E‑book – Wademekum uprawy drzew i krzewów owocowych
OGR. 02. Zakładanie i prowadzenie upraw ogrodniczych – ogrodnik 611303, technik ogrodnik 314205
Zakładanie matecznika krzewów owocowych
Zakładanie i prowadzenie matecznika, a także obrót sadzonkami, odbywa się pod nadzorem Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa. Mateczniki krzewów owocowych zakłada się na glebach obfitych w substancje odżywcze, o średniej zwięzłości i o dużej pojemności wodnej. Przed założeniem szkółki należy przeprowadzić analizę gleby, a następnie najlepiej zastosować obornik i przedplon, podobnie jak przy zakładaniu matecznika podkładek wegetatywnych lub szkółki drzew owocowych. Wapnowanie, jeśli jest zasadne, najlepiej wykonać na rok przed założeniem plantacji.
Agrest najlepiej przyjmuje się w terenach podgórskich o dużej ilości opadów oraz w zasięgu klimatu morskiego. Nie należy natomiast sadzić go na zboczach południowych. Do uprawy maliny optymalne są gleby lekko kwaśne (pH w granicach 6–6,5) i tereny przewiewne. Jeżyna również preferuje lekko kwaśne gleby (pH ok. 6). Borówka z kolei najbujniej rozrasta się na glebach o pH od 3,5 do 4,5.
Po dwóch latach od założenia matecznika krzewów owocowych otrzymuje się w dużej ilości sadzonki służące do założenia szkółki. Z odpowiednio prowadzonego matecznika można korzystać przez 8–12 lat. Krzewy przeznaczone do zakładania mateczników powinny być wolne od chorób i pochodzić z plantacji elitarnych. Należy je pozyskać w Sadowniczym Zakładzie Doświadczalnym w Brzeznej, gdzie w ściśle kontrolowanych warunkach, metodą in vitro, produkowane są sadzonki wolne od chorób.
Rośliny mateczne agrestu i porzeczki sadzi się co 1,2–1,8 m w rzędzie. Rzędy powinny być oddalone od siebie o 2,5–3,5 m. Szerokość międzyrzędzi jest uzależniona od szerokości narzędzi stosowanych w produkcji.
Krzewy malin w mateczniku sadzi się co 0,5 m, w rzędach oddalonych o ok. 2,5–3,5 m. Rośliny sadzi się o 3 cm głębiej niż rosnące w szkółce. Najkorzystniej jest posadzić je jesienią, ponieważ wtedy ukorzeniają się lepiej niż krzewy posadzone wiosną.
Rośliny zasadzone jesienią należy na wiosnę krótko przyciąć, pozostawiając 2–3 oczka. W roku silnego cięcia nie będą one eksploatowane, za to cięcie zaowocuje dobrym rozkrzewianiem się roślin w kolejnym roku.
Nawożenie matecznika
Co roku matecznik nawozi się:
azotem w łącznej dawce 80–150 kg czystego składnika na ha (w 2‑3-tygodniowych odstępach od połowy maja do połowy lipca),
potasem w dawce 60–100 kg/ha,
fosforem w dawce 40–60 kg/ha.
Co trzy lata nawozi się mateczniki obornikiem w ilości 30–40 t/ha.
Prewencja chorób
Co najmniej dwa razy w ciągu roku należy dokładnie obejrzeć rośliny w poszukiwaniu oznak chorób wirusowych lub chorób korzeni. Porażone rośliny usuwa się – jest to tak zwana selekcja negatywna, służąca zatrzymaniu rozprzestrzeniania się chorób.
