Ilustracja przedstawia umiejscowienie tarczycy u człowieka wraz z jej budową anatomiczną. Leży ona w dolnej i przedniej części szyi. Tworzą ją dwa symetryczne płaty połączone ze sobą w części centralnej. Za płatami są odcinki przewodu pokarmowego i układu oddechowego, ściśle do niej przylegają. Tarczyca obejmuje je na kształt podkowy
Ilustracja przedstawia umiejscowienie tarczycy u człowieka wraz z jej budową anatomiczną. Leży ona w dolnej i przedniej części szyi. Tworzą ją dwa symetryczne płaty połączone ze sobą w części centralnej. Za płatami są odcinki przewodu pokarmowego i układu oddechowego, ściśle do niej przylegają. Tarczyca obejmuje je na kształt podkowy
Układ dokrewny
Tarczyca jest gruczołem wydzielającym hormony, m.in. tyroksynę.
Źródło: Scientific Animations, licencja: CC BY-SA 4.0.
Zaburzenia pracy układu dokrewnego
Układ dokrewny reguluje pracę całego organizmu. Zaburzenia jego działania mogą prowadzić do poważnych konsekwencji. Do złagodzenia skutków niedoboru lub nadmiaru hormonu lub zmobilizowania gruczołu dokrewnego do pracy stosuje się lekilekleki i preparatypreparatpreparaty hormonalne.
R11OjZaBHksqI
Na fotografii widoczny jest blistek tabletek. Ma prostokątny kształt i zaokrąglone rogi. Tabletki ułożone są w nim w trzech rzędach. Pierwszy rząd zawiera tabletki w kolorze żółtym, drugi w kolorze białym i trzeci w kolorze różowym.
Preparaty i leki hormonalne mają najczęściej postać tabletek lub zastrzyków.
Źródło: GabiSanda, Pixabay, domena publiczna.
Zaburzenia wydzielania hormonów są wynikiem nadczynności lub niedoczynności gruczołów dokrewnych
Zaburzenia pracy gruczołów dokrewnychgruczoł dokrewnygruczołów dokrewnych mogą się objawiać niedoczynnościąniedoczynność gruczołu hormonalnegoniedoczynnością, czyli wydzielaniem zbyt małej ilości hormonuhormonyhormonu, lub nadczynnościąnadczynność gruczołu hormonalnegonadczynnością, która polega na wydzielaniu go w zbyt dużej ilości. Hormony oddziałują na organizm w bardzo niewielkich stężeniach, dlatego nawet z pozoru niewielkie zmiany ich ilości mogą mieć poważne skutki dla funkcjonowania organizmu.
Ważne!
Niebezpieczny dla zdrowia jest zarówno niedobór, jak i nadmiar hormonu. Na przykład zbyt małe stężenie estrogenówestrogenyestrogenów u kobiet wiążę się z bezpłodnościąbezpłodnośćbezpłodnością i zwiększonym ryzykiem osteoporozy, ale zbyt duże stężenie tych hormonów zwiększa ryzyko m.in. raka piersi i jajnika.
Karłowatość i gigantyzm to skutki zaburzeń w produkcji hormonu wzrostu
Przysadka produkuje hormon wzrostuhormon wzrostuhormon wzrostu, który przyspiesza podziały komórek, co wpływa na wzrost organizmu. Zbyt niskie stężenie hormonu wzrostu w dzieciństwie, spowodowane niedoczynnością przysadki, prowadzi do karłowatościkarłowatośćkarłowatości. Natomiast zbyt wysokie stężenie hormonu wzrostu, związane z nadczynnością przysadki, jest przyczyną gigantyzmugigantyzmgigantyzmu (jeśli wystąpi w dzieciństwie) lub akromegaliiakromegaliaakromegalii (gdy dotyka osobę dorosłą).
