Ważne daty
313 – Edykt Mediolański rzymskiego cesarza Konstantyna Wielkiego (zezwolenie chrześcijanom na swobodę kultu religijnego)
476‑1453 – tradycyjnie przyjęte ramy czasowe średniowiecza (od upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego do upadku Cesarstwa Bizantyjskiego)
480‑524 – daty życia Boecjusza – średniowiecznego myśliciela, polityka i tłumacza
590‑604 – pontyfikat papieża Grzegorza Wielkiego
1080‑1280 – przybliżony okres działalności trubadurów – świeckich muzyków z południowej Francji
1098‑1179 – daty życia Hildegardy z Bingen – średniowiecznej mniszki, poetki, lekarki i kompozytorki
ok. 1160‑1205 – daty życia Perotinusa Magnusa – średniowiecznego kompozytora, mistrza gatunku organum
1170‑1290 – przybliżony okres działalności truwerów – świeckich muzyków z północnej Francji
XII‑XIV wiek – okres działalności minnesingerów – świeckich muzyków niemieckich
ok. 1300‑1377 – daty życia kompozytora Guillauma de Machaut
ok. 1325‑1397 – daty życia kompozytora Francesco Landini
ok. 1370‑1412 – daty życia kompozytora Johannesa Ciconia
1407 – pierwszy zapis nutowy Bogurodzicy, najstarszej pieśni do polskiego tekstu
1419‑1477 – okres działalności kompozytorów ze szkoły burgundzkiej
Scenariusz lekcji dla nauczyciela.
Zapoznanie uczniów z wiadomościami na temat muzyki średniowiecza. I. Muzyka w ujęciu historycznym – periodyzacja, język, właściwości i charakterystyka. 3. Średniowiecze. Uczeń:
charakteryzuje kulturę muzyczną wczesnego średniowiecza związaną z rozwojem chrześcijaństwa;
omawia chorał gregoriański: a) powstanie, b) związek z liturgią Kościoła rzymskiego (antyfonarz), c) cechy, d) notacja (neumy), e) sposoby wykonania: accentus i contentus, f) system modalny, g) formy i gatunki z nim związane: hymn, psalm, antyfona, msza, dramat liturgiczny (misterium) i in.;
omawia początki wielogłosowości w muzyce kościelnej: a) formy: organum i discantus, b) teoretycy: Hucbald, Guido z Arezzo, c) szkoła Notre Dame i jej przedstawiciele: Leoninus i Perotinus;
charakteryzuje ars antiqua (muzyka menzuralna i jej notacja, szkoły klasztorne jako ośrodki kultury muzycznej) i ars nova (muzyka świecka, dworska, rozwój muzyki instrumentalnej);
zna kompozytorów i teoretyków średniowiecznych (Leoninus, Perotinus, Guido d’Arezzo, Philippe de Vitry, Guillaume de Machaut, Piotr z Grudziądza, Wincenty z Kielczy (Kielc), Mikołaj z Radomia);
zna pojęcia: śpiew melizmatyczny (melizmaty), skale modalne, cantus firmus, neumy.
określać ramy czasowe średniowiecza i przyporządkowywać daty do istotnych wydarzeń z zakresu dziejów powszechnych i historii muzyki;
ustalać datę ogłoszenia Edyktu Mediolańskiego i wyjaśniać jego znaczenie dla historii muzyki;
określać lata pontyfikatu papieża Grzegorza Wielkiego i wyjaśniać na czym polegała przypisywana mu kodyfikacja chorału gregoriańskiego;
charakteryzować średniowieczną notację muzyczną;
wskazywać daty życia Hildegardy z Bingen i opisać cechy jej twórczości;
ustalać tytuł najdawniejszej pieśni z polskim tekstem, scharakteryzować ją oraz podać datę, z której pochodzi jej najstarszy zapis;
przedstawiać szkołę kompozytorów działających w późnym średniowieczu na dworze w Dijon i katedrze w Cambrai, wymieniać jej przedstawicieli, opisać cechy charakterystyczne ich twórczości i wskazać okres ich działalności;
definiować pojęcia: śpiew a cappellaa cappella,śpiew antyfonalnyśpiew antyfonalny, śpiew responsorialnyśpiew responsorialny, chansonchanson, chorał gregoriański,chorał gregoriański, fauxbourdonfauxbourdon,melizmat,melizmat, skale modalneskale modalne, pentatonika.pentatonika.
