Czy można się pogodzić ze śmiercią dziecka? Jan Kochanowski Treny (V, VII i VIII)

Odszukaj w wierszu rozbudowane porównanie. Zastanów się, kto i do czego jest przyrównywany. Możesz skorzystać ze słownika terminów literackich.

Budowa porównania:

• łącznik: słowo „jako”,

• człon pierwszy, do którego porównujemy: „oliwka mała pod wysokim sadem [...] Upadła przed nogami matki ulubionej”,

• człon drugi, element porównywany: „Takci się mej najmilszej Orszuli dostało”.
  Tak rozbudowane porównanie nazywamy homeryckim. Stanowi ono obraz poetycki - porównanie małego dziecka do młodego pędu drzewa oliwnego, które przez pomyłkę ginie. To główny element kompozycyjny utworu podkreślający delikatność i bezbronność dziecka oraz przypadkowość jego śmierci.

Metafora to zaskakujące połączenie wyrazów, które nadaje im nowe, przenośne znaczenie.

W utworze występuje metafora „[...] duchem zaraźliwym/Srogiej śmierci otchniona, [...]”. Tymi słowami podmiot liryczny podkreśla, jak niesprawiedliwa i okrutna jest śmierć tak małego i niewinnego dziecka.

Zwróć uwagę, że bohaterem lirycznym jest małe dziecko. Zastanów się, jakie uczucia i emocje towarzyszą rodzicowi, gdy mówi o swym dziecku.

Zdrobnienia wyrażają emocjonalny, czuły stosunek podmiotu lirycznego do dziecka, podkreślają jego kruchość, wrażliwość.

Streszczenie zawiera określenie tematu tekstu oraz zwięzłe, obiektywne i rzeczowe przedstawienie jego treści. Powinno obejmować tylko najważniejsze informacje oraz wydarzenia ujęte w kolejności chronologicznej.

Mit opowiada historię Persefony - córki bogini Demeter, która została porwana przez Hadesa do krainy zmarłych. Zrozpaczona matka próbowała odnaleźć córkę. O miejscu jej pobytu dowiedziała się od Heliosa. Bogini poprosiła Zeusa o pomoc. Bóg rozkazał Hadesowi wypuścić Persefonę. Ten przed rozstaniem poczęstował ją owocem granatu, wiążąc ją tym samym z królestwem podziemia. Od tej pory Persefona zimę spędza z mężem, wiosną powraca na ziemię do matki.

Pamiętaj, że apostrofa to bezpośredni, uroczysty zwrot do adresata (osoby, bóstwa, idei itp.). Zwróć również uwagę, że Persefona jest żoną Hadesa i władczynią krainy zmarłych. Dlaczego cierpiący po śmierci dziecka ojciec przywołuje jej imię?

Apostrofa do Persefony: „O zła Persefono,/Mogłażeś tak wielu łzam dać upłynąć płono?”.

Podmiot liryczny zwraca się do Persefony, ponieważ bogini jest władczynią świata zmarłych. Słowa te podkreślają sytuację podmiotu lirycznego, który rozpacza po śmierci dziecka. Skarży się, że jego łzy są daremne, ponieważ nic nie może przywrócić życia córce.

Zwróć uwagę, że nagłe odejście ukochanego dziecka jest dla poety niezwykle bolesnym przeżyciem. Zastanów się, dlaczego zrezygnował z użycia słowa śmierć.

Utwór jest wyrazem cierpienia ojca‑artysty po stracie ukochanego dziecka. Poeta jednak nie zdecydował się na użycie w wierszu słowa „śmierć”, które wywołuje silne, negatywne emocje. Zamiast tego stworzył pełen delikatności i uczucia, przepiękny obraz poetycki, w którym przyrównał przedwczesne odejście córki do nieumyślnie ściętego pędu oliwnego.

Odszukaj w słowniku terminów literackich słowa eufemizm i epitet.

Sformułowanie „sen żelazny, twardy, nieprzespany” to eufemizmeufemizmeufemizm. Towarzyszą
mu epitety: żelazny, twardy, nieprzespany. Podmiot liryczny przyrównuje śmierć
do snu, co powoduje złagodzenie jej grozy, ostateczności.

Stosunek do kogoś to sposób traktowania, odnoszenie się do danej osoby. Zastanów się, jakie uczucia podmiot liryczny żywił wobec zmarłej córki, czy byli sobie bliscy.

Podmiot liryczny bardzo kochał swoją córkę. Wspominając ją i należące do niej przedmioty, daje upust rozpaczy, żalowi, ogromnej tęsknocie. Używa zdrobnień,
np. członeczków, główki, uploteczki; epitetów, np. „żałosne ubiory”, „smutne oczy”; wykrzyknienia i powtórzenia „Nie masz, nie masz nadzieje!”.

Zauważ, że dziecko zazwyczaj opuszcza rodziców i dom rodzinny, gdy dorośnie i rozpoczyna samodzielne życie. Rodzice pragną szczęścia dziecka, chcą urządzić wspaniały ślub, pomóc na nowej drodze życia. Czy podmiot liryczny będzie mógł to uczynić? W jaki okolicznościach żegna swoją ukochaną córkę?

Kochanowski zestawił motyw ślubu z pogrzebem w ostatnich wersach utworu: „Niestetyż, i posag, i ona/W jednej skrzynce zamkniona”.

Ślub i pogrzeb łączy tu rekwizyt – skrzynia. W dniu ślubu panna młoda otrzymywała od rodziców posag - skrzynię wypełnioną darami. W kontekście utworu skrzynia oznacza także trumnę, w której pochowana została Urszula. Podmiot liryczny ubolewa, że zamiast wydać córkę za mąż, składa ją do trumny.

Nastrój to określone zabarwienie uczuciowe nadawane utworowi; może być tragiczny, smutny, poważny, wesoły, tęskny itp.

W utworze panuje nastrój smutku, żalu i rozpaczy.

Adekwatny oznacza zgodny z czymś, odpowiedni. Zastanów się, czy opisane zachowanie, umiejętności są typowe dla tak małego dziecka.

Urszula była pełnym życia, pogodnym i energicznym dzieckiem, które wnosiło wiele radości w życie rodziców. Opisane przez poetkę zachowanie dziewczynki świadczy o jej inteligencji i zdolnościach (mówiła, śpiewała, troszczyła się o bliskich, pocieszała) nie jest adekwatne do wieku tak małego dziecka. Portret Urszuli jest wyidealizowany, ponieważ z utworu nie wynika, aby dziewczynka miała jakiekolwiek wady.

Zwróć uwagę na cechy wspólne utworów: co jest ich tematem, kto jest podmiotem lirycznym, jaka jest ich budowa. Odszukaj również w słowniku terminów literackich nazwę gatunkową utworu lirycznego wyrażającego żal i tęsknotę po czyjejś śmierci.

Przywołane utwory łączy podmiot liryczny i tematyka (ojciec rozpaczający po śmierci ukochanego dziecka) oraz gatunek - tren.