Czasy republiki rzymskiej - dyktatura Cezara

Ważne daty

107 r. p.n.e. – Mariusz zostaje homo novus, wygrywając wybory na konsula; jest wybierany ponownie na sześć kolejnych kadencji.

91‑87 r. p.n.e. – wojna Rzymu ze sprzymierzeńcami w Italii.

88 r. p.n.e. – Sulla prowadzi swoją armię na Rzym i zdobywa miasto.

63  r. p.n.e. – Pompejusz zdobywa Jerozolimę.

60 r. p.n.e. – Pompejusz, Krassus i Juliusz Cezar tworzą tzw. pierwszy triumwirat, by zdominować rzymski rząd.

58‑50  r. p.n.e. – Juliusz Cezar prowadzi wojny galijskie, by podbić Galię.

49 r. p.n.e. – Juliusz Cezar przekracza Rubikon i wkracza do Italii, rozpoczyna się wojna domowa.

45 r. p.n.e. – Juliusz Cezar pokonuje wszystkich swoich przeciwników w wojnie domowej i przejmuje kontrolę nad Rzymem; w swoim testamencie adoptuje Oktawiana.

44 r. p.n.e. – Juliusz Cezar zostaje ogłoszony dożywotnim dyktatorem, w Idy marcowe zostaje zamordowany.

Sytuacja w Rzymie przed rozpoczęciem kariery Cezara. Optymaci i popularzy. Pompejusz.

Koniec II w. p.n.e. to początek przemian, które doprowadziły do upadku republiki rzymskiej. W Rzymie pojawiły się dwie frakcje polityczne - populares (ludowi) bronili ludowej wolności, zasady, że wola ludu, wyrażona na zgromadzeniu zwołanym przez jego trybunatrybuntrybuna była w danej chwili ostateczna i niepowtarzalna oraz optimi, optimates, czyli najlepsi, dla których najważniejsze było „dobro rzeczypospolitej”: utrzymywanie efektywnej korporacyjnej władzy elity paraliżowaniem wolności ludu technikami politycznymi i religijnymi oraz przyznaniem sobie prawa eliminowania tych, którzy jej zagrażali za pomocą samosądu. Z opcjami tymi były związane opcje programowe: popular popierał ustawy rolne i zbożowe oraz utrzymanie trybunałów w rękach ekwitówEkwiciekwitów, optymata im się sprzeciwiał, dążył natomiast do poszerzenia kompetencji senatu.

Na początku I w. p.n.e. doszło w Rzymie do wojny domowej pomiędzy przywódcą popularów - MariuszemMariuszMariuszem i optymatą - SulląSullaSullą. Jednak pomimo zwycięstwa Sulli i jego reform, zmiany ustroju w starożytnym Rzymie były już tylko kwestią czasu.

RYvDXZpxtkLbk

Obraz przedstawia mężczyzn na tle ruin miasta. Jeden z nich odziany w czerwono‑białą szatę, patrzy na stojącą obok postać, wskazując otwartą prawą dłonią w kierunku ziemi. Siedzący mężczyzna w lewej dłoni trzyma złoty przedmiot. Ma ciemne, przerzedzone włosy, średniej długości brodę oraz wąsy. Jego brwi są ściągnięte, a kąciki ust skierowane w dół. Postać, na którą patrzy, to młody mężczyzna ukazany bokiem. Ma na głowie srebrny hełm z różowym pióropuszem, srebrny nagolennik na lewej łydce, czerwono‑niebiesko‑zielone szaty oraz sandały. Przez ramię ma przerzucony kołczan ze strzałami. Jest umięśniony, jego skóra jest jasna, a policzki zaróżowione. Za nimi znajdują się jeszcze trzej mężczyźni, również w hełmach. Tło stanowią zburzone mury miasta, fragmenty rzeźb, a także roślinność porastająca brązowo‑szarą ziemię. Jasne niebo zasnute jest siwymi chmurami.

Ostatnie stulecie Republiki Rzymskiej znamionował głęboki kryzys ustrojowy, który w istocie rzeczy był kryzysem arystokratycznego sposobu rządzenia. Konserwatywny system arystokratyczny, wyrastający z systemu polisowego, nie był w stanie zarządzać ogromnym obszarem, do jakiego rozrosło się państwo rzymskie. Wydarzenia schyłku II w. p.n.e., a następnie pierwsze dziesięciolecia I w. wykazały, że formą władzy, jaka nieuchronnie się wykluwała, będzie jedynowładztwo. Brutalna próba restytucji pozycji arystokracji senatorskiej, podjęta w latach 82 - 79 przez Sullę okazała się niewypałem. Imperium Rzymskie potrzebowało władzy silnej, dobrze zorganizowanej, reagującej błyskawicznie na wydarzenia w najodleglejszych częściach jego świata. Senat, powiększony przez Sullę do sześciuset osób, absolutnie się do tego nie nadawał. Prędko się okazało, że rzecz już sprowadza się tylko do tego, który z wodzów zajmie miejsce Sulli. Przed rozpoczęciem kariery Juliusza Cezara w grę wchodził tylko Gnejusz Pompejusz.

R2TQGqHNX67TA

Rzeźba przedstawiająca głowę oraz fragment szyi postaci w średnim wieku o okrągłej twarzy oraz delikatnych rysach. Twarz mężczyzny skierowana jest do przodu. Widoczny jest duży nos, wąskie usta, zmarszczone czoło oraz krótkie włosy. Powierzchnia rzeźby jest wyraźnie zniszczona, widoczne są zadrapania materiału, odbarwienia oraz przetarcia. Tło stanowi ciemna ściana.

Pompejusz trafił w szeregi rzymskich liderów w 83 r. p.n.e., kiedy Sulla wracał po raz pierwszy do Italii. Miał tylko 23 lata i był zdecydowanie za młody jak na przywódcę wedle rzymskich tradycji. W Italii Pompejusz zgromadził prywatną armię z klientów ojca i przyłączył się do kampanii Sulli, by odzyskać władzę w stolicy. Kiedy Pompejusz pokonał ostatnich wrogów Sulli, którzy uciekli na Sycylię i do Afryki Północnej, tenże niechętnie pozwolił mu w 81 r. p.n.e. na odbycie tryumfu. Dokonanie tego aktu przez tak młodego mężczyznę, który nigdy nie piastował żadnego urzędu, przekreśliło starożytną tradycję republiki, według której trzeba było mozolnie wspinać się po drabinie urzędów, aby uzyskać taki honor. Pompejusz nie musiał czekać w kolejce ani służyć wiele lat. Niesymetryczna natura kariery Pompejusza wskazywała jednocześnie na kruchość wizji państwa prezentowanej przez Sullę, który twierdził, że nadszedł czas powrotu rządów „najlepszych” i, według niego, również powrotu najlepszych tradycji Rzymu. Zamiast tego stworzył reżim oparty na przemocy.

Dalsza kariera polityczna Pompejusza wykazała, w jaki sposób załamała się równowaga polityczna republiki. Po tym, jak pomógł zdławić rebelię w Hiszpanii i potężny bunt niewolników w Italii dowodzony przez gladiatora SpartakusaSpartakusSpartakusa, Pompejusz zażądał wyboru na konsula w 70 r. p.n.e., a zatem na długo zanim osiągnął wymagany wiek czterdziestu dwóch lat. I osiągnął swój cel - został najwyższym urzędnikiem w państwie. Trzy lata później otrzymał dowództwo wraz ze specjalnymi przywilejami, aby walczyć w piratami, którzy blokowali szlaki morskie na Morzu Śródziemnym. Pokonał ich w przeciągu kilku miesięcy, co przyniosło mu niezwykłą popularność wśród biedoty miejskiej w Rzymie, a także wśród bogatych kupców i nadmorskich społeczności. W następnym roku oddano Pompejuszowi dowództwo nad wojskami walczącymi z MitrydatesemMitrydates VIMitrydatesem w Azji Mniejszej. Pompejusz w serii odważnych kampanii podbił Azję Mniejszą i inne ziemie położone na Wschodzie. Pomaszerował daleko na południe i doszedł aż do Jerozolimy, stolicy i religijnego centrum Żydów, którą zdobył w 63 r. p.n.e. Kiedy następnie zaanektował Syrię jako prowincję, rozpoczęło się rzymskie panowanie nad południowo - zachodnią Azją.

Podboje Pompejusza były spektakularne i przyniosły mu popularność i władzę. W czasie swoich kampanii na Wschodzie działał głównie z własnej inicjatywy. Nigdy nie konsultował się z senatem, gdy dokonywał politycznych ustaleń na terytoriach, które podbił. Ludzie porównywali go do Aleksandra Wielkiego, stąd otrzymał przydomek Magnus, czyli Wielki.

W takich okolicznościach na arenie politycznej Rzymu pojawił się homo novus, bratanek żony Mariusza i przywódca popularów - Caius Iulius Caesar [czytaj: Gajus Julius Cesar].

