Czynniki kształtujące klimat Polski
Polska leży w klimacie umiarkowanym ciepłym przejściowym. Otaczają nas inne typy klimatu ze strefy umiarkowanej – morski na zachodzie i kontynentalny na wschodzie. Od północy sąsiadujemy z chłodną odmianą klimatu umiarkowanego. Z kolei na południu Europy dominuje ciepły klimat śródziemnomorski. Czy takie otoczenie może mieć wpływ na klimat Polski?
![Fotografia prezentuje wygląd wybrzeża morskiego podczas huraganu. Widoczne wzburzone morze oraz fale rozbryzgujące się o molo.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R34MJhqAaMvus/12/1pyQnNq4fhnQIchqk5Fam4Tt9gJOFDDf.png)
co to jest pogoda i klimat;
jakie są składniki pogody i klimatu;
jak odczytać informacje z wykresów klimatycznych;
jakie są czynniki klimatotwórcze;
jakie są strefy klimatyczne i typy klimatu.
wyjaśniać wpływ poszczególnych czynników klimatotwórczych na klimat Polski;
odczytywać z mapy nazwy mas powietrza kształtujących klimat Polski;
wykazywać związek określonego typu pogody z napływającą masą powietrza;
odczytywać z map ciśnienia w Europie w styczniu i lipcu główne układy baryczne.
1. Czynniki klimatotwórcze
Panujący u nas klimatklimat umiarkowany ciepły przejściowy cechuje dosyć duża zmienność pogodypogody w ciągu roku. Zimy mogą być zarówno mroźne, jak i łagodne, a lata – upalne bądź deszczowe. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest położenie Polski pomiędzy strefami wpływów różnych czynników klimatotwórczych. Dla naszego klimatu największe znaczenie mają następujące czynniki:
położenie w średnich szerokościach geograficznych (54°50'–49°00') – strefa umiarkowana, do której dociera określona ilość ciepła;
względnie mała odległość od Oceanu Atlantyckiego, co łagodzi klimat, tzn. ociepla zimą, chłodzi latem; zwiększa też ilość opadów; dodatkowo ciepły Prąd Północnoatlantycki łagodzi zimy, zwłaszcza na zachodzie Polski;
względna bliskość zwartego lądu Eurazji, co czyni nasz klimat ostrzejszym, tzn. zimą jest mroźno, latem upalnie; zmniejsza też ilość opadów;
równoleżnikowy układ krain geograficznych ułatwiający przemieszczanie się mas powietrza wzdłuż kierunku zachód‑wschód (brak przeszkód terenowych w postaci gór).
RRwIqw1J9nJP41 Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
Korzystając z powyższej mapy, wyjaśnij rolę czynników kształtujących klimat Polski.
Korzystając z wykresów klimatycznych, porównaj roczny rozkład temperatury powietrza i opadów atmosferycznych w Warszawie z pozostałymi miastami leżącymi w innych klimatach. Następnie spróbuj wyjaśnić, w jaki sposób sąsiedztwo tych klimatów może wpływać na klimat Polski.
2. Ruch mas powietrza i jego skutki
Pogoda w danym miejscu kształtowana jest głównie przez napływające masy powietrzamasy powietrza. Do Polski powietrze dociera z różnych stron i z różną częstotliwością. O kierunku ruchu jego mas decyduje rozkład ciśnienia atmosferycznego i rozmieszczenie głównych ośrodków barycznychośrodków barycznych – wyżów i niżów. Powietrze generalnie płynie od wyżów do niżów. Nie jest to jednak ruch prostoliniowy. Różne czynniki, m.in. ruch obrotowy Ziemi oraz wynikająca z niego tzw. siła Coriolisa, sprawiają, że powietrze przemieszcza się prawie równolegle do izobarizobar, wirując wokół ośrodków barycznych. Co ciekawe, ten ruch wirowy jest inny na półkuli północnej i inny na półkuli południowej.
![Na ilustracji pierwszej ośrodek niżowy, dookoła okręgi – izobary, wartości rosną na zewnątrz, strzałki – ruch powietrza – zwrócone do wnętrza ośrodka niżowego, odchylone przeciwnie do ruchu wskazówek zegara. Na ilustracji drugiej ośrodek wyżowy, dookoła izobary, wartości maleją na zewnątrz, strzałki – ruch powietrza – zwrócone na zewnątrz ośrodka wyżowego, odchylone zgodnie z kierunkiem wskazówek zegara.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/Ri18v7qicD8RK/4/VPZ1Tf6XvnelIxygrSg7klUupYgFAP2q.png)
Na podstawie powyższej ilustracji opisz w zeszycie kierunek ruchu powietrza wokół ośrodków barycznych na półkuli północnej. Posłuż się wyrażeniami: „zgodnie z ruchem wskazówek zegara” i „przeciwnie do ruchu wskazówek zegara”.
