Temat: Przebieg zlodowaceń w Polsce

Autor: Magdalena Jankun

Adresat

Uczeń klasy VII szkoły podstawowej

Podstawa programowa

IX. Środowisko przyrodnicze Polski na tle Europy: położenie geograficzne Polski.

Uczeń:

5) przedstawia wpływ ruchów górotwórczych i zlodowaceń w Europie na ukształtowanie powierzchni Polski.

Cel lekcji

Uczniowie omawiają przebieg zlodowaceń w Polsce.

Kryteria sukcesu

• zdefiniujesz pojęcia glacjału i interglacjału;

• wskażesz na mapie maksymalne zasięgi zlodowaceń w Polsce.

• wskażesz różnice między lodowcem a pokrywą lodową.

Kompetencje kluczowe

• porozumiewanie się w języku ojczystym;

• porozumiewanie się w języku obcym;

• kompetencje matematyczne;

• kompetencje informatyczne;

• umiejętność uczenia się;

• kompetencje społeczne i obywatelskie.

Metody/formy pracy

Praca z multimediami oraz praca z mapą.

Praca indywidualna oraz praca w parach.

Środki dydaktyczne

• abstrakt;

• tablica interaktywna lub tradycyjna;

• rzutnik multimedialny;

• tablety/komputery;

• ścienna mapa fizyczna Polski;

• atlasy geograficzne.

Fazy lekcji

Wstępna

1. Nauczyciel podaje temat i cel lekcji oraz kryteria sukcesu.

2. Nauczyciel na tablicy interaktywnej prezentuje fotografię przedstawiającą przykładowy obraz lądolodu. Prosi uczniów, aby zapoznali się ze wstępnym fragmentem abstraktu i wyjaśnili pojęcia lądolodu i lodowca.

Realizacyjna

1. Nauczyciel przeprowadza pogadankę, inicjując ją pytaniami:

• Jakie warunki muszą być spełnione, aby mógł powstać lodowiec?

• Dlaczego, na terenie naszego kraju lodowiec nie występuje?

2. Nauczyciel wyświetla animację pt. „Lodowiec górski”, dostępną na platformie e‑podręczników. Uczniowie analizują etapy powstawania i topnienia lodowca górskiego

3. Nauczyciel wskazuje miejsca na mapie położone w strefie równikowej, zwrotnikowej, umiarkowanej oraz na biegunach, podając wysokość nad poziom morza, gdzie są spełnione warunki do tworzenia się lodowców.

4. Nauczyciel prezentuje animację, przedstawiającą przebieg zlodowacenia w Polsce, a następnie, korzystając z map obrazujących zasięgi zlodowaceń, omawia:

• zlodowacenie podlaskie;

• zlodowacenie południowopolskie;

• zlodowacenie środkowopolskie;

• zlodowacenie północnopolskie (bałtyckie).

Uczniowie analizują przebieg granic poszczególnych zlodowaceń, określają czas ich trwania.

5. Nauczyciel wyjaśnia pojęcia glacjału i interglacjału, uczniowie zapisują definicje w zeszytach.

6. Uczniowie wykonują ćwiczenie interaktywne: zlodowaceniom mającym miejsce na terenie Polski przyporządkowują czas trwania i charakterystyczne cechy.

Podsumowująca

Nauczyciel podsumowuje zajęcia oraz dokonuje oceny pracy uczniów.

Zadanie domowe

Zadaniem uczniów jest określenie, ile razy lądolód wkroczył na teren rejonu, w którym mieszkają oraz podanie dowodów świadczących o występowaniu zlodowacenia na tym obszarze.

W tej lekcji zostaną użyte m.in. następujące pojęcia oraz nagrania

Pojęcia

Teksty i nagrania

Glaciations in Poland

More than 1.5 million years ago, during the Pleistocene epoch of the Quaternary, a rapid cooling of the climate occurred. This was the beginning of an ice age. At that time, significant areas of the Northern Hemisphere were covered by an ice sheet. In Europe, it started to grow on the Scandinavian Peninsula. From there, it reached the area of Poland. The Scandinavian ice sheet in our country grew smaller or bigger, depending on the climate warming up or cooling down. The ice sheet grew bigger when the climate became cooler, and grew smaller when the climate warmed up. The glaciations in our country can be divided in diverse ways. They differ according to the names and the number of glaciations. It is a fact that the area of Poland was covered by the ice sheet at least three times.

Think about the conditions which must be met for a glacier to form. Do you know why there are currently no glaciers in our country? Write down your conclusions in the section below.

