ok. 105 r. p.n.e. - 43 r. p.n.e. – lata życia Decimusa LaberiuszaDecimus LaberiusDecimusa Laberiusza
106 r. p.n.e. - 43 r. p.n.e. – lata życia Cycerona
4 r. p.n.e. - 65 r. n.e. – lata życia Seneki Młodszego
ok. 480 r.- ok. 526 r. – lata życia Beocjusz
1
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
R13hbrVwmJp8N1
I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:
2. zna i rozpoznaje następujące zjawiska składniowe z zakresu gramatyki języka łacińskiego:
5) następujące typy zdań podrzędnych w języku łacińskim: zdania okolicznikowe czasu, przyczyny, warunku, celu i skutku, zdania dopełnieniowe;
8. dokonuje następujących transformacji gramatycznych w zakresie morfologii:
16) poprawnie tłumaczy charakterystyczne dla łaciny:
c) następujące typy zdań podrzędnych: zdania okolicznikowe czasu, przyczyny, warunku, celu i skutku, zdania dopełnieniowe;
Nauczysz się
rozpoznawać zdania podrzędne warunkowe: modus reālis, irreālis oraz potentiālis;
tworzyć odpowiednie formy koniunktiwu w zdaniach podrzędnych warunkowych;
odpowiednio tłumaczyć zdania podrzędne warunkowe, uwzględniając okresy: rzeczywisty, nierzeczywisty oraz okres możliwości.
Zdania warunkowe
Zdania podrzędne warunkowe sygnalizują co musi się stać, żeby nastąpiło to, co stanowi treść zdania nadrzędnego. Wskazują więc na warunek, który w dalszej kolejności może być możliwy lub niemożliwy do spełnienia. Zdanie podrzędne nazywamy tu poprzednikiem (gr. protasis), a rezultat wyrażony w zdaniu nadrzędnym - następnikiem (apodosis). Poprzednik i następnik tworzą razem okres warunkowy. Podstawowym spójnikiem zdań warunkowych jest si (jeśli, jeżeli), inne pojawiające się spójniki to: nisi, ni (jeżeli nie), czy sin (jeżeli zaś).
W języku łacińskim wyróżniamy trzy typy okresów warunkowych:
Modus reālis – okres rzeczywisty. Jeśli twórca komunikatu uważa warunek za możliwy do spełnienia, zarówno w poprzedniku i następniku kładzie tryb oznajmiający (indicativus). W następniku może wystąpić również imperativus.
Sī natō, nōn possum in aquā nōn esse. – Jeśli pływam, nie mogę nie znajdować się w wodzie. (Seneka)
Sī quid in tē peccāvī, ignosce! – Jeśli w czymś ci zawiniłem, wybacz! (Cyceron)
Podobizny autorów:
R1CA7orjlxMPk1
R10WTF99Cr0qn1
Modus irreālis – okres nierzeczywisty. W tej sytuacji zarówno treść poprzednika, jak i następnika jest nierzeczywista. W związku z tym w obu miejscach używa się koniunktiwu imperfectī (dla teraźniejszości i przyszłości), natomiast koniunktiwu plusquamperfectī dla przeszłości.
Dīvitiās negō bonum esse, nam sī essent, bonōs facerent. – Zaprzeczam, by bogactwa były dobrem; gdyby były - czyniłyby ludzi dobrymi. (Seneka)
Sī tacuissēs, philosophus mānsissēs. – Gdybyś milczał, pozostałbyś filozofem. (Boecjusz)
R1Pb63x5GvMO91
Boecjusz– (właśc. Anicius Manlius Severinus Boëthius; ok. 480–524)rzymski filozof i teolog. Nazywany ostatnim Rzymianinem, zmarł w więzieniu króla Ostrogotów Teodoryka.
Modus potentiālis – okres możliwości. W tej sytuacji uznajemy, że warunek może być możliwy do spełnienia, ale nie jesteśmy w stanie tego rozstrzygnąć. W poprzedniku i następniku występuje coniūnctīvus praesentis (dla teraźniejszości i przyszłości) oraz coniūnctīvus perfectī dla przeszłości.