Porozumienie Cezara z Crassusem i Pompejuszem

R14gpTqUUDR1i

Ilustracja przedstawia trzy rzeźby ukazane obok siebie. Są to głowy postaci na białym tle. Pierwsza rzeźba przedstawia postać w średnim wieku o okrągłej twarzy oraz delikatnych rysach. Twarz mężczyzny skierowana jest do przodu. Widoczny jest duży nos, wąskie usta, zmarszczone czoło oraz krótkie włosy. Powierzchnia rzeźby jest wyraźnie zniszczona, widoczne są zadrapania materiału, odbarwienia oraz przetarcia. Druga postać to mężczyzna o długim, szerokim i prostym nosie, ściągniętych brwiach oraz szczupłej, pociągłej twarzy. Wokół jego ust, nosa i oczu widoczne są wyraźne zmarszczki. Kąciki jego ust są nieznacznie uniesione. Ma krótkie włosy. Trzecia rzeźba ukazuje mężczyznę o szerokiej twarzy, mocno zarysowanej żuchwie, długim nosie oraz krótkich włosach. Na jego twarzy widoczne są płytkie zmarszczki.

Rywalem Pompejusza był bajecznie bogaty Marek Licyniusz Krassus, który pokonał buntowniczego przywódcę niewolników - Spartakusa. To z nim sprzymierzył się młody i ambitny Juliusz Cezar. Aby zdobyć poparcie przeciw Pompejuszowi Krassus i Cezar ogłosili się popularami, przywódcami oddanymi sprawie polepszenia losu zwykłych ludzi.

Kiedy Pompejusz wrócił do Rzymu ze wschodu w 62 r. p.n.e., optymaci z zazdrości o jego sławę odmówili poparcia dla jego ustaleń terytorialnych i zgody na przydział ziemi dla weteranów jego armii. Zmusiło to Pompejusza do zawarcia sojuszu politycznego z Krassusem i Cezarem. W 60 r. p.n.e. ta trójka stworzyła nieformalny triumwirat - zwany zwykle pierwszym triumwiratem („Radą Trzech”) - aby zadbać o swoje interesy. Pompejusz dostał ustawy zatwierdzające jego ustalenia na wschodzie i dystrybucję ziemi wśród weteranów. Cezar w 59 r. p.n.e. został konsulem i otrzymał specjalne dowództwo w Galii na pięć lat. Krassus otrzymał finansowe ulgi dla poborców podatków w Azji Mniejszej, których poparcia potrzebował dla swojej politycznej kariery, i w dochodowych interesach których miał udziały.

Pierwszy triumwirat został utworzony wyłącznie dla zysków jego członków i mógł trwać tylko tak długo, jak długo jego członkowie mogli czerpać z niego osobiste korzyści.

Ambitny Cezar już jako triumwir opuścił Rzym i w 58 r. p.n.e. przejął dowództwo w Galii. Przez następne dziewięć lat atakował lud za ludem na obszarze dzisiejszej Francji, zachodniej części Niemiec, a nawet południowej części Wielkiej Brytanii. Wartość niewolników i łupów, które zdobyła jego armia była tak wielka, że nie tylko zdołał spłacić swoje niebotyczne długi, lecz także wzbogacił swoich żołnierzy, którzy z tego powodu szczerze go kochali.

Przed zapoznaniem się z mapą interaktywną przedstawiającą podboje Cezara w Galii, przypomnij sobie, na jakie terytoria wyruszał Cezar ze swoim wojskiem.

RgbW4j9MCYDO7

Mapa interaktywna przedstawiająca podboje Cezara w Galii. Lądy zostały zaznaczone w kolorze szarym, a morza - jasnoniebieskim. Miasta oraz ważne miejsca zostały podpisane czarnymi, a wody – ciemnoniebieskimi literami. Kierunki podbojów zostały oznaczone grubymi strzałkami w kolorach niebieskim, fioletowym, czerwonym oraz pomarańczowym. Łącznie jest ich siedem. W lewym dolnym rogu, w białej prostokątnej ramce, umieszczono legendę opisującą daty oraz strzałki w kolorach, w jakich ukazane są podboje w danym roku na mapie. Na mapie również są punkty interaktywne, po naciśnięciu których pojawiają się następujące informacje: 1. Cezar i Helweci - Celtyckie plemię Helwetów zajmujące tereny dzisiejszej Szwajcarii, ze względu na naciski ze strony Germanów w 61 r. p.n.e. pod wodzą Orgetoryksa postanowili migrować do zachodniej Galii. Ponad 250.000 Helwetów wyruszyli do Galii w marcu 58 r. p.n.e. Juliusz Cezar, jako namiestnik Galii odmówił im zgody na pozostanie na ziemiach prowincji i rozpoczął pościg zbrojny w górę Saony, zakończony bitwą pod Bibracte, po której pokonani Helweci wrócili na tereny Szwajcarii. Do punktu został dołączony obraz. Czarno - biała ilustracja przedstawia Juliusza Cezara stojącego na wzniesieniu oraz patrzącego na przywódcę nieprzyjaciół, który stoi na drewnianym pomoście. Za Cezarem znajdują się żołnierze w zbrojach, trzymający włócznie oraz sztandary; obok stoi pies. Wódz nieprzyjaciół wyciąga rękę w stronę Cezara. Stoją za nim żołnierze trzymający w rękach gałęzie. 2. Cezar i Ariowist- W 58 r. p.n.e. Cezar pokonał Germanów pod wodzą Ariowista w bitwie u stóp Wogezów. Przegrani Germanie wycofywali się w stronę Renu, by szukać ucieczki po drugiej stronie rzeki, lecz część z nich zginęła z rąk ścigających ich Rzymian, a część utonęła w wodach Renu, nie mając łodzi, by przeprawić się przez rzekę. Do punktu został dołączony obraz. Ilustracja przedstawia Cezara oraz Ariowista. Cezar siedzi na białym koniu, lewą rękę ma na pasie, głowa odwrócona w stronę Ariowista. Ten siedzi na brązowym koniu. Lewą ręką trzyma lejce, prawą ma uniesioną. Za przywódcami znajdują się żołnierze oraz namioty wojskowe. 3. Cezar i Wentowie- W 56 r. p.n.e. rozpoczęło się powstanie Wenetów, zamieszkujących tereny dzisiejszej Bretonii, wspieranych przez nie podbitych jeszcze Morinów i Menapiów. Cezar z pewnym trudem rozprawił się z Wenetami i potraktował ich w barbarzyński sposób, zaś ziemie Morinów były dla niego cenne ze względu na położenie umożliwiające atak na Brytanię. Do punktu został dołączony obraz. Zdjęcie przedstawia awers i rewers monety Wenetów. Na awersie znajduje się twarz mężczyzny ukazana z profilu. Rewers przedstawia galopującego konia. Moneta wykonana jest z brązu. 4. Cezar nad Mozą- W 55 r. p.n.e. dwa plemiona germańskie przeprawiły się przez Ren i poprosiły Cezara o możliwość osiedlenia się w Galii. Ponieważ negocjacje nie przyniosły pozytywnych skutków, Germanie zaatakowali wojsko Cezara, za co w odwecie Rzymianie zniszczyli obóz plemion germańskich nad Mozą, zabijając 150000 - 200000 mężczyzn, kobiet i dzieci. Do punktu została dołączona fotografia. Przedstawia ona stół, na którym znajdują ludzkie kości oraz fragmenty uzbrojenia i broni. 5. Przeprawa przez Ren- W 55 r. p.n.e. Cezar postanowił przeprawić się przez Ren i zaatakować Germanów na ich własnej ziemi. W tym celu zlecił budowę mostu, po którym mogła przeprawić się rzymska armia i zaatakować nieprzyjaciela. Do punktu został dołączony obraz. Przedstawia on wojsko rzymskie idące przez most. Z przodu jadą żołnierze na koniach , a za nimi idzie pojedynczy żołnierz z sztandarem. Na samym końcu znajdują się łucznicy. W tle znajdują się góry. 6. Cezar w Brytanii- Pierwsza rzymska inwazja na Brytanię miała miejsce w 55 r. p.n.e., jednak z powodu niewystarczającej liczby jeźdźców Cezar wrócił do Galii. Ponownie najechał Brytów rok później i po kilku zwycięstwach postanowił powrócić do Galii zdając sobie sprawę, że żeby opanować wyspę potrzebowałby większego nakładu sił zbrojnych. Rzymianie powrócili do Brytanii dopiero sto lat później za sprawą cesarza Klaudiusza. Do punktu został dołączony obraz. Ilustracja przedstawia lądowanie Rzymian w Brytanii. Na obrazie znajdują się statki Rzymian, wpływające na brzeg, na którym znajdują się wojska Brytów. Na tle ukazane zostały ptaki oraz niebo. 7. Cezar i Wecyngetoryks- W 52 r. p.n.e. plemiona galijskie zjednoczyły się pod wodzą Wercyngetoryksa i wystąpiły zbrojnie przeciwko Rzymianom. Oblężenie Awaricum zakończyło się klęską Galów, którzy jednak nie poddawali się i kontynuowali walkę. Wielkim zwycięstwem Wercyngetoryksa i zarazem największą porażką Cezara w Galii była bitwa pod Gergowią. Galom jednak nie udało się utrzymać dobrej passy bitewnej i ponieśli druzgocącą porażkę w bitwie pod Alezją, zakończoną kapitulacją Wercyngetoryksa. Do punktu został dołączony obraz. Ilustracja przedstawia oblężenie Alezji. Na pierwszym planie znajdują wojska. Na drugim planie ukazany jest zamek. Na niebie między chmurami znajduje się ozdobny okrąg z zawieszonymi u dołu flagami. Na jego środku znajduje się napis w języku łacińskim.