O napływie określonych mas powietrza do Polski decydują przede wszystkim dwa duże, stałe ośrodki baryczne – Wyż Azorski (nazwa pochodzi od archipelagu Azorów na Atlantyku) i Niż Islandzki. Ich położenie oraz wielkość zmieniają się w ciągu roku, co ma istotny wpływ na ruchy mas powietrza.
![Ilustracja przedstawia dwie mapy Europy i obrazuje typowe rozmieszczenie ośrodków barycznych w tym rejonie oraz masy powietrza napływające do Polski w styczniu i lipcu ze wszystkich kierunków. Na mapach kolorami zaznaczono wartości ciśnienia atmosferycznego zredukowane do poziomu morza. Odcienie koloru pomarańczowego oznaczają obszary o wysokim ciśnieniu, odcienie koloru niebieskiego oznaczają obszary o niskim ciśnieniu. Czerwonymi literami W opisano ośrodki wysokiego ciśnienia, niebieskimi literami N opisano ośrodki niskiego ciśnienia. Podano również nazwy ośrodków wysokiego i niskiego ciśnienia. W styczniu niże są w okolicach Islandii, a wyże na Azorach i we wschodniej Azji. W lipcu niże obejmują większą część mapy, a wyż jest jedynie na Azorach i na Grenlandii. Zielonymi strzałkami oznaczono główny kierunek napływu mas powietrza nad obszar Polski (szerokość strzałki jest proporcjonalna do średniej częstotliwości jego występowania).W styczniu z ośrodka niżowego na Islandii płynie do Polski ciepłe morskie powietrze, a z ośrodka wyżowego we wschodniej Azji – powietrze kontynentalne chłodne. W lipcu Niż Islandzki przynosi chłodne powietrze morskie, a niże azjatyckie – ciepłe powietrze kontynentalne. Na mapie opisano izobary co cztery hektopaskale. Najniższa wartość wynosi dziewięćset dziewięćdziesiąt osiem hektopaskali, najwyższa wartość wynosi tysiąc trzydzieści cztery hektopaskale. Mapy pokryte są równoleżnikami i południkami. Dookoła map w białych ramkach opisano współrzędne geograficzne co dwadzieścia stopni. Na dole mapy w legendzie opisano kolory i znaki użyte na mapie.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1BybDvMGgXhY/10/2CX3tmmEO9MOJmfYZ19ziTDoP7gG4f5d.png)
Na powyższych mapach wskaż główne i drugorzędne ośrodki baryczne decydujące o tym, jakie masy powietrza napływają do Polski.
Odczytaj nazwy napływających do nas mas powietrza. Które z nich napływają najczęściej?
Porównaj częstotliwość napływu poszczególnych mas powietrza latem i zimą. Jakie zauważasz różnice? Pamiętaj, że podstawowa różnica między pogodą latem i zimą wynika z położenia Słońca.
Jeśli Wyż Azorski jest bardziej rozbudowany i znajduje się bliżej Europy, to kieruje do nas cieplejsze powietrze z kierunków południowo‑zachodnich. Często panuje wówczas bezchmurna, tzw. wyżowa, pogoda.
![Ilustracja przedstawia mapę Europy i obrazuje typową cyrkulację powietrza w lipcu. Na mapie kolorami zaznaczono wartości ciśnienia atmosferycznego zredukowane do poziomu morza. Odcienie koloru pomarańczowego oznaczają obszary o wysokim ciśnieniu, odcienie koloru niebieskiego oznaczają obszary o niskim ciśnieniu. Czerwonymi literami W opisano ośrodki wysokiego ciśnienia (Wyż Grenlandzki, Wyż Azorski), niebieskimi literami N opisano ośrodki niskiego ciśnienia (Niż Islandzki, Niż Południowoazjatycki). Zielonymi strzałkami oznaczono kierunki wiatru (od wyżu do niżu). Na mapie opisano izobary co cztery hektopaskale. Najniższa wartość wynosi dziewięćset dziewięćdziesiąt osiem hektopaskali, najwyższa wartość wynosi tysiąc dwadzieścia sześć hektopaskali. Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co dwadzieścia stopni. Na dole mapy w legendzie opisano kolory i znaki użyte na mapie.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/Rugkxg0sc8TU6/4/1aVK9KCMduah9sOeRZPswQXjszkWsCIa.png)
Z kolei jeśli Niż Islandzki jest głęboki i znajduje się nad Europą Północną, to ściąga do nas chłodne i wilgotne powietrze atlantyckie, czemu na ogół towarzyszą silne wiatry.
