Rzym za panowania cesarza Trajana do Konstantyna Wielkiego

Ważne daty

96 r. – początek panowania Nerwy i okresu tzw. dobrych cesarzy.

121 – 129 r. – lata budowy muru Hadriana.

212 r. – wydanie edyktu KarakalliEdykt Karakalliedyktu Karakalli.

235 r. – zabójstwo Aleksandra Sewera, zmierzch pryncypatu.

286 r. – początek kształtowania się tetrarchii.

313 r. – wydanie edyktu mediolańskiego.

330 r. – założenie Konstantynopola.

Panowanie dynastii Antoninów

Pod koniec I wieku n.e. władzę w rzymskim imperium zaczęła sprawować dynastia Antoninów (nazwa pochodzi od jednego z cesarzy - Antoninusa Piusa). Cesarz Nerwa jako pierwszy adoptował dowódcę wojskowego Marka Ulpiusza Trajana, naznaczając go na swojego następcę. Ten zwyczaj przyjął się i kolejni cesarze rzymscy byli dopuszczani do władzy właśnie w wyniku adopcji. Nerwa i kolejnych czterech adoptowanych władców określanych jest również mianem pięciu dobrych cesarzy, a okres ich panowania uchodzi za złoty wiek cesarstwa.

Trajan zasłynął jako dobry dowódca, który przyczynił się do powiększenia terenów imperium o prowincje Dacji oraz Arabii. Cesarz prowadził także bardzo udaną politykę wewnętrzną i dobrze współpracował z senatem. W późniejszych czasach bywał określany przez Rzymian najlepszym władcą (często wymieniany wraz z Augustem). Przy inauguracji panowania senatorowie mieli zwyczajowo życzyć nowemu cesarzowi, aby „był szczęśliwszy od Augusta i lepszy od Trajana.” Sukcesy militarne Trajana upamiętniono na poświęconej mu kolumnie, która do dziś stanowi jeden z najważniejszych rzymskich zabytków.

RR9QonD7R0tUa

Fotografia przedstawia ujęcie Kolumny Trajana, czyli pomnik wzniesiony na cześć cesarza Trajana. Pomnik ma kształt wysokiej kolumny ustawionej na sześciennym cokole. Jest zdobiony różnego rodzaju reliefami. Na szczycie kolumny umieszczona została rzeźba – postać świętego Piotra, którego ręce są rozłożone. Kolumna góruje nad pobliskimi budynkami, z których jeden jest katedrą o wieży ustawionej na kopulastej części dachowej. Budynki są jasne, a jasnoniebieskie niebo zasnute białymi chmurami.

R15d6DcW5twx5

Fotografia przedstawia popiersie Trajana, który został ukazany jako mężczyzna w średnim wieku o włosach z grzywką opadającą na czoło. Na twarzy Trajana – w okolicach ust, nosa oraz brwi, są widoczne zmarszczki, a jego twarz nie zdradza żadnych emocji. Trajan spokojnie spogląda na widza.

Kolejnym władcą był Hadrian, który skupił się na umacnianiu dotychczasowych granic imperium. Od imienia tego władcy pochodzi nazwa wału HadrianaWał Hadrianawału Hadriana, który miał bronić ziemie podporządkowane przez Rzymian w Brytanii przed najazdami wojowniczych plemion z północy. Następca Hadriana Antonin Pius także budował podobne umocnienia, jeszcze bardziej na północ. Pozostałości obu wałów wpisane są dziś na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Ostatnim spośród tzw. dobrych cesarzy był Marek Aureliusz, określany cesarzem‑filozofem. Władca ten był dobrze wykształcony, uprawiał filozofię stoicką, a swoje przemyślenia zapisywał po grecku. Tłumaczone do dziś na wiele języków i często wydawane Rozmyślania Marka Aureliusza są światowym bestsellerem, często polecanym m.in. przez trenerów rozwoju osobistego. Ciekawostką jest fakt, że rzymski władca nigdy nie planował wydania swoich pism.