Thūcȳdidis ōrātiōnēs imitārī neque possim, sī velim, nec velim fortasse, sī possim. – Naśladować mów Tukidydesa nie umiałbym, nawet gdybym chciał, nie chciałbym również, gdybym potrafił. (Cyceron)
Cicero Laberium
RSS6uy1K3XVxZ1
Polecenie 1
Przeczytaj tekst łaciński, zwróć uwagę na zawarte w nim zdania podrzędne. Następnie wykonaj ćwiczenia.
Cicerōnis scomma in Caesarem
Cicerō Laberium mīmum ad cōnsessum in theātrō nōn recēpit. Reciperem tē – inquit – nisi an‑gustē sedērēmus. Tum mīmus mordāciter: Atquī tibi placet duābus sellīs sedēre. – obiciēns tantō virō animī mōbilitātem. Sed et ea, quae Cicerō dīxit nisi angustē sedērēmus scomma fuit in C. Caesarem, quī in senātum multōs cīvēs, etiam lībertīnōs, admittēbat; tam multōs senātōrēs quattuordecim gradūs vix capere poterant.
Na podstawie: O. Jurewicz, L. Winniczuk, J. Żuławska, Język łaciński, Podręcznik dla lektorów szkół wyższych, Warszawa 2006.
Zdania podrzędne warunkowe sygnalizują, co musi się stać, żeby nastąpiło to, co stanowi treść zdania nadrzędnego. Wskazują więc na warunek, który w dalszej kolejności może być możliwy lub niemożliwy do spełnienia. Zdanie podrzędne nazywamy tu poprzednikiem (gr. protasis), a rezultat wyrażony w zdaniu nadrzędnym - następnikiem (apodosis). Poprzednik i następnik tworzą razem okres warunkowy. Podstawowym spójnikiem zdań warunkowych jest „si” (jeśli, jeżeli), inne pojawiające się spójniki to: „nisi”, „ni” (jeżeli nie), czy „sin” (jeżeli zaś).
W języku łacińskim wyróżniamy trzy typy okresów warunkowych:
Modus reālis – okres rzeczywisty. Jeśli twórca komunikatu uważa warunek za możliwy do spełnienia, zarówno w poprzedniku i następniku kładzie tryb oznajmiający (indicativus). W następniku może wystąpić również imperativus. Sī natō, nōn possum in aquā nōn esse. - Jeśli pływam, nie mogę nie znajdować się w wodzie. Zarówno w poprzedniku jak i następniku pojawia się tryb oznajmiający indicativus. Podobnie w kolejnym zdaniu: Sī quid in tē peccāvī, ignosce! – Jeśli w czymś ci zawiniłem, wybacz!
Kolejny okres warunkowy: modus irreālis – okres nierzeczywisty. W tej sytuacji zarówno treść poprzednika, jak i następnika jest nierzeczywista. W związku z tym w obu miejscach używa się koniunktiwu imperfectī (dla teraźniejszości i przyszłości), natomiast koniunktiwu plusquamperfectī dla przeszłości. Oto przykłady zdań: Dīvitiās negō bonum esse, nam sī essent, bonōs facerent. – Zaprzeczam, by bogactwa były dobrem; gdyby były - czyniłyby ludzi dobrymi. Sī tacuissēs, philosophus mānsissēs. – Gdybyś milczał, pozostałbyś filozofem.
modus potentiālis – okres możliwości. W tej sytuacji uznajemy, że warunek może być możliwy do spełnienia, ale nie jesteśmy w stanie tego rozstrzygnąć. W poprzedniku i następniku występuje coniūnctīvus praesentis (dla teraźniejszości i przyszłości) oraz coniūnctīvus perfectī dla przeszłości. Zobacz: Thūcȳdidis ōrātiōnēs imitārī neque possim, sī velim, nec velim fortasse, sī possim. – Naśladować mów Tukidydesa nie umiałbym, nawet gdybym chciał, nie chciałbym również, gdybym potrafił.
