Ilustracja przedstawia otwartą książkę z nutami, na której leży czerwona, ozdobiona złotą wstążeczką bombka choinkowa. Zdjęcie utrzymane jest w świątecznym nastroju. Tytuł lekcji: Polskie obyczaje bożonarodzeniowe: kolęda, pastorałka, kolędnicy i kolędowanie.
Ważne daty
22.02.1814‑03.06.1890 – lata życia polskiego etnografa Oskara Kolbergam4fde232cb4096d25_0000000000009Oskara Kolberga
1818 – powstanie kolędy Cicha noc.
1
Scenariusz lekcji dla nauczyciela:
R1HguSnGLV3p11
m4fde232cb4096d25_0000000000009
polski etnograf, folklorysta i kompozytor, żyjący w XIX wieku; autor zbiorów Pieśni ludu polskiego oraz Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce, stanowiących obszerne źródło wiedzy na temat polskiej kultury ludowej
1
I. Indywidualna i zespołowa ekspresja muzyczna. 1. W zakresie śpiewu. Uczeń: 1) śpiewa ze słuchu lub/i z wykorzystaniem nut (w zespole, solo, a cappella, z akompaniamentem) minimum 10 różnorodnych utworów wokalnych w roku szkolnym: a) piosenki z repertuaru dziecięcego, młodzieżowego, popularnego i ludowego; 3) śpiewa, dbając o emisję i higienę głosu, stosuje ćwiczenia oddechowe, dykcyjne i inne, zachowując naturalne właściwości głosu. III. Kultura muzyczna, narodowe i światowe dziedzictwo kulturowe. Uczeń: 4) poznaje przykłady muzycznej twórczości ludowej, obrzędy, zwyczaje, tradycje swojego regionu.
Nauczysz się
identyfikować podstawowe obyczaje ludowe w różnych regionach Polski;
wymieniać cechy kultury ludowej charakterystyczne dla ważniejszych regionów etnograficznych Polski;
charakteryzować działalność Oskara Kolberga.
Ligawka i Jemioła
Tradycja – nasze obyczaje i wierzenia, przekazywane z pokolenia na pokolenie, są bardzo ważne ze względu na przyszłość danej zbiorowości.
W naszej rodzimej kulturze związane są one często z obchodzeniem świąt liturgicznych. Co ciekawe, wiele polskich obrzędów świątecznych wywodzi się z czasów dawniejszych niż chrześcijaństwo. Przechowywała je zwłaszcza tradycja ludowa. Praktyki magiczne oraz elementy dawnych pogańskich świąt splotły się z elementami chrześcijańskimi. Ponadto, każde kolejne pokolenie wciąż wzbogaca uroczystości o nowe zwyczaje. Pomimo tych zmian, niektóre z obrzędów zachowały się od stuleci. W Adwencie w wielu regionach Polski grano na ligawkachLigawkaligawkach smętne melodie przed wschodem słońca.
Prezentacja pt. Ligawka
R18aX7kMw5Cva
Wieczorami spotykano się w domach, gdzie kobiety przędły i darły pierze, opowiadając przy tym bajki i śpiewając. Szóstego grudnia gospodarze i pasterze składali w kościele dary świętemu Mikołajowi - patronowi dobytku. Grzeczne dzieci natomiast, podobnie jak obecnie, obdarowywano upominkami. Z kolei trzynastego grudnia, w dniu świętej Łucji, prognozowano pogodę na nadchodzący rok.
Wróżono także z pogody w dzień Wigilii: słoneczna aura zapowiadała, że kury będą się dobrzy niosły, natomiast pochmurna gwarantowała obfitość mleka. Urodzaj miodu miała zapewnić jemioła, własnoręcznie strącona przez gospodarza, a następnie włożona do ula.
RW1dZCd1Jii9X1
W wigilijny wieczór każdy element wystroju niósł ze sobą określoną symbolikę. Pokój, w którym spożywano wieczerzę, powinien przypominać stajenkę betlejemską – na podłodze roztrząsano słomę, w rogach izby stawiano snopy zboża złożone z czterech zbóż – symbolizowały one urodzaj. Według prastarych wierzeń w dzień wigilii z krainy śmierci przychodziły dusze, przybierające postać ptaków, zwierząt lub ludzi. Dlatego w tym dniu należało ugościć każdego przybysza. Ponadto gospodarze dzielili się opłatkiem i jedzeniem z wigilijnego stołu ze swoimi zwierzętami. Po wieczerzy praca była zakazana, a wszyscy starali się spędzić czas w spokoju i szczęściu, gdyż wróżyło to pomyślność w nadchodzącym roku.