Mapa interaktywna przedstawiająca podboje Cezara w Galii. Lądy zostały zaznaczone w kolorze szarym, a morza - jasnoniebieskim. Miasta oraz ważne miejsca zostały podpisane czarnymi, a wody – ciemnoniebieskimi literami. Kierunki podbojów zostały oznaczone grubymi strzałkami w kolorach niebieskim, fioletowym, czerwonym oraz pomarańczowym. Łącznie jest ich siedem. W lewym dolnym rogu, w białej prostokątnej ramce, umieszczono legendę opisującą daty oraz strzałki w kolorach, w jakich ukazane są podboje w danym roku na mapie. Na mapie również są punkty interaktywne, po naciśnięciu których pojawiają się następujące informacje: 1. Cezar i Helweci - Celtyckie plemię Helwetów zajmujące tereny dzisiejszej Szwajcarii, ze względu na naciski ze strony Germanów w 61 r. p.n.e. pod wodzą Orgetoryksa postanowili migrować do zachodniej Galii. Ponad 250.000 Helwetów wyruszyli do Galii w marcu 58 r. p.n.e. Juliusz Cezar, jako namiestnik Galii odmówił im zgody na pozostanie na ziemiach prowincji i rozpoczął pościg zbrojny w górę Saony, zakończony bitwą pod Bibracte, po której pokonani Helweci wrócili na tereny Szwajcarii. Do punktu został dołączony obraz. Czarno - biała ilustracja przedstawia Juliusza Cezara stojącego na wzniesieniu oraz patrzącego na przywódcę nieprzyjaciół, który stoi na drewnianym pomoście. Za Cezarem znajdują się żołnierze w zbrojach, trzymający włócznie oraz sztandary; obok stoi pies. Wódz nieprzyjaciół wyciąga rękę w stronę Cezara. Stoją za nim żołnierze trzymający w rękach gałęzie. 2. Cezar i Ariowist- W 58 r. p.n.e. Cezar pokonał Germanów pod wodzą Ariowista w bitwie u stóp Wogezów. Przegrani Germanie wycofywali się w stronę Renu, by szukać ucieczki po drugiej stronie rzeki, lecz część z nich zginęła z rąk ścigających ich Rzymian, a część utonęła w wodach Renu, nie mając łodzi, by przeprawić się przez rzekę. Do punktu został dołączony obraz. Ilustracja przedstawia Cezara oraz Ariowista. Cezar siedzi na białym koniu, lewą rękę ma na pasie, głowa odwrócona w stronę Ariowista. Ten siedzi na brązowym koniu. Lewą ręką trzyma lejce, prawą ma uniesioną. Za przywódcami znajdują się żołnierze oraz namioty wojskowe. 3. Cezar i Wentowie- W 56 r. p.n.e. rozpoczęło się powstanie Wenetów, zamieszkujących tereny dzisiejszej Bretonii, wspieranych przez nie podbitych jeszcze Morinów i Menapiów. Cezar z pewnym trudem rozprawił się z Wenetami i potraktował ich w barbarzyński sposób, zaś ziemie Morinów były dla niego cenne ze względu na położenie umożliwiające atak na Brytanię. Do punktu został dołączony obraz. Zdjęcie przedstawia awers i rewers monety Wenetów. Na awersie znajduje się twarz mężczyzny ukazana z profilu. Rewers przedstawia galopującego konia. Moneta wykonana jest z brązu. 4. Cezar nad Mozą- W 55 r. p.n.e. dwa plemiona germańskie przeprawiły się przez Ren i poprosiły Cezara o możliwość osiedlenia się w Galii. Ponieważ negocjacje nie przyniosły pozytywnych skutków, Germanie zaatakowali wojsko Cezara, za co w odwecie Rzymianie zniszczyli obóz plemion germańskich nad Mozą, zabijając 150000 - 200000 mężczyzn, kobiet i dzieci. Do punktu została dołączona fotografia. Przedstawia ona stół, na którym znajdują ludzkie kości oraz fragmenty uzbrojenia i broni. 5. Przeprawa przez Ren- W 55 r. p.n.e. Cezar postanowił przeprawić się przez Ren i zaatakować Germanów na ich własnej ziemi. W tym celu zlecił budowę mostu, po którym mogła przeprawić się rzymska armia i zaatakować nieprzyjaciela. Do punktu został dołączony obraz. Przedstawia on wojsko rzymskie idące przez most. Z przodu jadą żołnierze na koniach , a za nimi idzie pojedynczy żołnierz z sztandarem. Na samym końcu znajdują się łucznicy. W tle znajdują się góry. 6. Cezar w Brytanii- Pierwsza rzymska inwazja na Brytanię miała miejsce w 55 r. p.n.e., jednak z powodu niewystarczającej liczby jeźdźców Cezar wrócił do Galii. Ponownie najechał Brytów rok później i po kilku zwycięstwach postanowił powrócić do Galii zdając sobie sprawę, że żeby opanować wyspę potrzebowałby większego nakładu sił zbrojnych. Rzymianie powrócili do Brytanii dopiero sto lat później za sprawą cesarza Klaudiusza. Do punktu został dołączony obraz. Ilustracja przedstawia lądowanie Rzymian w Brytanii. Na obrazie znajdują się statki Rzymian, wpływające na brzeg, na którym znajdują się wojska Brytów. Na tle ukazane zostały ptaki oraz niebo. 7. Cezar i Wecyngetoryks- W 52 r. p.n.e. plemiona galijskie zjednoczyły się pod wodzą Wercyngetoryksa i wystąpiły zbrojnie przeciwko Rzymianom. Oblężenie Awaricum zakończyło się klęską Galów, którzy jednak nie poddawali się i kontynuowali walkę. Wielkim zwycięstwem Wercyngetoryksa i zarazem największą porażką Cezara w Galii była bitwa pod Gergowią. Galom jednak nie udało się utrzymać dobrej passy bitewnej i ponieśli druzgocącą porażkę w bitwie pod Alezją, zakończoną kapitulacją Wercyngetoryksa. Do punktu został dołączony obraz. Ilustracja przedstawia oblężenie Alezji. Na pierwszym planie znajdują wojska. Na drugim planie ukazany jest zamek. Na niebie między chmurami znajduje się ozdobny okrąg z zawieszonymi u dołu flagami. Na jego środku znajduje się napis w języku łacińskim.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DbK2GEtnr

Wojna domowa w Rzymie

W czasie, gdy Cezar przebywał w Galii, zasady triumwiratu początkowo obowiązywały nadal. W 56 r. Pompejusz, Krassus i Cezar spotkali się w Lukce i odnowili pakt. Pompejusz i Krassus objęli konsulat w 55 r. p.n.e., po czym też otrzymali nadzwyczajne 5‑letnie imperium: Pompejusz w Hiszpanii, Krassus w Syrii; o 5 lat przedłużono też prokonsulat Cezara. Krassus odjechał na Wschód, gdzie w 53 r. p.n.e. poległ w walce z PartamiPartowiePartami, zaś Pompejusz pozostał w Rzymie i rządził Hiszpanią na odległość. W międzyczasie Pompejusz wykorzystał fakt, że Rzym pogrążał się w anarchii, zawarł sojusz z optymatami, został konsulem i zaprowadził porządek w mieście. Do uzyskania niekwestionowanej władzy w Rzymie pozostało Pompejuszowi tylko usunąć niedawnego partnera, do tego samego dążył senat. Cezar zdawał sobie sprawę, że jako osobę prywatną czeka go pewna zguba, ubiegał się więc o kolejny konsulat in absentiaIn absentiain absentia, przed upłynięciem prokonsulatu. Z woli Pompejusza 7 stycznia 49 r. p.n.e. senat odwołał Cezara z Galii i orzekł, że o konsulat musi się starać osobiście. Odpowiedź Cezara była natychmiastowa - 10 stycznia przekroczył na czele wojska Rubikon, rzeczkę będącą granicą Italii i Galii Cisalpejskiej. Rozpoczęła się wojna domowa w Rzymie.

Wojna domowa w latach 49 - 45 była konfliktem między dwoma potentatami. Zwolennicy republiki i jej władze z konsulami na czele sprzyjali Pompejuszowi Mariuszowi, który dysponując zasobami Italii i imperium miał teoretycznie druzgocącą przewagę. Szybkość działań Cezara zniweczyła jednak przewagę Pompejusza. Cezar błyskawicznie opanował Italię, opuszczoną przez Pompejusza oraz większość urzędników i senatorów, pod IlerdąIlerdaIlerdą zmusił do kapitulacji armię pompejańską w Hiszpanii, zdobył MassalięMassaliaMassalię i zimą 49/48 przeprawił się na Bałkany, gdzie zbierały się główne siły wroga. Rozstrzygnięcie nastąpiło latem 48 r. pod FarsalosFarsalosFarsalos. Pompejusz, doszczętnie pokonany, zbiegł do Egiptu, gdzie został zamordowany.