m7ce4e77f153c977d_0000000000003
Cyceron nie dopuścił mima Laberiusza do siedzenia obok siebie w teatrze. Powiedział: „Wpuściłbym cię, gdyby nie siedziało się tu tak ciasno”. Wtedy mim odgryzł się: Oczywiście, przecież uwielbiasz siedzieć w dwóch miejscach naraz, zarzucając tak ważnemu człowiekowi niestałość charakteru. Jednak również słowa, które wypowiedział Cyceron, gdyby nie siedziało się tu tak ciasno, były przytykiem – do Gajusza Cezara, który dopuszczał do senatu wielu obywateli, nawet wyzwoleńców, natomiast czternaście rzędów [w kurii] ledwo mogło pomieścić tak wielu senatorów.
Tłumaczenie: Autor opracowania
m7ce4e77f153c977d_0000000000004
m7ce4e77f153c977d_0000000000004
Zdania podrzędne warunkowe sygnalizują, co musi się stać, żeby nastąpiło to, co stanowi treść zdania nadrzędnego. Wskazują więc na warunek, który w dalszej kolejności może być możliwy lub niemożliwy do spełnienia. Zdanie podrzędne nazywamy tu poprzednikiem (gr. protasis), a rezultat wyrażony w zdaniu nadrzędnym - następnikiem (apodosis). Poprzednik i następnik tworzą razem okres warunkowy. Podstawowym spójnikiem zdań warunkowych jest „si” (jeśli, jeżeli), inne pojawiające się spójniki to: „nisi”, „ni” (jeżeli nie), czy „sin” (jeżeli zaś). W języku łacińskim wyróżniamy trzy typy okresów warunkowych: Modus reālis – okres rzeczywisty. Jeśli twórca komunikatu uważa warunek za możliwy do spełnienia, zarówno w poprzedniku i następniku kładzie tryb oznajmiający (indicativus). W następniku może wystąpić również imperativus. Sī natō, nōn possum in aquā nōn esse. - Jeśli pływam, nie mogę nie znajdować się w wodzie. Zarówno w poprzedniku jak i następniku pojawia się tryb oznajmiający indicativus. Podobnie w kolejnym zdaniu: Sī quid in tē peccāvī, ignosce! – Jeśli w czymś ci zawiniłem, wybacz! Kolejny okres warunkowy: modus irreālis – okres nierzeczywisty. W tej sytuacji zarówno treść poprzednika, jak i następnika jest nierzeczywista. W związku z tym w obu miejscach używa się koniunktiwu imperfectī (dla teraźniejszości i przyszłości), natomiast koniunktiwu plusquamperfectī dla przeszłości. Oto przykłady zdań: Dīvitiās negō bonum esse, nam sī essent, bonōs facerent. – Zaprzeczam, by bogactwa były dobrem; gdyby były - czyniłyby ludzi dobrymi. Sī tacuissēs, philosophus mānsissēs. – Gdybyś milczał, pozostałbyś filozofem. modus potentiālis – okres możliwości. W tej sytuacji uznajemy, że warunek może być możliwy do spełnienia, ale nie jesteśmy w stanie tego rozstrzygnąć. W poprzedniku i następniku występuje coniūnctīvus praesentis (dla teraźniejszości i przyszłości) oraz coniūnctīvus perfectī dla przeszłości. Zobacz: Thūcȳdidis ōrātiōnēs imitārī neque possim, sī velim, nec velim fortasse, sī possim. – Naśladować mów Tukidydesa nie umiałbym, nawet gdybym chciał, nie chciałbym również, gdybym potrafił.