Sposoby rozmnażania wybranych krzewów owocowych
Agrest najczęściej rozmnaża się przez odkłady pionowe lub poziome, a także sadzonki zielne. Do rozmnażania przez odkłady wykorzystuje się dwuletnie krzewy mateczne. W trzecim roku rośliny mateczne rozmnażane przez kopczykowanie przycina się na 2–3 oczka z wyjątkiem jednego pędu, który pozostawia się nieprzycięty. Pędy wyrastające po przycięciu obsypuje się ziemią, kiedy osiągną wysokość 12–15 cm. W metodzie odkładów poziomych jednoroczne pędy układa się wzdłuż rzędów. Kiedy wyrastające z nich pędy pionowe osiągną 12–15 cm długości, obsypuje się je ziemią. Dalej postępuje się tak samo jak w przypadku rozmnażania przez odkłady podkładek drzewek owocowych.
Borówkę najczęściej rozmnaża się przez kopczykowanie lub za pomocą sadzonek: zdrewniałych bądź zielnych pobieranych w lipcu. Sadzonki do ukorzenienia wymagają utrzymywania dużej wilgotności powietrza (95%) i wysokiej temperatury (ok. 25°C), dlatego jest to trudniejsza metoda, wymagająca uprawy pod osłonami w kontrolowanych warunkach.
Rozmnażanie borówki przez odkłady pionowe polega na mocnym przycięciu roślin matecznych na wiosnę na wysokość ok. 3 centymetrów nad ziemią. Kiedy wypuszczą pędy wysokie na 15 cm, obsypuje się je do połowy luźnym podłożem. W miarę wzrostu krzewu obsypuje się go jeszcze dwa lub trzy razy, tak aby okryć jego podstawę do 60 cm wysokości. Jesienią odgarnia się kopczyki i odcina ukorzenione pędy.
Maliny rozmnaża się poprzez odrosty korzeniowe (rozłogi) w mateczniku. Coraz częściej stosuje się też rozmnażanie przez sadzonki korzeniowe. Rzadziej natomiast (przeważnie w instytutach naukowych) stosuje się metodę kultur tkankowych (in vitro). W połowie października sadzonki wykopuje się z matecznika tak, aby pozostawić dużą część systemu korzeniowego roślin matecznych. Z tego powodu najlepiej zrobić to ręcznie. Pędy wykopuje się, sortuje i wiąże w pęczki. Sadzonki powinny mieć 20–30 cm długości i jeden pęd, a także minimum 2–3 korzenie o długości co najmniej 8–10 cm. Sadzonki są wówczas gotowe do sprzedaży, można je też przechowywać w chłodni lub dołowniku do wiosny przyszłego roku. Wykopane z matecznika pędy, które nie mają korzeni, należy spalić. Usuwa się również owocujące pędy.
Porzeczkę najczęściej rozmnaża się poprzez sadzonki zdrewniałe, pobierane z matecznika od końca sierpnia do października (do wystąpienia silnych mrozów). Dobrze wyrośnięte pędy jednoroczne tnie się na odcinki o długości 18–20 cm. Sadzonki takie wiąże się w pęczki po 50 sztuk i umieszcza się w dołowniku wypełnionym piaskiem, aby zaczęły się ukorzeniać. Jesienią sadzi się takie sadzonki w szkółce. Nieukorzenione jeszcze sadzonki można też trzymać w chłodni zamiast w dołowniku. Optymalna temperatura do przechowywania nieukorzenionych sadzonek zdrewniałych to od -2ºC do +2ºC. Ukorzenianie można wspomóc poprzez zastosowanie preparatów z auksynami.
Jako podkładkę dla piennych form agrestu i porzeczki stosuje się porzeczkę złotą, którą można rozmnażać przez wysiew nasion po 3‑miesięcznej stratyfikacji. Agrest i porzeczka szczepiona na pniu nie sprawdza się na plantacjach towarowych.
Sadzenie sadzonek krzewów roślin sadowniczych w szkółce
Sadzonki porzeczki czarnej sadzi się do szkółki jesienią co 15–20 cm, a sadzonki porzeczki czerwonej i białej – wczesną wiosną co 8–10 cm w rzędzie. Rzędy powinny być od siebie oddalone o 70–90 cm. Po posadzeniu rośliny obsypuje się kilkucentymetrową warstwą ziemi. W drugim roku na wiosnę porzeczki przycina się na dwa lub trzy oczka. Jesienią otrzymuje się rozrośnięte, dwuletnie krzewy.