Film pt. Polskie obyczaje bożonarodzeniowe
RIkGjxcy9LBbI
Utwory muzyczne związane ze Świętami Bożego Narodzenia
Słowo kolędaKolędakolęda oznacza religijną pieśń o tematyce bożonarodzeniowej. Pierwsze polskie kolędy pochodzą z XV wieku, a nowe utwory tego gatunku pisane są do dnia dzisiejszego. Oprócz kolęd popularne były również pastorałkiPastorałkapastorałki. Pastorałka porusza wątki zaczerpnięte z życia codziennego.
Pieśni bożonarodzeniowe wykonywano we wszystkich regionach Polski.
Oj maluśki, maluśki
Ulubiona pastorałka Jana Pawła II pochodzi z regionu Podhala. Pierwsze wersje utworu powstały w XVIII wieku.
R14mJDv2ZZxgC1
Lulajże Jezuniu
RWjBqE7kwnZ741
Pójdźmy wszyscy do stajenki
R13vqhnsEybXB1
Śpiewanie kolędy
Polecenie 1
Odpowiedz na pytanie: Jaki charakter mają kolędy?
Odpowiedz na pytanie: Jaki charakter mają kolędy?
Odpowiedz na pytanie: Jaki charakter mają kolędy?
Wspólny śpiew kolędy Przybieżeli do Betlejem. Pamiętajmy, żeby przyjąć odpowiednią postawę – proste plecy, obie stopy oparte o podłoże. Podczas śpiewania szeroko otwieramy usta, bardzo wyraźnie wymawiamy tekst utworu. A może ktoś chciałby zaśpiewać solo?
REKYSMOoKKdzQ1
R1OKqT5YSwTmn1
Zadania
R1QKvM2vDlqbc
Ćwiczenie 1
R1EDa4OvrNYFW
Ćwiczenie 2
R1c1mLM2CEFYX
Ćwiczenie 3
R15pmUsEcwfpC
Ćwiczenie 4
RAHUmDl175LNJ
Ćwiczenie 5
RkuuoAiCBqYQ3
Ćwiczenie 6
Wymień co najmniej trzy tytuły różnych polskich kolęd.
Wymień co najmniej trzy tytuły różnych polskich kolęd.
Wysłuchaj melodii zamieszczonych powyżej kolęd i pastorałek. Dopasuj nagrania do tytułu utworu.
Lulajże Jezuniu
Pójdźmy wszyscy do stajenki
Oj maluśki, maluśki
Zadanie posiada plik audio, który można odsłuchać w wersji online podręcznika.
RQiXGMibEwEvQ
Ćwiczenie 7
Wyjaśnij, co znaczą słowa: pastorałka, herody, pasterka.
Wyjaśnij, co znaczą słowa: pastorałka, herody, pasterka.
Połącz słowa z pomieszanymi literami z ich poprawnymi odpowiednikami.
nauka zajmująca się opisem i analizą kultury ludowej.
Herody
Herody
grupy kolędników odgrywające biblijną opowieść o przyjściu na świat Jezusa Chrystusa, w którą wplatano zabawne wątki ludowe.
Kolęda
Kolęda
pieśń o tematyce bożonarodzeniowej, najczęściej religijna, może wywodzić się z tradycji ludowej lub być autorskim dziełem kompozytora.
Kolędnicy
Kolędnicy
grupa przebierańców chodząca po domach w okresie świątecznym w celu składania życzeń noworocznych, tańców, śpiewów i odgrywania komicznych scenek.
Ligawka
Ligawka
ludowy instrument muzyczny dęty, zrobiony z wydrążonego pnia.
Pająk
Pająk
ludowa ozdoba domów wieszana na środku izby z okazji świąt, takich jak Boże Narodzenie czy Wielkanoc; symbol urodzaju i szczęścia (inaczej „kierec” lub „żyrandol”).
Pastorałka
Pastorałka
odmiana kolędy, w której religijna tematyka bożonarodzeniowa jest poszerzona o warstwę obyczajową; często posiada formę dialogu lub kantaty.
Turoń
Turoń
kolędnik przebrany za czarne, rogate zwierzę podobne do wołu.
Źródła:
encyklopedia.pwn.pl
sjp.pwn.pl
Biblioteka muzyczna
Bibliografia
Encyklopedia Muzyki pod red. A. Chodkowskiego, PWN, Warszawa 2001.