R1ZOaRF4QrhIE

Fotografia przedstawia widok na stronę tytułową „Rozmyślań” autorstwa Marka Aureliusza w przekładzie historyka Roberta Gravesa. Książka ma jasno‑brązowy papier, na którym znajdują się angielskie napisy. Przez strony prześwitują napisy znajdujące się na odwrocie. Oprócz tekstu widoczny jest także okrąg z podobizną mężczyzny pokazanego z profilu – widoczna jest jego głowa, na której spoczywa wieniec. Wokół niej umieszczono napis.

Rzymianie coraz bardziej skupiali się na zabezpieczeniu granic cesarstwa, jakie ukształtowały się w wyniku podbojów. Utworzone prowincje przyjmowały rzymską kulturę i obyczaje. Ich przyjęcie i dostosowanie się stanowiło dla podbitej ludności atrakcyjną perspektywę - umożliwiało karierę wojskową lub urzędniczą. W 212 roku ówczesny cesarz Karakalla wydał edykt, nadający obywatelstwo wszystkim wolnym mieszkańcom rozległego cesarstwa. Proces przejmowania rzymskiej kultury przez ludność prowincji nazywamy romanizacjąRomanizacjaromanizacją. Należy zauważyć, że kultura rzymska była przyjmowana chętniej w zachodniej części imperium (czego skutki obserwujemy dziś choćby w obecnych w tej części kontynentu językach romańskich). Wschód w większości pozostawał grecki.

Kryzys cesarstwa i koniec pryncypatu

Z czasem rzymskiemu imperium zaczęły zagrażać coraz częstsze najazdy barbarzyńców. W trzecim wieku rozpoczął się kryzys cesarstwa, któremu początek dała śmierć jednego z ówczesnych cesarzy – Aleksandra Sewera. Władca ten został zamordowany w obozie wojskowym przez własnych legionistów po tym, jak próbował doprowadzić do pokoju z Germanami. Żołnierze obwołali wówczas cesarzem jednego z dowódców – pochodzącego z Tracji Maksymina Traka, który opierał swoją władzę na armii, natomiast jako nie‑Rzymianin nie miał żadnego autorytetu w stolicy imperium. W związku z tym, że podczas swojego panowania ani razu nie pojawił się w Rzymie, nie mógł być również uważany za „pierwszego wśród senatorów”. Dlatego panowanie Maksymina uznaje się również za zmierzch rzymskiego pryncypatuPryncypatpryncypatu.

Następne lata były bardzo burzliwe. Kolejni cesarze najczęściej przejmowali władzę z poparciem wojska na krótki okres i kończyli życie w wyniku wojskowego zamachu. Pewną stabilizację przyniosły dopiero rządy i reformy Dioklecjana. Uchodzi on za twórcę dominatuDominatdominatu, czyli formy rządów absolutnych w cesarstwie rzymskim (władca określał siebie mianem „pana i boga”, z języka łacińskiego: „dominus et deus”). Dioklecjan ustanowił również rządy czterech cesarzy, czyli tetrarchięTetrarchiatetrarchię. Zgodnie z tym modelem rządów, zachodnia i wschodnia część imperium miała mieć swojego władcę z tytułem augusta. Każdy august miał dobrać również młodszego współwładcę – cezara. Po dwudziestu latach rządów młodsi cezarowie mieli zajmować miejsca augustów.

Rs9kigDGXqeKV

Fotografia przedstawia widok na detal rzeźby pod tytułem „Grupa tetrarchów”, która składa się z czterech postaci – dwóch par męskich stojących po obu stronach narożnika budynku. Mężczyzna z lewej strony obejmuje przyjacielsko ramię mężczyzny z prawej strony. Wszyscy czworo na głowach mają hełmy, a twarze obu par skierowane są ku sobie.