Średniowiecze w muzyce
Jak zapewne pamiętacie, średniowiecze to epoka przypadająca na okres od V do XV w. Jej ramy czasowe wiążą się z istotnymi wydarzeniami z zakresu historii powszechnej: upadkiem Cesarstwa Zachodniorzymskiego (476 r.) oraz upadkiem Cesarstwa Bizantyjskiego (1453 r.) i odkryciami geograficznymi, przede wszystkim odkryciem Ameryki (1492 r.).
Za chwilę przyjrzymy się najważniejszym – z perspektywy historii muzyki – wydarzeniom średniowiecza.
Rok 313: Edykt Mediolański, czyli swoboda kultu religijnego dla chrześcijan
Jak wspomniano, za początek średniowiecza uznaje się istotne z punktu widzenia historii powszechnej wydarzenie – upadek Cesarstwa Zachodniorzymskiego w roku 476. Nie miało ono jednak większego wpływu na dzieje muzyki. Jako początek „muzycznego” średniowiecza często wskazuje się natomiast rok 313, w którym rzymski cesarz Konstantyn Wielki ogłosił Edykt Mediolański.
Ustanawiał on, po latach prześladowań chrześcijan, tolerancję religijną i zezwalał wyznawcom Chrystusa na swobodę kultu. Zaowocowało to intensywnym rozwojem sztuki wczesnochrześcijańskiej, zwłaszcza muzyki – świeżo powstała wspólnota Kościoła potrzebowała bowiem nowych, własnych śpiewów, różnych od antycznych pogańskich hymnów.
Pierwsi wyznawcy Chrystusa w znacznej mierze wywodzili się spośród Żydów, dlatego nie dziwi fakt, iż przynieśli oni ze sobą rodzime śpiewy i dostosowali je na potrzeby nowej religii. Średniowieczna muzyka zawdzięcza tradycji żydowskiej przede wszystkim Psałterz, czyli zbiór 150 psalmów stosowanych do celów liturgicznych zarówno w judaizmie, jak i chrześcijaństwie. Z muzyki synagogalnej przejęty został też sposób ich wykonywania: responsorialnyresponsorialny (kantor śpiewa zwrotki psalmu, całe zgromadzenie refren) bądź antyfonalnyantyfonalny (zgromadzenie dzieli się na dwa zespoły śpiewające naprzemiennie: mniejszy wykonuje zwrotki, większy refren).
Pod koniec IV w. chrześcijaństwo otrzymało status religii państwowej, co wyraźnie wpłynęło na rozwój muzyki, bez której trudno było już sobie wyobrazić publiczne ceremonie. Jej awans doprowadził do tego, że z czasem przejęła ona w średniowiecznej hierarchii nauk najwyższe miejsce, zgodnie ze słowami myśliciela Beda Czcigodnego (VII w.): Żadna nauka nie ośmieliła się przejść przez wrota kościoła z wyjątkiem muzyki.
Lata 480‑524: Boecjusz – jeden z najważniejszych myślicieli średniowiecza
Średniowiecze mogło poszczycić się wieloma myślicielami i teologami, z których wskazać należy Kasjodora, św. Augustyna, św. Tomasza z Akwinu, św. Bonawenturę. Do najważniejszych zalicza się też urodzonego w 480 r. w Rzymie Boecjusza. Wsławił się on przede wszystkim jako filozof, polityk i tłumacz dzieł Arystotelesa. W swoich rozważaniach wiele miejsca poświęcił muzyce, która należała wtedy do tzw. septem artes liberalesseptem artes liberales (siedmiu sztuk wyzwolonych).
To właśnie Boecjuszowi muzyka zawdzięczała fundamenty swojego prestiżu w chrześcijańskim świecie:
Ponieważ ogółem istnieją cztery dyscypliny matematyczne, wynika stąd, że trzy spośród nich (arytmetyka, geometria i astronomia) zajmują się dociekaniem prawdy, natomiast muzyka odnosi się nie tylko do rozumowej spekulacji, lecz i do moralności. Nic bowiem nie jest tak naturalne dla człowieka jak to, że słodkie tony działają nań kojąco, a te, którym brak słodyczy, budzą niepokój.