Ukorzenione pędy agrestu uzyskane metodą odkładów jesienią odcina się od roślin matecznych i sadzi się w szkółce w rozstawie 100 x 20 cm. Wiosną przycina się je na dwa lub trzy oczka. Porzeczki rosną w szkółce rok lub dwa, jeśli w pierwszym roku uprawy nie rozrosną się wystarczająco.
Godną polecenia alternatywą dla produkcji w gruncie krzewów owocowych, zwłaszcza malin, jest rozmnażanie i uprawa krzewów w doniczkach. Sadzonki doniczkowane produkuje się, przynajmniej do zakończenia ukorzeniania, w tunelach foliowych. Optymalną porą sadzenia gotowych krzewów na plantacji pod gołym niebem jest połowa maja i początek czerwca, a sadownicy prowadzący uprawę tunelową sadzą je jeszcze wcześniej. Sadzonki doniczkowane przyjmują się niemal w 100% i są wolne od chorób wirusowych, które często dziesiątkują szkółki i plantacje malin przeznaczone na zbiór owoców.
Zabiegi pielęgnacyjne wykonywane w szkółkach krzewów owocowych
Najskuteczniejszym sposobem redukcji chwastów jest łączenie metod chemicznych i mechanicznych. Zabiegi mechaniczne to spulchnianie gleby, koszenie roślinności w międzyrzędziach, motyczenie i ściółkowanie. Metody chemiczne polegają na stosowaniu herbicydów.
Nawozy fosforowe można wysiać zarówno pod przedplon, jak i przed sadzeniem roślin, a nawozy potasowe najkorzystniej zastosować bezpośrednio przed posadzeniem roślin. Przy prawidłowo przygotowanej glebie co roku nawozi się szkółkę azotem w dawce ok. 80 kg/ha.
Przy stwierdzeniu objawów niedoboru m.in. azotu (liście stają się drobne i blade) stosuje się nawożenie dolistne preparatami zawierającymi składniki mineralne, wyciągi z alg i aminokwasy.
W razie zauważenia objawów chorób należy natychmiast stosować konieczne opryski. Profilaktycznie natomiast stosuje się opryski insektycydami zgodnie z Programem Ochrony Roślin Sadowniczych. Zapobiega się występowaniu mszyc, ponieważ roznoszą one choroby wirusowe, mogące doprowadzić do zlikwidowania całej plantacji. Interwencyjnie zwalcza się szkodniki takie jak przędziorki i zwójki.
W okresach suszy należy rośliny nawadniać. Optymalne wykorzystanie wody zapewnia nawadnianie kroplowe. Najbardziej ekonomiczne są linie kroplujące z wtopionymi kroplownikami typu T‑tape. Droższe, ale i bardziej trwałe, są linie grubościenne, które można użytkować co najmniej przez 10 lat.
Sortowanie i przechowywanie
Jeśli przed nadejściem mrozu krzewy samoczynnie nie zrzucają liści, przed ich wykopaniem lub dalszą uprawą w szkółce należy przeprowadzić defoliację. Liście można usunąć ręcznie, jednak dużo mniej czaso- i kosztochłonna jest defoliacja chemiczna. Przeważnie stosuje się chelat miedziowy.
Wykopane sadzonki sortuje się na wybory I i II według grubości pędu (5 lub 7 mm) i liczby korzeni, których grubość w połowie ich długości przekracza 2 mm. Powinno ich być minimum 3 w sadzonkach I wyboru i co najmniej 2 w sadzonkach II wyboru i powinny mieć przynajmniej odpowiednio 10 lub 8 cm długości. Posortowane sadzonki wiąże się w pęczki i każdy z nich etykietuje. Tak przygotowane pęczki przechowuje się w chłodni szkółkarskiej lub w dołowniku.