de Bornelh oraz pojawi się możliwość odtworzenia muzyki. Na nagraniu miły, łagodny głos żeński śpiewa tęskną, spokojną pieśń z akompaniamentem instrumentu strunowego, najprawdopodobniej liry korbowej.
Ilustracja interaktywna przedstawia francuskiego trubadura Giraut de Bornelh. Ilustracja jest inicjałem z trzynastowiecznego śpiewnika. W ozdobną literę B wrysowane są trzy postaci: jedna większa, w bogatszym stroju i z nakryciem głowy, dwie mniejsze - ubrane skromnie. Po naciśnięciu punktu interaktywnego, pojawi się napis: „Reis Glorios”, autorstwa Giraut de Bornelh oraz pojawi się możliwość odtworzenia muzyki. Na nagraniu miły, łagodny głos żeński śpiewa tęskną, spokojną pieśń z akompaniamentem instrumentu strunowego, najprawdopodobniej liry korbowej.
Trubadur Giraud de Bornelh
Źródło: zpe.gov.pl.
Polecenie 4
Wysłuchaj fragmentu najpopularniejszej pieśni minnesingera Walthera von der Vogelweide [czytaj: waltera fon de fugelwajde] pod tytułem Unter denLinden [czytaj: uter den linte] (Pod lipami).
Utwór przedstawia historię młodej dziewczyny i jej kochanka, spotykających się w cieniu drzew. Zgodnie z legendą, miał być on śpiewany przez wojska niemieckie w drodze na bitwę pod Grunwaldem.
RGJz8pIB2l156
Utwór muzyczny: Watlher von den Vogelweide, Unter den linden. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się spokojnym charakterem.
Utwór muzyczny: Watlher von den Vogelweide, Unter den linden. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się spokojnym charakterem.
Utwór muzyczny: Watlher von den Vogelweide, Unter den linden. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się spokojnym charakterem.
Polecenie 4
R1035wZKbrqYr
Najpopularniejszą pieśnią minnesingera Walthera von der Vogelweide [czytaj: waltera fon de fugelwajde] jest Unter den Linden [czytaj: uter den linte] (Pod lipami). Utwór przedstawia historię młodej dziewczyny i jej kochanka, spotykających się w cieniu drzew. Zgodnie z legendą, miał być on śpiewany przez wojska niemieckie w drodze na bitwę pod Grunwaldem. Wytłumacz kim byli minnesangerzy i meistersingerzy.
Polecenie 5
Re1VyS9NDJ6Bw
Za chwilę usłyszysz dwa utwory trubadurów. Pierwszy z nich to ciesząca się niesłabnącą przez ponad dwieście lat popularnością Pieśń skowronka Bernarda de Ventadorna - w oryginale Can vei la lauzeta mover. Opowiada ona o nieodwzajemnionym uczuciu poety do damy serca. Drugi z prezentowanych utworów to estampida „Calenda maia” Raimbauta de Vaqueiras, sławiąca piękno budzącej się przyrody w dniu pierwszym maja (kalenda majowa). Wymień swoje spostrzeżenia po zakończeniu odtwarzania.
R1ZvHuVeJxZ36
Utwór muzyczny: Bernard de Ventadorn, „Can vei la lauzeta mover”. Kompozycja posiada spokojne tempo. Cechuje się majestatycznym charakterem.
Utwór muzyczny: Bernard de Ventadorn, „Can vei la lauzeta mover”. Kompozycja posiada spokojne tempo. Cechuje się majestatycznym charakterem.
Utwór muzyczny: Raimbaut de Vaqueiras, „Calenda maia”. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się wesołym charakterem.
Ryr7YULxJeX7w
Ćwiczenie 4
Przeczytaj uważnie tekst a następnie połącz w pary tytuł utworu z jego autorem. Jedna z pieśni trubadurów była popularna przez ponad dwieście lat! Utwór ten to Pieśń skowronka Bernarda de Ventadorna - w oryginale Can vei la lauzeta mover. Opowiada ona o nieodwzajemnionym uczuciu poety do damy serca. Inny popularny utwór to estampida „Calenda maia” Raimbauta de Vaqueiras, sławiąca piękno budzącej się przyrody w dniu pierwszym maja. Estampida to taniec i jednogłosowy utwór średniowieczny.
