Ważne daty

Ogólny zarys twórczości pieśniowej Schuberta

Franz Schubert był jednym z tych kompozytorów, który wprowadził muzykę w nową epokę — romantyczną. Jego talent najbardziej objawił się w twórczości pieśniarskiej, o czym może świadczyć liczba skomponowanych przez Schuberta pieśni z towarzyszeniem fortepianu (ponad 600). Nadał pieśni, gatunkowi, który był traktowany marginalnie i stanowił rodzaj sztuki popularnej, nową rangę — stworzył pieśń artystyczną.

Trzeba zaznaczyć, że pieśni Schuberta nie przyjęłyby tak dojrzałego kształtu, gdyby nie rozkwit poezji na przełomie XVIII i XIX w. Kompozytor sięgał głównie po teksty niemieckich poetów, m. in. Johanna Wolfganga von Goethego, Heinricha Heinego, Friedricha Schillera, Wilhelma Müllera, Matthiasa Claudiusa.

Pieśni do tekstów Goethego

RUjEULb3NuXey

Ilustracja interaktywna przedstawia „Izba Małgorzaty” – ilustracja Gustava Schlicka do „Fausta” Goethego. Kobieta siedzi na stołku, opiera się prawym bokiem o krzesło. W tle widać baldachim. Kobieta ma zamyślony wyraz twarzy. Ubrana jest w długą suknię i czepek. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Jedną z pierwszych wydanych schubertowskich pieśni była, skomponowana do fragmentu zaczerpniętego z Fausta Goethego, Małgorzata przy kołowrotku. Kompozytor napisał ją w 1814 r., co stanowi symboliczny moment powstania pieśni romantycznej. Przez wielu jest to data uznawana także za umowny początek romantyzmu.

Ilustracja interaktywna przedstawia „Izba Małgorzaty” – ilustracja Gustava Schlicka do „Fausta” Goethego. Kobieta siedzi na stołku, opiera się prawym bokiem o krzesło. W tle widać baldachim. Kobieta ma zamyślony wyraz twarzy. Ubrana jest w długą suknię i czepek. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Jedną z pierwszych wydanych schubertowskich pieśni była, skomponowana do fragmentu zaczerpniętego z Fausta Goethego, Małgorzata przy kołowrotku. Kompozytor napisał ją w 1814 r., co stanowi symboliczny moment powstania pieśni romantycznej. Przez wielu jest to data uznawana także za umowny początek romantyzmu.

1

1. Jedną z pierwszych wydanych schubertowskich pieśni była, skomponowana do fragmentu zaczerpniętego z Fausta Goethego, Małgorzata przy kołowrotku. Kompozytor napisał ją w 1814 r., co stanowi symboliczny moment powstania pieśni romantycznej. Przez wielu jest to data uznawana także za umowny początek romantyzmu.

Warstwa tekstowa pieśni opisuje rozważania Małgorzaty na temat postaci Fausta oraz jego zalotów. Istotny staje się tu fortepian, który nie stanowi tylko akompaniamentu, ale przede wszystkim pełni funkcję ilustracyjną. Schubert stosuje motyw imitujący obracający się kołowrotek w partii prawej ręki, natomiast w lewej pulsujący rytm naśladujący pracę pedału kołowrotkowego. Powoduje to potrzymanie napięcia przez prawie całą pieśń. Wyjątek stanowi punkt kulminacyjny tekstu, gdy ruch kołowrotka na chwilę ustaje. Użycie motywu ilustracyjnego, spajającego pieśń w całość, jest charakterystycznym zabiegiem stosowanym przez Schuberta także w wielu innych pieśniach. Pod względem formalnym pieśń ma formę rondową.

RKGJuVTaqDl7a

Ilustracjainteraktywna przedstawia zapis nutowy na pięciolii pierwszej strony pieśni „Małgorzata przy kołowrotku” F. Schuberta. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Franz Schubert, „Małgorzata przy kołowrotku” , wyk. głos – Renée Fleming, fortepian – Christoph Eschenbach, (1814). Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się wirtuozerskim charakterem.

Ilustracjainteraktywna przedstawia zapis nutowy na pięciolii pierwszej strony pieśni „Małgorzata przy kołowrotku” F. Schuberta. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Franz Schubert, „Małgorzata przy kołowrotku” , wyk. głos – Renée Fleming, fortepian – Christoph Eschenbach, (1814). Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się wirtuozerskim charakterem.