Boecjusz włączył do myśli chrześcijańskiej tradycję starogrecką, według której czynnikiem porządkującym wszechświat była liczba i proporcja. Prosta proporcja związana była z doskonałością i pięknem, skomplikowanie i niewymierność stanowiły oznakę chaosu. Z tego względu niemal przez całą epokę wyzyskiwane były przede wszystkim interwały, takie jak oktawy, kwinty i kwarty (o doskonałych proporcjach), unikano zaś i bano się trytonu, którego brzmienie kojarzono z diabłem (diabolus in musica).
Boecjusz zasłynął także jako autor przytaczanego przez całą epokę podziału muzyki na:
musica mundana – niesłyszalna dla człowieka muzyka świata, na którą składa się ruch ciał niebieskich,
musica humana – niesłyszalna muzyka wewnątrz każdego człowieka, stanowiąca wynik harmonii ciała i duszy,
musica instrumentalis – muzyka słyszalna dla człowieka, śpiewana i grana.
Stanowisko Boecjusza przez wiele następnych stuleci kształtowało poglądy na muzykę. Dzięki niemu teoria muzyki stała się niezbędnym składnikiem każdego systematycznego opisu świata, a znajomość jej zasad była nieodzownym elementem wykształcenia. Najważniejsze dzieło Boecjusza – O prawidłach muzyki – stanowiło podstawowy traktat dla całego średniowiecza, a jego wnikliwą lekturę zalecano studentom Oxfordu jeszcze w połowie XIX w.
Lata 590‑604: pontyfikat papieża Grzegorz Wielkiego, czyli pierwsza reforma chorału
Fundamentem średniowiecznej muzyki religijnej był chorał gregoriańskichorał gregoriański – zbiór jednogłosowych pieśni kościelnych w języku łacińskim, swobodnych rytmicznie, śpiewanych a cappella.a cappella. Swoją postać i nazwę zawdzięcza on żyjącemu na przełomie VI i VII w. papieżowi Grzegorzowi Wielkiemu, który miał dokonać selekcji pieśni i z różnorodnych chorałów stworzyć uniwersalny, wspólny dla całego Kościoła kanon.
Jednogłosowość w liturgii wynikała z uzależnienia muzyki od dogmatyki Kościoła. Wykluczała ona indywidualizm, zaś nauka i sztuka musiała według niej wyrażać jedność, całość i wspólnotę Bożego stworzenia. Śpiew chóru w unisonie symbolizował spójność i nienaruszalność wiary, a wszelkie odstępstwa traktowano jako zagrożenie wpływami świeckimi i pogańskimi.
Na przestrzeni lat pojawiły się różne odmiany chorału (jak m. in. ambrozjański, starorzymski, bizantyjski). W trosce o jednolitość śpiewu liturgicznego skodyfikowano oficjalny, przyjęty przez Rzym chorał (chorał gregoriański). Zgodnie z tradycją zasługę tę przypisuje się papieżowi Grzegorzowi Wielkiemu, któremu dyktować pobożne utwory miał Duch Święty w postaci gołębicy.
Pod względem muzycznym chorał gregoriański opierał się na materiale skal modalnychskal modalnych (poprzedniczek skal systemu tonalnego dur‑moll). Wykonywany był w sposób sylabiczny bądź melizmatyczny.melizmatyczny. Chorał zapisywano w notacji neumatycznej (od neumy, czyli średniowiecznej nuty). Początkowo nad tekstem słownym umieszczano wyłącznie znaki wykonywane ręką przez kantora kierującego śpiewem, mające jedynie oddać ogólny zarys melodii (notacja cheironomiczna). Z czasem zaczęto określać odległości między dźwiękami odpowiednimi odstępami na papierze, najpierw notując neumy na pustym polu (notacja diastematyczna bezliniowa), później na jednej linii (notacja diastematyczna liniowa). W XI w. liczba linii została zwiększona do czterech. Taki zapis chorału stosuje się także współcześnie.
Chorał gregoriańskiChorał gregoriański przetrwał w liturgii chrześcijańskiej do dnia dzisiejszego. Za chwilę wysłuchamy chorału Salve Regina i sekwencji Dies Irae z dołączonym poniżej zapisem nutowym (notacja czteroliniowa). Zwróćmy uwagę na fakturę (monofonia), materiał muzyczny (skala modalna) i sposób wykonania (sylabiczny z pojedynczymi melizmatami).
Lata 1098‑1179: Hildegarda z Bingen – średniowieczna mniszka, poetka, lekarka i kompozytorka
W pierwszych wiekach średniowiecza jedynie życie zakonne otwierało dostęp do wiedzy i kultury (niepiśmienni byli nawet królowie), zarówno mężczyznom, jak i kobietom. Zgromadzenia zakonne stawały się ośrodkami kultury i nauki, a ich członkowie mogli nie tylko wspierać muzykę, ale i ją uprawiać, ciesząc się społecznym respektem.