Zmiany ustroju w Cesarstwie Rzymskim – film

Czasy Konstantyna Wielkiego

Jednym z najbardziej wpływowych tetrarchów był Konstantyn. W 313 roku wraz z Licyniuszem ogłosił w Mediolanie edykt, który zapewniał wolność wyznania na obszarze całego cesarstwa (tak zwany edykt mediolańskiEdykt mediolańskiedykt mediolański). To przełomowe wydarzenie pozwoliło na swobodne wyznawanie chrześcijaństwa. Kwestia przyjęcia wiary chrześcijańskiej przez samego Konstantyna nie jest do końca jasna. Z pewnością w czasie jego panowania Kościół zyskał rzeszę nowych wyznawców. Cesarz ten uznawany jest również za świętego w Kościele prawosławnym.

R1bhja83NyCFa

Fotografia przedstawia widok na ikonę św. Konstantyna, która znajduje się w cerkwi pod wezwaniem Wszystkich Świętych w Piotrkowie Trybunalskim. Ikona przedstawia postać św. Konstantyna, który został ukazany jako mężczyzna w średnim wieku o średniej długości zaroście, ubrany w biało‑niebieską szatę sięgającą do kostek, na której obecne są złote zdobienia. Mężczyzna jedną dłoń trzyma na klatce piersiowej, na wysokości serca, a w drugiej dłoni ma krzyż. Portret został umieszczony na złotym tle, w ozdobnej ramce. Powyżej widoczna jest podobizna mężczyzny o długich włosach oraz krótszym zaroście. Po bokach widoczne są drewniane kolumny ścienne.

Jedną z najważniejszych decyzji władcy było założenie nowego miasta – Konstantynopola („miasta Konstantyna”, dzisiejszy Stambuł). Powstało ono nad Bosforem, na miejscu greckiej kolonii Byzantion (stąd późniejsza nazwa nadana przez historyków całej wschodniej części podzielonego cesarstwa). Konstantynopol prężnie się rozwijał, nazwany został „nowym Rzymem” (z języka łacińskiego: Roma Nova), stając się wkrótce rzeczywistą stolicą cesarstwa. W ten sposób Konstantyn dał początek zupełnie nowej historii Rzymian na Wschodzie.

RkQzu9FMAejrn

Ilustracja pod tytułem „Konstantyn podczas bitwy przy moście Mulwijskim” przedstawia Konstantyna pędzącego konno za wrogimi żołnierzami. Cesarz został przedstawiony jako młody mężczyzna o krótkich włosach i krótkim zaroście. Konstantyn, obok którego umieszczono w zielnym okręgu złoty krzyż, ubrany jest w niebiesko‑złoty strój, do którego przypięta została czerwona peleryna. Na jego głowie widoczna jest korona, a jego koń jest biały. Wrogowie widoczni przed nim to grupa mężczyzn jadących na brązowych koniach. W tle widać trawę oraz niebieskie niebo. Ilustracja jest odbarwiona, szczególnie w swojej lewej części.

Panowanie Konstantyna – mapa interaktywna

R7Y9UC8UyOADe

Mapa interaktywna przedstawiająca panowanie Konstantyna. Lądy zdobyte zaznaczono kolorami pomarańczowym, różowym, niebieskim oraz zielonym, a należące do Konstantyna - szarym. Morze Śródziemne zaznaczono oraz opisano kolorem jasnoniebieskim. Granice cesarstwa zaznaczono grubszą linią w kolorze ciemnej czerwieni. Bitwy oznaczono tarczą ze skrzyżowanymi mieczami, a miasta i ważne miejsca kropką. W prawym górnym rogu umieszczono legendę. W celu obejrzenia prezentacji należy kliknąć na biały trójkąt, znajdujący się w szarym kółku. Na mapie znajdują się również punkty interaktywne takie jak Wał Hadriana - system murów obronnych, wybudowanych w Brytanii w latach 121‑129, mający chronić ziemie podporządkowane przez Rzymian przed atakami plemion brytyjskich z północy. Mediolan- W 313 roku Konstantyn wraz z Licyniuszem ogłosili w Mediolanie edykt, który zapewniał wolność wyznania na obszarze całego cesarstwa (tzw. edykt mediolański). To przełomowe wydarzenie pozwoliło na swobodne wyznawanie chrześcijaństwa. Konstantynopol- Jedną z najważniejszych decyzji Konstantyna było założenie nowego miasta – Konstantynopola („miasta Konstantyna”, dzisiejszy Stambuł). Powstało ono nad Bosforem, na miejscu greckiej kolonii Byzantion (stąd późniejsza nazwa nadana przez historyków całej wschodniej części podzielonego cesarstwa). Konstantynopol prężnie się rozwijał, wkrótce nazywany był „nowym Rzymem” (łac. Roma Nova), stając się wkrótce rzeczywistą stolicą cesarstwa.