Przeczytaj uważnie tekst a następnie połącz w pary tytuł utworu z jego autorem. Jedna z pieśni trubadurów była popularna przez ponad dwieście lat! Utwór ten to Pieśń skowronka Bernarda de Ventadorna - w oryginale Can vei la lauzeta mover. Opowiada ona o nieodwzajemnionym uczuciu poety do damy serca. Inny popularny utwór to estampida „Calenda maia” Raimbauta de Vaqueiras, sławiąca piękno budzącej się przyrody w dniu pierwszym maja. Estampida to taniec i jednogłosowy utwór średniowieczny.
R1L9OTxG66WUw
Wyszukaj informacje na temat dowolnego trubadura. Zarekomenduj w dwóch zadaniach jego twórczość.
Rr7SdC6nZp1Y51
Ilustracja przedstawia średniowieczny zapis nutowy. Kwadratowe nuty zapisane są na czteroliniach, pod każdą z nich znajduje się tekst utworu, rozpoczynający się ozdobnym inicjałem, przed pierwszą czterolinią. Zapisy są w kolorze czarnym.
Źródło: online skills, licencja: CC BY 3.0.
R1OoNghWeXefS1
Ilustracja przedstawia średniowieczny zapis nutowy. Kwadratowe nuty zapisane są na czerwonych czteroliniach, pod każdą z nich znajduje się tekst utworu, rozpoczynający się ozdobnym inicjałem, przed pierwszą czterolinią. Tekst w kolorze czarnym i czerwonym znajduje się również przed i po utworze.
Źródło: online skills, tylko do użytku edukacyjnego na zpe.gov.pl.
Średniowieczne instrumenty
Popularne instrumenty z okresu średniowiecza to m. in.
rebek
lira korbowa
psałterium
lutnia
fidel
RmU1Ls8O8S4av
Ilustracja interaktywna przedstawia rebec - instrument smyczkowy o pudle rezonansowym w kształcie gruszki, posiadający trzy struny. Obok leży smyczek. Dodatkowo na ilustracji umieszczono punkt, pod którym znajduje się informacja: 1. Instrument smyczkowy pochodzenia arabskiego, spokrewniony z lutnią. Posiadał od 3 do 15 strun, zwykle pobudzanych do drgania za pomocą smyczka. Jego korpus zwieńczony był krótką szyjką. Budowano go w różnych wielkościach.
Ilustracja interaktywna przedstawia rebec - instrument smyczkowy o pudle rezonansowym w kształcie gruszki, posiadający trzy struny. Obok leży smyczek. Dodatkowo na ilustracji umieszczono punkt, pod którym znajduje się informacja: 1. Instrument smyczkowy pochodzenia arabskiego, spokrewniony z lutnią. Posiadał od 3 do 15 strun, zwykle pobudzanych do drgania za pomocą smyczka. Jego korpus zwieńczony był krótką szyjką. Budowano go w różnych wielkościach.
Rebek, online‑skills, CC BY 3.0
RSBCKk4krEnMy
Ilustracja interaktywna przedstawia lirę korbową. Instrument składa się z brązowego pudła przypominającego kształtem pudło gitary. Po prawej stronie jest korba, na pudle po prawej jest mostek, po lewej znajduje się otwarte jasne pudełko z klawiszami, po lewej stronie, na górze pudełka są pokrętła (stroiki). Od korby przez mostek, pudełko z klawiszami, aż do stroików przechodzą struny. Na ilustracji umieszczony jest aktywny punkt, pod którym jest dodatkowa informacja: 1. Instrument, w którym struny pobudzane są do drgania poprzez koło wprawiane w ruch za pomocą korbki. Struny melodyczne obsługiwano za pomocą klawiatury, skracając odpowiednio ich długość, pozostałe struny zapewniały dźwięki burdonowe, których brzmienie przywoływało na myśl najstarszy gatunek muzyki wielogłosowej – organum, stąd też przypuszczalnie wzięła się alternatywna nazwa tego instrumentu – organistrum.
Ilustracja interaktywna przedstawia lirę korbową. Instrument składa się z brązowego pudła przypominającego kształtem pudło gitary. Po prawej stronie jest korba, na pudle po prawej jest mostek, po lewej znajduje się otwarte jasne pudełko z klawiszami, po lewej stronie, na górze pudełka są pokrętła (stroiki). Od korby przez mostek, pudełko z klawiszami, aż do stroików przechodzą struny. Na ilustracji umieszczony jest aktywny punkt, pod którym jest dodatkowa informacja: 1. Instrument, w którym struny pobudzane są do drgania poprzez koło wprawiane w ruch za pomocą korbki. Struny melodyczne obsługiwano za pomocą klawiatury, skracając odpowiednio ich długość, pozostałe struny zapewniały dźwięki burdonowe, których brzmienie przywoływało na myśl najstarszy gatunek muzyki wielogłosowej – organum, stąd też przypuszczalnie wzięła się alternatywna nazwa tego instrumentu – organistrum.