Cezar musiał jeszcze pokonać pompejańczyków w Afryce w 46 r. p.n.e. pod TapsosTapsosTapsos, a następnie zwyciężyć synów Pompejusza w bitwie pod MundąMundaMundą 17 marca 45 r. p.n.e. To zwycięstwo uczyniło go panem całego imperium.

Dyktatura Cezara

RjR4xssUqmmRn

Obraz przedstawia trzech mężczyzn w pomieszczeniu o ciemnych ścianach i jasnej posadzce. Najmłodszy z mężczyzn siedzi z prawej strony. Ma jasną, zarumienioną twarz, na stopach czerwone sandały. Jest odziany w białą szatę z czerwonym wykończeniem, pod którą widać złotą koszulkę. Patrzy przed siebie, a jego brwi są ściągnięte. Na głowie ma wieniec laurowy. Jedną stopę ma wysuniętą do przodu, a rękę opartą o kolano. W jego stronę zwróceni są pozostali dwaj mężczyźni, stojący z lewej strony obrazu. Jeden z nich, stojący bliżej, ma na sobie szarą szatę, spod której wystaje zielona tunika. Jego włosy są krótkie, ciemnobrązowe, a ręce szeroko rozłożone. Stoi w rozkroku. Drugi z mężczyzn odziany jest w czerwoną szatę oraz złotą koszulę, trzyma ręce przy klatce piersiowej. Ma ciemne, lekko kręcone włosy oraz brodę. Jego głowa jest nieznacznie pochylona.

Wbrew powszechnym obawom, zwycięstwu Cezara nie towarzyszyły masowe mordy, proskrypcje ani grabież. Konfiskaty majątków dotknęły nielicznych, którzy i tak już nie żyli, np. Pompejusza. Akcję kolonizacyjną prowadził głównie poza Italią (np. KartaginaKartaginaKartagina i KoryntKoryntKorynt), obejmując nią głównie plebs miejski. Kolonie weteranów, osadzanych całymi legionami, powstały w Galii Transalpejskiej, natomiast w Italii osiedlał ich małymi grupami w miejscach, gdzie była wolna ziemia.

Cezar musiał się zmierzyć z problemem o bardzo głębokich korzeniach. Niedawne doświadczenie pokazywało, że tylko pojedynczy władca może zakończyć okres chaotycznej przemocy w polityce rzymskiej. Jednak najstarszą tradycją republiki była nienawiść do monarchii. Cezar postanowił rozwiązać ten problem, rządząc jak król, lecz nie zostając królem. Zaczął od uzyskania nominacji na dyktatora w 48 r. p.n.e.

R1Ut08odWn7aI

Owalna ilustracja na białym tle to obraz przedstawiający mężczyznę o przerzedzonych, siwiejących włosach. Widoczny jest jego profil, co uwydatnia jego długi, prosty nos. Na głowie ma wieniec laurowy. Brwi mężczyzny są ściągnięte, ukazują zmarszczki na jego czole. Odziany jest w czerwoną szatę, spiętą na prawym ramieniu złotą klamrą.

Cezar nie miał syna, więc we wrześniu 45 r. p.n.e. spisał nowy testament, wyznaczając wnuka swojej siostry, Gajusza Oktawiusza (później Oktawiana AugustaOktawian AugustOktawiana Augusta) na swojego adoptowanego syna i następcę.

Polityka Cezara jako jedynego władcy Rzymu była ambitna i szeroko zakrojona. Zmniejszył zadłużenie, ograniczył liczbę osób, które miały prawo otrzymywać subsydiowane zboże, rozpoczął duży program robót publicznych, w tym budowy publicznych bibliotek, proklamował standardowe konstytucje dla miast italskich i rozszerzył obywatelstwo na wielu nie‑Rzymian, jak na przykład Galów z północnej Italii. Zezwolił także na zasiadanie w senacie osobom spoza Italii, rozszerzając go z 600 do 900 członków. Uregulował także w oparciu o staroegipską praktykę rzymski kalendarz, według którego od tamtej pory rok liczył 365 dni i tenże kalendarz (juliański) stanowi podstawę dzisiejszej rachuby czasu (z późniejszymi zmianami wprowadzonymi przez papieża Grzegorza XIII - kalendarz gregoriańskiKalendarz gregoriańskikalendarz gregoriański).

W 44 r. p.n.e. przyznano Cezarowi dożywotnią dyktaturę w Rzymie, nie cieszył się jednak długo władzą płynącą z tego tytułu, ponieważ 15 marca 44 r. p.n.e. został zamordowany w senacie na skutek spisku nie tylko przeciwników politycznych, ale także najbliższych przyjaciół.

Śmierć Cezara

Przed zapoznaniem się z ilustracją interaktywną, odpowiedz na pytanie: co wydarzyło się w Idy marcowe?

Rps04buraz4LG

Ilustracja przedstawia scenę, w której tłum mężczyzn stoi przed podnoszącą do góry prawą dłoń postacią. Jest to mężczyzna w średnim wieku, opierający się o stojący za nim na podwyższeniu posąg. Ma na sobie białą szatę oraz spięty na ramieniu czerwony płaszcz. Patrzy przed siebie z lekko pochyloną głową, ozdobioną złotym wieńcem. Z lewej strony napiera na niego tłum mężczyzn odzianych w jasne szaty, z uniesionymi w górę mieczami. Większość z nich to młodzi mężczyźni. Z prawej strony znajduje się panel na którym wyświetlają się punkty interaktywne, po naciśnięciu których pojawiają się następujące informacje: Idy marcowe - “Strzeż się Idów marca!” - w tragedii “Juliusz Cezar” Szekspira słowa wieszczka wypowiedziane do Cezara. “Jakiś wieszczek przepowiedział Cezarowi, że w Idy marcowe ma się strzec przed wielkim niebezpieczeństwem. Kiedy zaś dzień ten nadszedł i Cezar idąc do senatu pozdrowił owego wieszczka, powiedział mu przy tym żartem: -Więc już nadeszły te Idy marcowe! - Na to wieszczek odrzekł spokojnie: - Owszem, nadeszły, ale jeszcze nie minęły!”, Plutarch, Cezar, 63, wg tł. M. Brożka. Do punktu zostało dołączone zdjęcie. Ilustracja przedstawia monetę upamiętniającej Idy Marcowe. Moneta jest okrągłego kształtu, wybito na niej dwa miecze, pomiędzy którymi znajduje się hełm. Pod nim znajduje się napis "EID MAR". Zdjęcie zostało zrobione na białym tle. Zamach na Cezara - Zamach na Cezara został zaplanowany przez 60 senatorów i przeprowadzony w Idy marcowe 44 r. p.n.e. Obrady senatu miały się odbyć w Kurii przy Teatrze Pompejusza i tam właśnie udał się Cezar. Pomimo ostrzeżeń, by strzegł się Idów marcowych pojawił się na posiedzeniu senatu i został zasztyletowany przez zamachowców, wśród których znajdowali się jego najbliżsi przyjaciele. Do punktu został dołączony obraz. Dzieło przedstawia zabójstwo Cesara. Na pierwszym planie znajduje się cesarz, obok którego przedstawiono trzech klękających mężczyzn, ubranych w białe szaty. Jeden z nich, znajdujący się najbliżej Juliusza, wyciąga rękę ze zwojem do cesarza. Cesar ubrany jest w białą szatę, na ramieniu ma spięty czerwony płaszcz. Na głowę ma założony złoty wieniec, w lewej ręce trzyma berło. Za nim znajduje się mężczyzna o czarnych włosach oraz brodzie, ubrany w białe szaty. Lewą ręką podtrzymuje szaty, a prawą, w której trzyma nóż, ma wyciągniętą nad głową. Na drugim planie znajduje się więcej osób ubranych w białe szaty. W tle znajduje się posąg, a za nim kolumny. Zamachowcy - Najbardziej znanym wśród zamachowców Cezara był Marcus Iunius Brutus, jeden z jego najbliższych przyjaciół. “Et tu, Brute contra me?” - I Ty, Brutusie przeciwko mnie? - te słowa umierającego dyktatora przeszły już do tradycji kultury. Brutus wziął udział w spisku przeciwko Cezarowi spodziewając się, że czyn ten umożliwi przywrócenie ideałów republikańskich zdeptanych przez dyktatora. Brutus zorganizował spisek z Caiusem Cassiusem Longinusem i obok optymatów brali w nim udział także pompejańczycy oraz kilku najbliższych przyjaciół Cezara. Do punktu został dołączony obraz. Czarno - biała ilustracja przedstawia popiersie Butusa. Jest to mężczyzna o czarnych, kręconych włosach. Głowa Brutusa jest ukazana w półprofilu. Tłem jest szara ściana. Przyczyny zamachu - Przyczyny zamachu na Cezara były związane z jego dążeniem do dyktatury w Rzymie i łamaniem wartości republikańskich. Dyktatura, którą przyznano mu dożywotnio w 44 r. p.n.e. oraz pogarda dla nieefektywnych instytucji republikańskich, zwłaszcza senatu, doprowadziła do spisku przeciwników jedynowładztwa i śmierci Cezara. Niebezpiecznymi cechami Cezara były także jego niecierpliwość, którą często objawiał w barbarzyńskim traktowaniu ludów podbitych, ale z drugiej strony łaska, którą okazywał przeciwnikom politycznym w Rzymie mogła przyczynić się do jego zguby.