Jedną z najbardziej fascynujących postaci średniowiecza była urodzona w 1098 r. mniszka Hildegarda z Bingen. Ceniono ją jako teologa, lekarkę i poetkę, nazywano ją reńską Sybillą (doradzała bowiem nawet biskupom i papieżom). Hildegarda to autorka licznych pieśni religijnych, które komponowała do własnej poezji. Stworzyła także moralitet Ordo virtum, przedstawiający zmagania 16 Cnót z Diabłem o Duszę. Jej kompozycje wyróżnia niespotykana jak na tamte czasy ekspresja muzyczna, szeroki ambitus melodii, wielkie skoki interwałowe i bogata melizmatyka.melizmatyka. Hildegarda nie odżegnywała się też od instrumentów uważając, że chwale Boga może służyć wszystko, co wynalazła ludzka mądrość.
Za chwilę wysłuchamy dwóch kompozycji Hildegardy z Bingen: O viridissima virga oraz O rubor sanguinis. Zwróćmy uwagę na dołączoną do ostatniego utworu średniowieczną notację. Po zakończeniu odtwarzania wymieńmy się spostrzeżeniami.
Rok 1407: najstarszy zapis „Bogurodzicy”, pierwszej pieśni z polskim tekstem
Średniowieczne śpiewy dotarły także do Polski. Najstarszą znaną nam pieśnią do polskiego tekstu jest Bogurodzica. Jej pierwsze dwie zwrotki powstały prawdopodobnie w XIII w. Ich melodia opiera się na skali doryckiej z elementami pentatonikipentatoniki. Początkowy motyw nawiązuje do jednej z truwerskich pieśni (nie ma w tym nic dziwnego, bowiem średniowieczne pieśni wyzyskiwały obiegowe zwroty melodyczne i ograniczoną interwalikę). Najstarszy zapis pierwszych zwrotek Bogurodzicy pochodzi z 1407 r. Jej dalsze fragmenty, oparte na skali lidyjskiej, powstały prawdopodobnie w XV w. Wykorzystano w nich motywy pieśni wielkanocnej Dla nas wstał z martwych oraz pasyjnej Dla ciebie człowiecze. Zarówno autor melodii Bogurodzicy, jak i jej tekstu, pozostaje do dziś nieznany.
Bogurodzica, określona przez Jana Długosza jako carmen patrium (pieśń ojców), przez długi czas stanowiła hymn polskiego rycerstwa. Śpiewano ją dla podniesienia ducha przed bitwami (np. pod Grunwaldem) oraz dla uwznioślenia uroczystości dworskich (np. w czasie koronacji Władysława III).
Za chwilę wysłuchacie Bogurodzicy w wykonaniu zespołu muzyki dawnej Jerycho. Po zakończeniu odtwarzania wymieńcie się spostrzeżeniami.
Lata 1419‑1477: zmierzch średniowiecza, czyli szkoła burgundzka
Koniec średniowiecza wiąże się z działalnością szkoły burgundzkiej, czyli grupy kompozytorów tworzących na dworze w Dijon i w katedrze w Cambrai za czasów panowania Filipa Dobrego (1419–1467) i Karola Śmiałego (1467–1477). W twórczości kompozytorów szkoły burgundzkiej pojawiały się pewne cechy muzyki średniowiecznej (jako elementy dawne, odchodzące), dostrzegalne były też silne wpływy muzyki angielskiej XV w. (kantylenowość, przewaga interwałów, takich jak tercje i seksty). Kompozytorzy burgundzcy równie chętnie jak muzykę religijną, tworzyli utwory świeckie, wykorzystując charakterystyczne dla średniowiecza gatunki: msza, motet, chanson.chanson. Specyficznym dla szkoły burgundzkiej zabiegiem był fauxbourdonfauxbourdon (tzw. fałszywy burdon), czyli stosowanie w fakturze trzygłosowej równoległych akordów tercjowo‑kwartowych (pomiędzy najniższym a środkowym głosem kompozycji była odległość tercji, pomiędzy środkowym a najwyższym – odległość kwarty). Najważniejsi przedstawiciele szkoły burgundzkiej to Guillaume Dufay (1400–1474) i Gilles Binchois (1400–1460).