R1DZJf8VpBz3W
Ilustracja przedstawia porównanie proporcji sylwetki ludzkiej pod wpływem hormonu wzrostu. Na osi X stoją cztery szare postacie mężczyzn. Na osi Y zaznaczono podziałkę wzrostu w centymetrach. Pierwsza postać jest niska. Za mała ilość hormonu wzrostu w dzieciństwie spowodowała karłowatość przysadkową. Drugi od lewej to mężczyzna o prawidłowym wzroście. Ilość hormonu w okresie wzrostu była odpowiednia. Trzeci mężczyzna, najwyższy z nich, poddany został w dzieciństwie działaniu za dużej ilości hormonu wzrostu. Cierpi na gigantyzm. U ostatniej z sylwetek wystąpiła akromegalia, gdy u osób dorosłych po zakończeniu wzrostu jest zbyt duża ilość hormonu wzrostu. Powoduje to wydłużenie kończyn i twarzy.
Karłowatość i gigantyzm – wpływ hormonu wzrostu na organizm.
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Ćwiczenie 1
RicvKkB6fASgV
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar sp.z.o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Zastanów się, jakie zmiany nastąpią w kościach pod wpływem działania hormonu wzrostu.
Pod wpływem działania hormonu wzrostu dojdzie do nieodwracalnych deformacji szkieletu.
Ciekawostka
Leo Messi – Argentyńczyk, piłkarz Barcelony uważany przez wielu za najlepszego zawodnika na świecie, miał mieć wzrost poniżej zakresu normy. W wieku 11 lat, gdy już trenował grę w piłkę nożną i przejawiał ku temu ogromny talent, zdiagnozowano u niego karłowatość. Koszty terapii hormonalnej (leczenia karłowatości) pokrył piłkarski klub sportowy Barcelona. Dziś Messi ma 169 cm wzrostu.
Choroby tarczycy to częste zaburzenia pracy układu dokrewnego
Wydzielana przez tarczycę tyroksynatyroksynatyroksyna reguluje tempo przemiany materii i ma pośredni wpływ na wzrost i rozwój organizmu. Niedobór tyroksyny prowadzi do zahamowania wzrostu i rozwoju psychicznego oraz spowolnienie metabolizmu, natomiast jej zbyt wysokie stężenie do chudnięcia, zaburzeń rytmu serca, nerwowości, zwiększonego apetytu, uderzeń gorąca.
Ciekawostka
Składnikiem niezbędnym do syntezy hormonów tarczycy jest jod. Jego brak w pożywieniu lub wodzie prowadzi do niedoboru hormonu tyroksyny. W naszym kraju szczególnie zagrożeni niedoczynnością tarczycy są mieszkańcy Podhala, Sudetów, Suwalszczyzny i Białostocczyzny, gdzie gleba i woda zawierają zbyt małe ilości jodu. Ciężkim chorobom spowodowanym brakiem tego pierwiastka można zapobiegać, spożywając sól kuchenną jodowaną oraz ryby morskie. Obecnie większość soli kuchennej dostępnej w handlu zawiera dodatek jodu.
Cukrzyca
Za procesy przemiany cukrów w organizmie odpowiadają wydzielanie przez trzustkę insulinainsulinainsulina i glukagonglukagonglukagon. Utrzymują one prawidłowe stężenie glukozy we krwi, które wynosi na czczo 70–99 mg/100 ml krwi. Niedobór insuliny prowadzi do cukrzycycukrzycacukrzycy typu I. Choroba ta może upośledzać pracę nerek, układu krążenia, a nawet być przyczyną utraty wzroku. Może doprowadzić również do udaru mózgu, który prowadzi do trwałego kalectwa lub przedwczesnej śmierci.
Galeria grafik związanych z cukrzycą:
R1V4dIiz0heQQ
Ilustracja pokazuje, że u zdrowego człowieka wydzielana jest insulina. Poniżej ukazano dwa mechanizmy powstawania cukrzycy. Cukrzyca typu 1: uszkodzenie komórek trzustki sprawia, że insulina nie jest produkowana. Cukrzyca typu 2: komórki trzustki wydzielają za mało insuliny lub hormon działa nieprawidłowo. Oba te mechanizmy prowadzą do zbyt dużego stężenia glukozy we krwi, a zbyt małego w komórkach.