Ilustracja przedstawia scenę, w której tłum mężczyzn stoi przed podnoszącą do góry prawą dłoń postacią. Jest to mężczyzna w średnim wieku, opierający się o stojący za nim na podwyższeniu posąg. Ma na sobie białą szatę oraz spięty na ramieniu czerwony płaszcz. Patrzy przed siebie z lekko pochyloną głową, ozdobioną złotym wieńcem. Z lewej strony napiera na niego tłum mężczyzn odzianych w jasne szaty, z uniesionymi w górę mieczami. Większość z nich to młodzi mężczyźni. Z prawej strony znajduje się panel na którym wyświetlają się punkty interaktywne, po naciśnięciu których pojawiają się następujące informacje: Idy marcowe - “Strzeż się Idów marca!” - w tragedii “Juliusz Cezar” Szekspira słowa wieszczka wypowiedziane do Cezara. “Jakiś wieszczek przepowiedział Cezarowi, że w Idy marcowe ma się strzec przed wielkim niebezpieczeństwem. Kiedy zaś dzień ten nadszedł i Cezar idąc do senatu pozdrowił owego wieszczka, powiedział mu przy tym żartem: -Więc już nadeszły te Idy marcowe! - Na to wieszczek odrzekł spokojnie: - Owszem, nadeszły, ale jeszcze nie minęły!”, Plutarch, Cezar, 63, wg tł. M. Brożka. Do punktu zostało dołączone zdjęcie. Ilustracja przedstawia monetę upamiętniającej Idy Marcowe. Moneta jest okrągłego kształtu, wybito na niej dwa miecze, pomiędzy którymi znajduje się hełm. Pod nim znajduje się napis "EID MAR". Zdjęcie zostało zrobione na białym tle. Zamach na Cezara - Zamach na Cezara został zaplanowany przez 60 senatorów i przeprowadzony w Idy marcowe 44 r. p.n.e. Obrady senatu miały się odbyć w Kurii przy Teatrze Pompejusza i tam właśnie udał się Cezar. Pomimo ostrzeżeń, by strzegł się Idów marcowych pojawił się na posiedzeniu senatu i został zasztyletowany przez zamachowców, wśród których znajdowali się jego najbliżsi przyjaciele. Do punktu został dołączony obraz. Dzieło przedstawia zabójstwo Cesara. Na pierwszym planie znajduje się cesarz, obok którego przedstawiono trzech klękających mężczyzn, ubranych w białe szaty. Jeden z nich, znajdujący się najbliżej Juliusza, wyciąga rękę ze zwojem do cesarza. Cesar ubrany jest w białą szatę, na ramieniu ma spięty czerwony płaszcz. Na głowę ma założony złoty wieniec, w lewej ręce trzyma berło. Za nim znajduje się mężczyzna o czarnych włosach oraz brodzie, ubrany w białe szaty. Lewą ręką podtrzymuje szaty, a prawą, w której trzyma nóż, ma wyciągniętą nad głową. Na drugim planie znajduje się więcej osób ubranych w białe szaty. W tle znajduje się posąg, a za nim kolumny. Zamachowcy - Najbardziej znanym wśród zamachowców Cezara był Marcus Iunius Brutus, jeden z jego najbliższych przyjaciół. “Et tu, Brute contra me?” - I Ty, Brutusie przeciwko mnie? - te słowa umierającego dyktatora przeszły już do tradycji kultury. Brutus wziął udział w spisku przeciwko Cezarowi spodziewając się, że czyn ten umożliwi przywrócenie ideałów republikańskich zdeptanych przez dyktatora. Brutus zorganizował spisek z Caiusem Cassiusem Longinusem i obok optymatów brali w nim udział także pompejańczycy oraz kilku najbliższych przyjaciół Cezara. Do punktu został dołączony obraz. Czarno - biała ilustracja przedstawia popiersie Butusa. Jest to mężczyzna o czarnych, kręconych włosach. Głowa Brutusa jest ukazana w półprofilu. Tłem jest szara ściana. Przyczyny zamachu - Przyczyny zamachu na Cezara były związane z jego dążeniem do dyktatury w Rzymie i łamaniem wartości republikańskich. Dyktatura, którą przyznano mu dożywotnio w 44 r. p.n.e. oraz pogarda dla nieefektywnych instytucji republikańskich, zwłaszcza senatu, doprowadziła do spisku przeciwników jedynowładztwa i śmierci Cezara. Niebezpiecznymi cechami Cezara były także jego niecierpliwość, którą często objawiał w barbarzyńskim traktowaniu ludów podbitych, ale z drugiej strony łaska, którą okazywał przeciwnikom politycznym w Rzymie mogła przyczynić się do jego zguby.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DbK2GEtnr

Gaius Iulius Caesar – charakterystyka postaci – film

Na podstawie informacji z lekcji oraz wypowiedzi, zawartych w materiale filmowym, wykonaj polecenia:

Ćwiczenia

Słownik pojęć

Ekwici

Ekwici

R1HFw4JBa6TGp1

Nagranie dźwiękowe przedstawia wymowę słowa ekwici, które w języku łacińskim brzmi: equites

Nagranie dźwiękowe przedstawia wymowę słowa ekwici, które w języku łacińskim brzmi: equites

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DbK2GEtnr

Nagranie dźwiękowe przedstawia wymowę słowa ekwici, które w języku łacińskim brzmi: equites

(z łacińskiego: equites ) stanowili najpierw część wojska rzymskiego. Setka ekwitów stanowiła centurię, centuria dzieliła się na oddziały; podstawową jednostką był oddział dziesięcioosobowy dowodzony przez dziesiętnika, decurio [czytaj dekurio]. Liczba centurii stopniowo wzrastała, tak iż stały się one jednostkami wojskowo - politycznymi; mogli do nich wchodzić obywatele posiadający majątek szacowany na sumę 100 000 asów. W okresie podbojów utworzyła się z nich druga obok nobilów uprzywilejowana warstwa ludności, która dorobiła się olbrzymich fortun na dzierżawie podatków państwowych, robotach publicznych i dostawach wojskowych.

REhCgLtuC8vKd

Fotografia ukazuje cztery postacie rekonstruujące konnice rzymską. Tło stanowi zielona trawa oraz drzewa, a także fragment niebieskiego nieba. Od lewej widoczni są trzej mężczyźni w zbrojach na białych koniach, jadących konno w rzędzie, jeden obok drugiego. Mężczyzna z lewej strony ma na sobie srebrny hełm zasłaniający twarz, a drugi i trzeci z mężczyzn – hełm zasłaniający policzki. Dwaj mężczyźni z lewej strony mają identyczne, podłużne tarcze z wizerunkami lwów oraz wieńca laurowego. W prawych dłoniach trzymają czerwono‑żółte włócznie, uniesione w górę. Trzeci mężczyzna trzyma przedmiot przypominający czerwoną chorągiew. Jego tarcza jest owalna, żółta z zielonymi wzorami. Z prawej strony, na ciemnym koniu podąża czwarty jeździec, młody chłopiec z włócznią w prawej dłoni. Na głowie ma srebrny hełm zasłaniający policzki oraz nos.

Kartagina

Kartagina

(z łacińskiego: Carthago, Carthaginis) [czytaj: Kartago, Kartáginis] - starożytne miasto - państwo fenickie w Afryce północnej, obecnie w Tunezji, w pobliżu Morza Śródziemnego. Początkowo kolonia Tyru, wg tradycji założona w 814 r. p.n.e. przez Dydonę. W końcu VI w. p.n.e. największa potęga morska i handlowa na Morzu Śródziemnym. W trzech wojnach punickich (264 - 146 r. p.n.e.) pokonana przez Rzymian i zniszczona. Odbudowana stała się w I w. p.n.e. stolicą rzymskiej prowincji Afryka jako Colonia Iulia Carthago[czytaj: Kolonia Julia Kartago].

RtRLZ4OvFO22U

Ilustracja przedstawia mapę, na której kolorem niebieskim zaznaczona jest posiadłość Kartaginy. Mapa przedstawia części obszarów południowej Europy i północnej Afryki, oraz morza znajdującego się między tymi kontynentami. Kartagińczycy osiedlili się na wybrzeżach Sardynii i Sycylii.

Korynt

Korynt

jedno z największych miast Grecji, położone na północno - wschodnim Peloponezie, przy wejściu na Istmos, pomiędzy Zatokami Koryncką i Sarońską.

RLkPlB0MfDqew

Ilustracja przedstawia pozostałości po świątyni Apollina w Koryncie. Budowla składa się z kolumn, które podtrzymują część belkowania. W tle rozpościera się błękitne niebo.