m7ce4e77f153c977d_0000000000174
Zadania
R1VkM2zF3QzNc
Ćwiczenie 1
Połącz poniższe okresy warunkowe z odpowiednimi tłumaczeniami. Diēs mihi dēfuerit, sī omnia nārrāre studuerim. Możliwe odpowiedzi: 1. Gdybyś milczał, pozostałbyś filozofem., 2. Napisałbym dłuższy list, gdyby sprawa wymagała wielu słów., 3. Jeśli będzie wolno, zostanę w Rzymie., 4. Jeśli Cię zapytam, czy nie odpowiesz?, 5. Gdybym postarał się opisać wszystkie bitwy, dnia by zabrakło., 6. Gdybym miał wszystko opowiedzieć, dnia by mi zabrakło. Sī tē rogāverō aliquid, nōn respondēbis? Możliwe odpowiedzi: 1. Gdybyś milczał, pozostałbyś filozofem., 2. Napisałbym dłuższy list, gdyby sprawa wymagała wielu słów., 3. Jeśli będzie wolno, zostanę w Rzymie., 4. Jeśli Cię zapytam, czy nie odpowiesz?, 5. Gdybym postarał się opisać wszystkie bitwy, dnia by zabrakło., 6. Gdybym miał wszystko opowiedzieć, dnia by mi zabrakło. Longiōrem epistulam ad tē scrīberem, sī rēs verba multa dēsīderāret. Możliwe odpowiedzi: 1. Gdybyś milczał, pozostałbyś filozofem., 2. Napisałbym dłuższy list, gdyby sprawa wymagała wielu słów., 3. Jeśli będzie wolno, zostanę w Rzymie., 4. Jeśli Cię zapytam, czy nie odpowiesz?, 5. Gdybym postarał się opisać wszystkie bitwy, dnia by zabrakło., 6. Gdybym miał wszystko opowiedzieć, dnia by mi zabrakło. Rōmae, sī licēbit, manēbō. Możliwe odpowiedzi: 1. Gdybyś milczał, pozostałbyś filozofem., 2. Napisałbym dłuższy list, gdyby sprawa wymagała wielu słów., 3. Jeśli będzie wolno, zostanę w Rzymie., 4. Jeśli Cię zapytam, czy nie odpowiesz?, 5. Gdybym postarał się opisać wszystkie bitwy, dnia by zabrakło., 6. Gdybym miał wszystko opowiedzieć, dnia by mi zabrakło. Sī proelia omnia dēscrībere studeam, diēs mē dēficiat. Możliwe odpowiedzi: 1. Gdybyś milczał, pozostałbyś filozofem., 2. Napisałbym dłuższy list, gdyby sprawa wymagała wielu słów., 3. Jeśli będzie wolno, zostanę w Rzymie., 4. Jeśli Cię zapytam, czy nie odpowiesz?, 5. Gdybym postarał się opisać wszystkie bitwy, dnia by zabrakło., 6. Gdybym miał wszystko opowiedzieć, dnia by mi zabrakło. Sī tacuissēs, philosophus mānsissēs. Możliwe odpowiedzi: 1. Gdybyś milczał, pozostałbyś filozofem., 2. Napisałbym dłuższy list, gdyby sprawa wymagała wielu słów., 3. Jeśli będzie wolno, zostanę w Rzymie., 4. Jeśli Cię zapytam, czy nie odpowiesz?, 5. Gdybym postarał się opisać wszystkie bitwy, dnia by zabrakło., 6. Gdybym miał wszystko opowiedzieć, dnia by mi zabrakło.