Lira korbowa, Źródło: zpe.gov.pl
R1efFs3qEDUHu
Ilustracja interaktywna ukazuje Psałterium. Brązowy drewniany instrument w kształcie trapezu ze strunami ułożonymi poprzecznie. Z trzema ozdobnymi otworami rozmieszczonymi na planie trójkąta. Na ilustracji umieszczony jest aktywny punkt, pod którym jest umieszczona dodatkowa informacja: 1. Instrument strunowy, posiadający płaskie pudło rezonansowe o różnym kształcie – najczęściej trapezu, trójkąta lub prostokąta. Struny pobudzane są do drgania poprzez szarpanie lub uderzanie pałeczkami.
Ilustracja interaktywna ukazuje Psałterium. Brązowy drewniany instrument w kształcie trapezu ze strunami ułożonymi poprzecznie. Z trzema ozdobnymi otworami rozmieszczonymi na planie trójkąta. Na ilustracji umieszczony jest aktywny punkt, pod którym jest umieszczona dodatkowa informacja: 1. Instrument strunowy, posiadający płaskie pudło rezonansowe o różnym kształcie – najczęściej trapezu, trójkąta lub prostokąta. Struny pobudzane są do drgania poprzez szarpanie lub uderzanie pałeczkami.
Psałterium, online‑skills, CC BY 3.0
R107XVbNZealb
Ilustracja interaktywna ukazuje zdjęcie lutni. Instrument strunowy wykonany jest z brązowego drewna w dwóch odcieniach. Ma wypukłe z tyłu pudło rezonansowe, które z przodu ma mostek, otwór oraz szyjkę z główką umieszczoną pod kątem prostym, przy której są stroiki. Od mostka do stroików przebiegają struny. Na ilustracji umieszczony jest aktywny punkt, pod którym znajdują się dodatkowe informacje: 1. Instrument strunowy szarpany pochodzenia arabskiego. Występował w odmianie krótkoszyjkowej i długoszyjkowej. Posiada główkę umieszczoną pod kątem prostym w stosunku do szyjki. W centralnym miejscu wierzchniej płyty umieszczony jest otwór rezonansowy, przysłonięty rozetką. Pudło rezonansowe od tylnej strony jest wypukłe. Instrumenty te posiadały początkowo cztery chóry, czyli pary strun, później ich liczbę zwiększano.
Ilustracja interaktywna ukazuje zdjęcie lutni. Instrument strunowy wykonany jest z brązowego drewna w dwóch odcieniach. Ma wypukłe z tyłu pudło rezonansowe, które z przodu ma mostek, otwór oraz szyjkę z główką umieszczoną pod kątem prostym, przy której są stroiki. Od mostka do stroików przebiegają struny. Na ilustracji umieszczony jest aktywny punkt, pod którym znajdują się dodatkowe informacje: 1. Instrument strunowy szarpany pochodzenia arabskiego. Występował w odmianie krótkoszyjkowej i długoszyjkowej. Posiada główkę umieszczoną pod kątem prostym w stosunku do szyjki. W centralnym miejscu wierzchniej płyty umieszczony jest otwór rezonansowy, przysłonięty rozetką. Pudło rezonansowe od tylnej strony jest wypukłe. Instrumenty te posiadały początkowo cztery chóry, czyli pary strun, później ich liczbę zwiększano.
Lutnia, online‑skills, CC BY 3.0
RPDyDGuO91Xpy
Ilustracja interaktywna przedstawia zdjęcie ukazujące fidel. Instrument jest koloru brązowego. Fidel wykonany jest z drewna, a swoim kształtem przypomina skrzypce. Na ilustracji umieszczony jest aktywny punkt, po wybraniu którego wyświetli się dodatkowa informacja: 1. Instrument smyczkowy, posiadał od 3 do 6 strun. Był jednym z najważniejszych instrumentów średniowiecza, pełnił główną rolę melodyczną. Posiadał płaski korpus rezonansowy zwieńczony niezbyt długą szyjką. Instrument ten uważany jest za poprzednika skrzypiec.
