Ważne daty

Opera włoska XIX wieku

Opera, jeden z najważniejszych gatunków muzycznych XIX wieku, realizował postulaty romantyzmu, wpisywał się w ideę korespondencji sztuk, ale manifestował także reakcje kompozytorów na różnorodne wydarzenia polityczne.

Odpowiednio do powyższych uwag wskazać można kilka głównych zakresów tematycznych, jakie dominowały w XIX wieku: historia, patriotyzm, folkloryzm, baśniowość, fantastyka, egzotyzm, naturalizm. Wątki te realizowały zarówno opery klasycyzujące (nawiązujące do osiągnięć Wolfganga Amadeusza Mozarta), jak i typowe XIX‑wieczne upostaciowania: monumentalna opera grand (Francja), dramat muzyczny (Niemcy, Włochy) i opera werystyczna (Włochy).

Szczególnie interesująco gatunek ten ewoluował na obszarze Włoch. Jeśli będziemy pamiętać, że był to czas gwiazd operowych i wirtuozostwa wokalnego, a odbiorcą dzieł było najczęściej mieszczaństwo, w pewnym stopniu na gatunku tym odcisnął piętno sentymentalizm i rys banalności.

RBiQVVG38Y8vY1

Zdjęcie przedstawia wnętrze teatru La Fenice - teatr operowy w Wenecji, jego nazwa nawiązuje do mitycznego feniksa, który według wierzeń odradzał się z popiołów. Feniks jest również symbolem tego teatru. Wnętrze teatru wygląda bardzo bogato. i dostojnie. Światło lamp współgra z lożami w kolorze złotym i czerwonymi dodatkami.

W pierwszych dekadach XIX wieku opera powstająca we Włoszech zdominowana została osiągnięciami Mozarta. Kolejni twórcy próbowali udramatyzować przebieg dzieł scenicznych, dążąc do połączenia arii w numery, tych zaś w rozbudowane sceny. Ze względu na panujące mody operę „bel canto” (bo tak nazywano opery tworzone w pierwszych 30‑40 latach XIX wieku przez Gioacchino Rossiniego, Gaetano Donizettiego i Vincenzo Belliniego) cechowało wyeksponowanie melodyki przy prostocie rytmu, ukazywanie skrajności emocjonalnych (np. sceny obłędu) oraz prezentowanie rozbudowanych, kunsztownych finałów.

Rl2rvpaBPaNsG1

Ilustracja przedstawia trzech mężczyzn, od lewej Bellini, Rossini, Donizetti. Byli to przedstawiciele oper bel canto. Bellini to młody mężczyzna z lekko lokowanymi włosami, ma delikatną, gładką twarz. Ubrany w biały golf i czarną marynarkę. Rossini to otyły starszy mężczyzna z dłuższymi, zaczesanymi włosami. Ma uśmiechniętą twarz i delikatny wąsik. Ubrany we frak i płaszcz. W lewej ręce trzymał laskę. Donizetti to mężczyzna w średnim wieku z poważnym wyrazem twarzy. Siedzi na fotelu. W prawej ręce trzyma pióro, w lewej zeszyt z lutami. Ubrany w białą koszulę i bordowy płaszcz.

Sceny obłędu tytułowej bohaterki opery Gaetano Donizettiego Łucja z Lammermoore

R1FJqdCuuOphW1

Ilustracja przedstawia scenę obłędu z opery G. Donizettiego Łucja z Lammermoore. Kobieta w białej, długiej, okrwawionej sukni. Stoi ma w ręce nóż, drugą ręką zasłania oczy przed światłem. Kobieta ma długie, rude włosy.

RIblQ7IGW0WYe1

Ilustracja przedstawia scenę obłędu z opery G. Donizettiego Łucja z Lammermoore. Kobieta w białej, długiej, okrwawionej sukni. Siedzi na schodach patrzy w górę, wokół niej znajdują się wpatrujące postaci w strojach zgodnych z epoką. Kobieta ma długie, ciemne włosy. W prawej dłoni trzyma nóż, który przyłożyła sobie ostrzem do policzka.

RqRmFbn33743z1

Ilustracja przedstawia scenę obłędu z opery G. Donizettiego Łucja z Lammermoore. Kobieta w białej, długiej, okrwawionej sukni. Stoi przed drewnianą poręczą. Kobieta ma długie, ciemne włosy. W prawej dłoni trzyma okrwawiony nóż.

R1Wz1lHBCO9Rh1

Ilustracja przedstawia scenę obłędu z opery G. Donizettiego Łucja z Lammermoore. Kobieta w białej, długiej, okrwawionej sukni. Stoi, ma ręce odchylone do przodu. Na szyi ma łańcuch ze srebrnym, dużym krzyżem. Kobieta ma długie, rude włosy. Obok kobiety znajduje się ksiądz w czarnym stroju.

W nowy etap wkroczyła włoska opera w połowie XIX wieku, kiedy na scenie muzycznej pojawił się Giuseppe Verdi, twórca indywidualnej propozycji dramatu muzycznego (równolegle z koncepcją niemieckiego kompozytora Ryszarda Wagnera). Jego przełomowe dzieła powstałe w połowie wieku (Rigoletto, Trubadur, Traviata) stanowiły wyłom w dotychczasowej „produkcji” operowej, prezentując mało patetycznych bohaterów (błazna, kurtyzanę). Elementy, jakie zarysowane zostały przez Verdiego w tych dziełach, m.in. eksponowanie realistycznych przeżyć bohaterów, stały się siłą jego kolejnych oper (m.in. Don Carlos, Aida, Otello, Falstaf).