Cukrzyca jest chorobą metaboliczną.
Źródło: Dariusz Adryan, licencja: CC BY-SA 3.0.
R1A6fQjv98Vba
Schemat przedstawia typowe objawy cukrzycy: senność, apatię, nadmierne pragnienie, nadmierne wydalanie moczu i nudności.
Typowe objawy cukrzycy.
Źródło: Dariusz Adryan, licencja: CC BY-SA 3.0.
R17dXZIEAhlQK
Zdjęcie przedstawia badanie stężenia glukozy we krwi. Stężenie glukozy we krwi bada się za pomocą glukometru. Jest to podłużne urządzenie z ekranem. Na końcu urządzenia widać wąski element służący do badania krwi. Glukometr zbliżany jest do nakłutego palca. Na palcu widać kroplę krwi. W górnym lewym rogu widać następujący tekst: Do badania zawartości glukozy we krwi służy glukometr. Prawidłowy poziom glukozy na czczo: 70 do 99 miligramów na sto mililitrów krwi. Poziom glukozy powyżej 125 miligramów na sto mililitrów krwi może świadczyć o cukrzycy.
Badanie stężenia glukozy we krwi.
Źródło: Dariusz Adryan, adonagonzalez, Pixabay, licencja: CC BY-SA 3.0.
R1BEXm3kFh2RD
Ilustracja przedstawia bransoletkę z niebieskiego tworzywa z napisem: "Mam cukrzycę. Jeśli zemdlałem, wezwij lekarza".
Bransoletka medyczna jaką mogą nosić przy sobie osoby chore na cukrzycę
Źródło: Dariusz Adryan, licencja: CC BY-SA 3.0.
RHSVePzly8GUq
Fotografia przedstawia pacjenta, który wstrzykuje sobie insulinę w dolną część brzucha za pomocą specjalnej strzykawki.
Przy podwyższonym stężeniu glukozy chory wstrzykuje sobie insulinę.
Źródło: Dariusz Adryan, Tess Watson, Flickr, licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 1
Na podstawie powyższych infografik wyjaśnij jaka jest różnica między cukrzycą typu I a cukrzycą typu II.
R1I9SYcnjsq7k
1
Ćwiczenie 2
R1NUFsIeoSoHS
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar sp.z.o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Zastanów się, jakie czynniki wpływają na rozwój cukrzycy.
Nadmierne jedzenie słodyczy może przyczynić się do nadwagi, która wpływa na rozwój cukrzycy. U zdrowej osoby poziom cukru jest niwelowany wydzielaną przez trzustkę insuliną, dlatego spożywanie nadmiernej ilości cukru będzie miało pośredni wpływ na rozwój cukrzycy.
Preparaty i leki hormonalne
PreparatypreparatPreparaty hormonalne to środki zawierające hormony lub ich analogi. Aby preparat można było określić lekiemleklekiem, musi być zarejestrowany jako substancja lub połączenie substancji przeznaczone do leczenia chorób u ludzi lub zapobiegania tym chorobom.
Film zawiera informacje, czym są preparaty oraz leki hormonalne i w jakich sytuacjach są stosowane.
RwUqfItlcnsS4
Film dotyczący preparatów i leków hormonalnych.
Film dotyczący preparatów i leków hormonalnych.
Preparaty i leki hormonalne.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Film dotyczący preparatów i leków hormonalnych.
1
Ćwiczenie 3
Na podstawie filmu wymień sytuacje i cele, w jakich stosuje się leki hormonalne.
ROiYMixJ15yCG
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Zauważ, że leki są substancjami, których właściwości pozwalają na zapobieganie chorobom ludzi lub na leczenie tych chorób.