Mapa interaktywna przedstawiająca panowanie Konstantyna. Lądy zdobyte zaznaczono kolorami pomarańczowym, różowym, niebieskim oraz zielonym, a należące do Konstantyna - szarym. Morze Śródziemne zaznaczono oraz opisano kolorem jasnoniebieskim. Granice cesarstwa zaznaczono grubszą linią w kolorze ciemnej czerwieni. Bitwy oznaczono tarczą ze skrzyżowanymi mieczami, a miasta i ważne miejsca kropką. W prawym górnym rogu umieszczono legendę. W celu obejrzenia prezentacji należy kliknąć na biały trójkąt, znajdujący się w szarym kółku. Na mapie znajdują się również punkty interaktywne takie jak Wał Hadriana - system murów obronnych, wybudowanych w Brytanii w latach 121‑129, mający chronić ziemie podporządkowane przez Rzymian przed atakami plemion brytyjskich z północy. Mediolan- W 313 roku Konstantyn wraz z Licyniuszem ogłosili w Mediolanie edykt, który zapewniał wolność wyznania na obszarze całego cesarstwa (tzw. edykt mediolański). To przełomowe wydarzenie pozwoliło na swobodne wyznawanie chrześcijaństwa. Konstantynopol- Jedną z najważniejszych decyzji Konstantyna było założenie nowego miasta – Konstantynopola („miasta Konstantyna”, dzisiejszy Stambuł). Powstało ono nad Bosforem, na miejscu greckiej kolonii Byzantion (stąd późniejsza nazwa nadana przez historyków całej wschodniej części podzielonego cesarstwa). Konstantynopol prężnie się rozwijał, wkrótce nazywany był „nowym Rzymem” (łac. Roma Nova), stając się wkrótce rzeczywistą stolicą cesarstwa.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DapgvqhB5

Ćwiczenia

Słownik pojęć

Edykt Karakalli

Edykt Karakalli

dokument wydany przez cesarza w 212 roku, nadający prawa obywatelskie wszystkim wolnym mieszkańcom Cesarstwa Rzymskiego.

R3BAXXOdYlWrP

Fotografia przedstawia popiersie cesarza Karakalli, który został przedstawiony jako mężczyzna w średnim wieku. Ma on krótkie kręcone włosy, wąsy oraz krótki zarost. Karakalla ma zmarszczone czoło oraz brwi, patrzy w prawą stronę. Fotografia popiersia została wykonana w jasnym pomieszczeniu na tle białej ściany.

Licyniusz

Licyniusz

Valerius Licinianus Licinius [czytaj: Walerius Licjinianus Licjinius] data ur. nieznana, zm. 325 r., cesarz rzymski w latach 308 – 324 r.; przyjęty do współrządów z tytułem augusta przez Galeriusza; zarządzał Recją i Panonią; wspólnie z Konstantynem Wielkim ogłosił równouprawnienie religii chrześcijańskiej (edykt mediolański); W 324 r. wszedł w konflikt z Konstantynem Wielkim, został pokonany i stracony.

R1RUA5Jzkm1A6

Fotografia przedstawia monetę z IV w. n. e. z widokiem na awers i rewers. Awers monety przedstawia postać Licyniusza, który został sportretowany jako mężczyzna w średnim wieku o krótkich włosach i średniej długości zaroście. Mężczyzna widoczny jest z profilu. Ubrany jest w zbroję, na jego głowie widoczna jest opaska zawiązana z tyłu głowy. Rewers monety obrazuje osobę młodej kobiety stojącej w lekkim rozkroku na płaskiej powierzchni. Kobieta ubrana jest w tunikę sięgającą do kolan. W jednej dłoni trzyma krążek, a w drugiej długi przedmiot. Kobieta ma włosy zaczesane w kok, spogląda w ziemię. Na monecie znajdują się łacińskie inskrypcje.