Połącz poniższe okresy warunkowe z odpowiednimi tłumaczeniami. Diēs mihi dēfuerit, sī omnia nārrāre studuerim. Możliwe odpowiedzi: 1. Gdybyś milczał, pozostałbyś filozofem., 2. Napisałbym dłuższy list, gdyby sprawa wymagała wielu słów., 3. Jeśli będzie wolno, zostanę w Rzymie., 4. Jeśli Cię zapytam, czy nie odpowiesz?, 5. Gdybym postarał się opisać wszystkie bitwy, dnia by zabrakło., 6. Gdybym miał wszystko opowiedzieć, dnia by mi zabrakło. Sī tē rogāverō aliquid, nōn respondēbis? Możliwe odpowiedzi: 1. Gdybyś milczał, pozostałbyś filozofem., 2. Napisałbym dłuższy list, gdyby sprawa wymagała wielu słów., 3. Jeśli będzie wolno, zostanę w Rzymie., 4. Jeśli Cię zapytam, czy nie odpowiesz?, 5. Gdybym postarał się opisać wszystkie bitwy, dnia by zabrakło., 6. Gdybym miał wszystko opowiedzieć, dnia by mi zabrakło. Longiōrem epistulam ad tē scrīberem, sī rēs verba multa dēsīderāret. Możliwe odpowiedzi: 1. Gdybyś milczał, pozostałbyś filozofem., 2. Napisałbym dłuższy list, gdyby sprawa wymagała wielu słów., 3. Jeśli będzie wolno, zostanę w Rzymie., 4. Jeśli Cię zapytam, czy nie odpowiesz?, 5. Gdybym postarał się opisać wszystkie bitwy, dnia by zabrakło., 6. Gdybym miał wszystko opowiedzieć, dnia by mi zabrakło. Rōmae, sī licēbit, manēbō. Możliwe odpowiedzi: 1. Gdybyś milczał, pozostałbyś filozofem., 2. Napisałbym dłuższy list, gdyby sprawa wymagała wielu słów., 3. Jeśli będzie wolno, zostanę w Rzymie., 4. Jeśli Cię zapytam, czy nie odpowiesz?, 5. Gdybym postarał się opisać wszystkie bitwy, dnia by zabrakło., 6. Gdybym miał wszystko opowiedzieć, dnia by mi zabrakło. Sī proelia omnia dēscrībere studeam, diēs mē dēficiat. Możliwe odpowiedzi: 1. Gdybyś milczał, pozostałbyś filozofem., 2. Napisałbym dłuższy list, gdyby sprawa wymagała wielu słów., 3. Jeśli będzie wolno, zostanę w Rzymie., 4. Jeśli Cię zapytam, czy nie odpowiesz?, 5. Gdybym postarał się opisać wszystkie bitwy, dnia by zabrakło., 6. Gdybym miał wszystko opowiedzieć, dnia by mi zabrakło. Sī tacuissēs, philosophus mānsissēs. Możliwe odpowiedzi: 1. Gdybyś milczał, pozostałbyś filozofem., 2. Napisałbym dłuższy list, gdyby sprawa wymagała wielu słów., 3. Jeśli będzie wolno, zostanę w Rzymie., 4. Jeśli Cię zapytam, czy nie odpowiesz?, 5. Gdybym postarał się opisać wszystkie bitwy, dnia by zabrakło., 6. Gdybym miał wszystko opowiedzieć, dnia by mi zabrakło.
Połącz poniższe okresy warunkowe z odpowiednimi tłumaczeniami.
Gdybym miał wszystko opowiedzieć, dnia by mi zabrakło., Napisałbym dłuższy list, gdyby sprawa wymagała wielu słów., Jeśli będzie wolno, zostanę w Rzymie., Gdybyś milczał, pozostałbyś filozofem., Jeśli Cię zapytam, czy nie odpowiesz?, Gdybym postarał się opisać wszystkie bitwy, dnia by zabrakło.
Diēs mihi dēfuerit, sī omnia nārrāre studuerim.
Sī tē rogāverō aliquid, nōn respondēbis?
Longiōrem epistulam ad tē scrīberem, sī rēs verba multa dēsīderāret.
Rōmae, sī licēbit, manēbō.
Sī proelia omnia dēscrībere studeam, diēs mē dēficiat.
Sī tacuissēs, philosophus mānsissēs.