Za chwilę wysłuchamy utworu J'ai mis mon cuer Guillaume Dufay. Po zakończeniu odtwarzania wymieńmy swoje spostrzeżenia.
Podsumowanie
Średniowiecze to epoka przypadająca na okres od V do XV wieku. Za jej początek uznaje się upadek Cesarstwa Zachodniorzymskiego w roku 476. Jako narodziny muzycznego średniowiecza wskazuje się rok 313, w którym rzymski cesarz Konstantyn Wielki ogłosił Edykt Mediolański. Edykt ten, po latach prześladowań chrześcijan, ustanawiał tolerancję religijną i zezwalał wyznawcom Chrystusa na swobodę kultu, co zaowocowało intensywnym rozwojem muzyki wczesnochrześcijańskiej.
Już od początków średniowiecza istotne znaczenie przypisywano teoretycznej stronie muzyki, którą zajmowali się praktycznie wszyscy filozofowie epoki. Podwaliny średniowiecznej myśli muzycznej opracował żyjący w na przełomie V i VI wieku filozof, polityk i tłumacz, Boecjusz. Włączył on do myśli chrześcijańskiej tradycję starogrecką, według której czynnikiem porządkującym wszechświat była liczba i proporcja; zasłynął też jako autor przytaczanego przez kolejne kilka wieków podziału muzyki na muzykę ciał niebieskich (musica mundana), muzykę duszy, wnętrza każdego człowieka (musica humana) oraz muzykę graną i śpiewaną (musica instrumentalis).
Na przełomie VI i VII wieku swoją postać zyskał fundament średniowiecznej muzyki religijnej - chorał gregoriański, czyli zbiór jednogłosowych pieśni kościelnych w języku łacińskim, swobodnych rytmicznie, śpiewanych a cappella. Selekcję pieśni i stworzenie z różnorodnych chorałów uniwersalnego, wspólnego dla całego Kościoła śpiewu, przypisuje się papieżowi Grzegorzowi Wielkiemu. Pod względem muzycznym chorał gregoriański opierał się na materiale skal modalnych, wykonywany był sylabicznie bądź melizmatycznie. Początkowo zapisywano go w notacji cheironomicznej (bez nut i linii, zapisując tylko nad tekstem słownym znaki oddające ogólny zarys melodii), z czasem zaczęto określać odległości między dźwiękami odpowiednimi odstępami na papierze, najpierw notując neumy (nuty) na pustym polu (notacja diastematyczna bezliniowa), póżniej na jednej linii, dwóch i czterech liniach(notacja diastematyczna liniowa).
Na przełomie XI i XII wieku żyła jedna z najbardziej fascynujących postaci średniowiecza - mniszka, teolog, poetka, lekarka i kompozytorka, Hildegarda z Bingen. Zasłynęła ona jako autorka licznych pieśni religijnych, które komponowała do własnej poezji. Jej utwory wyróżnia niespotykana jak na tamte czasy ekspresja muzyczna, szeroki ambitus melodii, wielkie skoki interwałowe i bogata melizmatyka. Hildegarda nie odżegnywała się też od instrumentów uważając, że chwale Boga może służyć wszystko, co wynalazła ludzka mądrość.
W XIII wieku powstały pierwsze zwrotki Bogurodzicy - najstarszej znanej nam pieśni do polskiego tekstu. Ich melodia opiera się na skali doryckiej z elementami pentatoniki. Dalsze fragmenty pieśni, oparte na skali lidyjskiej, powstały prawdopodobnie w XV w. Najstarszy zapis pierwszych zwrotek Bogurodzicy pochodzi z 1407 r. Zarówno autor melodii pieśni, jak i tekstu, pozostaje do dziś nieznany.
Koniec średniowiecza, przypadający w muzyce na II poł. XV w., wiąże się z działalnością szkoły burgundzkiej - grupy kompozytorów tworzących na dworze w Dijon i w katedrze w Cambrai za czasów panowania Filipa Dobrego i Karola Śmiałego. W twórczości kompozytorów szkoły burgundzkiej pojawiały się pewne cechy muzyki średniowiecznej, dostrzegalne były też silne wpływy muzyki angielskiej XV w. Specyficznym dla szkoły burgundzkiej zabiegiem był fauxbourdon (tzw. fałszywy burdon), czyli stosowanie w fakturze trzygłosowej równoległych akordów tercjowo‑kwartowych. Najważniejsi przedstawiciele szkoły burgundzkiej to Guillaume Dufay i Gilles Binchois.