Ilustracja interaktywna przedstawia zdjęcie ukazujące fidel. Instrument jest koloru brązowego. Fidel wykonany jest z drewna, a swoim kształtem przypomina skrzypce. Na ilustracji umieszczony jest aktywny punkt, po wybraniu którego wyświetli się dodatkowa informacja: 1. Instrument smyczkowy, posiadał od 3 do 6 strun. Był jednym z najważniejszych instrumentów średniowiecza, pełnił główną rolę melodyczną. Posiadał płaski korpus rezonansowy zwieńczony niezbyt długą szyjką. Instrument ten uważany jest za poprzednika skrzypiec.
Fidel, online‑skills, CC BY 3.0
R58DmlzU9LmLA1
Ilustracja interaktywna przedstawia dzieło „Król Dawid, Pani Muzyka i muzykanci”. Na ilustracji umieszczone są kolejno ponumerowane, aktywne punkty, po wybraniu których wyświetlą się dodatkowe informacje: 1. Alegoria muzyki siedzi po środku przy portatywie. Otaczają ją muzycy, grający na różnych instrumentach. 2. Kobieta w czerwonej sukni gra na fidelu. 3. W okrągłym otoku znajduje się król Dawid, grający na psalterium. 4. Kobieta w prawym rogu gra na lutni. 5. Po prawej stronie młodzieniec gra na kołatkach. 6. Para muzyków dmie w trąbki. 7. Pod Panią Muzyką młody mężczyzna uderza w bębny. 8. Para w lewym dolnym rogu gra na dudach. 9. Postać po lewej stronie uderza w tamburyn.
Ilustracja interaktywna przedstawia dzieło „Król Dawid, Pani Muzyka i muzykanci”. Na ilustracji umieszczone są kolejno ponumerowane, aktywne punkty, po wybraniu których wyświetlą się dodatkowe informacje: 1. Alegoria muzyki siedzi po środku przy portatywie. Otaczają ją muzycy, grający na różnych instrumentach. 2. Kobieta w czerwonej sukni gra na fidelu. 3. W okrągłym otoku znajduje się król Dawid, grający na psalterium. 4. Kobieta w prawym rogu gra na lutni. 5. Po prawej stronie młodzieniec gra na kołatkach. 6. Para muzyków dmie w trąbki. 7. Pod Panią Muzyką młody mężczyzna uderza w bębny. 8. Para w lewym dolnym rogu gra na dudach. 9. Postać po lewej stronie uderza w tamburyn.
Źródło: tylko do użytku edukacyjnego na zpe.gov.pl.
Polecenie 6
Obejrzyj film o muzyce średniowiecza.
R16QNlL7Ec8qp
Film pt. Z muzyką przez wieki - średniowiecze.
Film pt. Z muzyką przez wieki - średniowiecze.
Z muzyką przez wieki - Średniowiecze, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Z muzyką przez wieki - Średniowiecze, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
R35GnwhaJMEZ8
Ilustracja przedstawia dzieło „Król Dawid, Pani Muzyka i muzykanci”. Alegoria muzyki siedzi po środku przy portatywie. Otaczają ją muzycy grający na różnych instrumentach.
RtT9e79q0bjGJ
Spośród wymienionych wybierz instrumenty, które były znane w średniowieczu. Możliwości: 1. psauterium, 2. lutnia, 3. pianino, 4. trąbka, 5. puzon, 6. dudy, 7. bębny.
Spośród wymienionych wybierz instrumenty, które były znane w średniowieczu. Możliwości: 1. psauterium, 2. lutnia, 3. pianino, 4. trąbka, 5. puzon, 6. dudy, 7. bębny.
Rozpoznaj instrumenty, na których grają muzycy przedstawieni na ilustracji.
Zapoznaj się z informacjami dotyczącymi nagrania powyżej i wskaż formę muzyczną tego utworu. Możliwe odpowiedzi: 1. Chorał gregoriański, 2. Świecka pieśń jednogłosowa, 3. Aria operowa
R1BL9G9EAOMEB
Utwór rozpoczyna się śpiewem kantora: Veni Sanctus Spiritus, potem kontynuuje cały chór mężczyzn. Śpiewają a cappella (bez akompaniamentu instrumentu), po łacinie. Muzyka kojarzy się z kościołem i modlitwą. Melodia jest spokojna, natchniona.
