Temat: Od idei narodowej do nacjonalizmu

Adresat

Uczniowie klasy VII szkoły podstawowej

Podstawa programowa

XXIII. Europa i świat w II połowie XIX i na początku XX wieku. Uczeń:

4. wymienia nowe idee polityczne i zjawiska kulturowe, w tym początki kultury masowej i przemiany obyczajowe.

XXIV. Ziemie polskie pod zaborami w II połowie XIX i na początku XX wieku. Uczeń:

3. opisuje formowanie się nowoczesnej świadomości narodowej Polaków;

4. omawia narodziny i pierwsze lata istnienia nowoczesnych ruchów politycznych (socjalizm, ruch ludowy, ruch narodowy).

Ogólny cel kształcenia

Uczniowie poznają ideowe założenia ruchów narodowych i nacjonalizmów w XIX i na początku XX wieku.

Kompetencje kluczowe

• porozumiewanie się w językach obcych;

• kompetencje informatyczne;

• umiejętność uczenia się.

Kryteria sukcesu
Uczeń nauczy się:

• wyjaśniać cechy ideologii nacjonalistycznych;

• opisywać pojęcie „narodu” i jego odmiany w XIX i na początku XX wieku;

• rozpoznawać różnice między patriotyzmem a nacjonalizmem.

Metody/techniki kształcenia

• podające

  • pogadanka.

• aktywizujące

  • dyskusja.

• programowane

  • z użyciem komputera;

  • z użyciem e‑podręcznika.

• praktyczne

  • ćwiczeń przedmiotowych.

Formy pracy

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne

• e‑podręcznik;

• zeszyt i kredki lub pisaki;

• tablica interaktywna, tablety/komputery.

Przebieg lekcji

Przed lekcją

1. Nauczyciel prosi uczniów o wysłuchanie mini‑wykładu ze str. 5 lekcji e‑podręcznika („zamiast podsumowania”). Uczniowie na podstawie uzyskanych informacji formułują 3‑5 pytań dotyczących omówionego w wykładzie procesu rozszerzania się polskiej świadomości narodowej w XIX wieku.

Faza wstępna

1. Nauczyciel podaje temat, cele lekcji i kryteria sukcesu sformułowane w języku zrozumiałym dla ucznia.

2. Nauczyciel prosi uczniów o zaprezentowanie przygotowanych wcześniej pytań. Następnie opowiada uczniom o roli takich wydarzeń jak rewolucja francuska i Wiosna Ludów w kształtowaniu się idei narodu w XIX wieku .

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel prosi uczniów o wykonanie Ćwiczenia 1. Uczniowie zapoznają się z przemową francuskiego filozofa Ernesta Renana z 1882 roku na Sorbonie, w której odniósł się do różnorodnych, współczesnych mu sposobów definiowania narodu, wskazując na ich zalety i wady. Wynotowują czynniki kojarzone w XIX wieku z pojęciem narodu.

2. Nauczyciel zapoznaje uczniów z pojęciem darwinizmu społecznego. Uczniowie wykonują Ćwiczenie 2. Sprawdzają poprawność.

3. Celem dalszej części lekcji będzie zespołowe zdefiniowanie pojęcia nacjonalizmu (w rozumieniu zjawiska ukształtowanego na przełomie XIX i XX wieku) na podstawie wiadomości uzyskanych w toku lekcji. Uczniowie podzieleni na 3 zespoły wypisują na arkuszach papieru wszystko, co kojarzy im się z pojęciem „nacjonalizm”. Wykorzystują również informacje uzyskane we wstępnej fazie lekcji. Następnie numerują wypisane skojarzenia zgodnie z hierarchią wartości uzgodnioną w grupie.

4. Kolejnym etapem pracy grupowej jest porównanie plakatów wszystkich grup i wyszukanie elementów, które się powtarzają. Na podstawie zgromadzonego w ten sposób materiału uczniowie formułują własną definicję nacjonalizmu. Następnie porównują tę definicję w definicją ze słownika lub encyklopedii. Uczniowie próbują wskazać cechy szczególne nacjonalizmu na ziemiach polskich. Nauczyciel podaje uczniom definicje współwystępujące z nacjonalizmem: patriotyzmu, szowinizmu.

5. Nauczyciel uświadamia uczniom, że w XIX wieku i na początku XX wieku religia stała się integralną częścią tożsamości narodów naszego regionu Europy (tj. środkowo‑wschodniej). Elementy etniczności i religijności uległy przemieszaniu (następowały równolegle: etnicyzacja religii i sakralizacja narodu). Przykładem jest uznanie określonej grupy etnicznej za uprzywilejowaną z racji swej „świętości” lub szczególności (motyw narodu wybranego).

6. Uczniowie wysłuchują fragmentu opracowania popularnonaukowego (Polecenie 1). Zastanawiają się nad pytaniami zaproponowanymi przez nauczyciela: jakie skutki mogło nieść ze sobą sąsiedztwo odmiennych religii u schyłku XIX i początku XX wieku? Jaki mogło to mieć wpływ na rozwój ideologii nacjonalizmu? Czy religijność traktowana instrumentalnie rozpala konflikty etniczne? A może to poczucie tożsamości narodowej wyzwala religijność? Czy nacjonalizm sprzyjał konfliktom religijnym? Następnie wykonują Ćwiczenie 3. Nauczyciel upewnia się, że zadanie zostało poprawnie wykonane, i udziela informacji zwrotnej.

7. Nauczyciel wyjaśnia uczniom, że religia bywała (i nadal bywa) narzędziem podsycania konfliktów etnicznych, ale rzadko leży u ich podstaw. Zwykle źródłem nieporozumień są prozaiczne przyczyny ekonomiczne, ambicje lokalnych polityków - dopiero gdy konflikt przybiera na sile, na scenie pojawia się religia jako narzędzie określające strony sporu.

Faza podsumowująca

1. Uczniowie wykonują Ćwiczenie 4, uzupełniając podsumowujący tekst o brakujące wyrazy.

2. Nauczyciel ocenia pracę uczniów na lekcji, biorąc pod uwagę ich wkład i zaangażowanie. Może w tym celu przygotować ankietę ewaluacyjną do samooceny oraz oceny pracy prowadzącego i innych uczniów.

Praca domowa

1. Nauczyciel zadaje zadanie domowe (nie jest obligatoryjną częścią scenariusza): poleca wysłuchać wykładu z e‑podręcznika i wykonać Ćwiczenie 1.

W tej lekcji zostaną użyte m.in. następujące pojęcia oraz nagrania

Pojęcia

Teksty i nagrania

From a national idea to nationalism

Nationalist ideologies flourished and gained popularity at the end of the 19th century. The national community was perceived as a whole that was superior to the state and the individual, homogenous in terms of ethnicity, religion, spirituality and culture, as well as having its own distinctive language and (especially as far as Central and Eastern Europe are concerned) religion. There were many nationalist ideologies, as every nation developed their own variety. In the most radical forms of nationalist ideologies, the conviction of superiority of one's own nation over others was the intertwined with a sense of a strong threat to national interests. As a result, racist and antisemitic arguments were used.