Mariusz

Mariusz

Caius [czytaj: Gajus] Marius, słynny pogromca Cymbrów i Teutonów. Urodził się w 156 r. p.n.e. w okolicach Arpinum, pochodził z ubogiej rodziny; odznaczył się w armii Scypiona Młodszego w Hiszpanii. W 119 r. p.n.e. został trybunem ludowym. Spokrewnienie z patrycjuszowskim rodem rzymskim przez małżeństwo z Julią, ciotką Cezara, umożliwiło mu dostęp do wyższych urzędów. W 116 r. został pretorem, następnie otrzymał w zarząd Hiszpanię. W 109 r. brał udział w wojnie z Jugurtą. W 107 r. otrzymał konsulat oraz dowództwo nad armią, przeprowadził wówczas reorganizację wojska. W 106 r. odniósł ostateczne zwycięstwo nad Jugurtą, jednak nie bez pomocy Sulli, któremu udało się pojmać Jugurtę. W latach 104 - 101 wybierano go na konsula corocznie. W tym czasie pokonał Teutonów i Cymbrów, a jego popularność osiągnęła punkt szczytowy. W czasie walk między optymatami a popularami, początkowo popierał popularów, później przeszedł na stronę optymatów, co skompromitowało go w obu obozach i musiał opuścić Rzym. W czasie wojny ze sprzymierzeńcami utracił popularność na rzecz Sulli, wskutek tego w 88 r. p.n.e. Zgromadzenie Ludowe powierzyło Sulli dowództwo w wojnie z Mitrydatesem. Wówczas Mariusz przy pomocy bojówek przeprowadził na Zgromadzeniu wniosek pozbawiający Sullę dowództwa. Gdy jednak Sulla, objąwszy mimo wszystko dowództwo, wyruszył z armią na Rzym, musiał Mariusz uchodzić z Italii. W 87 r. p.n.e., w czasie, gdy Sulla walczył w Azji z Mitrydatesem, Mariusz przy pomocy Cynny opanował Rzym i wywarł zemstę na przeciwnikach. W 86 r. p.n.e. został po raz siódmy konsulem razem z Cynną, ale wkrótce po wyborach umarł w wieku 71 lat.

R1OOmHSbX52tX

Rzeźba przedstawiająca głowę oraz szyję postaci w średnim wieku o szerokiej twarzy oraz dużych ustach. Twarz mężczyzny skierowana jest do przodu, a usta lekko otwarte. Widoczny jest mały nos, ściągnięte brwi, zmarszczone czoło oraz krótkie włosy. Powierzchnia jasnej rzeźby jest wyraźnie zniszczona, widoczne są rysy, odbarwienia oraz pęknięcia. Tło stanowi żółta ściana.

Marek Antoniusz

Marek Antoniusz

(Marcus Antonius) [czytaj: Markus Antonius] - 82 - 30 r. p.n.e., wódz rzymski, stronnik Cezara, członek II triumwiratu (43 r. p.n.e.). Pokonał zabójców Cezara pod Filippi (42 r. p.n.e.). Od przełomu 37 i 36 r. p.n.e. mąż Kleopatry VII. Zwyciężony w wojnie z Oktawianem w 31 r. p.n.e. pod Akcjum popełnił samobójstwo.

RcwJQEttN7Pon

Ilustracja przedstawia rzeźbę z popiersiem Marka Antoniusza. Na ilustracji znajduje się mężczyzna o krótkich kręconych włosach. Ma on małą głowę, duży nos, zaciśnięte usta oraz mocne barki. Popiersie ustawione jest na postumencie, na którym znajdują się liczby 89 oraz 96. Dzieło stoi na marmurowym stole. Tło zdjęcia jest szare.

Mitrydates VI

Mitrydates VI

ok. 132 - 63 r. p.n.e., król Pontu od ok. 120 r. p.n.e. Opanował Królestwo Bosporańskie, Armenię Małą oraz Kolchidę i stał się najpotężniejszym władcą nad Morzem Czarnym. Pokonany przez Rzym w trzech wojnach 88‑63 r. p.n.e. popełnił samobójstwo.

RB0PmMzkRO6NM

Ilustracja przedstawia wyrzeźbioną twarz Mitrydatesa VI. Twórca przedstawił go jako Heraklesa, co sugeruje nakrycie głowy przypominające pysk lwa z wysuniętymi kłami. Głowa zwrócona jest lekko w swoją lewą stronę. Twarz ma delikatne rysy. Przedstawiona postać ma lekko rozchylone usta, duże oczy i lekko wysunięty podbródek. Spod hełmu wystaje kosmyk ufryzowanych włosów. Rzeźba stoi na kamiennym stole. Tło jest czarne, co doskonale kontrastuje z bielą kamienia, z którego wykonana jest rzeźba

Munda

Munda

miasto i kolonia rzymska w Hispania Beatica [czytaj: beátika] niedaleko Korduby, wsławione zwycięstwem Gneusza Scypiona nad Kartagińczykami w 214 r. p.n.e. i krwawą bitwą między Cezarem i synami Pompejusza, stoczoną w marcu 45 r. p.n.e.

RF8p0lRKUR0Wh

Ilustracja przedstawia mapę, na której oznaczona jest przybliżona lokalizacja bitwy pod Mundą. Na środku ilustracji znajduje się czerwony obszar lokalizacji bitwy. Zaznaczone zostały Urso, Ferrera oraz Montilla. Od prawej górnej strony ilustracji prowadzi przerywana linia z napisem CEZAR, zakończona strzałką. Wskazuje ona miejsce bitwy.

Oktawian August

Oktawian August

(Caius Octavius) [czytaj: Gajus Oktawius] - założyciel dynastii julijsko - klaudyjskiej. 63 r. p.n.e. - 14 r. n.e., pierwszy cesarz rzymski. Krewny i adoptowany syn Cezara. Zwycięzca w wojnie domowej z Markiem Antoniuszem pod Akcjum (31 r. p.n.e.). Dał początek nowej formie ustrojowej zwanej pryncypatem. Popierał naukę, sztukę i literaturę, wzniósł wiele budowli.

R1e1PLvCnZZTN

Fotografia rzeźby przedstawia młodego, dobrze zbudowanego mężczyznę w zbroi oraz długiej szacie, którą przytrzymuje lewą ręką. Jest to cesarz Oktawian August. Prawą rękę unosi w górę, przygotowany do wygłoszenia mowy. Ma krótkie włosy opadające na czoło, patrzy przed siebie. Przy prawej nodze cesarza znajduje się małe dziecko ze skrzydełkami, siedzące na delfinie. Jest to Kupidyn. Wyciąga lewą rękę w stronę cesarza. Z tyłu, za postacią dziecka, znajduje się podpórka posągu. Rzeźbę umieszczono na jasnym podwyższeniu, na którym znajdują się napisy. Tło stanowi szara ściana.

Partowie

Partowie

państwo leżące na terenach dzisiejszego bliskiego wschodu, Turcji, Iranu, Afganistanu oraz Pakistanu.  W starożytności na wpół koczownicze plemię należące do irańskiej grupy językowej. Mieszkańcy Partii trudnili się głównie pasterstwem i hodowlą koni.

RMM2fnxUdQRjO

Mapa przedstawia imperium za czasów panowania Mitrydatesa II. W środkowej części mapy znajduje się ogromny obszar z zaznaczonymi miastami. Zaznaczony on jest różowym kolorem. Wokół znajdują się inne obszary zaznaczone jaśniejszym kolorem. Pomiędzy nimi znajdują się wody zaznaczone niebieskim kolorem. Imperium Partów położone było na Bliskim Wschodzie, między Morzem Kaspijskim na północy a Zatoką Perską i Zatoką Omańską na południu.

