Tytuł: Obrazowa obrazkowość

Opracowanie scenariusza: Magdalena Trysińska

Grupa docelowa:

Uczniowie klasy II liceum lub technikum.

Podstawa programowa

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;

13) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty, dostrzega kontynuacje i nawiązania w porównywanych utworach, określa cechy wspólne i różne;

14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej.

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

5) charakteryzuje główne prądy filozoficzne oraz określa ich wpływ na kulturę epoki.

II. Kształcenie językowe.

2. Zróżnicowanie języka. Uczeń:

6) rozpoznaje rodzaje stylizacji (archaizacja, dialektyzacja, kolokwializacja, stylizacja środowiskowa, biblijna, mitologiczna itp.) oraz określa ich funkcje w tekście.

Ogólny cel kształcenia

Uczniowie na przykładzie noweli Bolesława Prusa analizują i interpretują „obrazek z życia”.

Kształtowane kompetencje kluczowe

• porozumiewanie się w języku ojczystym;

• porozumiewanie się w językach obcych;

• kompetencje społeczne i obywatelskie;

• świadomość i ekspresja kulturalna.

Cele operacyjne

Uczeń:

• charakteryzuje realizm i naturalizm jako konwencje literackie;

• definiuje cechy literatury obrazkowej;

• określa nastrój tekstu literackiego;

• rozpoznaje sposób kreowania świata literackiego.

Metody/techniki kształcenia

• problemowa: rozmowa kierowana, dyskusja;

• programowane: z użyciem komputera i e‑podręcznika;

• praktyczna: ćwiczeń przedmiotowych, pracy z tekstem literackim.

Formy pracy

• aktywność indywidualna jednolita;

• aktywność zbiorowa jednolita;

• aktywność w grupach.

Przebieg zajęć

Faza wprowadzająca

1. Nauczyciel określa cel zajęć, którym jest poznanie specyficznego typu tekstów pozytywistycznych, tzw. obrazków z życia. Podaje uczniom kryteria sukcesu.

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel wyświetla na tablicy okładki wybranych tekstów pozytywistycznych. Zadaniem uczniów jest połączenie ich z imieniem i nazwiskiem autora.

2. Jeśli nauczyciel dysponuje czasem, może polecić uczniom stworzenie krótkich notatek informacyjnych na temat utworów z zadania 1. W tym celu uczniowie dzielą się na 10 grup. Każda z grup szuka informacji na temat jednego tekstu. Krótką notatkę, wraz z okładką z zadania 1. umieszcza na wspólnym dysku klasowym. W ten sposób cała klasa zyskuje zwięzłe informacje na temat wybranych dzieł pozytywistycznych.

3. Nauczyciel prosi uczniów, aby zapoznali się z tekstem Bolesława Prusa Pod szychtami (tekst ten można także wcześniej zadać do domu).

4. Omówienie tekstu Bolesława Prusa:

– wstępne rozpoznanie: uczniowie wskazują te fragmenty tekstu, które mogą czytelnika zdziwić, zaskoczyć, szokować; uzasadniają swoje rozpoznania; wymieniają wszystkie postacie oraz miejsca, które pojawiły się w przeczytanym tekście;

– uczniowie wykonują zadanie 4 z e‑podręcznika: zastanawiają się, które z podanych określeń można jednocześnie zastosować do opisu miejsc, rzeczy, ludzi (np. szpetna twarz i szpetna okolica). Nauczyciel zwraca uwagę, że nie wszystkie określenia są tak uniwersalne. Popsute mogą być tylko rzeczy, a znużony może być tylko człowiek.

– uczniowie formułują dwa problemy, jakie – ich zdaniem – chciał przedstawić autor swym czytelnikom; odpowiedzi mogą być różne, np. problem biedy; kontrast między bogatym Ogrodem Saskim a dzielnicą biedy.

– uczniowie czytają opis literatury obrazkowej zamieszczony w abstrakcie; następnie zastanawiają się, które elementy świata zaprezentowane w utworze Prusa realizują zestaw cech obrazka.

– uczniowie analizują język, jakim posługują się narrator i bohaterka w pierwszej części obrazka; wskazują na stylizację (pojęcie znane z wcześniejszych etapów edukacyjnych).

– uczniowie wykonują zadanie 8. w abstrakcie będące podsumowaniem dotyczącym literatury obrazkowej – uzupełniają notatkę.

– uczniowie zastanawiają się, w jaki sposób charakteryzowana jest pani Maciejowa – wykonują zadanie 9 w abstrakcie; warto każdą z podanych cech wzmocnić odpowiednim cytatem z tekstu Prusa.

Faza podsumowująca

1. Nauczyciel pyta uczniów, czego się dziś nauczyli, czy lekcja była ciekawa. Może w tym celu posłużyć się przygotowaną wcześniej ankietą, drzewkiem decyzyjnym lub przeprowadzić ewaluację ustnie.

2. Uczniowie zapisują w zeszytach słowa klucze dotyczące lekcji, które uważają za najważniejsze.

Praca domowa

Do wyboru:

1. Napisz kilkuzdaniową charakterystykę pani Maciejowej.

2. Naszkicuj jeden z obrazów przedstawionych w tekście Prusa.

W tej lekcji zostaną użyte m.in. następujące pojęcia oraz nagrania

Pojęcia

Teksty i nagrania

Depicted in pictures

In the 1830s, the so‑called natural school was born in France. It was composed mostly of second‑class writers, completely forgotten today (e.g. Paul de Kock), who stipulated that literature should depict an ordinary life. They strived for objectivity, detailed descriptions and searched for protagonists among the lower social class. They were able to notice the extraordinary beauty of ragpickers and spinsters, the clarity of bricklayers and antique traders and they appreciated the inconspicuousness of merchants, cab‑drivers, workers etc... They set the action in private apartments, hospitals, beerhouses and craft workshops; to the streets, courtyards, fair squares and cramped attics... They knew the world from their own walks and visits. They spied on people in their everyday lives. They watched them. They noticed them. They named them. They described them. Specifically. Factually. Like reporters. Objectively. Authors such as Mikołaj Gogol, Henryk Sienkiewicz, Eliza Orzeszkowa, Bolesław Prus wrote in that manner.

Read a passage from Bolesław Prus’s short story „Pod szychtami”. Then follow the instructions.

Read the following description of the picture literature genre, and then discuss which elements of the world presented in Prus’s work encompass the features of a picture literature genre. Justify your opinions with relevant quotes.

The picture literature genre is in clear contrast to the romantic images of heroes and places. It points to everyday life as a subject that is worth the attention and interest of a writer, even if this ordinary life is filled with brutality, spontaneity or ferocity.
The picture literature genre was supposed to be a solid craft, of good observation which took reality into consideration. The authors of the picture literature genre were offended by the extraordinariness, heroism and uniqueness – but were, however, attracted by detail and by life perceived through its small and modest manifestations.
The picture literature genre uses a concrete, factual language and describes the location of objects and elements of the landscape as well their relation to one other in an accurate manner. Such way of presentation is called direct imaging. It evokes a specific image of places and characters in our minds and helps us to feel the unique picturesqueness and plasticity of the presented elements.