Maksencjusz

Maksencjusz

Marcus Aurelius Valerius Maxentius [czytaj: Markus Aurelius Walerius Maksentius], ur. ok. 280, zm. 312, rzymski cesarz uzurpator od 306, syn Maksymiana; wyniesiony na tron przez pretorianów i lud Rzymu; zginął pokonany przez Konstantyna I Wielkiego w bitwie przy Moście Mulwijskim.

RHF6o3FAUivT3

Fotografia przedstawia popiersie cesarza Maksencjusza, który został sportretowany jako młody mężczyzna o krótkich włosach. Mężczyzna ma neutralny wyraz twarzy, spogląda przed siebie. Popiersie cesarza jest lekko uszkodzona - widoczne są głębokie rysy na policzkach oraz czole. Popiersie Maksencjusza znajduje się na ekspozycji w muzeum, w tle widoczne są mniejsze rzeźby.

Wał Hadriana

Wał Hadriana

RuoV63Ep9lpRN1

Nagranie dźwiękowe przedstawia wymowę słowa wał, które w języku łacińskim brzmi: vallum, valli

Nagranie dźwiękowe przedstawia wymowę słowa wał, które w języku łacińskim brzmi: vallum, valli

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DapgvqhB5

Nagranie dźwiękowe przedstawia wymowę słowa wał, które w języku łacińskim brzmi: vallum, valli

[z języka łacińskiego: vallum, -i (n.) - wał, palisada, obrona.] system murów obronnych, wybudowanych w Brytanii w latach 121 – 129, mający chronić ziemie podporządkowane przez Rzymian przed atakami plemion brytyjskich z północy.

R1eB8SX64XJ49

Praca autorstwa Williama Bell Scotta pod tytułem „Przy budowie Wału Hadriana” przedstawia grupę niewolników pracujących przy umocnieniach w północnej Anglii. Na pierwszym planie znajduje się rzymski nadzorca, który dogląda pracujących niewolników. Jest on ubrany w srebrny hełm, nagolenniki, białą tunikę, która przykryta jest skórą tygrysa. W jednej dłoni trzyma długi kij, drugą zaś wskazuje na kamień, który jest obrabiany przez jasnowłosego mężczyznę ubranego w zielono‑brązowe spodnie. Tuż przy nim znajduje się czarny garnek, który jest podgrzewany na palenisku. Obok garnka widoczna jest młoda kobieta trzymająca niemowlę na plecach oraz mężczyzna w średnim wieku spoglądający do wnętrza garnka. Na drugim planie autor umieścił pozostałych pracowników, którzy budują umocnienia. W tle widoczne są klify, wzgórza oraz grupa ludzi z łukami ukrywająca się za kamieniem.

• Encyklopedia PWN – wydanie internetowe.

• Mała Encyklopedia Kultury Antycznej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1990 r.

Notatki ucznia

Galeria

RR9QonD7R0tUa

Fotografia przedstawia ujęcie Kolumny Trajana, czyli pomnik wzniesiony na cześć cesarza Trajana. Pomnik ma kształt wysokiej kolumny ustawionej na sześciennym cokole. Jest zdobiony różnego rodzaju reliefami. Na szczycie kolumny umieszczona została rzeźba – postać świętego Piotra, którego ręce są rozłożone. Kolumna góruje nad pobliskimi budynkami, z których jeden jest katedrą o wieży ustawionej na kopulastej części dachowej. Budynki są jasne, a jasnoniebieskie niebo zasnute białymi chmurami.