Sulla

Sulla

(Lucius Cornelius Sulla) [czytaj: Lucius Kornelius Sulla] wybitny wódz i dyktator rzymski, przywódca optymatów. Urodził się w 138 r. p.n.e., w młodości otrzymał bardzo staranne wykształcenie, ale już wtedy zaczął prowadzić rozwiązły tryb życia i najchętniej przebywał w towarzystwie podrzędnych aktorów. Trudna sytuacja materialna, w której się znajdował, uległa poprawie dzięki odziedziczeniu majątku swej przyjaciółki Nikopolis, oraz majątku macochy. Dało mu to możliwość rozpoczęcia kariery wojskowej oraz politycznej. Brał udział w wojnie z Jugurtą, w wojnie z Cymbrami, dowodził walkami w Cylicji. Karierę polityczną rozpoczynał jako kwestor Mariusza, sukcesy wojenne otworzyły mu drogę do świata polityki. W 92 r. p.n.e. odgrywał już wielką rolę polityczną, a senat rzymski uznał go za człowieka mającego stać się groźnym przeciwnikiem politycznym dla Mariusza, przywódcy popularów. W r. 88 wybrano go na konsula. Kiedy senat powierzył mu namiestnictwo Azji i prowadzenie wojny z Mitrydatesem doszło do zbrojnego starcia między popularami i optymatami. Sulla na czele armii uderzył na Rzym, zdobył miasto i zmusił Mariusza do ucieczki. Następnie przywrócił ustawy, które powodowały wzrost znaczenia zgromadzeń centurialnych, a także wprowadził znowu w centuriach poprzedni sposób głosowania. Władza senatu, który miał się składać z 300 członków, została powiększona, władza zaś trybunów plebejskich znacznie zmniejszona. Wydane zostały także przepisy mające spowodować poprawę sytuacji weteranów i dłużników.  W r. 87 p.n.e. Sulla wyruszył na wojnę z Mitrydatesem, w Rzymie zaś doszło ponownie do gwałtownych starć między popularami i optymatami, które zakończyły się zwycięstwem popularów i masakrą zwolenników Sulli. Został on pozbawiony dowództwa, a wszystkie jego ustawy zniesiono. Jednak Sulla nie złożył dowództwa. Po zwycięskich walkach w Grecji i Azji Mniejszej zawarł bardzo korzystny dla Rzymu pokój z Mitrydatesem, a następnie w 85 r. p.n.e. przeprawił się do Italii, po zaciętych walkach zdobył Rzym i w niezwykle okrutny sposób rozprawił się ze swymi przeciwnikami. Samnici i Etruskowie zostali wtedy prawie całkowicie wymordowani. Sporządzono listy proskrypcyjne, tj. listy osób wyjętych spod prawa i na podstawie tych spisów zamordowano 90 senatorów i 2600 ekwitów, a majątki ich skonfiskowano i sprzedano na licytacji, przy czym Sulla i jego zausznicy dorobili się wielkich fortun. W 82 r. p.n.e. Sulla został mianowany na czas nieokreślony dyktatorem wyposażonym w nadzwyczajne uprawnienia. Wówczas to odbył swój triumf i przybrał przydomek Felix. Jako dyktator przeprowadził reformy w duchu konserwatywnym. Senat stał się najwyższym organem państwowym, liczbę senatorów powiększono do 600, rozszerzono kompetencje sądowe senatu. Na skonfiskowanych gruntach Etrurii, Lacjum i Kampanii Sulla osiedlił 100 000 weteranów, w Rzymie zaś wyzwolił i obdarzył obywatelstwem 100 000 niewolników, należących do osób proskrybowanych. Wyzwoleńcy ci stali stali się nową pewną podporą dla jego władzy. W 79 r. p.n.e., kiedy potęga jego doszła do szczytu, Sulla nieoczekiwanie zrezygnował ze swojego stanowiska i osiadł w swojej posiadłości wiejskiej. Jednakże nawet jako człowiek prywatny wywierał nadal wpływ na życie polityczne. Zmarł w 78 r. p.n.e. Prochy jego pogrzebano niezwykle uroczyście na Polu Marsowym, obok grobów królów rzymskich.

REMyEsb5P3C5t

Ilustracja przedstawia rzeźbę głowy oraz szyję mężczyzny o krótkich, falowanych włosach, ściągniętych brwiach oraz otwartych, małych ustach. Twarz mężczyzny skierowana jest lekko w prawo. Na jego czole widoczne są głębokie zmarszczki. Powierzchnia jasnej rzeźby jest wyraźnie zniszczona, widoczne są rysy, odbarwienia oraz pęknięcia. Brakuje nosa. Jasne tło jest rozmyte.

Spartakus

Spartakus

Genialny przywódca powstania niewolników w latach 74 -71 p.n.e. Trak z pochodzenia, służył jako najemnik w wojsku rzymskim, skąd uciekł. Schwytanego uczyniono niewolnikiem i przeznaczono na gladiatora. Podobno odznaczał się niezwykłą siłą fizyczną oraz wielkimi zdolnościami. Dzięki tym zdolnościom uzyskał wolność i został nauczycielem fechtunku w szkole gladiatorów w Kapui. W 74 r. p.n.e. stanął na czele spisku gladiatorów i został głównym przywódcą powstania niewolników. Dzięki wielkim umiejętnościom organizatorskim i zdolnościom strategicznym stworzył dobrze zorganizowaną i karną armię powstańców, na której czele zadał kilka klęsk wojskom rzymskim. Zginął w bitwie w Apulii w 71 r. p.n.e. pokonany przez Marka Krassusa.

RRmFFwLtt2rAv

Czarno‑biała ilustracja przedstawia scenę bitwy. Tłum uzbrojonych żołnierzy napiera na trzech mężczyzn znajdujących się w dole ilustracji. Jeden z atakowanych opiera się na własnej tarczy wbijając włócznię w ciało przeciwnika. Nie ma zbroi, jedynie hełm ozdobiony pióropuszem. Za nim widoczny jest walczący u jego boku czarnoskóry mężczyzna z wyciągniętym ku górze krótkim mieczem oraz tarczą u boku. W lewej dolnej stronie ilustracji leży trzeci mężczyzna. Głowę ma odchyloną do góry; w jego szyi tkwi włócznia.

triumwirat

triumwirat

rządy trzech w Rzymie.

R14gpTqUUDR1i

Ilustracja przedstawia trzy rzeźby ukazane obok siebie. Są to głowy postaci na białym tle. Pierwsza rzeźba przedstawia postać w średnim wieku o okrągłej twarzy oraz delikatnych rysach. Twarz mężczyzny skierowana jest do przodu. Widoczny jest duży nos, wąskie usta, zmarszczone czoło oraz krótkie włosy. Powierzchnia rzeźby jest wyraźnie zniszczona, widoczne są zadrapania materiału, odbarwienia oraz przetarcia. Druga postać to mężczyzna o długim, szerokim i prostym nosie, ściągniętych brwiach oraz szczupłej, pociągłej twarzy. Wokół jego ust, nosa i oczu widoczne są wyraźne zmarszczki. Kąciki jego ust są nieznacznie uniesione. Ma krótkie włosy. Trzecia rzeźba ukazuje mężczyznę o szerokiej twarzy, mocno zarysowanej żuchwie, długim nosie oraz krótkich włosach. Na jego twarzy widoczne są płytkie zmarszczki.

trybun

trybun

pierwotnie tytuł przywódców trzech najstarszych tribus (podział ludności) rzymskich. W dalszym ciągu termin ten był używany w następujących znaczeniach:

RxJq6HLK9AeH81

Nagranie dźwiękowe przedstawia wymowę słowa tribuni aerarii.

Nagranie dźwiękowe przedstawia wymowę słowa tribuni aerarii.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DbK2GEtnr

Nagranie dźwiękowe przedstawia wymowę słowa tribuni aerarii.

RLdw8BHPzxAEI1

Nagranie dźwiękowe przedstawia wymowę słowa tribuni militum.

Nagranie dźwiękowe przedstawia wymowę słowa tribuni militum.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DbK2GEtnr

Nagranie dźwiękowe przedstawia wymowę słowa tribuni militum.

RoAOhm9u4ONNL1

Nagranie dźwiękowe przedstawia wymowę słowa tribuni plebis.

Nagranie dźwiękowe przedstawia wymowę słowa tribuni plebis.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DbK2GEtnr

Nagranie dźwiękowe przedstawia wymowę słowa tribuni plebis.

1. tribuni aerarii - urzędnicy skarbowi z warstwy plebejskiej, pomocnicy kwestora; zajmowali się rozdziałem pieniędzy skarbowych, w wojsku zaś wypłacali żołd żołnierzom.

2. tribuni militum - oficerowie, których wybierano po sześciu na każdy legion: dwu z nich dowodziło na zmianę legionem, czterech innych odbywało służbę przy wodzu naczelnym.

3. tribuni plebis - urząd broniący interesów warstwy plebejskiej; najpierw wybierano dwóch trybunów, później czterech, ostatecznie ich liczba doszła do dziesięciu. Trybunem ludu mógł zostać tylko plebejusz i urząd ten miał status nietykalności.

R4LAlVS7IEltE

Fotografia ukazuje mężczyznę prezentującego replikę zbroi rzymskiego trybuna wojskowego. Jest to mężczyzna w średnim wieku o siwych włosach, krótkiej brodzie oraz wąsach. Mężczyzna mruży oczy – słońce oświetla mu twarz. Stoi on na tle szaro‑zielonej drewnianej konstrukcji. Ma na sobie czerwone spodnie sięgająca za kolano, brązowe wiązane sandały, czerwoną pelerynę, złotą zbroję oraz złoty hełm z szarym pióropuszem, trzymany w prawej ręce. Mężczyzna stoi na trawie.

• Oryginalna Azetka. Encyklopedia PWN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 2016 r.

• Mała Encyklopedia Kultury Antycznej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1990 r.

Notatki ucznia

Galeria

RYvDXZpxtkLbk

Obraz przedstawia mężczyzn na tle ruin miasta. Jeden z nich odziany w czerwono‑białą szatę, patrzy na stojącą obok postać, wskazując otwartą prawą dłonią w kierunku ziemi. Siedzący mężczyzna w lewej dłoni trzyma złoty przedmiot. Ma ciemne, przerzedzone włosy, średniej długości brodę oraz wąsy. Jego brwi są ściągnięte, a kąciki ust skierowane w dół. Postać, na którą patrzy, to młody mężczyzna ukazany bokiem. Ma na głowie srebrny hełm z różowym pióropuszem, srebrny nagolennik na lewej łydce, czerwono‑niebiesko‑zielone szaty oraz sandały. Przez ramię ma przerzucony kołczan ze strzałami. Jest umięśniony, jego skóra jest jasna, a policzki zaróżowione. Za nimi znajdują się jeszcze trzej mężczyźni, również w hełmach. Tło stanowią zburzone mury miasta, fragmenty rzeźb, a także roślinność porastająca brązowo‑szarą ziemię. Jasne niebo zasnute jest siwymi chmurami.