RRzSrSIZvSYav1

Ilustracja przedstawia starszego mężczyznę - Giuseppe Verdi. Ma siwą, długą brodę, wąsa oraz siwiejące włosy. Mężczyzna ma delikatne zmarszczki na czole. Ubrany w białą koszulę, muszkę i garnitur.

U schyłku XIX wieku, w związku z popularnym w kręgach literackich naturalizmem, próbowano przeszczepić jego elementy na grunt opery. Kierunek ten, w którym eksponowano realizm, współczesne problemy społeczne, brutalność, nazwano weryzmem. Typowa operowa konwencja – „śpiew” łamała jednak postulaty naturalizmu, nikt w życiu nie porozumiewa się z innymi za pośrednictwem śpiewu…

Choć weryzm był propozycją, która w odniesieniu do opery nie do końca się sprawdziła, można wskazać kilka wspaniałych przykładów nawiązujących do postulatów weryzmu, w szczególności dzieła Giacomo Pucciniego.

R1Sj1tFCSPRTD1

Ilustracja przedstawia mężczyznę w średnim wieku - Giacomo Pucciniego. Mężczyzna stoi w czarnym płaszczu podpierając się o drewnianą laskę. Ma na głowie kapelusz, pali papierosa. Ma gęstego, ciemnego wąsa.

W stronę weryzmu

Przemiany, jakie zachodziły we włoskiej twórczości operowej w XIX wieku, stanowiły konsekwencję przeobrażeń języka muzycznego, prądów pojawiających się w sztuce tego czasu oraz sytuacji społeczno‑politycznej. OperaOperaOpera bel cantoBel cantobel canto, wiązana z nazwiskami Rossiniego, Belliniego i Donizettiego, przejęta przez Giuseppe Verdiego, wyewoluowała w stronę dramatu muzycznego, a w ostatniej dekadzie tego stulecia, ulegając modzie i tematom, jakie zdominowały literaturę II połowy XIX stulecia, sięgnęła po elementy charakterystyczne dla naturalizmuNaturalizmnaturalizmu. W odniesieniu do realistycznych wątków najczęściej przywołuje się nazwisko Emila Zoli, który odrzucił tzw. romantyczny rozmach, prezentując w swych powieściach świat bez upiększeń.

Operowy odpowiednik naturalizmu, jakim stał się weryzmWeryzmweryzm, uwypuklał rolę libretta, w treści sięgając po namiętność, brutalność i gwałtowność wydarzeń rozgrywających się najczęściej na prowincji, gdzie relacje między bohaterami są ściśle ustalone. Próbując oddać te emocje, kompozytorzy kształtowali narrację muzyczną przesyconą wielkim dramatyzmem, gwałtownymi kontrastami, wplatając w tkankę dźwiękową lokalne wątki muzyczne.

Miejsce dotychczasowych bohaterów dzieł operowych (postaci mitologicznych i historycznych, herosów, szeregu typów zakorzenionych w tradycji commedia dell’arte) zajęli teraz prawdziwi ludzie, a ich uczucia – zamiast wzruszać bądź bawić publiczność – wstrząsają, wsparte niezwykle dramatyczną, niekiedy wręcz przejaskrawioną muzyką.

Pierwsze opery werystyczne

Za dzieło manifestujące nowe propozycje na gruncie teatru operowego uznaje się Rycerskość wieśniaczą Pietro Mascagniego (1890). Opera ta, napisana jako praca nadesłana na konkurs na jednoaktówkę ogłoszony przez rzymskiego wydawcę Edwarda Sonzogno (1889), oparta została na motywach opowiadania teoretyka dramatu werystycznego Giovanniego Vergi pod tym samym tytułem (Cavaleria rusticana). Rozgrywającą się na sycylijskiej wsi akcję sprowadzić można do łańcucha kluczowych emocji i uczuć charakterystycznych dla opery: miłość – zazdrość – zemsta.

Opera Mascagniego wystawiana jest najczęściej z młodszym o dwa lata dziełem Ruggero Leoncavallo Pajace (1892), których sukces po części zawdzięczał kompozytor rozpuszczonej plotce, jakoby przedstawiona w operze historia (podobnie, jak u Mascagniego: miłości, zazdrości i zemsty, tym razem w środowisku trupy teatralnej) wydarzyła się w rzeczywistości.

Elementy weryzmu w twórczości Pucciniego

Weryzm, nazywany niekiedy włoskim melodramatem realistycznym, nie zdominował teatru muzycznego przełomu XIX i XX wieku, stał się jedynie pewną propozycją, której elementy przeniknęły do muzyki scenicznej. Z całą pewnością przyczynił się do dalszych przemian prowadzących do dramatu ekspresjonistycznego i symbolicznego w twórczości Ryszarda Straussa, Arnolda Schoenberga i Albana Berga.

Elementy weryzmu odnaleźć można także w twórczości Giacomo Pucciniego, kompozytora obwołanego następcą Giuseppe Verdiego. Choć tak naprawdę jego twórczość stanowi indywidualny konglomerat najlepszych XIX‑wiecznych tradycji muzycznych (włoskiej inwencji melodycznej, niemieckiej symfoniki, francuskiej harmonii i instrumentacji ), często nazywana bywa dojrzałym weryzmem. Puccini dołączył do tego fascynację na nowo odczytanym orientalizmemOrientalizmorientalizmem, wplatając w tkankę swych dzieł melodie japońskie (Madame Butterfly).

Bohaterkami poruszających historii przedstawionych w dojrzałych operach (Cyganeria, Tosca, Madama Butterfly) uczynił niezwykle intrygujące kobiety.

Puccini o muzyce i jej funkcjach

Zadania

Słownik pojęć

Źródło:

Słownik języka polskiego PWN

Biblioteka muzyczna