R15d6DcW5twx5

Fotografia przedstawia popiersie Trajana, który został ukazany jako mężczyzna w średnim wieku o włosach z grzywką opadającą na czoło. Na twarzy Trajana – w okolicach ust, nosa oraz brwi, są widoczne zmarszczki, a jego twarz nie zdradza żadnych emocji. Trajan spokojnie spogląda na widza.

R1ZOaRF4QrhIE

Fotografia przedstawia widok na stronę tytułową „Rozmyślań” autorstwa Marka Aureliusza w przekładzie historyka Roberta Gravesa. Książka ma jasno‑brązowy papier, na którym znajdują się angielskie napisy. Przez strony prześwitują napisy znajdujące się na odwrocie. Oprócz tekstu widoczny jest także okrąg z podobizną mężczyzny pokazanego z profilu – widoczna jest jego głowa, na której spoczywa wieniec. Wokół niej umieszczono napis.

Rs9kigDGXqeKV

Fotografia przedstawia widok na detal rzeźby pod tytułem „Grupa tetrarchów”, która składa się z czterech postaci – dwóch par męskich stojących po obu stronach narożnika budynku. Mężczyzna z lewej strony obejmuje przyjacielsko ramię mężczyzny z prawej strony. Wszyscy czworo na głowach mają hełmy, a twarze obu par skierowane są ku sobie.

R1bhja83NyCFa

Fotografia przedstawia widok na ikonę św. Konstantyna, która znajduje się w cerkwi pod wezwaniem Wszystkich Świętych w Piotrkowie Trybunalskim. Ikona przedstawia postać św. Konstantyna, który został ukazany jako mężczyzna w średnim wieku o średniej długości zaroście, ubrany w biało‑niebieską szatę sięgającą do kostek, na której obecne są złote zdobienia. Mężczyzna jedną dłoń trzyma na klatce piersiowej, na wysokości serca, a w drugiej dłoni ma krzyż. Portret został umieszczony na złotym tle, w ozdobnej ramce. Powyżej widoczna jest podobizna mężczyzny o długich włosach oraz krótszym zaroście. Po bokach widoczne są drewniane kolumny ścienne.

RkQzu9FMAejrn

Ilustracja pod tytułem „Konstantyn podczas bitwy przy moście Mulwijskim” przedstawia Konstantyna pędzącego konno za wrogimi żołnierzami. Cesarz został przedstawiony jako młody mężczyzna o krótkich włosach i krótkim zaroście. Konstantyn, obok którego umieszczono w zielnym okręgu złoty krzyż, ubrany jest w niebiesko‑złoty strój, do którego przypięta została czerwona peleryna. Na jego głowie widoczna jest korona, a jego koń jest biały. Wrogowie widoczni przed nim to grupa mężczyzn jadących na brązowych koniach. W tle widać trawę oraz niebieskie niebo. Ilustracja jest odbarwiona, szczególnie w swojej lewej części.

Rdpvf54pZDQbY

Fotografia przedstawia rzeźbę pod tytułem Pomnik księcia Józefa Poniatowskiego, dłuta Bertela Thorvaldsena. Poniatowski został ukazany jako młody mężczyzna jadący konno. Książę ma średniej długości kręcone włosy, ubrany jest w luźne szaty. Mężczyzna w prawej, wyciągniętej dłoni trzyma miecz, a w lewej - lejce. Pomnik Poniatowskiego stoi na wysokim błyszczącym cokole. W tle widoczny jest fragment pałacu prezydenckiego, wysoki ogrodzenie oraz niebieskie niebo.

RZMdvRG8JyTjd

Fotografia przedstawia mozaikę, na której znajduje się Maryja wraz z cesarzami: Konstantynem i Justynianem. Maryja siedzi na tronie w centrum dzieła i została sportretowana jako młoda kobieta ubrana w czarno‑złotą szatę. Jej włosy ukryte są pod kapturem szaty. Na jej kolanach siedzi młody Jezus ubrany w złotą szatę. Jego głowę okala złoto‑biała aureola. Z lewej strony stoi cesarz Konstantyn I, który został przedstawiony jako mężczyzna w średnim wieku, ubrany w czarno‑złote szaty. W dłoniach trzyma zamek – symbol miasta, skierowany w stronę matki z dzieciątkiem. Na jego głowie widoczna jest niewielka korona. Po prawej stronie Maryi stoi Justynian, który został namalowany jako mężczyzna w średnim wieku, ubrany w identyczne szaty jak Konstantyn. W swoich dłoniach trzyma model świątyni Hagia Sophia, również skierowany w stronę centrum dzieła. Na jego głowie widnieje korona. W tle widać złotą ścianę z brązowymi zdobieniami oraz symbolami przedstawionymi w okręgach.