Leki hormonalne stosuje się w sytuacji niedoboru hormonów produkowanych przez organizm, w celu przywrócenia lub utrzymania homeostazy, leczenia chorób lub zapobiegnięcia ich wystąpieniu.
1
Ćwiczenie 4
Wyjaśnij, dlaczego przyjmowanie preparatów i leków hormonalnych zawsze powinno się odbywać pod kontrolą lekarza.
R1diZ2XILTdaH
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Zwróć uwagę, że hormony występują w organizmie w bardzo niewielkich stężeniach.
Przyjmowanie preparatów i leków hormonalnych powinno się odbywać pod kontrolą lekarza, ponieważ nawet niewielkie zmiany stężenia hormonów mogą mieć rozległe, potencjalnie niebezpieczne skutki.
1
Ćwiczenie 5
Wymień negatywne skutki, jakie może mieć niewłaściwe przyjmowanie preparatów i leków hormonalnych.
R141za0cgnb0w
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Pamiętaj, że hormony rozprowadzane są z krwią po całym organizmie.
Niewłaściwe przyjmowanie preparatów i leków hormonalnych może doprowadzić do: przerostu tkanek (np. narządów wewnętrznych), nieprawidłowego funkcjonowania narządów, bezpłodności, niebezpiecznych zmian ciśnienia krwi, powstawania nowotworów.
1
Ćwiczenie 6
Wyjaśnij, dlaczego stosowanie na własną rękę leków lub preparatów zawierających hormony może być niebezpieczne.
R16Vf7CtkfsGO
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Zwróć uwagę, że hormony występują w organizmie w niewielkich ilościach.
Stosowanie na własną rękę leków lub preparatów zawierających hormony może być niebezpieczne, ponieważ drobne nieprawidłowości w przyjmowanych dawkach hormonów mogą doprowadzić do zaburzenia gospodarki hormonalnej organizmu, co może skutkować m.in. przerostem tkanek, nieprawidłowym funkcjonowaniem narządów, bezpłodnością, niebezpiecznymi zmianami ciśnienia krwi i powstaniem nowotworów.
To ważne!
Prawidłowy wzrost i rozwój organizmu zależą od gospodarki hormonalnej.
Zbyt niskie stężenie hormonu wzrostu może prowadzić do karłowatości, natomiast zbyt wysokie – do gigantyzmu lub akromegalii.
Zaburzenia wydzielania tyroksyny skutkują spowolnieniem lub intensyfikacją przemian metabolicznych.
Insulina i glukagon działają antagonistycznie, regulując poziom cukru we krwi. Niedostateczne wydzielanie insuliny powoduje cukrzycę typu I.
Celem terapii hormonalnej jest uzupełnienie niedoboru hormonu w organizmie.
Na pożegnanie
Ćwiczenie 7
RzbhzFDbILSP2
Dopasuj hormon, do jednostki chorobowej, w której się go stosuje. Karłowatość Możliwe odpowiedzi: 1. Insulina, 2. Somatotropina Cukrzyca Możliwe odpowiedzi: 1. Insulina, 2. Somatotropina
Dopasuj hormon, do jednostki chorobowej, w której się go stosuje. Karłowatość Możliwe odpowiedzi: 1. Insulina, 2. Somatotropina Cukrzyca Możliwe odpowiedzi: 1. Insulina, 2. Somatotropina
Źródło: Inga Wójtowicz, Anna Gibalska, licencja: CC BY-SA 3.0.
Ćwiczenie 8
R1HBUxE0sVH5x
Zaznacz hormony, które mogą przyjmowane w celu zwiększenia masy mięśniowej. Możliwe odpowiedzi: 1. Testosteron, 2. Insulina, 3. , 4. Hormon wzrostu
Źródło: Inga Wójtowicz, Anna Gibalska, licencja: CC BY-SA 3.0.