Kompozytorzy średniowiecza
Zadania
Przyporządkuj daty do odpowiednich wydarzeń.
Daty życia Boecjusza, Pierwszy zapis nutowy <i>Bogurodzicy</i>, Okres działalności kompozytorów ze szkoły burgundzkiej, Pontyfikat papieża Grzegorza Wielkiego, Daty życia Hildegardy z Bingen, <i>Edykt Mediolański</i> Konstantyna Wielkiego, Tradycyjnie przyjęte ramy czasowe średniowiecza
313 | |
476–1453 | |
480–524 | |
590–604 | |
1098–1179 | |
1407 | |
1419–1477 |
Przyporządkuj nazwy notacji muzycznej do właściwych definicji.
Odległości między dźwiękami określano przez wprowadzenie odpowiednich odstępów, notując neumy na jednej linii (stopniowo ich liczba doszła do czterech w XI w.), Odległości między dźwiękami określano przez wprowadzenie odpowiednich odstępów, notując neumy na pustym polu., Nad tekstem słownym umieszczano wyłącznie znaki wykonywane ręką przez kantora kierującego śpiewem, mające jedynie oddać ogólny zarys melodii.
Notacja cheironomiczna | |
Notacja diastematyczna bezliniowa | |
Notacja diastematyczna liniowa |
Dokonaj transkrypcji zamieszczonego poniżej chorału gregoriańskiego, zapisanego w notacji czteroliniowej, do notacji współczesnej, wiedząc, że znajdujący się na początku każdego systemu klucz muzyczny wskazuje dźwięk c2. W przypadku, gdy dwie neumy występują jedna nad drugą, jako pierwszą zapisz tę znajdującą się na dole. Po zapisaniu chorału zagraj go na fortepianie i porównaj słuchowo z transkrypcjami dokonanymi przez kolegów. Czy wszyscy zapisaliście jednakową wersję chorału? Poprawność wykonania zadania oceni nauczyciel.
Słownik pojęć
śpiew bez towarzyszenia instrumentów muzycznych.
praktyka wykonania śpiewów religijnych polegająca na podzieleniu zgromadzenia na dwa zespoły, śpiewające naprzemiennie: mniejszy wykonuje zwrotki, większy refren.
w twórczości trubadurów (jako canso) i truwerów – jednogłosowa pieśń o swobodnej budowie, poruszająca tematykę miłosną. W XV i XVI w. – wielogłosowa forma świeckiej muzyki wokalnej.
jednogłosowy śpiew Kościoła a cappella, oparty na swobodnym rytmie i skalach modalnych, z tekstem łacińskim. Przetrwał w liturgii chrześcijańskiej do dnia dzisiejszego.
typowy zabieg dla kompozytorów szkoły burgundzkiej – stosowanie w fakturze trzygłosowej równoległych akordów tercjowo‑kwartowych (pomiędzy najniższym a środkowym głosem kompozycji była odległość tercji, pomiędzy środkowym a najwyższym – odległość kwarty).
rodzaj śpiewu polegający na wykonaniu na jednej sylabie wielu dźwięków (na przykład kościelne Alleluja).
siedmiostopniowe skale muzyczne powstałe w średniowieczu. Istniały cztery skale autentyczne (dorycka, frygijska, lidyjska, miksolidyjska) i cztery skale plagalne, będące przeniesieniem skal autentycznych o kwartę w dół (skala hypodorycka, hypofrygijska, hypolidyjska, hypomiksolidyjska).
skala pięciostopniowa, typowa dla europejskiej muzyki antycznej, muzyki wschodniej (Chiny, Japonia) i ludowej. Tworzy się ją poprzez wybudowanie interwałów sekundy i kwarty od dźwięku centralnego w górę i w dół (np. d f g a c).
praktyka wykonania śpiewów religijnych polegająca na naprzemiennym śpiewaniu przez kantora (zwrotka) i całego zgromadzenia (refren).
łac. siedem sztuk wyzwolonych - siedem nauk stanowiących podstawę wykształcenia w starożytności i średniowieczu. Sztuki wyzwolone dzielono na dwie grupy: trivium, obejmujące gramatykę, dialektykę (logikę) i retorykę (sztukę tworzenia przemów) oraz quadrivium, na które składała się geometria, arytmetyka, astronomia i muzyka.
Źródło:
encyklopedia.pwn.pl