R3BAXXOdYlWrP

Fotografia przedstawia popiersie cesarza Karakalli, który został przedstawiony jako mężczyzna w średnim wieku. Ma on krótkie kręcone włosy, wąsy oraz krótki zarost. Karakalla ma zmarszczone czoło oraz brwi, patrzy w prawą stronę. Fotografia popiersia została wykonana w jasnym pomieszczeniu na tle białej ściany.

R1RUA5Jzkm1A6

Fotografia przedstawia monetę z IV w. n. e. z widokiem na awers i rewers. Awers monety przedstawia postać Licyniusza, który został sportretowany jako mężczyzna w średnim wieku o krótkich włosach i średniej długości zaroście. Mężczyzna widoczny jest z profilu. Ubrany jest w zbroję, na jego głowie widoczna jest opaska zawiązana z tyłu głowy. Rewers monety obrazuje osobę młodej kobiety stojącej w lekkim rozkroku na płaskiej powierzchni. Kobieta ubrana jest w tunikę sięgającą do kolan. W jednej dłoni trzyma krążek, a w drugiej długi przedmiot. Kobieta ma włosy zaczesane w kok, spogląda w ziemię. Na monecie znajdują się łacińskie inskrypcje.

RHF6o3FAUivT3

Fotografia przedstawia popiersie cesarza Maksencjusza, który został sportretowany jako młody mężczyzna o krótkich włosach. Mężczyzna ma neutralny wyraz twarzy, spogląda przed siebie. Popiersie cesarza jest lekko uszkodzona - widoczne są głębokie rysy na policzkach oraz czole. Popiersie Maksencjusza znajduje się na ekspozycji w muzeum, w tle widoczne są mniejsze rzeźby.

R1eB8SX64XJ49

Praca autorstwa Williama Bell Scotta pod tytułem „Przy budowie Wału Hadriana” przedstawia grupę niewolników pracujących przy umocnieniach w północnej Anglii. Na pierwszym planie znajduje się rzymski nadzorca, który dogląda pracujących niewolników. Jest on ubrany w srebrny hełm, nagolenniki, białą tunikę, która przykryta jest skórą tygrysa. W jednej dłoni trzyma długi kij, drugą zaś wskazuje na kamień, który jest obrabiany przez jasnowłosego mężczyznę ubranego w zielono‑brązowe spodnie. Tuż przy nim znajduje się czarny garnek, który jest podgrzewany na palenisku. Obok garnka widoczna jest młoda kobieta trzymająca niemowlę na plecach oraz mężczyzna w średnim wieku spoglądający do wnętrza garnka. Na drugim planie autor umieścił pozostałych pracowników, którzy budują umocnienia. W tle widoczne są klify, wzgórza oraz grupa ludzi z łukami ukrywająca się za kamieniem.

Bibliografia

• Aureliusz M., Rozmyślania, tłum. Marian Reiter, dostępne w: https://wolnelektury.pl/media/book/pdf/rozmyslania-marek-aureliusz.pdf [dostep: 10.02.2022 r.] s. 25

• Banaszak M., Historia Kościoła Katolickiego 1, Wydawnictwo UKSW, Warszawa 2005.

• Jaczynowska M., Dzieje Imperium Romanum, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995.

• Mała Encyklopedia Kultury Antycznej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1990 r.

• Wolski J., Historia powszechna. Starożytność, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2020.

• Ziółkowski A., Historia powszechna. Starożytność, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009.