1

1. Franz Schubert, „Małgorzata przy kołowrotku” , wyk. głos – Renée Fleming, fortepian – Christoph Eschenbach, (1814) {audio}

Inną istotną pieśnią napisaną do słów Goethego jest Król elfów. Opowiada ona o pędzącym nocą konno Ojcu z Synem. Temu ostatniemu wydaje się, że widzi Króla elfów, który chce porwać młodzieńca, co Ojciec bierze za majaczenie w chorobie. Okazuje się to jednak prawdą, gdy dojeżdżają bowiem w bezpieczne miejsce, Syn już nie żyje. Król elfów to ballada w formie przekomponowanejPieśń przekomponowanaprzekomponowanej. Występuje w niej motyw integrujący pieśń w całość – mowa o motywie galopującego nocą konia.

W balladzie występują także cztery postacie. Każdej z nich Schubert powierza charakterystyczne środki muzyczne:

• Narrator – partia w trybie molowym, głos w średnim rejestrze;

• Ojciec – partia zarówno w trybie molowym, jak i durowym, najniższy rejestr głosu;

• Syn – partia utrzymana w trybie molowym, najwyższy rejestr głosu;

• Król elfów – partia w trybie durowym, wprowadza zmiany faktury, np. zanik motywu triolowego w lewej ręce.

Można uznać więc Balladę Schuberta za przykład pieśni dialogowanejPieśń dialogowanapieśni dialogowanej.

RhXVQ5Y0aIycv

Ilustracja interaktywna przedstawia zapis nutowy na pięciolinii, który przedstawia rękopis „Króla elfów” F. Schuberta. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Franz Schubert, „Król elfów”, wyk. głos – Dietrich Fischer-Dieskau, fortepian – Gerald Moore, (1815). Kompozycja posiada szybkie tempo. Cechuje się skocznym charakterem.

Ilustracja interaktywna przedstawia zapis nutowy na pięciolinii, który przedstawia rękopis „Króla elfów” F. Schuberta. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Franz Schubert, „Król elfów”, wyk. głos – Dietrich Fischer-Dieskau, fortepian – Gerald Moore, (1815). Kompozycja posiada szybkie tempo. Cechuje się skocznym charakterem.

1

1. Franz Schubert, „Król elfów”, wyk. głos – Dietrich Fischer-Dieskau, fortepian – Gerald Moore , (1815) {audio}

Pieśni do słów innych autorów

Schubert komponuje wiele pojedynczych pieśni do słów różnych autorów. W Śmierci i dziewczynie użył tekstu znanego ówcześnie poety niemieckiego Matthiasa Claudiusa. Pieśń zasługuje na szczególną uwagę ze względu na niezwykłą jej dramaturgię. Rozpoczyna się ośmiotaktowym wstępem akordowym w fortepianie w tonacji d‑moll. Następnie pojawia się faza bardziej wzburzona, niespokojna. Osiągnięta zostaje ona za pomocą rytmów punktowanych, chromatyki, dysonansów i skoków w melodii. Wszystkie wymienione środki muzyczne mają wykreować atmosferę strachu tytułowej Dziewczyny, która nie chce umierać. Trzecią fazę utworu wyznacza powrót do faktury akordowej znanej z początku utworu. Tym razem jednak dochodzi do głosu Śmierć. Jest to partia o charakterze deklamacyjnym, napisana w węższym ambitusieAmbitusambitusie i niższym rejestrze, niż partia Dziewczyny. Fragment moduluje na krótkim odcinku z tonacji d‑moll do F‑dur, aby następnie utwór zakończył się klamrą formalną, czyli powtórzeniem wstępu, ale w trybie majorowym, czyli D‑dur. Symbolizuje to łagodną śmierć dziewczyny.

Inną często wykonywaną pieśnią Schuberta jest Pstrąg do słów Christiana Friedricha Daniela Schubarta. Tekst opowiada o próbie złapania tytułowego Pstrąga przez Rybaka. Rybie nic nie może zagrozić, póki woda jest klarowna. Wtedy Rybak używa podstępu, zmąca wodę i łapie Pstrąga. Oryginalnie tekst posiadał morał na końcu, przestrzegający młode kobiety przed podstępnymi mężczyznami, z którego jednak kompozytor zrezygnował.