Ćwiczenie 9
R1VYadO6IoJyi
Możliwe odpowiedzi: 1. Testosteron, 2. Insulina, 3. Adrenalina, 4. Hormon wzrostu
Źródło: Inga Wójtowicz, Anna Gibalska, licencja: CC BY-SA 3.0.
Ćwiczenie 10
RsXv4OsDLlvpQ
Stan, w którym gruczoł dokrewny produkuje zbyt małą ilość hormonu, określany jest 1. nadczynnością, 2. niedoczynnością, natomiast gdy wydziela zbyt dużą jego ilość 1. nadczynnością, 2. niedoczynnością.
Stan, w którym gruczoł dokrewny produkuje zbyt małą ilość hormonu, określany jest 1. nadczynnością, 2. niedoczynnością, natomiast gdy wydziela zbyt dużą jego ilość 1. nadczynnością, 2. niedoczynnością.
Źródło: Inga Wójtowicz, Anna Gibalska, licencja: CC BY-SA 3.0.
Ćwiczenie 11
R2VJlvJageLvp
Łączenie par. Oceń prawdziwość twierdzeń.. Każdy preparat zawierający hormony jest lekiem.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. . Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz
Łączenie par. Oceń prawdziwość twierdzeń.. Każdy preparat zawierający hormony jest lekiem.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. . Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz
Źródło: Inga Wójtowicz, Anna Gibalska, licencja: CC BY-SA 3.0.
Ćwiczenie 12
R1551rtBBkDDA
Zaznacz w jakich sytuacjach może być konieczne podanie leku zawierającego insulinę. Możliwe odpowiedzi: 1. Nagły, wysoki wzrost poziomu cukru we krwi u pacjenta cierpiącego na cukrzycę., 2. Nagły spadek cukru we krwi u pacjenta cierpiącego na cukrzycę., 3. Utrzymywanie się wysokiego poziomu cukru we krwi u pacjenta cierpiącego na cukrzycę., 4. Uszkodzenie komórek trzustki produkujących insulinę.
Źródło: Inga Wójtowicz, Anna Gibalska, licencja: CC BY-SA 3.0.
Ćwiczenie 13
R17hkgE3f7xGN
Wykres przedstawia stężenie hormonu wzrostu w ng/ml (oś X) w zależności od czasu (godziny w ciągu doby) - (oś Y).
Wykres przedstawia zmiany stężenia hormonu wzrostu w zależności od czasu.
Źródło: Tomorrow sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
R1TAZavrouoyC
Przeprowadzono badania poziomu hormonu wzrostu w organizmie nastolatków, a ich wyniki przedstawiono na wykresie. Wskaż hipotezę, która została potwierdzona tymi badaniami. Możliwe odpowiedzi: 1. Poziom hormonu wzrostu jest najwyższy w nocy., 2. Tempo przemiany materii jest najwyższe w nocy., 3. Dzieci rosną podczas snu., 4. Przysadka mózgowa najwięcej hormonów wydziela w nocy.
Źródło: GroMar sp.z.o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
R1KUo5SdYIZf5
Wstaw w tekst odpowiednie określenia.
Wstaw w tekst odpowiednie określenia.
Źródło: Aleksandra Zarzycka, licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Ćwiczenie 14
Wymień dwie sytuacje niezwiązane z leczeniem chorób, w których stosuje się preparaty hormonalne.
RNjV2uX50sRXU
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Zastanów się, jakie procesy w organizmie są regulowane przez hormony.
Preparaty hormonalne są stosowane przez kobiety jako forma antykoncepcji, a także przez sportowców w celu zwiększenia masy mięśniowej.
1
Ćwiczenie 15
Uzasadnij stwierdzenie, że stosowanie leków hormonalnych może być niezbędne zarówno w niedoczynności, jak i nadczynności danego gruczołu dokrewnego.
RjV0RwTAZqUyH
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Zwróć uwagę, jakie mogą być skutki niedoczynności i nadczynności gruczołu.