![Ilustracja przedstawia mapę Europy i obrazuje typową cyrkulację powietrza styczniu. Na mapie kolorami zaznaczono wartości ciśnienia atmosferycznego zredukowane do poziomu morza. Odcienie koloru pomarańczowego oznaczają obszary o wysokim ciśnieniu (przeważają na mapie), odcienie koloru niebieskiego oznaczają obszary o niskim ciśnieniu. Czerwonymi literami W opisano ośrodki wysokiego ciśnienia (Wyż Grenlandzki, Wyż Azorski, Wyż Wschodnioazjatycki), niebieską literą N opisano jedyny ośrodek niskiego ciśnienia (Niż Islandzki). Zielonymi strzałkami oznaczono kierunki wiatru (od wyżów do niżu). Na mapie opisano izobary co cztery hektopaskale. Najniższa wartość wynosi dziewięćset dziewięćdziesiąt osiem hektopaskali, najwyższa wartość wynosi tysiąc trzydzieści cztery hektopaskale. Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co dwadzieścia stopni. Na dole mapy w legendzie opisano kolory i znaki użyte na mapie.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1H2bh8jWkVLA/4/1Ck13BjU9wqDZYfETJHSPah6SrqLdKdc.png)
Wzajemne położenie Wyżu Azorskiego i Niżu Islandzkiego sprawia, że do Polski najczęściej płyną wilgotne masy powietrza polarno‑morskiego znad Oceanu Atlantyckiego. W zimie przynoszą one ocieplenie i opady śniegu lub deszczu, a latem – ochłodzenie i opady deszczu.
Dochodzące do nas ze wschodu suche masy powietrza kontynentalnego przynoszą mróz w zimie oraz upały i susze w lecie.
Północne zimne masy powietrza arktycznego są szczególnie dokuczliwe zimą, kiedy przynoszą siarczysty mróz.
Rzadkie u nas ciepłe masy powietrza zwrotnikowego z południa dają latem męczące upały, a zimą odwilż.
Nazwy masy | Obszar tworzenia się masy | Cechy masy | Okres kształtowania pogody w Polsce | Cechy pogody wywołane oddziaływaniem masy |
Masa powietrza polarno‑morskiego (PPm) | w umiarkowanych szerokościach Oceanu Atlantyckiego | duża wilgotność powietrza | każda pora roku | lato – silne zachmurzenia, wzrost wilgotności powietrza, opady deszczu, ochłodzenie |
zima – silne zachmurzenia, opady deszczu ze śniegiem, mgły, ocieplenie | ||||
Masa powietrza polarno‑kontynentalnego (PPk) | w kontynentalnej części Eurazji | mała wilgotność powietrza | każda pora roku | lato – gorące, suche, czasami występują przelotne opady deszczu i burze |
zima – mroźna, sucha | ||||
Masa powietrza arktycznego (PA) | Morze Barentsa, Nowa Ziemia, Grenlandia, Spitsbergen | niewiele pary wodnej zawartej w powietrzu | zima, wiosna | zima – mroźna, słoneczna, czasami pochmurna i mglista |
wiosna – ochłodzenie | ||||
Masa powietrza zwrotnikowego morskiego (PZm) | okolice Azorów, Morze Śródziemne | ciepło, bardzo duża wilgotność powietrza | sporadycznie, ale przez cały rok | lato – upały, burze |
zima – gwałtowne roztopy, duże zachmurzenie, mgły | ||||
Masa powietrza zwrotnikowego kontynentalnego (PZk) | Półwysep Azja Mniejsza | bardzo wysoka temperatura powietrza i niska wilgotność | lato, jesień | lato – gorące, słoneczne |
jesień – słoneczna pogoda podczas tzw. złotej polskiej jesieni |
Korzystając z map i zdjęć satelitarnych znajdujących się w internetowych serwisach pogodowych (np. na www.mojapogoda.com albo www.pogodynka.pl), ustal, które masy powietrza kształtują u nas dzisiejszą pogodę. Wyjrzyj za okno i powiąż prognozy z serwisów z rzeczywistym stanem atmosfery. Które składniki pogody są dominujące i jaki jest ich związek z napływającymi masami powietrza?
Podsumowanie
Polska znajduje się w strefie klimatów umiarkowanych, w typie ciepłym przejściowym. Decyduje o tym nasze położenie w średnich szerokościach geograficznych oraz pomiędzy Oceanem Atlantyckim a zwartym lądem Eurazji.