Ice sheets and glaciers are formed under the following conditions:

• long periods of low (freezing) air temperature;

• snowfalls exceeding snow depletion through melting;

• terrain facilitating the collection of snow (flat land, depressions).

Such conditions were present during the Pleistocene within the region of today’s Scandinavian Peninsula. This is why the ice sheet formed there. At the same time, in our Tatras, Karkonosze Mountains or at Babia Góra mountain glaciers could form, because it is always colder in the mountains than in the lowlands.

Over thousands of years of the Pleistocene, the climate changed, and cooler and warmer periods intertwined. At colder times, the Scandinavian ice sheet expanded. The so‑called glacier transgression occurred, where the glacier shifted to neighbouring regions, for example Poland (see map above). The period in which a region is covered by an ice sheet is called glacial period, or simply ‘glaciation.’ There were four glaciations in Poland: Podlasie Glaciation (the oldest), South Polish Glaciation, Middle Polish Glaciation and North Polish Glaciation (the youngest). These intertwined with warmer times called interglacial periods (i.e. periods in between glaciations), when the ice sheet retreated from our area. It is believed that we live during such an interglacial period now.

The table below presents detailed data of individual glacial and interglacial periods. You will notice that each of these periods has several names used interchangeably by geographers and geologists. The names usually refer to places which the glacier reached within its maximum limits

Several ice sheet transgressions into the area of Poland led to a transformation of the land. Diverse land forms appeared as a result of erosive and accumulative actions of mountain glaciers and continental glaciers (ice sheets).
Erosive action of ice sheets means:

• destruction of the ground with rock material transported by the glacier and the water flowing underneath;

• destruction of the ground due to the pressure of moving ice (mainly in the mountains);

• mechanical weathering (mainly due to frost) of rocks in the vicinity of the glacier.

Wide U‑shaped mountain valleys – for example the Chochołowska Valley or the Kościeliska Valley in the Tatras – were carved by icy tongues and their water. The slopes became covered with layers of weathered rock – stone runs. On the lowlands in front of the ice sheet wide ice‑marginal valleys with mighty rivers were formed. Also on the lowlands, subglacial waters carved deep, long and narrow depressions called troughs, which later filled up with water, forming ribbon lakes.

Accumulative action of glaciers means depositing rock material at different places around the glacier. This led to the existence of undulated terrain forms – moraines, e.g. terminal, fluted, and lateral and medial in the mountains. In the lowlands, the ice sheet left erratic boulders, i.e. randomly distributed, single blocks of rock of different sizes. Wide, flattened, sandy plains called sandurs were also formed there.

Today’s existence of post‑glacial forms depends on the time of the glacier’s retreat from a certain location. Our last glaciation – North Polish – ended ca. 10 thousand years ago, and the extent of this particular glacial period determines the areas with the greatest numbers of post‑glacial forms.

Post‑glacial forms exist almost over the entire area of Poland. However, their condition differs according to regions. Post‑glacial landforms in the best condition can be seen in the lake zones and along the coast, as these are the areas where the last North Polish glaciation reached. There, we talk about young glacial landform characterised by undulation and numerous post‑glacial forms, such as: moraines, lakes, sandurs, eskers, kames, drumlins, etc.

Old glacial ladforms are found south of lake districts. These include mainly the Middle‑Poland Lowlands and a strip of highlands. This was the foreground of the last glaciation, the so‑called periglacial zone. Its cold climate resulted e.g. in intensive frost weathering of rocks, as well as other processes that take place under frozen ground conditions (permafrost). Together, all the geological processes of the periglacial zone led to equalisation of the earlier post‑glacial landforms. At the same time, other forms, typical for the zone, occurred: stone runs, loess layers, inland dunes.

• Young glacial landforms are characterised by significant undulation with numerous forms such as lakes, ice‑marginal valleys, sandurs, terminal moraines, fluted moraines, and other elevations.

• The current landscape of Poland has been largely shaped by an ice sheet.

• In our region, we had four glaciations (glacial periods), with the last, North Polish Glaciation having the greatest impact on the present shape of the land.

• The North Polish Glaciation ended only 10 thousand years ago and produced young glacial landforms in lake districts and along some sections of the cost.

• The old glacial landscape is present mostly on the Middle‑Poland Lowlands, primarily with plains intersected with ice‑marginal valleys, moraine ridges and inland dunes.

• In the mountains, mountain glaciers were present, forming e.g. wide U‑shaped valleys or cirques, which nowadays are often lakes filled with water.