W partii fortepianowej występuje charakterystyczna figuracja spajająca pieśń w całość. Zapewne symbolizuje ona potok lub bawiącego się w wodzie Pstrąga. Pieśń ma budowę zwrotkową z elementami wariacyjnymi. Ze względów na dramaturgię tekstu Schubert decyduje się wprowadzić zmiany w zwrotce trzeciej, gdy mowa w tekście o użytym przez Rybaka podstępie. Muzyka staje się wtedy niespokojna, melodia nie jest tak płynna, jak wcześniej. W fortepianie zmienia się także akompaniament. Na koniec Schubert powraca do pogodnego nastroju z początku utworu.

R1R97igZAvt9i

Ilustracja przedstawia pomnik upamiętniający Schuberta w Wiedniu. Mężczyzna ma dłuższe, kręcone włosy. Ubrany jest w koszulę, kamizelkę i marynarkę. Ma spokojny wyraz twarzy. Na kolanach, lewą ręką, podtrzymuje książkę. W prawej ręce trzyma długopis.

Cykle pieśni

Oprócz pojedynczych pieśni Schubert także łaczył je w cykleCyklcykle. Na szczególną uwagę zasługują dwa: Piękna młynarka oraz Podróż zimowa. Oba napisane zostały do tekstów Wilhelmna Müllera. Piękna młynarka to cykl 20 pieśni. Opowiada o nieszczęśliwej miłości młodego młynarczyka do młynarki. Chociaż cykl z pozoru wydawać się może muzyką popularną, to ze względu na różnorodność użytych form oraz niuansów muzycznych wykracza poza to, co było ówcześnie pisane.

Ostatnim cyklem, który został napisany przez Schuberta jest Podróż zimowa. Składa się z dwóch części po 12 pieśni każda. Powstał tuż przed śmiercią kompozytora. Stanowi przedstawienie postaci osamotnionego wędrowca (motyw często pojawiający się w twórczości Schuberta) podróżującego przez krajobraz zimowy. Cykl ma wyraz pesymistyczny, przygnębiający, tragiczny, porusza temat niespełnionej miłości. Nieszczęśliwy bohater utożsamiany bywa z samym kompozytorem. Podróż zimowa może więc zostać odczytana jako muzyka autobiograficzna.

Ostatnim zbiorem pieśni, który warto wspomnieć, jest Łabędzi śpiew. Dyskusyjne jest, czy stanowi cykl jak Piękna młynarka i Podróż zimowa. To zbiór wydanych pośmiertnie pieśni Schuberta napisanych do słów Heinricha Heinego, Heinricha Friedricha Ludwiga Rellstaba i Johanna Gabriela Seidla. Skompletowaniem pieśni oraz ich wydaniem zajął się Tobias Haslinger, wydawca wiedeński kompozytora. Tytuł zbioru dotyczy pewnej tradycji, w której mianem łabędziego śpiewu określa się ostatnie dzieło artysty. Szczególnie często ze zbioru przytacza się pieśń Sobowtór z powodu na jej formę wariacyjną.

Schubertiady

Podsumowanie

RQLJJgM4K3ND4

Ilustracja przedstawia grób słynnego Schuberta Franza na cmentarzu muzyków w Wiedniu. Pomnik jest jasnego koloru zakończony strzeliście. Bo bokach widać małe kolumny. Z przodu pali się znicz i jest pełno kwiatów białego i różowego koloru. Za pomnikiem widać zieleń.

Podsumowując, w twórczości pieśniowej Schuberta można wyróżnić następujące cechy:

• partie wokalne są o dużym zróżnicowaniu – od śpiewnej kantyleny, po fragmenty o charakterze recytatywu;

• muzyka podkreśla naturalne akcenty języka, intonację mowy oraz rytm wiersza;

• duża zwięzłość materiału tematycznego;

• fortepian nie pełni tylko roli akompaniamentu, ujednolica formę za pomocą powtarzającego się charakterystycznego motywu lub frazy o charakterze ilustracyjnym;

• różnorodność form – pieśni zwrotkowe, zwrotkowo‑refreniczne, wariacyjne, przekomponowane, dialogowane itd.;

• wpływ muzyki dramatycznej;

• łączenie pieśni w cykle.

Zadania

Słownik pojęć

Źródło:

encyklopedia.pwn.pl

Biblioteka muzyczna