Ri1DbVvwViidi
Ćwiczenie 2
Określ typ okresu warunkowego poniższych zdań. modus potentiālis: Możliwe odpowiedzi: 1. Sī proelia omnia dēscrībere studeam, diēs mē dēficiat., 2. Longiōrem epistulam ad tē scrīberem, sī rēs verba multa dēsīderāret., 3. Diēs mihi dēfuerit, sī omnia nārrāre studuerim., 4. Rōmae, sī licēbit, manēbō., 5. Sī tē rogāverō aliquid, nōn respondēbis?, 6. Sī tacuissēs, philosophus mānsissēs. modus reālis: Możliwe odpowiedzi: 1. Sī proelia omnia dēscrībere studeam, diēs mē dēficiat., 2. Longiōrem epistulam ad tē scrīberem, sī rēs verba multa dēsīderāret., 3. Diēs mihi dēfuerit, sī omnia nārrāre studuerim., 4. Rōmae, sī licēbit, manēbō., 5. Sī tē rogāverō aliquid, nōn respondēbis?, 6. Sī tacuissēs, philosophus mānsissēs. modus irreālis: Możliwe odpowiedzi: 1. Sī proelia omnia dēscrībere studeam, diēs mē dēficiat., 2. Longiōrem epistulam ad tē scrīberem, sī rēs verba multa dēsīderāret., 3. Diēs mihi dēfuerit, sī omnia nārrāre studuerim., 4. Rōmae, sī licēbit, manēbō., 5. Sī tē rogāverō aliquid, nōn respondēbis?, 6. Sī tacuissēs, philosophus mānsissēs.
Określ typ okresu warunkowego poniższych zdań. modus potentiālis: Możliwe odpowiedzi: 1. Sī proelia omnia dēscrībere studeam, diēs mē dēficiat., 2. Longiōrem epistulam ad tē scrīberem, sī rēs verba multa dēsīderāret., 3. Diēs mihi dēfuerit, sī omnia nārrāre studuerim., 4. Rōmae, sī licēbit, manēbō., 5. Sī tē rogāverō aliquid, nōn respondēbis?, 6. Sī tacuissēs, philosophus mānsissēs. modus reālis: Możliwe odpowiedzi: 1. Sī proelia omnia dēscrībere studeam, diēs mē dēficiat., 2. Longiōrem epistulam ad tē scrīberem, sī rēs verba multa dēsīderāret., 3. Diēs mihi dēfuerit, sī omnia nārrāre studuerim., 4. Rōmae, sī licēbit, manēbō., 5. Sī tē rogāverō aliquid, nōn respondēbis?, 6. Sī tacuissēs, philosophus mānsissēs. modus irreālis: Możliwe odpowiedzi: 1. Sī proelia omnia dēscrībere studeam, diēs mē dēficiat., 2. Longiōrem epistulam ad tē scrīberem, sī rēs verba multa dēsīderāret., 3. Diēs mihi dēfuerit, sī omnia nārrāre studuerim., 4. Rōmae, sī licēbit, manēbō., 5. Sī tē rogāverō aliquid, nōn respondēbis?, 6. Sī tacuissēs, philosophus mānsissēs.
Określ typ okresu warunkowego poniższych zdań.
Sī proelia omnia dēscrībere studeam, diēs mē dēficiat., Sī tē rogāverō aliquid, nōn respondēbis?, Diēs mihi dēfuerit, sī omnia nārrāre studuerim., Rōmae, sī licēbit, manēbō., Longiōrem epistulam ad tē scrīberem, sī rēs verba multa dēsīderāret., Sī tacuissēs, philosophus mānsissēs.
modus potentiālis
modus reālis
modus irreālis
RUxEZR2S0CU15
Ćwiczenie 3
RRd6yfjHvo4Zf
Ćwiczenie 4
R1RSfLdYp6y3w
Ćwiczenie 5
RqiwEB0VGbRSQ
Ćwiczenie 6
R1cZpVl0nKX4h
Ćwiczenie 7
m7ce4e77f153c977d_0000000000198
Słowniki
Słownik pojęć
Decimus Laberius
Decimus Laberius
słynny twórca mimów. Miał podobno znaczący wpływ na rozwój tego gatunku w Rzymie. Był bohaterem wielu anegdot, wspominanym następnie m.in. przez Horacego i Aulusa Gelliusza.
Lucjusz Sergiusz Katylina
Lucjusz Sergiusz Katylina
łac. Lucius Sergius Catilina. Doprowadził do Sprzysiężenia Katyliny. W trakcie ubiegania się o urząd konsula spróbował przejąć pełnią władzę w republice. Jego działania wyjawił Cyceron.