Utwór rozpoczyna się śpiewem kantora: Veni Sanctus Spiritus, potem kontynuuje cały chór mężczyzn. Śpiewają a cappella (bez akompaniamentu instrumentu), po łacinie. Muzyka kojarzy się z kościołem i modlitwą. Melodia jest spokojna, natchniona.
Utwór rozpoczyna się śpiewem kantora: Veni Sanctus Spiritus, potem kontynuuje cały chór mężczyzn. Śpiewają a cappella (bez akompaniamentu instrumentu), po łacinie. Muzyka kojarzy się z kościołem i modlitwą. Melodia jest spokojna, natchniona.
Ćwiczenie 5
RHDXGoX0r722R
Napisz jak nazywały się znaki notacji muzycznej powstałej przed VIII w., służącej do zapisu śpiewów liturgicznych Kościoła rzymskokatolickiego, tzn. chorału gregoriańskiego.
R1ErwOd6ByPUq
Ćwiczenie 6
Przyporządkuj instrumenty do grup.
Przyporządkuj instrumenty do grup.
R1HM12QAjEX0D
Ćwiczenie 7
Wstaw w tekst
Wstaw w tekst
Ćwiczenie 8
RyQiyWTCzewQ8
Na nagraniu miły, łagodny głos żeński śpiewa tęskną, spokojną pieśń z akompaniamentem instrumentu strunowego, najprawdopodobniej liry korbowej.
Na nagraniu miły, łagodny głos żeński śpiewa tęskną, spokojną pieśń z akompaniamentem instrumentu strunowego, najprawdopodobniej liry korbowej.
Na nagraniu miły, łagodny głos żeński śpiewa tęskną, spokojną pieśń z akompaniamentem instrumentu strunowego, najprawdopodobniej liry korbowej.
R1Pusqx1mm7eG
Podaj tytuł najbardziej znanego utworu Wincentego z Kielczy.
Ćwiczenie 8
R1XOIXt3Xqjfq
Wymień dowolnego kompozytora średniowiecznej muzyki świeckiej.
Rr5521koDwVwv
Ćwiczenie 9
Scharakteryzuj instrumenty: rebek i fidel.
Scharakteryzuj instrumenty: rebek i fidel.
Zapoznaj się ponownie z ilustracjami interaktywnymi, a następnie przyporządkuj do poniższych ilustracji nazwy instrumentów.
Psałterium, Rebek, Lira korbowa, Lutnia, Fidel
.................
.................
.................
.................
.................
R1cSwyswqdSJw
Ćwiczenie 9
Wskaż zdanie prawdziwe.
Słownik pojęć
A cappella
A cappella
bez akompaniamentu instrumentów
Antyfonarz
Antyfonarz
księga liturgiczna Kościoła rzymskokatolickiego zawierająca zbiór antyfon
Ars antiqua
Ars antiqua
okres w dziejach europejskiej muzyki średniowiecza, obejmujący lata 1160–1320, związany z działalnością kompozytorów paryskiej szkoły Notre Dame (Leoninus, Perotinus) i późniejszych teoretyków muzyki (Franco z Kolonii, Petrus de Cruce)
Ballada
Ballada
utwór wokalny o treści epickiej, wolny i nastrojowy
Chorał gregoriański
Chorał gregoriański
uroczysty śpiew kościelny; też: utwór muzyczny stylizowany na wzór takiego śpiewu
Diatonika
Diatonika
zasada oparcia przebiegu muzycznego wyłącznie na dźwiękach skal diatonicznych
Heptatonika
Heptatonika
skala złożona z 7 dźwięków (stopni) w obrębie oktawy, np. skale dur, moll, skale modalne
Interwał
Interwał
różnica wysokości 2 dźwięków współbrzmiących lub następujących po sobie
Monochord
Monochord
instrument strunowy
Neumy
Neumy
znaki notacji muzycznej powstałej przed VIII w., służącej do zapisu śpiewów liturgicznych Kościoła rzymskokatolickiego, tzn. chorału gregoriańskiego
Notacja cheironomiczna
Notacja cheironomiczna
notacja zapisywana neumami, na podstawie których dyrygent kreślił ręką przebieg melodii
Rondo
Rondo
średniowieczna forma pieśni tanecznej
Schola cantorum
Schola cantorum
w Kościele wczesnochrześcijańskim. początkowo grupa śpiewaków biorących udział w liturgii
Skale kościelne
Skale kościelne
skale, na których opierała się muzyka europejska w średniowieczu i renesansie