R2TQGqHNX67TA

Rzeźba przedstawiająca głowę oraz fragment szyi postaci w średnim wieku o okrągłej twarzy oraz delikatnych rysach. Twarz mężczyzny skierowana jest do przodu. Widoczny jest duży nos, wąskie usta, zmarszczone czoło oraz krótkie włosy. Powierzchnia rzeźby jest wyraźnie zniszczona, widoczne są zadrapania materiału, odbarwienia oraz przetarcia. Tło stanowi ciemna ściana.

R2itMQSx8OHZf

Obraz przedstawia scenę, podczas której mężczyzna siedzący na ciemnobrązowym koniu tratuje przebywających przy jasnych murach ludzi. Ma on na sobie krótką, złotą szatę, na którą narzucono czerwony, zwiewny materiał, przewieszony przez ramię. Lewą dłonią mężczyzna trzyma lejce, a w prawej, wyciągniętej przed siebie – globus. Na jego głowie widnieje wieniec laurowy. Mężczyzna jest widoczny z profilu, ma jasną skórę, krótkie, ciemne włosy, a także długi, prosty nos. Siedzi na materiale przypominającym skórę tygrysa, narzuconym na grzbiet konia. Pod zwierzęciem widoczna jest jasnoskóra oraz jasnowłosa kobieta w jasnych szatach, osłaniająca twarz. Za nią, po lewej stronie obrazu, obok jasnego muru widać także trzech mężczyzn, którzy upadają pod koniem, jak również ciemnowłosą kobietę w biało‑czarnej szacie, przytulającą małe dziecko oraz patrzącą przed siebie z rozchylonymi ustami. Za mężczyzną na koniu widoczne są dwie postaci w jasnych szatach, zasłaniających również ich twarze, celujących oszczepami w leżących ludzi. Z prawej strony można zauważyć tłum mężczyzn, unoszących ręce i patrzących na rozgrywającą się scenę oraz lecącą nad nimi ciemnowłosą kobietę w ciemnej szacie odsłaniającej lewą pierś. W prawej, wyciągniętej dłoni kobiety widoczny jest wąski miecz. Tło stanowi ciemne niebo oraz widoczne z prawej strony obrazu płomienie. Na ziemi, po prawej stronie, widać ludzką czaszkę oraz kość.

R1Hv5XAkPVqo9

Obraz przedstawia scenę bitwy przy linii brzegu. Na pierwszym planie, pośrodku oraz po prawej stronie, znajdują się ścierające się ze sobą armie – mężczyźni, głównie konno, celują złotymi oszczepami w stojących przed nimi przeciwników. Większość koni jest brązowych oraz szarych, ale można dostrzec również kilka białych i czarnych. Walczący ubrani są w brązowe szaty, srebrne zbroje oraz hełmy z pióropuszami, osłaniające ich twarze. Po lewej stronie ukazana jest grupa mężczyzn odziana w zdobione szaty oraz nakrycia głowy, stojąca przy zasłanym kolorowym obrusem stole, na którym stoi duża, złota misa. Są oni zwróceni ku sobie, jak gdyby rozmawiali. W tle ukazano wodę oraz płynące po niej granatowo‑złote łodzie. W jednej z nich znajduję się grupa ludzi. Przy brzegu także zgromadziło się kilka stojących obok siebie osób, w tym dwie kobiety odziane w długie suknie oraz nakrycia głowy. Za nimi są grube, szare mury. W tle, na wodzie, znajduje się szara wyspa, na której można zauważyć wieżę oraz drzewa. Z prawej strony także znajdują jest budowla otoczona murem. Niebo jest ciemne.

RjR4xssUqmmRn

Obraz przedstawia trzech mężczyzn w pomieszczeniu o ciemnych ścianach i jasnej posadzce. Najmłodszy z mężczyzn siedzi z prawej strony. Ma jasną, zarumienioną twarz, na stopach czerwone sandały. Jest odziany w białą szatę z czerwonym wykończeniem, pod którą widać złotą koszulkę. Patrzy przed siebie, a jego brwi są ściągnięte. Na głowie ma wieniec laurowy. Jedną stopę ma wysuniętą do przodu, a rękę opartą o kolano. W jego stronę zwróceni są pozostali dwaj mężczyźni, stojący z lewej strony obrazu. Jeden z nich, stojący bliżej, ma na sobie szarą szatę, spod której wystaje zielona tunika. Jego włosy są krótkie, ciemnobrązowe, a ręce szeroko rozłożone. Stoi w rozkroku. Drugi z mężczyzn odziany jest w czerwoną szatę oraz złotą koszulę, trzyma ręce przy klatce piersiowej. Ma ciemne, lekko kręcone włosy oraz brodę. Jego głowa jest nieznacznie pochylona.

R1Ut08odWn7aI

Owalna ilustracja na białym tle to obraz przedstawiający mężczyznę o przerzedzonych, siwiejących włosach. Widoczny jest jego profil, co uwydatnia jego długi, prosty nos. Na głowie ma wieniec laurowy. Brwi mężczyzny są ściągnięte, ukazują zmarszczki na jego czole. Odziany jest w czerwoną szatę, spiętą na prawym ramieniu złotą klamrą.

R1OOmHSbX52tX

Rzeźba przedstawiająca głowę oraz szyję postaci w średnim wieku o szerokiej twarzy oraz dużych ustach. Twarz mężczyzny skierowana jest do przodu, a usta lekko otwarte. Widoczny jest mały nos, ściągnięte brwi, zmarszczone czoło oraz krótkie włosy. Powierzchnia jasnej rzeźby jest wyraźnie zniszczona, widoczne są rysy, odbarwienia oraz pęknięcia. Tło stanowi żółta ściana.

RcwJQEttN7Pon

Ilustracja przedstawia rzeźbę z popiersiem Marka Antoniusza. Na ilustracji znajduje się mężczyzna o krótkich kręconych włosach. Ma on małą głowę, duży nos, zaciśnięte usta oraz mocne barki. Popiersie ustawione jest na postumencie, na którym znajdują się liczby 89 oraz 96. Dzieło stoi na marmurowym stole. Tło zdjęcia jest szare.

RB0PmMzkRO6NM

Ilustracja przedstawia wyrzeźbioną twarz Mitrydatesa VI. Twórca przedstawił go jako Heraklesa, co sugeruje nakrycie głowy przypominające pysk lwa z wysuniętymi kłami. Głowa zwrócona jest lekko w swoją lewą stronę. Twarz ma delikatne rysy. Przedstawiona postać ma lekko rozchylone usta, duże oczy i lekko wysunięty podbródek. Spod hełmu wystaje kosmyk ufryzowanych włosów. Rzeźba stoi na kamiennym stole. Tło jest czarne, co doskonale kontrastuje z bielą kamienia, z którego wykonana jest rzeźba

R1e1PLvCnZZTN

Fotografia rzeźby przedstawia młodego, dobrze zbudowanego mężczyznę w zbroi oraz długiej szacie, którą przytrzymuje lewą ręką. Jest to cesarz Oktawian August. Prawą rękę unosi w górę, przygotowany do wygłoszenia mowy. Ma krótkie włosy opadające na czoło, patrzy przed siebie. Przy prawej nodze cesarza znajduje się małe dziecko ze skrzydełkami, siedzące na delfinie. Jest to Kupidyn. Wyciąga lewą rękę w stronę cesarza. Z tyłu, za postacią dziecka, znajduje się podpórka posągu. Rzeźbę umieszczono na jasnym podwyższeniu, na którym znajdują się napisy. Tło stanowi szara ściana.

REMyEsb5P3C5t

Ilustracja przedstawia rzeźbę głowy oraz szyję mężczyzny o krótkich, falowanych włosach, ściągniętych brwiach oraz otwartych, małych ustach. Twarz mężczyzny skierowana jest lekko w prawo. Na jego czole widoczne są głębokie zmarszczki. Powierzchnia jasnej rzeźby jest wyraźnie zniszczona, widoczne są rysy, odbarwienia oraz pęknięcia. Brakuje nosa. Jasne tło jest rozmyte.

RwDUpSpHraDiP

Czarno‑biała ilustracja przedstawia scenę bitwy. Tłum odzianych w zbroje walczących z włóczniami, napiera na dwie postaci ukazane z prawej strony – jasnoskórego półleżącego mężczyznę, wbijającego włócznię w ciało upadającego przeciwnika. Mężczyzna opiera się na własnej tarczy, a na głowie ma hełm z ozdobnym fragmentem u góry. Za nim widoczny jest walczący u jego boku czarnoskóry mężczyzna z wyciągniętym ku górze krótkim mieczem oraz z tarczą u boku. Włócznie licznych przeciwników są uniesione.

Bibliografia

• Adam Ziółkowski Historia Powszechna. Starożytność, Wydawnictwo Naukowe PWN SA, Warszawa 2009 r.

• Leszek Mrozewicz Historia Powszechna. Starożytność, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2008 r.

• Thomas R. Martin Starożytny Rzym. Od Romulusa do Justyniana, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2014 r.

• Mała encyklopedia kultury antycznej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1990 r.