Na pogodę w Polsce największy wpływ mają docierające do nas masy powietrza.
Ruch mas powietrza wynika z rozmieszczenia ośrodków barycznych; dla Polski największe znaczenie mają Wyż Azorski i Niż Islandzki.
Przemieszczające się masy powietrza wpływają na temperatury, opady, wiatry, burze, mgły i inne zjawiska pogodowe.
Wydrukuj poniższą tabelę i uzupełnij puste komórki.
Czynniki wpływające na klimat Polski | Jak wpływają | Jak wpływają | Twoja ocena wielkości wpływu |
Masy powietrza arktycznego | |||
Masy powietrza polarno‑morskiego | |||
Masy powietrza polarno‑kontynentalnego | |||
Masy powietrza zwrotnikowego | |||
Szerokość geograficzna | |||
Odległość od oceanu | |||
Ukształtowanie terenu |
Dowiedz się więcej
Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej (http://www.imgw.pl/)
Słowniczek
stan atmosfery w danej chwili
przeciętne, powtarzające się corocznie stany atmosfery występujące na danym obszarze, określone na podstawie wieloletnich obserwacji i pomiarów składników pogody
część atmosfery znajdująca się przy powierzchni Ziemi, posiadająca charakterystyczne cechy fizyczne, w szczególności wilgotność i temperaturę
część atmosfery przy powierzchni Ziemi o wyraźnie podwyższonym (wyż) lub obniżonym (niż) ciśnieniu atmosferycznym
linia na mapie łącząca punkty o tej samej wartości ciśnienia atmosferycznego
Zadania
Wskaż czynniki mające wpływ na klimat Polski.
- położenie względem Oceanu Atlantyckiego
- Dryf Wiatrów Zachodnich
- Prąd Brazylijski
- pasowy układ rzeźby terenu
- położenie w Eurazji
- surowce mineralne
- Prąd Północnoatlantycki
- Unia Europejska
- szerokość geograficzna
Określ prawdziwość poniższych stwierdzeń.
Prawda | Fałsz | |
W wyżu barycznym na półkuli północnej powietrze wiruje zgodnie z kierunkiem ruchu wskazówek zegara. | □ | □ |
W niżu barycznym na półkuli północnej powietrze wiruje przeciwnie do kierunku ruchu wskazówek zegara. | □ | □ |
W wyżu barycznym na półkuli południowej powietrze wiruje przeciwnie do kierunku ruchu wskazówek zegara. | □ | □ |
W niżu barycznym na półkuli południowej powietrze wiruje zgodnie z kierunkiem ruchu wskazówek zegara. | □ | □ |
W wyżu barycznym na półkuli północnej powietrze wiruje przeciwnie do kierunku ruchu wskazówek zegara. | □ | □ |
W niżu barycznym na półkuli północnej powietrze wiruje zgodnie z kierunkiem ruchu wskazówek zegara. | □ | □ |
W wyżu barycznym na półkuli południowej powietrze wiruje zgodnie z kierunkiem ruchu wskazówek zegara. | □ | □ |
W niżu barycznym na półkuli południowej powietrze wiruje przeciwnie do kierunku ruchu wskazówek zegara. | □ | □ |
Wskaż dwa ośrodki baryczne mające największy wpływ na klimat Polski.
- Niż Islandzki
- Niż Południowoazjatycki
- Niż Północnokanadyjski
- Wyż Azorski
- Wyż Grenlandzki
- Wyż Wschodnioazjatycki
Połącz w pary nazwę masy powietrza z nazwą jednej z jej dominujących cech.
zimne, ciepłe, wilgotne, suche
powietrze arktyczne | |
powietrze polarno-kontynentalne | |
powietrze polarno-morskie | |
powietrze zwrotnikowe |
W lipcu nad obszar Polski napłynęły masy powietrza ze wschodu. Jakiej pogody możemy się spodziewać?
- ciepłej i słonecznej
- chłodnej i pochmurnej
- ciepłej i deszczowej
W lipcu nad obszar Polski napłynęły masy powietrza z południa. Jakiej pogody możemy się spodziewać?
- ciepłej i słonecznej
- chłodnej i pochmurnej
- ciepłej i deszczowej
W styczniu nad obszar Polski napłynęły masy powietrza z zachodu. Jakiej pogody możemy się spodziewać?
- wietrznej z opadami
- mroźnej i bezwietrznej
- ciepłej i suchej
W styczniu nad obszar Polski napłynęły masy powietrza z północy. Jakiej pogody możemy się spodziewać?
- mroźnej
- ciepłej z opadami
- ciepłej bez opadów