Hormony oddziałują na organizm w bardzo niewielkich stężeniach i zarówno niedobór, jak i nadmiar danego hormonu mogą mieć poważne, negatywne skutki dla funkcjonowania organizmu. Dlatego w obydwu wypadkach może być niezbędne zastosowanie terapii hormonalnej.
Polecenie 2
Ułóż zestaw 5 zadań dla innych uczniów korzystających z tego podręcznika, które sprawdzą wiedzę o zaburzeniach w funkcjonowaniu układu dokrewnego. Do każdego pytania w zadaniu podaj 4 proponowane odpowiedzi, ale tylko jedna ma być prawidłowa. Pytanie z odpowiedziami wyślij Twojemu nauczycielowi, który włączy je do quizu Milionerzy.
R1SFViniCPLN5
Polecenie 3
Za Tobą moduł o układzie dokrewnym. Wróć do polecenia na stronie „Na dobry początek” i dopisz brakujące definicje. Pamiętaj, żeby nie kopiować słownika, ale wyjaśnić każde słowo kluczowe w miarę możliwości swoimi słowami.
lek
lek
substancja, której właściwości pozwalają na zapobieganie chorobom ludzi i zwierząt lub na leczenie tych chorób
preparat
preparat
substancja, np. lek lub kosmetyk, o konkretnym zastosowaniu
gruczoł dokrewny
gruczoł dokrewny
gruczoł hormonalny, gruczoł wydzielania wewnętrznego; produkuje i wydziela hormony bezpośrednio do krwi
niedoczynność gruczołu hormonalnego
niedoczynność gruczołu hormonalnego
zakłócenie czynności wydzielniczej gruczołu dokrewnego, wskutek czego gruczoł produkuje zbyt małe ilości hormonu
hormony
hormony
związki organiczne wytwarzane w gruczołach dokrewnych, rozprowadzane po całym organizmie za pośrednictwem krwi; działają tylko na komórki docelowe, uczestniczą w regulacji procesów życiowych organizmu
nadczynność gruczołu hormonalnego
nadczynność gruczołu hormonalnego
zakłócenie czynności wydzielniczej gruczołu dokrewnego, wskutek czego gruczoł produkuje zbyt duże ilości hormonu
estrogeny
estrogeny
hormony wydzielane głównie przez jajniki; odpowiadają za wytworzenie żeńskich cech płciowych
bezpłodność
bezpłodność
brak zdolności do posiadania potomstwa przez dorosłą osobę
hormon wzrostu
hormon wzrostu
hormon wydzielany przez przysadkę mózgową; odpowiada za wzrost i rozwój organizmu
karłowatość
karłowatość
niski wzrost (poniżej 150 cm u mężczyzn i 140 cm u kobiet), wynikający najczęściej z niedoboru hormonu wzrostu we wczesnym okresie dzieciństwa
gigantyzm
gigantyzm
następstwo nadmiernego wydzielania przez przysadkę hormonu wzrostu w wieku dziecięcym; powoduje nadmierny wzrost i wydłużanie się kości kończyn
akromegalia
akromegalia
przewlekła choroba wywołana nadmiernym wydzielaniem hormonu wzrostu w okresie dorosłości; objawia się przerostem tkanek miękkich i kości dłoni, stóp, łuków brwiowych, nosa, żuchwy
tyroksyna
tyroksyna
hormon wydzielany przez tarczycę; kontroluje procesy przemiany materii oraz wzrost i rozwój organizmu
insulina
insulina
hormon wydzielany przez komórki wewnątrzwydzielnicze trzustki; obniża stężenie glukozy we krwi
glukagon
glukagon
hormon wydzielany przez komórki wewnątrzwydzielnicze trzustki; podwyższa poziom glukozy we krwi
cukrzyca
cukrzyca
przewlekła choroba metaboliczna związana z niedoborem lub brakiem insuliny we krwi
